نوروز، به جای اینکه فرصتی برای تغییرات سازنده و خودسازی باشد، بیشتر به جرقه‌ای برای خریدهای هیجانی و تغییرات ظاهری تبدیل می‌شود. ذهنیت عمومی بر این اساس استوار شده که عید باید با نو شدن همراه باشد؛ لباس نو، وسایل نو، خوراکی‌های متنوع و مهمانی‌های مجلل. سنت‌های قدیمی، تبلیغات مدرن و حتی شبکه‌های اجتماعی، همه این ایده را تقویت می‌کنند. این ذهنیت که "اگر نخریم، چیزی کم داریم"، موتور محرک خریدهای هیجانی در روزهای پایانی سال است.
رفتار گله‌ای: وقتی همه می‌خرند، ما هم باید بخریم
حالا کافی است به خیابان بروید، یا چند دقیقه در شبکه‌های اجتماعی بگردید. همه در حال خرید کردن‌اند. این تصویر، یک پیام واضح دارد: من هم باید خرید کنم، وگرنه جا می‌مانم. این همان اثری است که روانشناسان به آن "رفتار گله‌ای" می‌گویند: وقتی دیگران کاری را انجام می‌دهند، احتمال اینکه ما هم آن را انجام دهیم، بیشتر می‌شود.
در واقع فشارهای اجتماعی هم تصمیم‌گیری‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای بسیاری از افراد، خرید نوروزی تنها یک نیاز شخصی نیست، بلکه ابزاری برای تأیید اجتماعی است. افراد می‌خواهند نشان دهند که "وضع‌شان خوب است"، "سال جدید را خوب شروع می‌کنند" و "چیزی از دیگران کم ندارند". همین نگرش باعث افزایش خریدهای غیرضروری و حتی هزینه‌های غیرمنطقی می‌شود.
تبلیغات نوروزی: ترفندهای احساسی برای تحریک خرید
تبلیغات نوروزی هم دقیقاً بر همین هیجان‌ها سوار می‌شوند. اصطلاحاتی مثل «حراج ویژه نوروز»، «فرصت محدود»، «الان نخری بعداً پشیمون می‌شی» و حتی شمارش معکوس تخفیف‌ها، همه ترفندهایی برای تحریک خرید احساسی‌اند. برندها و فروشگاه‌ها در این ایام از تکنیک‌هایی مانند "حراج ویژه نوروز"، "تخفیف‌های نوروزی" و "فرصت محدود" استفاده می‌کنند. این پیام‌ها، حس اضطرار را در مخاطب ایجاد کرده و باعث می‌شود خرید کردن به یک تصمیم احساسی تبدیل شود.
اما ماجرا به همینجا ختم نمی‌شود. بعد از موج خریدهای هیجانی، یک مرحله‌ی دیگر هم هست: نگاه کردن به فاکتورهای خرید، حساب بانکی کم شده و حسرتِ چیزهایی که شاید لازم نبود بخریم و صرفاً برای رفع هیجان لحظه‌ای بوده است.
اما آیا می‌شود در این چرخه نیفتاد؟ چطور بعضی‌ها می‌توانند در برابر موج تبلیغات و جو هیجانی نوروز مقاومت کنند، اما برخی دیگر تا آخرین ریال حساب‌شان را خرج می‌کنند؟ اینجا پای یک مفهوم کلیدی در میان است: "خودتنظیمی مالی".
خودتنظیمی مالی؛ اکسیر مقابله با خریدهای بی‌هدف
خودتنظیمی مالی یعنی توانایی مدیریت هیجانات هنگام خرید. یعنی اینکه بتوانیم بین "خواستن" و "نیاز داشتن" تفاوت قائل شویم و اجازه ندهیم جو عمومی و تبلیغات برایمان تصمیم بگیرند.
مثلاً چطور وقتی کارتخوان فروشگاه می‌گوید "دو قسطه بدون سود"، احساس می‌کنیم ضرر کرده‌ایم اگر نخریم؟
چرا وقتی می‌بینیم دوستان و فامیل در حال خرید هستند، احساس نیاز می‌کنیم حتی اگر چیزی کم نداشته باشیم؟
چرا وقتی پیامک "حراج ویژه نوروز" را می‌بینیم، ناگهان احساس می‌کنیم باید همین الان خرید کنیم؟
این‌ها همان لحظاتی هستند که اگر نتوانیم خودمان را کنترل کنیم، به دام خریدهای بی‌هدف می‌افتیم. اما چگونه می‌توان در روزهای پرهیجان پایان سال، خریدهای منطقی و کنترل‌شده‌ای داشت؟
راهکارهایی برای خودتنظیمی مالی
- قبل از اینکه وارد فضای خرید شوید، فهرستی از نیازهای واقعی خود تهیه کنید و به آن پایبند بمانید.
- مقدار مشخصی از پول را برای خریدهای نوروزی کنار بگذارید و از خریدهای فراتر از این مبلغ خودداری کنید.
- قبل از خرید، قیمت‌ها را مقایسه کنید و از تخفیف‌های غیرواقعی پرهیز کنید.
- اگر چیزی را فقط برای لذت خرید می‌خواهید، بهتر است آن را به بعد از تعطیلات موکول کنید، زمانی که قیمت‌ها واقعی‌تر می‌شوند.
- قبل از عید با اعضای خانواده یک صندوق کوچک (مجازی یا واقعی) تشکیل دهید و هر کس مبلغی را که برای خریدهای غیرضروری در نظر گرفته بود، به این صندوق واریز کند. بعد از عید، این پول را برای یک هدف مفید (مثل سفر خانوادگی، سرمایه‌گذاری یا کمک به نیازمندان) استفاده کنید.
با رعایت این اصول، می‌توان هم از خریدهای نوروزی لذت برد و هم از ولخرجی و فشار مالی بعد از تعطیلات جلوگیری کرد. در نهایت، نوروز زمانی برای شادی و تازه شدن است، نه برای استرس مالی و حساب‌های خالی.
پیام شما به ما