جهنم طبقات و درکات مختلفی دارد که در مقابل درجات بهشت قرار می‌گیرد. با این تفاوت که بهشت هشت طبقه دارد و جهنم هفت درک. همه دوزخیان، از جن و انس، بر اساس میزان و نوع اعمالشان، از جهت کیفر و مجازات در هفت درکه قرار می‌گیرند که نوع و شدت عذابشان متفاوت است.
در مقالات گذشته طبقه هاویه و طبقه جحیم مورد بررسی قرار گرفت. در این قسمت به توصیف درک یا طبقه سقر می‌پردازیم.
علامه مصطفوی معنای ماده «دَرْک / دَرَک» (جمع: دَرَکات) را رسیدن به امری یا تسلط بر آن، چه در امور مادی و چه در امور معنوی و عقلی می‌داند.(التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج۳، ص۲۰۲) راغب اصفهانی «دَرْک» را در مقابل «دَرْج» می‌داند اما درج برای بالا رفتن (صعود) و درک برای پایین آمدن (حدور) است.(المفردات، ص۳۱۱)
واژه «درک» و هم‌خانواده‌های آن در قرآن به کار رفته است؛ در آیه ۱۴۵ سوره نساء جایگاه منافقین را در پایین‌ترین و پست‌ترین جای جهنم ترسیم می‌کند. همچنین در آیه ۷۷ سوره طه خداوند به موسی علیه‌السلام برای خروج شبانگاهی مومنین از شهر و پدید آوردن راهی خشک در دریا اشاره دارد، به موسی وحی می‌شود: «لا تَخافُ دَرَکا؛ از رسیدن [فرعونیان] نترس.»
سقر بر وزن سفر به معنای تغییر رنگ بدن و اذیت شدن از تابش آفتاب و مانند آنست، و چون جهنم این دگرگونی و آزار را به نحو شدید دارد، یکی از طبقات آن، سقر نامیده شده است، به دوزخیان گفته می‌شود: بچشید! حرارت سوزانی را که از لمس آتش دوزخ حاصل می‌شود، بچشید، و نگویید اینها دروغ، خرافه و اسطوره است.
در روایتی از حضرت باقر علیه‌السلام آمده است: خداوند جهنم را هفت طبقه آفریده و هر طبقه نام ویژه‌ای دارد: طبقه سوم آن “سقر” است. (اصول کافی، ج۲، ص۳۱۰)
جایگاه چه کسانی است؟
سَقَر، نام بخش خاصی از دوزخ است که سوزندگی فوق‌العاده عجیبی دارد. امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: سقر، دره‌ای است که جایگاه متکبران است، و هر گاه نفس بکشد دوزخ را می‌سوزاند.
شیخ طبرسی می‌گوید: کافران و منکرین، متکبران و گردنکشان و آنهایی که در دنیا نماز نمی‌خوانده‌اند و از فقرا و مساکین دستگیری نمی‌کردند، در سقر، به سر می‌برند
خداوند متعال فرمود: «ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»؛ اهل بهشت از اهل جهنم سؤال می‌کنند: چه چیزی شما را به «سقر» کشاند؟ در جواب می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.(مدثر،۲۶)
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز در این باره می‌فرماید: «وَ صِنف لایُصَلون اَبداً فَکانَ لَهُم سَقَر، وَ سقر اِسم دَرَکات جَهَنَم»؛ سقر جایگاه کسانی است که هیچ وقت نماز نمی‌خوانند. «سقر» هم نام یکی از طبقات زیرین جهنم است که سخت‌ترین و پر جمعیتترین درکات دوزخ می‌باشد.(مستدرک الوسایل، ح ۴۵۳۵)
خداوند متعال فرمود: «ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»؛ اهل بهشت از اهل جهنم سؤال می‌کنند: چه چیزی شما را به «سقر» کشاند؟ در جواب می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.(مدثر، آیات ۴۱ تا ۴۳)
در روایتی دیگر از امام صادق علیه‌السلام بیان شده: در دوزخ صحرا و درّهای است که برای متکبّران در نظر گرفته شده و به آن «سَقَر» گفته می‌شود.(بحارالانوار، ج۸، ص۲۸۹)
امام صادق علیه‌السلام در روایت هشداردهنده‌ای می‌فرماید: «إِنَ فِی جَهَنَّمَ لَوَادِیاً لِلْمُتَکَبِّرِینَ یُقَالُ لَهُ سَقَرُ شَکَا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شِدَّةَ حَرِّهِ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَأْذَنَ لَهُ أَنْ یَتَنَفَّسَ فَتَنَفَّسَ فَأَحْرَقَ جَهَنَّم؛ در دوزخ برای متکبران دره‌ای است، به نام سقر. این دره از شدت گرمای خود، به خدای عزوجل شکایت کرد و خواهش نمود که به وی اجازه دهد تا نفسی بکشد، پس نفس کشید و از نفس خود دوزخ را سوزاند.» (الکافی، ج۲، ص۳۱۰/ ثواب‌الاعمال، ص۲۶۵)
باتوجه به معنای سقر در آیات، برای اهل سقر ویژگی‌هایی شمرده می‌شود که عبارتند از: تکبر و ترک نماز و انفاق، ارتباط و همنشینی با بیهوده‌گویان و بیهوده‌کاران، سرگرم شدن به کارهای ظالمانه و باطل، دروغ شمردن روز رستاخیز و فرارسیدن پاداش و کیفر با گفتار و نوشتار و عملکرد خویش و اصرار بر عملکرد ناروا و ظالمانه خود باعث وجوب سقر برای ظالمان می شود.
