مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا- انعام ۱۶۰؛ فاصلۀ میان انجام عمل در دنیا و عرضۀ آن به پیشگاه الهی، فاصلهایست پر از دام و آفت؛ آنکه نیکی را از گردنههای صعبالعبور وسوسهها و آلودگیهای دنیا، سالم به مقصد قیامت برساند مزد دهبرابر خواهد داشت نه هرکس که کار خیری انجام دهد!
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات - جاثیه ۲۱؛ حتی خلافکاران هم در عمق فطرتشان دوست دارند همردیف درستکاران شمرده شوند اما مگر آرزو، استحقاق میآفریند؟ هرگز! معیارِ سنجش در محکمۀ حق، اعمال ماست نه امیال ما.
توصیف قرآن از مایع سیاه و سوزاننده در جهنم (مُهل) شباهتهایی با ویژگیهای آب اَبَریونی دارد و این سوال را به ذهن میآورد که چگونه مردی اُمّی (درسنخوانده) که ۱۴۰۰ سال پیش میزیسته، میتوانسته از آب اَبَریونی آگاه باشد؟
وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً - روم ۲۱؛ زن، لنگرگاه سکون و آرامش در خانه است نه اسیری در بند شوهر. خداوند عشق و محبت را میان همسران به ودیعت سپرد تا خانه، جای امان باشد، نه میدان جنگ. یادت باشد برای شکفتنِ گلِ آرامش در خانه، باید باغبانی مهربان بود.
ثُمَّ یَأْتِی مِن بَعْدِ ذَلِکَ عَامٌ فِیهِ یُغَاثُ النَّاسُ وَفِیهِ یَعْصِرُونَ - یوسف ۴۹؛ یوسف، خواب عزیز مصر را رمزگشایی کرد: هفت سال وفور نعمت و بعد، هفت سال قحطی ویرانگر. او در مقام وزیر اقتصاد و خزانهداری مصر، با تدبیر، ملتی را از خطر انقراض و نابودی نجات بخشید. خدا نعمت را ارزانی میکند، اما این عقل آدمی است که باید آن را پاس بدارد. پس برکت، هم نعمت خداست، هم نتیجۀ خرد بندگانش.
حَتَّی إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ، آلْآنَ ... یونس، آیات ۹۰ و ۹۱؛ فرعون هم ایمان آورد اما کی؟ وقتی که امواج آب، راه نفسش را بند آورد و گرداب هلاکت، او را در کام کشید. ایمانش اما پذیرفته نشد چون ایمانِ اضطراری، نه از جنس نور، که از جنس ترس است و ایمانی که زاییدۀ ترس است نه آگاهی، نجاتبخش نیست.
طبق آموزههای ادیان ابراهیمی، آدمِ ابوالبشر به دستور خدا در بهشت ساکن شد با این شرط که از میوه درخت ممنوعه نخورد. اما وسوسه شیطان، او و همسرش را به خوردن آن میوه کشاند و در نتیجه، هر دو از بهشت اخراج شده و به زمین هبوط کردند.
إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا... حجرات ۶؛ نه هر خبری حقیقت است، و نه هر ناقلی امین. خداوند اینجا نمیفرماید«باور نکن»، بلکه میفرماید: «بیاندیش، سپس بپذیر». چشم و گوش مؤمن، فیلتر ندارد؛ اما عقلش دارد.
هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ - زمر ۹؛ میان آنکه میداند و آنکه نمیداند فاصلهای است از جنس شب و روز. او که میداند، با نور راه میرود. او که نمیداند، چراغ را مزاحم تاریکیاش میداند. این سؤال، بیپاسخ نیست؛ این سؤال، تذکر است: یاد بگیر. پیش از آنکه زندگی، نادانی را به تو یاد بدهد.
وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ، فَاعْتَرَفُوا بِذَنبِهِمْ فَسُحْقًا لِّأَصْحَابِ السَّعِیرِ ملک آیات ۱۰ و ۱۱ انسانها به اندازۀ نخواستنشان مسئولاند نه به اندازۀ فهمشان و این، تفاوت قضاوت خدا و تصور ما از عدالت است. روایت میگوید: «منظور آیه، این نیست که گوشها نشنیدند، و فـهـمهـا درک نـکـردند، نه، هم شنیدند و هم درک کردند، ولی اطاعت نکردند و نپذیرفتند».