چند روز پیش ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد از یک آپارتمان شیک در شمال تهران که ماموران محیط زیست پس از دریافت حکم قضایی وارد آن می‌شوند. پشت درهای بسته‌ی این خانه، یک توله‌شیر وحشی در کنار دو حلقه مار پیتون در حال «زندگی خانگی» بودند. انگار نه انگار که این موجودات، ساکنان اصلی جنگل هستند، نه فرش دستباف و آباژور کریستال آپارتمانی! این صحنه، بیش از آنکه عجیب یا استثنایی باشد، نشانه‌ای‌ست از روندی نگران‌کننده: حیوانات وحشی حالا به بخشی از دکور زندگی لاکچری تبدیل شده‌اند.
وقتی با جانوران خاص ویو می‌گیرند!
روند نگهداری از حیوانات خاص، عجیب و البته خطرناک، حالا مدتی‌ست که در فضای مجازی ایران نیز ریشه دوانده؛ در کنار تصاویری از سفرهای لاکچری و خودروهای میلیاردی، حالا چهره‌هایی با هزاران دنبال‌کننده، مار بوآ را دور گردن‌شان می‌پیچند یا با توله‌شیرهای گرسنه عکس یادگاری می‌گیرند. صفحات بسیاری، به‌طور تخصصی محتوای خود را با محوریت «میمون خانگی»، «تمساح دستی» یا «شیر خونگی» می‌سازند. الگویی که نه‌تنها از سوی بخشی از کاربران با تحسین روبه‌رو می‌شود، بلکه حالا به الگویی برای شهرت و درآمد هم بدل شده است.
مرور نظرهای مردم در این صفحات نشان می‌دهد که کاربران به‌جای ابراز نگرانی، با هیجان می‌پرسند: «از کجا می‌شود این میمون را تهیه کرد؟»، «برای فروش دارید؟»، «قیمت توله‌شیر چقدر است؟» و امثال آن. چنین بازخوردهایی به‌وضوح نقش محتوای تولیدشده در شبکه‌های اجتماعی را در ترغیب مخاطبان برای ورود به چرخه خرید و فروش غیرقانونی و اسارت خانگی حیوانات خاص نشان می‌دهد.
قاچاق حیات‌وحش؛ زنجیره‌ای پنهان اما مخرب
نگهداری حیوانات خاص، کاملا به قاچاق حیات‌وحش گره خورده است. بیشتر این حیوانات از مسیرهای غیرقانونی وارد کشور شده یا از زیستگاه‌های داخلی با روش‌های خشونت‌آمیز به اسارت گرفته می‌شوند. این روند علاوه بر آسیب مستقیم به گونه‌ها و زیستگاه‌ها، از عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی محسوب می‌شود.
برآوردهای جهانی نشان می‌دهد قاچاق حیات‌وحش پس از قاچاق مواد مخدر و اسلحه، سومین تجارت غیرقانونی سودآور در جهان است. در ایران، آمارهای دقیقی از حجم این تجارت در دست نیست، اما شواهد میدانی و گزارش‌های رسمی نشان از افزایش موارد قاچاق و عرضه در فضای مجازی دارند. به گفته شینا انصاری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، نام ۲۵ درصد از گونه‌های در حال انقراض حیات وحش در آگهی‌های فروش در فضای مجازی و بازارهای غیرمجاز به عنوان حیوانات خانگی قرار دارد.
بر اساس گزارش‌ها، توله شیر، مار پیتون، سمندر، سنجاب ایرانی، میمون رزوس، انواع پرنده مانند شاهین، بحری، هوبره و بالابان، انواع بی‌مهرگان، انواع خزندگان مانند لاک‌پشت‌های بومی و غیربومی، انواع مارها و ایگواناها جزو بیشترین گونه‌های وحشی هستند که در ایران به صورت غیرقانونی خرید و فروش و نگهداری می‌شوند.
پدیده شی‌انگاری حیوانات و بستر روانی تمایل به نگهداری حیوانات خاص
گرایش به نگهداری حیوانات وحشی در خانه، تنها در قالب نمایش ثروت یا تفاخر طبقاتی قابل تحلیل نیست. بسیاری از روان‌شناسان، این رفتار را در پیوند با نیاز به «جلب توجه»، «تمایز از دیگران» یا حتی «جبران کمبودهای روانی و عاطفی» تفسیر می‌کنند. حیوانات خاص، در این چارچوب، ابزاری برای ساختن تصویری متفاوت از خود در چشم دیگران می‌شوند.