در آیات سوره مدثر، بعد از اشاره به داستان یکی از مشرکان لجوج و سرسخت (ولید بن مغیره) می‌فرماید: «سأصلیه سقر و ما أدرئک ما سقر لاتبقی ولا تذر لواحة للبشر؛ به زودی او را وارد "سقر" می‌کنیم، و تو نمی‌دانی سقر چیست (آتشی است که) چیزی را (به حال خود) باقی نمی‌گذارد، و نه چیزی را رها می‌کند، و پوست تن را به کلی دگرگون می‌سازد.»(مدثر، ۲۶-۲۹) در آیات ۴۱ تا ۴۳ سوره مدثر نیز گفته می‌شود کسانی که نماز نمی‌خوانند به سقر می‌روند. .(ری شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، ج۲، ص۵۳)
پس ترک واجبات یا اخلال وارد کردن به آنها درخور نکوهش و کیفر است و آنان دلایل دوزخی شدن و وجوب سقر را برای کسانی که نماز و انفاق را ترک کرده‌اند، می‌داند.
سقر، به معنای دره هولناکی برای متکبران نیز آمده؛ که انسان‌های پست و حقیری که ادعای بزرگی در برابر خدا و مردم دارند، را به چنین عذابی دردناک مبتلا کرده است
دیدگاه علامه طباطبایی و شیخ طبرسی در مورد سقر
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: یعنی به زودی او را داخل سقر می‌کنم، و سقر در عرف قرآن یکی از نام‌های جهنم و یا درکه‌ای از درکات آن است.(تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۳۷و ۸۷)
شیخ طبرسی نیز می‌گوید: کافران و منکرین، متکبران و گردنکشان و آنهایی که در دنیا نماز نمی‌خوانده‌اند و از فقرا و مساکین دستگیری نمی‌کردند، در سقر، به سر می‌برند.(مجمع‌البیان، ج۲۶،ص۶۸/ ج۱۰، ص۵۸۶)
چگونگی عذاب در سقر
س ق ر، ریشه‌ای است که بر سوزاندن یا داغ کردن با آتش دلالت دارد. گفته می‌شود «سقرته الشمس» یعنی آفتاب، او را داغ کرد. بعضی این واژه را عربی می‌دانند و بر این باورند که وجه تسمیه آتش دوزخ به «سقر»، این است که جسم را ذوب می‌نماید.(النهایه ابن اثیر، ج۲،ص۳۷۷/ الصحاح جوهری،ج۲، ص۶۸۷/ لسان العرب،ج۴،ص۳۷۲)
«سَأُصْلیهِ سَقَرَ وَ ما أَدْراکَ ما سَقَر»(مدثر،۲۶)؛ به زودی او را در آتش سقر افکنیم، چه می‌دانی که سقر چیست؟ آتشی است که نه چیزی را باقی می‌گذارد و نه چیزی را رها می‌کند، و پوست بدن را به کلی دگرگون می‌نماید، و نوزده نفر(از فرشتگان عذاب) بر آن گمارده شده‌اند.
علامه طباطبایی می‌گوید: کلمه سقر یکی از اسامی جهنم است، و مس کردن سقر به این است که: سقر با حرارت و عذابش به ایشان برسد. معنای آیه این است که: اینکه گفتیم مجرمین از نظر رسیدن به منزلگاه سعادت در ضلالتند، و در عوض راه آتش را در پیش دارند، این جریان در روزی صورت می‌گیرد که با صورت در آتش کشیده می‌شوند، و آن وقت به ایشان گفته می‌شود: بچشید آنچه را که جهنم با حرارت و عذابش به شما می‌دهد.(تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۸۵ و ۱۳۹)
از امام صادق علیه‌السلام بیان شده: در دوزخ صحرا و درّهای است که برای متکبّران در نظر گرفته شده و به آن «سَقَر» گفته می‌شود
سقر، به معنای دره هولناکی برای متکبران نیز آمده؛ که انسان‌های پست و حقیری که ادعای بزرگی در برابر خدا و مردم دارند، را به چنین عذابی دردناک مبتلا کرده است.
