وقتی صحبت از مسجد می‌شود، احتمالاً اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، مکانی برای عبادت است. اما مساجد در طول تاریخ کارکردهای دیگری هم داشته‌اند. آن‌ها مثل قلب تپنده جامعه، مرکز فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی بوده‌اند. با این حال، مثل هر نهاد دیگری، مساجد هم برای ادامه فعالیت و خدمت‌رسانی به منابع مالی نیاز دارند. تأمین این منابع به صورت پایدار، چالشی است که خیلی از مساجد با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. دیگر نمی‌شود فقط به کمک‌های موردی نمازگزاران اکتفا کرد. مساجد برای اینکه بتوانند به خوبی به جامعه خدمت کنند، به یک پشتوانه مالی محکم و همیشگی نیاز دارند. بدون این پشتوانه، ممکن است در نگهداری ساختمان، ارائه خدمات و حفظ ارتباطشان با مردم دچار مشکل شوند.
ابزارهای مردم‌پایه
مساجد از دیرباز به حمایت مالی جوامع محلی خود وابسته بوده‌اند. مشارکت مستقیم مردم از طریق اهدا، نذورات و وقف، از مؤثرترین روش‌های تأمین مالی مساجد است.
کمک‌های داوطلبانه (صدقه)
در حالی که زکات مصارف مشخصی دارد، صدقه می‌تواند برای هزینه‌های مختلف مسجد، از ساخت و ساز گرفته تا برنامه‌های گوناگون، استفاده شود. اهدای پول به مسجد به عنوان صدقه جاریه، پاداش دائمی برای اهداکننده به همراه دارد. با وجود اهمیت این کمک‌ها، اتکا فقط به صدقات پراکنده ممکن است برای تأمین هزینه‌های رو به افزایش مساجد مدرن کافی نباشد. ماهیت غیرقابل پیش‌بینی کمک‌های مالی داوطلبانه می‌تواند باعث کمبود بودجه و مشکل در برنامه‌ریزی بلندمدت شود.
بهره‌گیری خلاقانه از سنت اسلامی وقف
طبق گزارش ستاد اقامه نماز کشور، شهر استهبان فارس، یکی از موفق‌ترین شهرهای کشور در جذب نونهالان و نوجوان به مسجد است. بررسی‌های این ستاد نشان می‌دهد مهم‌ترین علت جذب بچه‌ها به مسجد، وقف چند اصله درخت گردو، انجیز و بادام توسط مردی خیّر به نیت تشویق بچه‌هایی است که در نماز جماعت مسجد شرکت می‌کنند. با این روش، بچه‌ها ابتدا بهخاطر گردو ولی بعد آرام آرام به عشق گردوآفرین، جذب مسجد شدند.
وقف باعث می‌شود مسجد یک منبع درآمد ثابت داشته باشد و بدون اینکه اصل مال از بین برود، برای مدت طولانی به فعالیت خود ادامه دهد. این مدل می‌تواند الگویی برای مساجد مدرن نیز باشد؛ با ایجاد صندوق‌های وقف، مساجد می‌توانند از سود سرمایه‌گذاری‌ها برای پوشش هزینه‌های خود استفاده کنند.
کسب درآمد از طریق فعالیت‌های مشروع مسجد
فعالیت‌های درآمدزا، اگر با اصول اسلامی و نیازهای جامعه همسو باشند، می‌توانند وابستگی مساجد به کمک‌های مالی مستقیم را کاهش دهند. اما شرط اساسی بهره‌گیری از این تجارب و ایده‌ها، حفظ یکپارچگی مذهبی مسجد و برنامه‌ریزی دقیق برای اطمینان از اینکه این فعالیت‌ها به قداست یا هدف اصلی مسجد آسیب نمی‌رسانند.
یک. اجاره دادن فضاهای بلااستفاده
مساجد می‌توانند فضاهای کم‌استفاده خود (مانند سالن‌ها، کلاس‌ها) را برای رویدادهای مجاز جامعه، جلسات یا حتی تأسیس مهدکودک یا مغازه اجاره دهند. در این مورد هم باید اطمینان حاصل شود که این فعالیت‌ها با شریعت مغایرت ندارند و با عملکرد اصلی مسجد تداخلی ایجاد نمی‌کنند. نمونۀ موفق این ایده، مسجد فائق، واقع در محلۀ ایران، خیابان شهید فیاض‌بخش است که به دلیل معماری مدرن و اصولی، ظرفیت مناسبی برای ارائۀ خدمات اجتماعی، فرهنگی و آموزشی فراهم کرده است که توانسته به اقتصاد این مسجد کمک کند. فرزند مرحوم حجت الاسلام سید علی‌اکبر موسوی حسینی، مشهور به «حسینی اخلاق در خانواده»، که هم اکنون تولیت و امامت جماعت این مسجد را به عهده دارد می‌گوید: «پدرم یک سال و نیم روی نقشه مسجد کار کردند تا مسجد کارکرد تربیتی، اجتماعی و ورزشی داشته باشد و بخش زیادی از نیازهای جامعه را بتواند پوشش دهد.»
دو. تأسیس کسب‌وکار یا تعاونی‌های تحت مدیریت مسجد
امکان تأسیس کسب‌وکارها یا تعاونی‌های مطابق با شریعت که توسط مسجد یا اعضای جامعه اداره می‌شوند و سود آن به نفع مسجد باشد، وجود دارد. نمونه‌هایی از این کسب‌وکارها می‌تواند شامل مراکز غذای حلال، کتابفروشی‌ها یا بازارهای محلی باشد. همۀ اینها مشروط به این است که فضای اختصاص یافته به کسب و کار، حکم مسجد را نداشته باشد و گرنه جایز نیست.
روش‌های پایدار برای کاهش هزینه‌ها
در کنار طرح‌های درآمدزایی، کاهش هزینه‌های مسجد هم مهم است و برای اجرای آن باید طرح‌های نوآورانه به میان آورد. یکی از نمونه‌های قابل الگوبرداری، تبدیل مساجد به واحدهای تولید انرژی پاک خورشیدی است که از این طرح با عنوان «ابتکار مساجد سبز» یاد می‌شود که توسط گروه «صلح سبز برای زمین»، اتحادی از گروه‌های زیست‌محیطی و کارشناسان که هدف آن حمایت از جوامع مسلمان است، به اجرا درآمده است و گفته می‌شود صرفه‌جویی حاصل از نصب پنل‌های خورشیدی در مسجدالنبی ۳۷۵،۴۲۰ دلار و در مسجد اموی دمشق ۳۷۳,۲۰۰ دلار برآورد شده است.
اجرای طرح‌های «مسجد سبز»، مانند نصب پنل‌های خورشیدی، کاهش مصرف آب و استفاده از روشنایی کم‌مصرف، می‌تواند به طور قابل توجهی هزینه‌های مسجد را کاهش داده و توجه اهداکنندگان حامی محیط زیست را جلب کند.
پیام شما به ما