این پدیده نوعی شی‌سازی از موجودات زنده را رقم زده است؛ حیوانات به جای آنکه دارای حق زیست مستقل باشند، به عنصری از دکوراسیون منزل یا سوژه‌ای برای تولید محتوای پربازدید در شبکه‌های اجتماعی تبدیل می‌شوند. این دگرگونی در معنا، پیامدهای عمیق‌تری از آنچه در ظاهر دیده می‌شود، به‌همراه دارد.
نقش شبکه‌های اجتماعی هم در ترویج این پدیده قابل انکار نیست. بسیاری از افرادی که اقدام به نگهداری حیوانات خاص می‌کنند، در واقع در پی کسب شهرت، جذب دنبال‌کننده و حتی درآمدزایی از طریق تولید محتوای متفاوت هستند. الگوریتم‌های این پلتفرم‌ها، محتوای عجیب و غریب را تقویت می‌کنند و مخاطب را به سمت هیجان‌های بصری سوق می‌دهند.
قانون‌گذاری و چالش‌های اجرایی
بر اساس قوانین موجود، نگهداری، خرید، فروش، صادرات و واردات حیوانات وحشی بدون دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست، ممنوع و مستوجب مجازات است. ماده ۱۰ قانون شکار و صید، ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه‌های مربوط به بهداشت و ایمنی دام‌ها، همگی ابزارهایی قانونی برای مقابله با این تخلفات در اختیار نهادهای ذی‌ربط قرار می‌دهند.
با این‌حال، واقعیت اجرایی حکایت دیگری دارد. ضعف نظارت، نبود بانک اطلاعاتی جامع از حیوانات مجاز، فقدان سازوکار مؤثر برای شناسایی متخلفان در فضای مجازی، و کمبود نیروی انسانی در ادارات محیط‌زیست باعث شده بسیاری از این پرونده‌ها یا اصلاً رسیدگی نشوند یا با تاخیر و ناکارآمدی مواجه باشند.
نگهداری حیوانات وحشی، فراتر از یک تخلف فردی
نگهداری حیوانات وحشی در منازل، صرفاً یک انتخاب شخصی یا تخلف فردی نیست؛ بلکه اقدامی است که می‌تواند پیامدهای وسیعی در سطح سلامت عمومی، ایمنی شهری و اکولوژی ملی داشته باشد. حیواناتی مانند توله‌شیر، مار پیتون یا میمون رزوس نه برای محیط بسته آپارتمان طراحی شده‌اند و نه توان تحمل شرایط غیرطبیعی را دارند. اسارت خانگی این گونه‌ها موجب بروز استرس مزمن، رفتارهای تهاجمی و انواع اختلالات روانی می‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از این حیوانات ناقل بیماری‌های زئونوز (مشترک انسان و جانوران) از جمله هاری، سالمونلا و توکسوپلاسموز هستند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، حدود ۶۰٪ از بیماری‌های عفونی شناخته‌شده انسانی منشا حیوانی دارند و مراقبت غیرحرفه‌ای از این موجودات خطر ابتلای افراد خانواده را به بیماری‌های کشنده افزایش می‌دهد.
از بعد ایمنی نیز، این حیوانات تحت شرایط استرس‌زا یا نگهداری نامناسب، ممکن است رفتارهایی غیرقابل پیش‌بینی از خود بروز دهند؛ از حمله ناگهانی میمون به کودک گرفته تا فرار یک مار از محفظه، هرکدام می‌توانند به فجایعی جبران‌ناپذیر تبدیل شوند.
آسیب به اکوسیستم و تعادل زیستی
خطر دیگری که از نگهداری غیرقانونی گونه‌های غیربومی ناشی می‌شود، فرار یا رهاسازی اجباری آن‌ها در طبیعت است. این حیوانات در زیست‌بوم‌های جدید شکارچی طبیعی ندارند و به سرعت تکثیر می‌یابند، مانند تجربه قورباغه نیشکر در استرالیا که به یک گونه مهاجم تبدیل شد. در ایران نیز گزارش‌هایی از ورود لاک‌پشت‌های گوش‌قرمز یا مارهای بوآ به اکوسیستم‌های محلی منتشر شده است. چنین رخدادهایی تعادل زیستی را بر هم می‌زند و می‌تواند منجر به انقراض گونه‌های بومی شود.
پیام شما به ما