از ابن عباس روایت شده که گفت: «در پایین دوزخ سقر جای دارد، و در آتش آن درخت زقوم، و در هراس انگیزی و کیفیات آن چیزهایی است که آدمی نمی‌تواند آنها را تصور کند و حقیقت آن را دریابد.»
قرآن برای بیان عظمت و شدت عذاب دوزخ می‌گوید: «و ما ادریک ما سقر؛ تو چه می‌دانی که سقر چیست؟» یعنی به قدری عذاب آن شدید است که از دایره تصور بیرون می باشد، و در فکر هیچ کس نمی‌گنجد، همانگونه که اهمیت نعمت‌های بهشتی و عظمت آن به فکر کسی خطور نمی‌کند.
مقصود از توصیف سقر به اینکه "نه باقی می‌گذارد و نه رها می‌کند."؛ در جمله "لا تبقی ولا تذر" به خاطر اینکه نفی مطلق است، و مقید نکرده که چه چیزی را باقی نمی‌گذارد و رها نمی‌کند، اقتضا دارد که منظور اینست که "سقر" هیچ چیزی از آنچه او به دست آورده باقی نمی‌گذارد و همه را می‌سوزاند و احدی را هم از آنهایی که در آن می‌افتند، جا نمی‌ماند و همه را شامل می‌شود.
بعضی گفته‌اند: معنای جمله "لا تبقی" اینست که "سقر" چیزی را که در آن بیفتد باقی نمی‌گذارد، مگر آنکه هلاکش می‌کند وقتی هلاک شد به حالت هلاکت هم رهایش نمی‌کند، بلکه دوباره زنده‌اش می‌کند تا باز شکنجه شود.(برگرفته از آیات ۳۲ و ۳۳، سوره مرسلات)
بعضی نیز گفته‌اند منظور این است که نه دوزخیان را می‌میراند، و نه زنده نگه می‌دارد، و بلکه پیوسته در میان مرگ و حیات گرفتارند، همانگونه که در آیه ۱۳ سوره اعلی آمده «لا یموت فیها ولا یحیی؛ نه در آن می‌میرد نه زنده می‌ماند.»
سقر بر وزن سفر به معنای تغییر رنگ بدن و اذیت شدن از تابش آفتاب و مانند آنست، و چون جهنم این دگرگونی و آزار را به نحو شدید دارد، یکی از طبقات آن ، سقر نامیده شده است، به دوزخیان گفته می‌شود: بچشید! حرارت سوزانی را که از لمس آتش دوزخ حاصل می‌شود، بچشید، و نگویید اینها دروغ، خرافه و اسطوره است
بعضی دیگر گفته‌اند: معنای "لاتبقی" اینست که برای آنان گوشتی باقی نمی‌گذارد و "ولا تذر" یعنی استخوانی باقی نمی‌گذارد، یعنی دارای دو اثر است: اثری بر روح، و اثری بر جسم.
بنابراین مفهوم آیه این نیست که به کلی می‌سوزاند و نابود می‌کند چرا که این معنی با آنچه در آیه ۵۶ سوره نساء آمده سازگار نیست، آنجا که می‌فرماید: «کلما نضجت جلودهم بدلناهم جلودا غیرها لیذوقوا العذاب؛ هر زمان که پوستهای تن آنها می‌سوزد پوستهای دیگری بر آن می‌رویانیم تا مجازات الهی را بچشند.»
طبق آیه ۲۷ و ۲۸ سوره مدثر، سقر جایی است که “شراره آن دوزخ از دوزخیان هیچ باقی نگذارد و همه را بسوزاند و محو گرداند” و ” پوست تن را به کلی دگرگون می کند”.
از امام باقر علیه‌السلام روایت شده: «در جهنم کوهی است که به آن "صعود" گفته می‌شود و در "صعود" صحرا و وادی است که به آن "سقر" گفته می‌شود و در سقر چاهی است که به آن "هبهب" گفته می‌شود، که هرگاه درب آن چاه برداشته شود اهل آتش از گرمای آن ضجه و فریاد می‌زنند.»
امام در روایت دیگری می‌فرماید: همانا در جهنم کوهی است که به آن صعداء گفته می‌شود و در آن صعداء سرزمینی است که به آن سقر گفته می‌شود و در سقر، گودالی است که به آن هبهب می‌گویند و هرچه که پرده روی آن کنار می‌رود، اهل جهنم از شدت حرارت آن مکان ضجه می‌زنند و این مکان جایگاه زورگویان و ستمگران است.(سفینه البحار، ج۱،ص۵۴۱)
با الهام از آیات و روایات درمی‌یابیم که بیشترین افرادی که در طبقه سقر حضور دارند کسانی‌اند که نماز نمی‌خوانند و در مقابل خداوند متکبر هستند.
پیام شما به ما