تا حالا شده احساس کنید که برای «جلوه‌گری» در جامعه تحت فشار هستید؟ انگار اگر لباس برند نپوشید، گوشی آخرین‌مدل نداشته باشید یا عروسی مجللی برگزار نکنید، از نظر دیگران کم‌ارزش‌تر به نظر می‌رسید؟

شاید فکر کنید دین ما با لذت بردن از زندگی مخالف است؛ ابداً! اسلام نه‌تنها مخالف رفاه نیست، بلکه ما را به استفاده درست از نعمت‌های الهی تشویق می‌کند. اما نکته‌ای که اسلام روی آن تأکید دارد، پرهیز از اسراف، افراط‌گرایی و وابستگی به تجملات است.

تجمل‌گرایی، غفلت‌ می‌آورد

اساساً در منطق اسلام، هر چیزی که موجب غفلت از یاد خدا شود، ناپسند است. خداوند در قرآن، زندگی دنیا را همچون بازی، سرگرمی و زینت معرفی کرده که انسان را مشغول می‌کند و او را از هدف اصلی خلقت یعنی تقرب به خدا بازمی‌دارد. ببینید:
«بدانید زندگی دنیا فقط بازیچه، سرگرمی، تجمل‌گرایی، فخرفروشی به همدیگر و زیاده‌خواهی در اموال و اولاد است! درست مثل بارانی که از گل‌وگیاهِ‌ عمل‌آمده از آن، کشاورزان خوششان بیاید؛ ولی مدتی بعد پژمرده می‌شود و می‌بینی که زرد شده است. آخرِ سر هم خس‌وخاشاک می‌شود! در آخرت، عذابی سخت برای دنیاپرست‌هاست و آمرزش و رضایت خدا برای عبرت‌گیرنده‌ها. بله، زندگی دنیا فقط وسیلۀ گول‌خوردن است. (آیۀ بیستم سورۀ حدید، ترجمۀ ملکی)

تجمل‌گرایی و دل‌مشغولی به مال و زرق‌وبرق دنیا، انسان را از یاد خدا غافل می‌کند و باعث می‌شود که ارزش‌های معنوی در زندگی کم‌رنگ شوند.

مثالی ملموس
چند بار شده برای خریدن یک لباس گران‌قیمت هیجان داشته باشید، اما بعد از چند هفته، دیگر برایتان جذابیتی نداشته باشد؟ تجملات دنیا همین است؛ یک لذت کوتاه‌مدت که ما را از هدف اصلی غافل می‌کند. خداوند در قرآن، زندگی دنیا را موقتی و زودگذر می‌داند و به ما هشدار می‌دهد که فریب زرق‌وبرق آن را نخوریم.

تجمل‌گرایی و فاصلۀ طبقاتی

در بسیاری از جوامع، افرادی که درآمد کمتری دارند، برای خرید وسایل لوکس و برند، خود را زیر بار وام و قرض می‌برند تا در چشم دیگران کم نیاورند. اما آیا این کار منطقی است؟  

در جامعه‌ای که تجمل‌گرایی ارزش تلقی شود، فاصله طبقاتی بیشتر و بیشتر می‌شود. ثروتمندان به نمایش دارایی‌هایشان افتخار می‌کنند و افراد کم‌درآمد احساس حقارت می‌کنند. در چنین شرایطی، ثروت فقط در دست عده‌ای خاص می‌ماند و مستضعفان زیر فشار اقتصادی قرار می‌گیرند.   به همین دلیل، قرآن هشدار می‌دهد که ثروت نباید فقط در دست گروهی خاص از جامعه بچرخد. (حشر: ۷)

خانه‌ای که طوقی از آتش است

پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ با اینکه می‌توانستند زندگی مجلل داشته باشند، اما ساده زندگی می‌کردند؛ می‌فرمودند:

«کسی که بنایی برای دیدن و شنیدن مردم می سازد، خدای متعال آن بنا را طوقی برگردنش کرده و او را به آتش می اندازد.» همچنین از آن حضرت سؤال شد: منظور از بناکردن برای دیدن و شنیدن مردم چیست؟ حضرت فرمودند: «بنایی است که زیادتر از احتیاج بسازد؛ بدان منظور که بر همسایگان و برادران دینی خود مباهات ورزد.» (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ج ۵، ص ۳۱۵)

چگونه از تجمل‌گرایی فاصله بگیریم؟

حالا که فهمیدیم تجمل‌گرایی چگونه ما را از ارزش‌های واقعی دور می‌کند، باید به این فکر کنیم که چطور می‌توانیم از این دام نجات پیدا کنیم. اسلام، با تأکید بر اعتدال و قناعت، راهکارهایی برای دوری از تجمل‌گرایی ارائه داده که می‌تواند ما را به سمت یک زندگی ساده اما پرمعنا هدایت کند. از جمله: 

 یک. تغییر نگرش: ارزش خود را به دارایی‌ها گره نزنیم 

یکی از مهم‌ترین دلایلی که ما را به سمت تجمل‌گرایی می‌کشاند، این تفکر اشتباه است که "هرچه بیشتر داشته باشیم، ارزش بیشتری داریم. "  طبق آیۀ «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ...»  (حجرات: ۱۳)، ارزش انسان‌ها بر اساس تقوا و شخصیتشان است، نه بر اساس میزان دارایی‌شان.   به جای مقایسه خود با دیگران بر اساس اموال، بر مهارت‌ها، اخلاق و رشد معنوی خود تمرکز کنیم.  

