حدود پنج ماه از شهادت سید حسن نصرالله، دبیرکل فقید حزب‌الله لبنان، می‌گذرد. این رهبر برجسته که نماد مقاومت در برابر اشغالگری صهیونیستی و رهبری جریان‌های مقاومت اسلامی در منطقه بود، در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ (۶ مهر ۱۴۰۳) در پی حملات هوایی رژیم صهیونیستی به شهادت رسید.
در شرایط حساس پس از شهادت، پیکر مطهر ایشان به‌دلایل امنیتی و ملاحظات ویژه به‌طور موقت در مکانی به خاک سپرده شد. اکنون، با فروکش کردن فضای بحرانی و فراهم شدن شرایط، تصمیم گرفته شده که قبر ایشان به مکانی دیگر منتقل شود؛ اقدامی که نه‌تنها با احکام اسلامی منافاتی ندارد، بلکه نشان‌دهنده حفظ حرمت و تکریم مقام این شهید بزرگ است. در اینجا به بررسی ابعاد فقهی این اقدام پرداخته می‌شود.
شرایط جایز بودن انتقال میت
در فقه اسلامی، نبش قبر (شکافتن قبر و انتقال پیکر میت) در شرایط عادی حرام است؛ چرا که این کار می‌تواند موجب هتک حرمت میت شود. اما مراجع تقلید در شرایط خاص، مواردی را برای جواز این کار بیان کرده‌اند:
- وصیت میت: اگر میت وصیت کرده باشد که در مکانی خاص دفن شود و این کار به دلیل شرایط اضطراری یا امنیتی در ابتدا ممکن نبوده باشد، انتقال پیکر پس از فراهم شدن شرایط مجاز است.
- حفظ حرمت میت: اگر قبر در مکانی قرار گرفته باشد که در معرض خطر تخریب، بی‌احترامی یا شرایط ناامن باشد، نبش قبر جایز است.
- ضرورت‌های اجتماعی و مذهبی: در مواردی که دفن مجدد با هدف تکریم شخصیت میت یا به‌دلیل مصالح اجتماعی و دینی انجام شود، این کار از نظر فقهی اشکالی ندارد.
دفن موقت در شرایط اضطراری، یا همان به ودیعه قرار دادن میت به قبر، از نظر فقهی راهکاری برای جلوگیری از ایجاد مشکلات امنیتی و حفظ آرامش جامعه است. در مورد سید حسن نصرالله، به نظر می‌رسد که دفن اولیه به دلایل امنیتی و مدیریت اوضاع حساس لبنان انجام شد- عدم هتک حرمت: بدن میت باید در طول فرآیند انتقال کاملاً محفوظ بماند و از هرگونه آسیب یا بی‌احترامی دور باشد.
- ضرورت شرعی یا عقلانی: شرایطی مانند تخریب قبر، خطرات طبیعی(سیل یا رانش زمین) یا نیاز به انجام تحقیقات حقوقی.
- اجازه ولیّ میت: در صورت نبودن وصیت خاص، باید ولیّ میت (مانند پدر یا فرزند ارشد) با این کار موافقت کند.
استفتائات مراجع تقلید درباره نبش قبر
مقام معظم رهبری: نبش قبر مسلمان حرام است، مگر در مواردی که ضرورت شرعی یا عقلانی وجود داشته باشد، مانند حفظ حرمت میت یا انجام وصیت او.
آیت‌الله سیستانی: اگر انتقال میت موجب هتک حرمت او نشود و دلایل شرعی یا عقلایی داشته باشد، مانند وصیت میت یا شرایط محیطی نامناسب، جایز است.
آیت‌الله مکارم شیرازی: اگر دفن اولیه موقتی بوده و از ابتدا قصد انتقال به محل دیگر وجود داشته باشد، انتقال میت پس از دفن اشکالی ندارد، به شرط آن‌که هتک حرمت نشود.
آیت‌الله وحید خراسانی: شکافتن قبر در چند مورد حرام نیست.
- اوّل آن که میّت در زمین غصبی دفن شده باشد و مالک زمین راضی نشود که در آن جا بماند.
- دوم آن که کفن یا چیز دیگری که با میّت دفن شده غصبی باشد و صاحب آن راضی نشود که در قبر بماند. و همچنین اگر چیزی از مال خود میّت که به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه او راضی نشوند که آن چیز در قبر بماند مگر در صورتی که آن چیز مال کمی باشد، که در این صورت نبش قبر محلّ اشکال است.
