صداهای مهیب انفجار، آتش‌بازی‌های کنترل‌نشده و خطرات جانی و مالی ناشی از آن، همگی بازتاب یک نیاز عمیق در نوجوانان است: تجربه هیجان. اما این هیجان از کجا می‌آید؟ چرا برخی نوجوانان تمایل دارند خطر را به جان بخرند؟ پاسخ را باید در مفهومی علمی جستجو کرد: اعتیاد به آدرنالین.
آدرنالین؛ هورمون هیجان و خطر
آدرنالین هورمونی است که در شرایط استرس، ترس یا هیجان ترشح می‌شود. این ماده شیمیایی سیستم عصبی بدن را تحریک کرده، ضربان قلب را بالا می‌برد، سطح انرژی را افزایش می‌دهد و فرد را برای واکنش‌های سریع‌تر آماده می‌کند. در حالت عادی، این هورمون به هنگام مواجهه با تهدید یا هیجان شدید آزاد می‌شود. اما در برخی افراد، به‌ویژه نوجوانان، این حس چنان لذت‌بخش است که آن‌ها به‌دنبال تکرار آن می‌روند؛ پدیده‌ای که «اعتیاد به آدرنالین» نامیده می‌شود.
تحقیقات علمی نشان داده است که نوجوانان به دلیل تکامل نیافتن کامل لوب پیشانی مغز (بخشی که مسئول کنترل تصمیم‌گیری و ارزیابی خطر است) بیش از بزرگسالان به رفتارهای پرریسک گرایش دارند. پژوهشی در دانشگاه کلمبیا نشان می‌دهد که مغز نوجوانان به محرک‌های هیجانی واکنش شدیدتری نشان داده و آن‌ها را به‌سوی تجربیات پرخطر سوق می‌دهد. این موضوع به‌ویژه در محیط‌هایی که فشار گروه‌های همسال وجود دارد، شدت بیشتری پیدا می‌کند.
ارتباط اعتیاد به آدرنالین و رفتارهای پرخطر سه‌شنبه آخر سال
مراسم سه‌شنبه آخر سال در سال‌های اخیر به بستری برای بروز رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان تبدیل شده است. صداهای انفجار، شعله‌های آتش و استفاده از مواد محترقه، نه‌تنها هیجان‌انگیز، بلکه به‌شدت آسیب‌زا هستند. آمارهای اورژانس کشور نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد از مصدومان این شب، نوجوانان زیر ۱۸ سال‌اند—گروهی که بیشترین تمایل را به تجربه هیجانات شدید دارند، اما کمترین درک را از پیامدهای بلندمدت این رفتارها دارند.
مطالعات روان‌شناختی نشان می‌دهند که نوجوانانی که درگیر رفتارهای پرخطر مانند رانندگی با سرعت بالا، مصرف مواد مخدر یا انجام حرکات آکروباتیک بدون تجهیزات ایمنی می‌شوند، اغلب سطح بالاتری از جستجوی هیجان دارند. این تمایل می‌تواند به وابستگی به ترشح آدرنالین منجر شود، به‌گونه‌ای که فرد بدون درک خطر واقعی، به‌دنبال تجربه‌های پرریسک‌تر می‌رود. در چنین شرایطی، چهارشنبه‌سوری برای این گروه به فرصتی برای آزمودن مرزهای خطر تبدیل می‌شود، بی‌آنکه به پیامدهای جبران‌ناپذیر آن مانند نقص عضو، سوختگی‌های شدید یا حتی مرگ فکر کنند.
به نظر می‌رسد ریشه این رفتار، فراتر از یک شب پرهیجان باشد؛ نبود آموزش‌های کافی درباره کنترل هیجان، نبود جایگزین‌های سالم برای تخلیه انرژی و فرهنگ نادرست قهرمان‌سازی از خطرپذیری، همگی در این چرخه معیوب نقش دارند.
چگونه می‌توان این هیجان را به مسیر ایمن هدایت کرد؟
حل این معضل نه با سرکوب، بلکه با درک نیازهای نوجوانان و ارائه جایگزین‌های جذاب و ایمن امکان‌پذیر است. در برخی کشورها، مانند چین و اسپانیا، جشن‌های پرخطر به سمت استفاده از تکنولوژی‌های کم‌خطر سوق داده شده‌اند. برای مثال، نمایش‌های نوری بزرگ، فستیوال‌های موسیقی با جلوه‌های ویژه و آتش‌بازی‌های کنترل‌شده، جایگزین رفتارهای آسیب‌زا شده‌اند.
برگزاری جشن‌های شهری جذاب
اگر شهرداری‌ها، نهادهای فرهنگی و رسانه‌ها، برنامه‌های جذاب و مهیجی طراحی کنند که بتواند همان میزان آدرنالین را برای نوجوانان تأمین کند، احتمال رفتارهای پرخطر کاهش می‌یابد.
آموزش و آگاهی‌بخشی خانواده‌ها
والدین می‌توانند با درک نیازهای فرزندانشان، آن‌ها را به فعالیت‌های ایمن‌تر سوق دهند. همراهی خانواده در مراسم، جایگزین کردن فعالیت‌های هیجانی ایمن و جلوگیری از خرید مواد محترقه پرخطر می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.
ایجاد فضاهای مخصوص تجربه هیجان
همان‌طور که برای علاقه‌مندان به سرعت، پیست‌های کارتینگ طراحی شده، می‌توان برای نوجوانانی که به هیجان علاقه دارند، مکان‌هایی با بازی‌های پرجنب‌وجوش، دیوارنوردی، سقوط آزاد و دیگر تفریحات مهیج ایجاد کرد تا نیاز آن‌ها به آدرنالین در محیطی کنترل‌شده و بی‌خطر تأمین شود.
کنترل هیجان، نه سرکوب آن
نوجوانان ذاتاً به‌دنبال هیجان هستند و این میل به آدرنالین چیزی نیست که بتوان آن را سرکوب کرد. اما اگر جامعه بتواند مسیرهای سالم و ایمن برای این هیجان‌طلبی ایجاد کند، چهارشنبه‌سوری می‌تواند دوباره به جشنی شاد و خاطره‌انگیز تبدیل شود. راه‌حل نه در مقابله با هیجان نوجوانان، بلکه در هدایت آن به سمت تجربه‌هایی است که بدون خطر، همان احساس رضایت را به آن‌ها بدهد. آینده این جشن، به تصمیمات امروز ما بستگی دارد.
پیام شما به ما