ماه رمضان که از راه می‌رسد، خانواده‌ها خود را برای روزه‌داری آماده می‌کنند. در این میان، یکی از دغدغه‌های مهم والدین، مسئله روزه گرفتن فرزندانشان است. برخی از والدین بر این باورند که باید کودکان خود را از سنین پایین به روزه گرفتن عادت دهند، در حالی که برخی دیگر معتقدند نباید آنها را مجبور کرد. اما راهکار درست چیست و چگونه می‌توان تعادلی منطقی در این مسیر برقرار کرد؟
 

روزه از چه سنی واجب است؟

 از نظر شرعی، روزه گرفتن بر کودکان تا رسیدن به سن تکلیف واجب نیست. اما بسیاری از خانواده‌ها تمایل دارند فرزندانشان را به‌تدریج با این فریضه دینی آشنا کنند. کارشناسان تربیتی نیز توصیه می‌کنند که این آشنایی باید تدریجی، بدون اجبار و متناسب با شرایط جسمی و روحی کودک باشد. روایات دینی نشان می‌دهند که ائمه معصومین علیه‌السلام اهمیت ویژه‌ای برای آموزش مسائل دینی، به‌ویژه روزه‌داری در سنین کودکی قائل بودند. آنها بر این باور بودند که آموختن مفاهیم دینی در دوران خردسالی، مانند حک شدن نقش بر سنگ است و ماندگاری بیشتری دارد. بر همین اساس، تشویق کودکان به روزه‌داری از سنین پایین، می‌تواند زمینه‌ساز انس و علاقه آنها به این فریضه باشد.
 برای اینکه کودک و نوجوان با رغبت و علاقه روزه بگیرد، لازم است که مسیر یادگیری برای او آسان و لذت‌بخش باشد.
 

تربیت دینی یا اجبار؟
 

ایمان و عمل به آموزه‌های دینی، به‌ویژه روزه‌داری، زمانی ارزشمند است که از روی میل و آگاهی انجام شود، نه با اجبار و تحمیل. روزه گرفتن، نیازمند ساعت‌ها پرهیز از خوردن و آشامیدن است و این مسئله تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که فرد با درک و اشتیاق قلبی آن را بپذیرد.
 اگر والدین بخواهند با اجبار یا دعوا، فرزند نوجوان خود را وادار به روزه گرفتن کنند، ممکن است نتیجه‌ای معکوس بگیرند. نه‌تنها علاقه‌ای در او ایجاد نخواهد شد، بلکه ممکن است نسبت به دین دلسرد شود و حتی پنهانی روزه‌اش را بشکند.
خداوند در آیه ۲۵۵ سوره بقره می‌فرمایند: «در دین هیچ اجباری نیست و باید با عقل و اندیشه دین را پذیرفت. پس هر کس به طاغوت کفرورزد، هلاک می‌شود و هر کس به خدا ایمان آوَرَد، به یقین، به دستاویزی استوار، که آن را گسستن نیست، چنگ زده است.» 
 نگاهی به سیره پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله هم نشان می‌دهد که ایشان هرگز کسی را به پذیرش اسلام مجبور نکردند، بلکه با اخلاق و رفتار نیکو، مردم را جذب کردند.
 بر این اساس، پدر و مادر وظیفه دارند فرزندشان را با مفاهیم دینی آشنا کنند و او را به روزه گرفتن دعوت کنند، اما این دعوت باید همراه با محبت، منطق و الگوسازی باشد، نه اجبار و تحمیل.
 مجبور کردن کودک به روزه گرفتن، نه‌تنها ممکن است اثرات منفی بر سلامت جسمی و روحی او بگذارد، بلکه ممکن است باعث ایجاد نگرش منفی نسبت به عبادات شود. در مقابل، ایجاد فضایی تشویقی، مثبت و آموزنده، راهکاری مؤثرتر است.
 

