بی‌حوصلگی؛ پنجره‌ای به سوی خلاقیت
بی‌حوصلگی حالتی است که ذهن از کار فعلی خسته می‌شود و به دنبال چیزی تازه می‌گردد. این حس شاید در نگاه اول ناخوشایند باشد، اما می‌تواند راهی به سوی شکوفایی خلاقیت باز کند. هنگامی که از شلوغی بیرون فاصله می‌گیریم، ذهن به خیال‌پردازی و اندیشه‌های نو روی می‌آورد و اینجاست که ایده‌های تازه پدیدار می‌شوند.
پژوهشی در Journal of Creativity Research (سال ۲۰۱۴) این موضوع را به‌خوبی نشان داده است. در این مطالعه، گروهی از افراد وظایفی کسل‌کننده مانند کپی کردن شماره‌های تلفن انجام دادند و سپس از آن‌ها خواستند ایده‌هایی نو ارائه دهند. نتیجه شگفت‌آور بود: کسانی که بی‌حوصله شده بودند، در مقایسه با گروه دیگر که مشغول کارهای عادی بودند، ایده‌هایی خلاق‌تر و متنوع‌تر پیشنهاد کردند. این پژوهش بیان می‌کند که بی‌حوصلگی می‌تواند ذهن را آزاد کند و به خلق کردن بکشاند. روان‌شناسان می‌گویند وقتی مغز از محرک‌های بیرونی جدا می‌شود، بخشی به نام «شبکه حالت پیش‌فرض» فعال می‌شود که به خیال‌پردازی و نوآوری کمک می‌کند.
زندگی امروزی و فرار از سکوت
چرا دیگر نمی‌توانیم بی‌حوصلگی را تحمل کنیم؟ پاسخ در شتاب و پیچیدگی زندگی امروز نهفته است. جهان با سرعتی بی‌سابقه پیش می‌رود و تکنولوژی همه‌چیز را در دسترس قرار داده است.
سازمان بهداشت جهانی در گزارش سال ۲۰۲۳ خود اعلام کرده که استرس و اضطراب در میان جوانان جهان در دهه گذشته بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است. این فشارها انسان را به پر کردن لحظه‌های خالی وامی‌دارند، انگار بی‌حوصلگی چیزی است که باید از آن فرار کرد. در ایران نیز، با نزدیک به ۴۵ میلیون کاربر فعال در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام، این رفتار آشکار است. در ترافیک، در صف انتظار، یا حتی در لحظه‌های تنهایی، به جای اندیشیدن، به سرگرمی پناه می‌بریم.
این فرار از بی‌حوصلگی ریشه در نیاز به آرامش دارد. بی‌حوصلگی ما را با پرسش‌های بزرگ و گاهی دشوار روبه‌رو می‌کند، مانند «من که هستم؟» یا «زندگی‌ام به کجا می‌رود؟». اما وقتی سرگرمی در دسترس باشد، نیازی به پاسخ دادن به این پرسش‌ها احساس نمی‌کنیم. این عادت شاید در لحظه آرامش‌بخش باشد، ولی ذهن را از اندیشه‌های عمیق و خلاقیت دور می‌کند.
خلاقیت در سایه سرگرمی
سرگرمی‌های امروزی، از شبکه‌های اجتماعی تا بازی‌های دیجیتال، هم جذاب‌اند و هم گاهی سودمند، اما وقتی همه وقت ما را پر می‌کنند، خلاقیت را از بین می‌برند.
حالا محققان Nature Communications Psychology می‌گویند کسانی که همیشه درگیر سرگرمی‌های دیجیتال‌اند، کم‌تر به خیال‌پردازی و خلق کردن می‌رسند. ذهن آن‌ها که پیوسته با محرک‌های سریع و سطحی مشغول است، فرصتی برای استراحت و اندیشیدن پیدا نمی‌کند. این موضوع برای کودکان و جوانان، که باید خلاقیتشان شکوفا شود، بسیار نگران‌کننده است. در گذشته، بچه‌ها با کاغذ و مداد یا بازی در کوچه، دنیاهایی خیالی می‌ساختند، ولی حالا بدون تبلت یا گوشی کلافه می‌شوند. این یعنی به جای آفریدن، فقط مصرف می‌کنند.
روان‌شناسان می‌گویند این وابستگی به سرگرمی، اعتماد به نفس خلاق ما را کم می‌کند. وقتی باور کنیم بدون چیزهای بیرون از خودمان نمی‌توانیم سر کنیم، دیگر به خودمان اجازه نمی‌دهیم ایده‌ای بسازیم. این چرخه، ذهن را به سوی تنبلی و مصرف‌گرایی می‌برد و خلاقیت را کم‌رنگ می‌سازد.
خطری که در کمین است
وابستگی به سرگرمی فقط خلاقیت را نشانه نمی‌گیرد، بلکه ما را از خودمان هم دور می‌کند. رابرت هوگان در کتاب شخصیت و سرنوشت سازمان‌ها (سال ۲۰۱۷) می‌نویسد که ناتوانی در تحمل بی‌حوصلگی، انسان را از رشد درونی و رویارویی با چالش‌های زندگی بازمی‌دارد. بی‌حوصلگی ما را به اندیشیدن درباره خودمان و جهانمان وامی‌دارد، اما وقتی این فرصت را از خود می‌گیریم، از این رشد جا می‌مانیم.
در دنیایی پر از مسائل پیچیده، این فرار می‌تواند ما را شکننده‌تر کند. ضمن آنکه جامعه‌ای که از سکوت می‌گریزد، چگونه می‌تواند راه‌حل‌هایی برای مشکلاتش بیابد؟ خطر دیگر این است که با این همه سرگرمی، گاهی نمی‌دانیم چه کنیم و تمرکزمان را از دست می‌دهیم. این پراکندگی ذهن را سطحی می‌کند و از اندیشه‌های عمیق دور نگه می‌دارد. آیا این راه، ما را کم‌کم از هویتمان جدا نمی‌کند؟
راهی برای بازگشت
می‌توان بی‌حوصلگی را دوباره به زندگی آورد؟ بله، و این کار چندان دشوار نیست:
می‌توانیم هر روز زمانی را بدون ابزارهای دیجیتال بگذرانیم و به طبیعت یا اندیشه‌هایمان پناه ببریم.
می‌توانیم با کاغذ و قلم شروع کنیم و ببینیم ذهنمان به کجا می‌رسد.
برای کودکان، به جای صفحه‌های نمایش، ابزارهای ساده مانند مداد رنگی بگذاریم تا خودشان چیزی بسازند.
بی‌حوصلگی، که در دنیای شلوغ امروز به غریبه‌ای ناشناخته بدل شده، شاید گنجی باشد که زیر لایه‌های روزمرگی پنهان مانده است. بی‌حوصلگی به ذهن ما شانس آن را می‌دهد تا خلق کند و ژرف‌تر شود. در روزگاری که همه‌چیز با شتاب پیش می‌رود، شاید وقت آن باشد که لحظه‌ای بایستیم و به بی‌حوصلگی خوشامد بگوییم.
پیام شما به ما