در دنیایی که تکنولوژی با سرعت نور پیش می‌رود، ابزارهای هوش مصنوعی مثل ChatGPT حالا دیگر فقط یک دستیار نیستند؛ گاهی نقش هم‌صحبت، مشاور، و حتی دوستی صبور را بازی می‌کنند. اما همین همراهی مجازی، یک سوال اساسی را در ذهن بسیاری از ما به‌وجود آورده:
آیا وقتی بیشتر با هوش مصنوعی حرف می‌زنیم، کمتر با آدم‌ها ارتباط برقرار می‌کنیم؟ آیا استفاده مداوم از چت‌بات‌ها، ما را از دنیای واقعی دور و به تنهایی نزدیک‌تر می‌کند؟

با افزایش استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT، نگرانی‌هایی درباره تأثیرات روان‌شناختی و اجتماعی این ابزارها مطرح شده است. به‌ویژه، این سوال که آیا تعاملات زیاد با یک چت‌بات می‌تواند جایگزین ارتباطات انسانی شود و در نتیجه احساس تنهایی را افزایش دهد، موضوعی است که نیاز به بررسی دقیق دارد.

مطالعه MIT (۲۰۲۵)

در مطالعه MIT  بیش از ۴ میلیون گفتگو با ChatGPT از ۴,۰۷۶ کاربر بررسی شد و یافته‌های کلیدی زیر به دست آمد:

• استفاده روزانه بالا از ChatGPT در تمام مدالیته‌ها (متن، صدای خنثی، صدای جذاب) و انواع گفتگو (باز، غیرشخصی، شخصی) با افزایش احساس تنهایی مرتبط بود.
• چت‌بات‌های صدادار در ابتدا احساس تنهایی را کاهش می‌دادند، اما این تأثیر با استفاده زیاد، به‌ویژه در چت‌بات‌های با صدای خنثی، از بین می‌رفت.
• گفتگوهای شخصی کمی احساس تنهایی را افزایش می‌دادند، اما وابستگی عاطفی را کاهش می‌دادند. در مقابل، گفتگوهای غیرشخصی با وابستگی بیشتر در کاربران سنگین همراه بودند.
• افرادی که تمایل بیشتری به وابستگی عاطفی به AI داشتند یا اعتماد بیشتری به آن نشان می‌دادند، احساس تنهایی بیشتری را تجربه کردند.

مطالعه OpenAI (۲۰۲۵)

این مطالعه نیز شامل تحلیل بیش از ۴۰ میلیون تعامل و یک آزمایش کنترل‌شده با ۹۸۱ شرکت‌کننده بود:

• نشانه‌های عاطفی (مانند همدلی، محبت، حمایت) در تعاملات واقعی نادر بودند و در اکثریت قریب به اتفاق (۴۰ میلیون تعامل) دیده نمی‌شدند.
• کاربران سنگین، به‌ویژه در حالت صدای پیشرفته (AVM)، بیشتر احتمال داشت ChatGPT را به عنوان یک دوست در نظر بگیرند.
• استفاده طولانی‌مدت از حالت صدای ChatGPT با نتایج بدتر در زمینه رفاه روانی، از جمله افزایش تنهایی، مرتبط بود.
• گفتگوهای شخصی با افزایش تنهایی و کاهش وابستگی عاطفی همراه بودند، در حالی که گفتگوهای غیرشخصی وابستگی بیشتری ایجاد می‌کردند، به‌ویژه در کاربران سنگین.
• اثرات منفی بیشتر در افرادی دیده شد که از ابتدا احساس تنهایی بیشتری داشتند یا تمایل به وابستگی عاطفی به AI نشان می‌دادند.

مطالعه PMC (۲۰۲۴)

این مطالعه روی ۱۷۶ دانشجوی دانشگاه تمرکز داشت که به مدت ۴ هفته با چت‌بات "لودا لی" (Luda Lee) تعامل داشتند. یافته‌های کلیدی عبارتند از:

• کاهش قابل‌توجه احساس تنهایی تا هفته دوم و هفته چهارم مشاهده شد.
• افرادی که از ابتدا احساس تنهایی بیشتری داشتند، با کاهش بیشتری در تنهایی مواجه شدند، به‌ویژه اگر خودافشایی بیشتری در گفتگوها داشتند.
• تحلیل کیفی نشان داد که چت‌بات‌ها با ارائه همدلی و حمایت اجتماعی، به‌ویژه برای افراد تنها، مفید بودند.

با این حال، این مطالعه بر استفاده متوسط و ساختاریافته تمرکز داشت و به وضوح به استفاده زیاد نپرداخته بود.

در نهایت باید بگوییم مطالعات MIT و OpenAI (۲۰۲۵) نشان می‌دهند که استفاده زیاد از ChatGPT، به‌ویژه در کاربرانی که به صورت عاطفی به آن وابسته هستند، می‌تواند احساس تنهایی را افزایش دهد. این تأثیر به نوع گفتگو (شخصی یا غیرشخصی) و مدت زمان استفاده بستگی دارد. در مقابل، مطالعه PMC (۲۰۲۴) نشان می‌دهد که استفاده متوسط از چت‌بات‌های اجتماعی می‌تواند در کوتاه‌مدت احساس تنهایی را کاهش دهد، اما این یافته‌ها در مورد استفاده زیاد صدق نمی‌کنند.

توصیه می‌شود استفاده از ChatGPT به صورت محدود و برای اهداف خاص (مانند پشتیبانی اطلاعاتی) ترجیح داده شود. آموزش سواد هوش مصنوعی، به‌ویژه در ابعاد روان‌شناختی، برای کاهش وابستگی عاطفی ضروری است.

و در نظر داشته باشید مطالعات بر روی کاربران خاص (مانند دانشجویان یا کاربران سنگین) تمرکز دارند و ممکن است تعمیم‌پذیری به کل جمعیت محدود باشد و این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتر و آگاهی عمومی دارد.