با نزدیک شدن به سه‌شنبه آخر سال، بازار سیاه مواد محترقه در ایران بار دیگر رونق گرفته است. این تجارت زیرزمینی، که در سایه خلاهای قانونی و ممنوعیت‌های تجاری شکل گرفته، نه تنها مخاطرات جدی برای سلامت و امنیت جامعه به همراه دارد، بلکه گردش مالی قابل توجهی را در خود جای داده است.

این بازار صرفا با مواد محترقه دست‌ساز تامین نمی‌شود بلکه عمدتاً از مسیرهای قاچاق و فروش غیرقانونی، خصوصا واردات رونق گرفته است که به دلیل فقدان نظارت‌های کافی، هر سال گسترده‌تر می‌شود.

به دلیل ماهیت غیرقانونی و پنهان این بازار، داده‌های رسمی و دقیقی درباره گردش مالی آن در دسترس نیست. با این حال، برخی رسانه‌ها و کارشناسان تخمین‌هایی در این زمینه ارائه کرده‌اند که می‌تواند مبنای تحلیل قرار گیرد. 

در سال ۹۷ مجیدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، در اظهاراتی اعلام کرده است که هزینه‌های مرتبط با مواد محترقه در سه‌شنبه آخر سال در کل کشور بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. این رقم، در سال  ۱۴۰۳ احتمالا به بیش از حدود ۴ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

زنجیره تأمین: از قاچاق تا تولید محلی

رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا در اظهاراتی در اسفند ۱۴۰۳ اعلام کرد که از یک ماه پیش، طرح سراسری تشدید مقابله و جمع‌آوری مواد محترقه در کشور آغاز شده و در جریان آن، بیش از ۱۲ میلیون و ۶۰۰ هزار عدد انواع مواد محترقه و منفجره به ارزش تقریبی ۶۵ میلیارد تومان کشف شده است. این حجم عظیم کشفیات، نه‌تنها گستردگی عرضه در بازار سیاه را نشان می‌دهد، بلکه تأکیدی بر فعالیت‌های سودجویانه‌ای است که در سایه نبود نظارت کافی جریان دارد.

علاوه بر قاچاق، تولید محلی نیز به بخشی از زنجیره تأمین بازار سیاه تبدیل شده است. به عنوان مثال، فرمانده انتظامی شهرستان اصفهان از کشف بیش از ۲۰۰ هزار عدد مواد محترقه غیرمجاز در عملیات مأموران انتظامی این فرماندهی و معرفی ۱۷ فرد متخلف به مرجع قضائی خبرداد. همچنین،  بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار عدد ترقه و مواد آتش زای غیرقانونی نیز در هرمزگان کشف و ضبط شد.

گسترش فروش آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و وب‌سایت‌های غیرقانونی نیز به یکی از روش‌های اصلی توزیع این مواد تبدیل شده است.

هزینه‌های پنهان تجارت زیرزمینی انفجار

اقتصاد پنهان آتش‌بازی، سود هنگفتی را نصیب قاچاقچیان و واسطه‌ها می‌کند. با این حال، این بازار هزینه‌های سنگینی را بر جامعه تحمیل می‌کند. خروج ارز از کشور برای تأمین این مواد، آسیب‌های جانی نظیر سوختگی، قطع عضو و حتی فوت و همچنین فشار مضاعف بر سیستم‌های اورژانس و انتظامی، تنها بخشی از پیامدهای منفی این تجارت غیرقانونی هستند.

بازار سیاه تامین این مواد، به عنوان یک اقتصاد پنهان آتش‌بازی، هر ساله با افزایش تقاضا روبه‌رو می‌شود. این حجم عظیم منابع مالی، که عمدتاً از طریق قاچاق و بدون نظارت قانونی جابه‌جا می‌شود، نیازمند توجه جدی‌تر سیاست‌گذاران است. ریشه این تجارت زیرزمینی نه‌تنها در خلأهای قانونی، بلکه در تقاضای فرهنگی نهفته است. تا زمانی که تقاضا برای این مواد وجود دارد، تجارت زیرزمینی انفجار همچون آتشی زیر خاکستر، به حیات خود ادامه خواهد داد.