دو. قناعت و سادگی را در سبک زندگی‌مان جا بیندازیم 

قناعت بر خلاف تصور رایج، به معنای محروم کردن خود از نعمت‌ها و اکتفاء به حداقل‌ها نیست بلکه به معنای بهره‌مندی از دنیا به اندازۀ کفایت و رفع نیاز است. قبل از هر خرید از خودمان بپرسیم: آیا این واقعاً نیاز من است یا فقط یک خواسته زودگذر؟ اگر واقعاٌ به چیزی نیاز نداریم از خریدهای غیرضروری پرهیز کنیم.

سه. از چشم و هم‌چشمی دوری کنیم 

بزرگ‌ترین عاملی که ما را به سمت تجمل‌گرایی می‌برد، چشم و هم‌چشمی با دیگران است. ما می‌خواهیم در رقابت‌های بیهوده برنده باشیم، بدون این‌که فکر کنیم آیا این رقابت اصلاً ارزش دارد یا نه.  

انسان وقتی در کوچه و خیابان راه می‌رود به طور طبیعی نگاهش به در و دیوار و خانه‌های مردم می‌افتد. این نگاه کردن به خودی خود، اشکالی ندارد و اصطلاحاً مباح است اما خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌ که یکسره از دنیا رسته و به حق پیوسته است، سفارش می‌کند که به این موقعیت دنیایی و ظاهر کفار خیره مشو! آنها چون فهمشان از زندگی، در سطح همین ظاهر است، خیلی به تجملات و ظواهر فریبندۀ این دنیای زودگذر اهمیت می‌دهند غافل از اینکه دنیا شکوفه‌ای است که هیچگاه به بار نمی‌نشیند. (طه:۱۳۱)

از سویی دیگر، هنگامی‌که انسان به دارایی‌های دیگران چشم می‌دوزد، یا از داشته‌های خودش غافل می‌شود یا آنها را ناچیز می‌انگارد؛ و این باعث خودکم‌بینی‌اش می‌شود در حالی که خواستۀ خدا این است که مؤمن عزیز و عزت‌مند باشد؛ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ (منافقون:۸)

پس بهتر است به به جای تمرکز بر آنچه دیگران دارند، روی داشته‌های خودمان متمرکز شویم و شکرگزار آنها باشیم.  

چهار. به جای مصرف‌گرایی، روی رشد شخصی و معنوی سرمایه‌گذاری کنیم 

این یک حقیقت است که هرچقدر هم پول و وسایل تجملی داشته باشیم، باز هم این‌ها نمی‌توانند جای خالی رشد معنوی، علم و مهارت‌های شخصی را پر کنند.   به فرمودۀ امیرالمؤمنین علیه‌السلام «علم، از ثروت برتر است، زیرا علم تو را حفظ می‌کند، اما تو باید ثروت را حفظ کنی.» 

به‌جای خریدهای غیرضروری، روی یادگیری و رشد مهارت‌های خود سرمایه‌گذاری کنیم. ما هرچقدر هم وسایل گران‌قیمت داشته باشیم، باز هم چیز جدیدتری می‌آید و وسایل قبلی‌مان دیگر جذابیت خود را از دست می‌دهند. اما اگر روی ارزش‌های واقعی زندگی کنیم، به آرامش و رضایت واقعی خواهیم رسید.

پنج. صدقه و کمک به نیازمندان را جایگزین خرج‌های بیهوده کنیم 

یکی از بهترین راه‌های مقابله با تجمل‌گرایی، بخشیدن و کمک کردن به دیگران است. اسلام به‌شدت بر انفاق و صدقه تأکید دارد، زیرا این کار نه‌تنها به نیازمندان کمک می‌کند، بلکه قلب ما را از وابستگی به مال و مادیات پاک می‌کند. خداوند می‌فرماید: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ...»  (آل عمران: ۹۲) یعنی: «فقط وقتی به مقامِ خوبان می‌رسید که از چیزهای دوست‌داشتنی‌تان در راه خدا هزینه کنید.»

بخشی از درآمدمان را هر ماه برای کمک به فقرا یا امور خیریه کنار بگذاریم. تا وقتی چیزهایی را که به جانمان بسته از خودمان جدا نکنیم مجال پرواز پیدا نمی‌کنیم. آسمان اینقدرها هم دور نیست؛ کافی است کمی سبک‌بال شویم تا افق‌های دوردست‌تری را درنوردیم.