مهریه در قرآن؛ نشانه‌ای از محبت، نه ابزار معامله

قرآن کریم اصل مهریه را تأیید کرده، اما آن را یک عطیه و هدیه از سوی مرد به زن می‌داند، نه یک ابزار تضمین یا فشار. در آیه ۴ سوره نساء می‌خوانیم: وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً «و مهریه زنان را به‌عنوان یک عطیه (هدیه‌ای خالصانه) به آنان بدهید.»

واژه "نِحْلَةً" در این آیه، به معنای بخشش از روی حسن نیت و صداقت است، نه یک بدهی سنگین که بعدها به ابزاری برای فشار یا اختلاف تبدیل شود. آیا وقتی مهریه را از حد تعادل خارج می‌کنیم، باز هم می‌توان آن را یک هدیه عاشقانه دانست؟

سیرۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ و اهل بیت علیهم‌السلام در تعیین مهریه

مهریه‌ای که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ برای همسران و دخترانشان تعیین می‌کردند (مهرالسنه) دوازده و نیم اوقیه بود. اوقیّه مقیاس وزن است و هر اوقیه برابر با چهل درهم شرعی یعنی معادل پانصد درهم (برابر با ۱۵۰۰ گرم نقره خالص) بوده است.

از نگاه ایشان، «پر برکت‌ترین زنان آنانی هستند که مهرشان از دیگران کمتر باشد»

اگر قرار بود مهریه سنگین، معیار ارزش زن باشد، بی‌شک حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها که سرور بانوان جهان است، باید بیشترین مهریه را می‌داشت.

به گزارش ابن شهرآشوب در کتاب المناقب، مهریه حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، کتان بافت یمن و پوست دباغی‌نشده و گیاهی خوشبو و طبق برخی دیگر از روایات، زره و پوست دباغی‌نشده گوسفند یا شتر بوده است که قیمت آن را بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم دانسته‌اند.

امام جواد علیه‌السلام نیز مهریه همسرش ام فضل دختر مأمون را پانصد درهم معادل مهریه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها قرار داد.

به طور کلی در کلمات و روایات امامان معصوم علیهم‌السلام توصیه‌ شده است مهریه به گونه‌ای تعیین شود که از حکم و مفهوم حقیقی خود خارج نشود؛ چرا که وقتی مهریه بسیار کم یا بسیار زیاد در نظر گرفته شود، اصل صداقت که زیر بنا و اساس مهریه است، زیر سؤال می‌رود و آن را از پیشکش و هدیه بودن خارج می‌کند. (تفسیر مشکاة، ج۹، صص ۳۵۷-۳۵۸)

اثرات منفی مهریه زیاد از نگاه روایات

یک. برکت را از زندگی می‌برد

 در روایت آمده: از برکت زن کمی مهریّه اوست و زیادی مهریه، مایۀ شومی اوست. (من لا یحضره الفقیه، ج ۵،  ص ۱۶)

دو. دشمنی می‌آورد

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «در مهریۀ زنان مبالغه‌آمیز رفتار نکنید که باعث دشمنی می‌شود.»

طبق این حدیث، تعیین مهریه سنگین می‌تواند منجر به ایجاد کینه و دشمنی بین زوجین یا خانواده‌های آنها شود.

سه. عذاب اخروی دارد

در حدیثی نبوی آمده: «هر زنی که مهریۀ خود را بر همسرش سنگین گیرد، خداوند متعال زنجیره‌های سنگینی از آتش جهنم بر گردنش می‌افکند» (مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص۶۸)

آسیب‌های مهریۀ سنگین

برخی افراد گمان می‌کنند مهریه زیاد یک تضمین برای بقای زندگی است، اما در مواردی که زن و شوهر دچار اختلاف می‌شوند، همین مهریه سنگین می‌تواند ابزار فشار یا انتقام‌جویی شود و روند جدایی را دشوارتر و پرهزینه‌تر کند.  

در نظام حقوقی ایران، مهریه یک دین بر ذمه شوهر است، اما در عمل پرداخت مهریه‌های سنگین برای مردان دشوار و بعضاً ناممکن است. بسیاری از پرونده‌های قضایی مربوط به مطالبه مهریه، منجر به صدور حکم اعسار برای مردان می‌شود.  

ازدواجی که در آن مهریه به‌عنوان یک پشتوانه مادی سنگین تعیین می‌شود، ممکن است حس تعهد عاطفی را کاهش دهد و جای آن را به نگرش اقتصادی به ازدواج بدهد. در این شرایط، ازدواج بیشتر شبیه یک معامله مالی به نظر می‌رسد تا یک پیوند عاطفی.  

مهریه بالا می‌تواند باعث ایجاد استرس، کاهش تعهد عاطفی و افزایش احتمال جدایی شود. مردانی که توان پرداخت مهریه بالا را ندارند، ممکن است دچار احساس ناامنی روانی شوند. از سویی، زنانی که مهریه را به‌عنوان پشتوانه می‌بینند، ممکن است در هنگام بروز اختلاف، به جای  گفتگو و حل اختلاف، به جدایی و مطالبه مهریه فکر می‌کنند.  

داده‌های آماری چه می‌گویند؟

بررسی‌های علمی و آماری نشان می‌دهند که مهریه زیاد، به‌جای تقویت پیوند زناشویی، به عاملی برای افزایش تنش‌ها، اختلافات و حتی طلاق تبدیل شده است.

بر اساس نظرسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس، ۲/۴۸ درصد از پاسخ‌دهندگان اظهار کرده‌اند که مردان به خاطر مهریه، تحت فشار خواسته های همسران خود قرار دارند.

افزایش زندانیان مهریه و بار سنگین بر نظام قضایی

مهریه سنگین، به‌خصوص در شرایط اقتصادی ناپایدار، می‌تواند مردان را به زندان بکشاند. این موضوع، نه‌تنها مشکلات روحی و روانی برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند، بلکه هزینه‌های زیادی را به سیستم قضایی تحمیل می‌کند.

به گفتۀ رئیس هیئت امنای ستاد دیه کشور در حال حاضر ۲۳۶۷ نفر بدهکار مهریه و نفقه در زندان‌های سراسر کشور به سر می‌برند که از این تعداد ۱۹۱۰ نفر بدهکار مهریه و ۴۵۷ نفر بدهکار نفقه هستند.

نتیجه اینکه مهریه زیاد، نه‌تنها خوشبختی و امنیت ایجاد نمی‌کند، بلکه یکی از موانع جدی برای تشکیل خانواده‌های پایدار است. آنچه خوشبختی را تضمین می‌کند، درک متقابل، محبت، تعهد و توانایی مدیریت زندگی است، نه تعداد سکه‌های مهریه.