امروزه دفاع پایان‌نامه صرفاً عرصه‌ای برای ارائه تلاش علمی دانشجویان نیست. بسته‌های شیک و پرزرق‌وبرق پذیرایی، دکوراسیون‌های جذاب و خوراکی‌های متنوع، حالا جای خود را در این مراسم باز کرده‌اند و ناخواسته نگاه داوران را به جای محتوای علمی، به فرم مراسم جلب می‌کند.  

این پذیرایی‌ها که در ابتدا به‌عنوان حرکتی ساده برای قدردانی از داوران آغاز شد، حالا به یک نمایش تجمل‌گرایی و ساز و کار رقابتی برای تحت تأثیر قرار دادن آن‌ها از سمت دانشجویان تبدیل شده است.  نمایش تجمل‌گرایی آن هم در محیط‌های آکادمیک به مثابه درگیر شدن با حاشیه است که می‌تواند ارزش علمی دفاع را با ارزیابی‌های سطحی و غیراصولی تحت تاثیر قرار دهد و نهایتا پایان‌نامه به صورت غیر واقعی ارزیابی شود.

محتوا در بند فرم

ورود تجمل‌گرایی به فرآیند دفاع پایان‌نامه، ارزیابی‌های علمی را به تدریج از مسیر معیارهای استاندارد خارج کرده است اما چطور؟  وقتی که نگاه داوران به‌جای تحلیل محتوا، بر جلوه‌های بصری و کیفیت پذیرایی معطوف می‌شود، بدیهی است که ارزیابی‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. در نتیجه، پایان‌نامه‌هایی با محتوای ضعیف اما ظاهری چشمگیر، نمرات بالایی دریافت می‌کنند و این اتفاق، عدالت علمی را به چالش می‌کشد.

فشار اقتصادی، زیر سایه تجمل

گاهی هزینه‌ای که برای این مراسم‌ها صرف می‌شود،  از خوراکی‌های لوکس و دکورهای اختصاصی گرفته تا کارت‌های شخصی‌سازی شده و هدایای کوچک برای داوران، از کل بودجه پژوهشی دانشجو بیشتر است.  تبدیل شدن این تدارکات در محیط‌های آکادمیک به یک هنجار،  منجر به فشار اقتصادی، به‌ویژه برای دانشجویان با توان مالی پایین شده و عدالت آموزشی را زیر سوال می‌برد.   

رشوه دادن: آخرین درس دانشگاه!

یکی از کاربران فضای مجازی در واکنش به تبدیل شدن پک دفاع به یک رسم، این کار را نوعی رشوه دادن تلقی کرد که دانشجو به عنوان آخرین درس، از محیط آکادمیک دانشگاه فرامی‌گیرد و در بروکراسی اداری می‌تواند وام‌ها و امتیازات خوبی گرفته و رشد خوبی داشته باشد.

اعتراض به یک ایده نوظهور

البته نمی‌توان انکار کرد که به موازات اساتید فرصت‌طلبی که بر اساس ظواهر ارزیابی می‌کنند، اساتید عادلی نیز وجود دارند که قضاوت علمی را قربانی شکم نمی‌کنند. نمونه‌اش یکی از اساتید دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی،  که در صفحه شخصی خود در اینستاگرام، با روایتی از دفاع پر زرق و برق یکی از دانشجویان، به این رسم اعتراض کرد و نوشت: تا دانشگاه با خودم کلنجار میروم میاندیشم آیااین چیزها که حاصل خون دل خوردن دانشجویی بینواست خوردن دارد؟ آخر این چه رسم مزخرفی است؟  تصمیم گرفته‌ام تا بر افتادن این رسم بی معنی،  هیچ چیز در هیچ جلسه ی دفاع نخورم حتی یک فنجان چای!

چرخه معیوب تجمل‌گرایی 

زمانی که کیفیت پژوهش و مقالات دانشجو قابل قبول نباشد، از پک پذیرایی به عنوان ابزاری برای پوشش کار خود و جلب رضایت داوران استفاده می‌کند. چنین روندی می‌تواند به یک چرخه معیوب تبدیل شود به طوریکه دانشجو به ‌جای تقویت مهارت‌های علمی خود، انرژی و هزینه‌اش را صرف تأثیرگذاری بر داوران از طریق نمایش‌های ظاهری می‌کند.  

آینده علم در گرو تجمل‌گرایی

تداوم این روند، به‌تدریج آسیب‌های بلندمدتی را برای جامعه علمی کشور به دنبال خواهد داشت. دانشگاه‌ها، که باید نماد تلاش‌های علمی و تولید دانش باشند، با این تغییر فرهنگ به مراکزی برای نمایش‌های پرهزینه تبدیل می‌شوند.

این پدیده نه تنها از کیفیت آموزش می‌کاهد و از انگیزه تلاش علمی دانشجویان می‌کاهد،  بلکه سطح علمی فارغ‌التحصیلان را نیز پایین می‌آورد و جامعه را با نسل جدیدی از مدرک‌داران بی‌مهارت روبه‌رو می‌کند.