راهکارهای تعامل درست با کودک
 

۱. آموزش تدریجی و تشویقی: به جای اجبار، بهتر است از شیوه‌های تشویقی استفاده شود. مثلاً والدین می‌توانند فرزندشان را در وعده سحری همراهی کنند و او را تشویق کنند که ابتدا روزه‌های کله گنجشکی (مثلاً تا ظهر) بگیرد. تجربه‌ای که کودک در این مرحله کسب می‌کند، می‌تواند انگیزه او را برای روزه‌داری کامل در آینده افزایش دهد. روزه کله‌گنجشکی بهترین راه حل برای ایجاد علاقه در کودکان به انجام آداب دینی است.

۲. ایجاد تجربه‌ای دلنشین: برای تشویق کودکان به روزه‌داری، می‌توان از روش‌هایی جذاب و انگیزه‌بخش استفاده کرد. نشستن کنار خانواده هنگام سحری و افطار، حس معنویت را در آن‌ها تقویت می‌کند. تبدیل وعده افطار به یک تجربه لذت‌بخش، مانند اجازه دادن به کودک برای انتخاب خوراکی‌های مورد علاقه‌اش به‌عنوان جایزه، می‌تواند او را به روزه‌داری ترغیب کند. همچنین، تغییر فضا و گاهی افطار در مکان‌های مورد علاقه کودک، این تجربه را برایش جذاب‌تر می‌کند. پذیرایی ویژه از او هنگام افطار و تزیین زیبای سفره با خوراکی‌هایی که دوست دارد، باعث می‌شود روزه‌داری برای او به یک خاطره خوش تبدیل شود.

 ۳. توضیح فواید روزه: کودک باید درک کند که روزه تنها یک دستور دینی نیست، بلکه آثار معنوی، اخلاقی و حتی جسمی دارد. والدین می‌توانند از داستان‌ها و مثال‌های ملموس برای توضیح این فواید استفاده کنند. مثلاً می‌توانند توضیح دهند که روزه‌داری به افراد کمک می‌کند تا صبر و همدلی بیشتری نسبت به نیازمندان داشته باشند.

۴. ایجاد الگوی مناسب: کودکان از رفتار والدین تقلید می‌کنند. اگر آنها ببینند که والدینشان با اشتیاق روزه می‌گیرند و از این تجربه لذت می‌برند، خود نیز تمایل بیشتری برای انجام این فریضه خواهند داشت. مثلاً وقتی پدر و مادر در لحظه افطار با شکرگزاری و شادی غذا می‌خورند، این حس مثبت به کودک نیز منتقل می‌شود.

۵. رعایت شرایط جسمانی: هر کودکی شرایط جسمانی خاصی دارد. برخی کودکان ممکن است توانایی روزه گرفتن نداشته باشند و والدین باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند. اگر کودک احساس ضعف شدید داشت یا علائمی از کم‌آبی نشان داد، والدین نباید او را مجبور به ادامه روزه کنند. در این مواقع، می‌توان از پزشک مشورت گرفت تا مطمئن شد که روزه برای کودک ضرری ندارد.
 ۶. انعطاف‌پذیری و مهربانی: اگر کودک در روزه گرفتن احساس ضعف شدید داشت، والدین باید با مهربانی او را راهنمایی کرده و اجازه دهند استراحت کند. مثلاً می‌توان با او صحبت کرد و توضیح داد که هدف از روزه‌داری تمرین صبر و تقویت روحیه است، نه آسیب زدن به سلامتی
 
 روزه گرفتن یکی از عبادات مهم اسلامی است، اما روش آشنا کردن کودکان با این فریضه باید با محبت، صبوری و اصول تربیتی صحیح همراه باشد. اجبار در این زمینه نه‌تنها نتیجه مثبتی ندارد، بلکه می‌تواند تأثیر منفی نیز به جا بگذارد. والدین با اتخاذ رویکردی صحیح، می‌توانند فرزندان خود را به گونه‌ای تربیت کنند که روزه‌داری برای آنها به یک تجربه دلپذیر و معنوی تبدیل شود.