- سوم آن که شکافتن قبر موجب هتک حرمت نباشد و میّت بی غسل یا بی کفن دفن شده باشد، یا بفهمند غسلش باطل بوده، یا به غیر از دستور شرع کفن شده، یا در قبر او را رو به قبله نگذاشته‌اند.
در فقه اسلامی، نبش قبر (شکافتن قبر و انتقال پیکر میت) در شرایط عادی حرام است؛ چرا که این کار می‌تواند موجب هتک حرمت میت شود. اما مراجع تقلید در شرایط خاص، مواردی را برای جواز این کار بیان کرده‌اند- چهارم آن که برای ثابت شدن حقّی که اهم از حرمت میّت است، بخواهند بدن میّت را ببینند.
- پنجم آن که میّت را در جایی که بی‌احترامی به اوست، مثل قبرستان کفّار یا جایی که کثافت و خاکروبه می‌ریزند، دفن کرده باشند.
- ششم آن که برای یک مطلب شرعی که اهمّیت آن از شکافتن قبر بیشتر است قبر را بشکافند، مثلا بخواهند بچّه زنده‌ای را از شکم زن بارداری که دفنش کرده‌اند بیرون آورند.
- هفتم آن که بترسند درنده‌ای بدن میّت را پاره کند، یا سیل او را ببرد، یا دشمن بیرون آورد.
- هشتم آن که قسمتی از بدن میّت را که با او دفن نشده بخواهند دفن کنند، ولی احتیاط واجب آنست که آن قسمت از بدن را طوری در قبر بگذارند که بدن میّت دیده نشود.
دفن موقت؛ یک ضرورت فقهی و عقلانی
دفن موقت در شرایط اضطراری، یا همان به ودیعه قرار دادن میت به قبر، از نظر فقهی راهکاری برای جلوگیری از ایجاد مشکلات امنیتی و حفظ آرامش جامعه است. در مورد سید حسن نصرالله، به نظر می‌رسد که دفن اولیه به دلایل امنیتی و مدیریت اوضاع حساس لبنان انجام شد.
اکنون که شرایط برای برگزاری مراسم تشییع عمومی و گرامیداشت این رهبر فقید فراهم شده است، انتقال قبر به محل نهایی از نظر شرعی کاملاً جایز است و به‌نوعی ادای احترام به جایگاه برجسته ایشان محسوب می‌شود.
حفظ کرامت میت؛ اصلی اساسی در فقه اسلامی
یکی از مهم‌ترین شروط جواز نبش قبر در فقه شیعه، حفظ حرمت و کرامت میت است. در مورد سید حسن نصرالله:
در شرایط حساس پس از شهادت، پیکر مطهر ایشان به‌دلایل امنیتی و ملاحظات ویژه به‌طور موقت در مکانی به خاک سپرده شد. اکنون، با فروکش کردن فضای بحرانی و فراهم شدن شرایط، تصمیم گرفته شده که قبر ایشان به مکانی دیگر منتقل شود؛ اقدامی که با احکام اسلامی منافاتی ندارد
- انتقال قبر با رعایت کامل حرمت و احترام صورت می‌گیرد.
- هدف از انتقال قبر، بزرگداشت مقام و شخصیت ایشان است.
- این اقدام با حضور علما، شخصیت‌های مذهبی و سیاسی و مردم لبنان انجام می‌شود.
از این منظر، نه‌تنها نبش قبر با احکام اسلامی مغایرتی ندارد، بلکه در راستای حفظ شأن و کرامت این شهید بزرگ انجام می‌شود.
از نظر فقهی، نبش قبر در شرایط اضطراری یا به‌دلیل وصیت میت، طبق فتاوای مراجع تقلید جایز است، مشروط بر اینکه حرمت و کرامت میت در طول فرآیند انتقال رعایت شود. دفن موقت نیز در شرایط خاص امنیتی یا اجتماعی به‌عنوان راهکاری مشروع در فقه اسلامی پذیرفته شده است. از منظر اجتماعی، دفن مجدد سید حسن نصرالله نشانه‌ای از احترام عمیق مردم لبنان به مقام رهبری ایشان و تأکیدی بر نقش رهبران مقاومت در حفظ هویت ملی و استقلال لبنان در برابر تهدیدات خارجی است. این اقدام در نهایت نمادی از وحدت ملی و وفاداری مردم لبنان به آرمان‌های مقاومت به شمار می‌آید و از نظر شرعی و اجتماعی کاملاً موجه است.
پیام شما به ما