«بیمه‌شدگان محترم تأمین اجتماعی، در کمال تأسف و با توجه به معوقات هشت‌ماهه بیمه تأمین اجتماعی، بر خلاف میل باطنی، از ارائه خدمات بیمه‌ای به شما هم‌میهنان عزیز تا زمان پرداخت معوقات معذوریم. با کمال احترام، خدمات به شما تنها با ارائه فاکتور و به‌صورت آزاد محاسبه خواهد شد» این پیام تقریباً روی شیشه اکثر داروخانه‌ها دیده می‌شود. اما ماجرا از چه قرار است؟ چرا بیمه تأمین اجتماعی نتوانسته معوقات داروخانه‌ها را پرداخت کند؟ و چرا دارو نایاب شده یا به قیمت آزاد فروخته می‌شود؟
جاده پرپیچ‌وخم دارو
بازار دارویی ایران در سال‌های اخیر شبیه یک جاده پرپیچ‌وخم شده است؛ جاده‌ای که هم بیماران در آن گرفتارند، هم داروخانه‌ها نفسشان به شماره افتاده، و هم سازمان تأمین اجتماعی انگار نمی‌داند چطور باید بار این همه مشکل را به مقصد برساند. گرانی دارو، کمبود اقلام حیاتی، طلب‌های سنگین داروخانه‌ها از بیمه‌ها و قول‌هایی که به سرانجام نمی‌رسند، داستان این روزها را ساخته‌اند. در این گزارش، می‌خواهیم از سه زاویه به این ماجرا نگاه کنیم: بیماران که قربانی اصلی‌اند، داروخانه‌ها که زیر فشار مالی کمر خم کرده‌اند، و تأمین اجتماعی که قرار بود عصای دست باشد اما خودش به کمک نیاز دارد. تاریخچه قول‌های مسئولان را هم زیر ذره‌بین می‌گذاریم تا ببینیم کجای کار می‌لنگد.
نگاه بیماران:
افزایش قیمت دارو و روایت‌هایی از جیب خالی
بیماران، به‌ویژه آن‌هایی که به داروهای مزمن مثل انسولین، شیمی‌درمانی یا داروهای قلبی نیاز دارند، این روزها حال خوشی ندارند. افزایش قیمت داروها مثل وزنه‌ای روی شانه‌هایشان سنگینی می‌کند. محمدرضا مرادی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان تهران، در مهر ۱۴۰۲ گفته بود: «اجرای طرح دارویار و تغییر نرخ ارز دارو گریزناپذیر بود، اما منابع مالی که قرار بود از سوی بیمه‌ها تأمین شود، به موقع نرسید.» نتیجه؟ یارانه دارو همان یارانه قدیمی است، اما سهم پرداختی بیماران بیشتر شده. مثلاً یک بیمار دیابتی حالا باید دو یا سه برابر برای یک بسته انسولین هزینه کند. دکتر علی فاطمی، عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران، آبان ۱۴۰۳ این موضوع را تأیید کرده و گفته: «بعضی بیماران وقتی با نسخه می‌آیند می‌گویند فقط دو بسته بدهید، در حالی که پزشک پنج بسته نوشته.» حالا تصور کنید این بیمار یک کارگر ساده یا یک بازنشسته با حقوق حداقلی باشد؛ چه باید بکند؟
کمبود دارو؛ قصه‌ای که پایان ندارد
کمبود دارو هم زخمی دیگر بر تن بیماران است. محمد عبده‌زاده، رئیس سندیکای صاحبان صنایع دارویی، در دی ۱۴۰۲ توضیح داده بود: «قیمت‌گذاری نادرست دارو باعث شده تولید بعضی اقلام صرفه اقتصادی نداشته باشد. داروی ایرانی چون ارزان است، به کشورهای همسایه قاچاق می‌شود و خطوط تولید هم یکی‌یکی تعطیل می‌شوند.» نتیجه این شده که داروی داخلی کم پیدا می‌شود و داروی وارداتی با قیمت‌های نجومی وارد بازار می‌شود.
تأثیرات روانی؛ ناامیدی که سایه انداخته
علاوه‌بر افزایش چندبرابری قیمت دارو؛ دسترسی به آن مخصوصا در شهرهای کوچک و مناطق محروم برای خیلی‌ها از یک نیاز ساده به یک چالش بزرگ تبدیل شده و در آخر سر از بازار سیاه در می‌آورند. فشار روانی این وضعیت را هم نباید نادیده گرفت. وقتی بیماری نمی‌داند فردا دارو را پیدا می‌کند یا نه، وقتی هر روز باید دنبال دارو بگردد و با قیمت‌های نجومی روبه‌رو می‌شود امیدش کم‌رنگ می‌شود. افزایش استرس و اضطراب در بیماران مزمن به دلیل مشکلات دارویی، می‌تواند خودش یک بیماری جدید ایجاد کند. این یعنی بحران دارو نه تنها جسم را نشانه گرفته بلکه روح و روان بیماران را هم تحت فشار قرار می‌دهد.
نگاه داروخانه‌ها و داروسازان:
طلب‌های میلیاردی؛ چک‌هایی که برگشت می‌خورند
داروخانه‌ها این روزها مثل مغازه‌هایی هستند که جنس می‌فروشند اما پولش را نمی‌گیرند. طلب داروخانه‌ها از بیمه‌ها به عدد نجومی ۳۰ هزار میلیارد تومان رسیده. دکتر شهرام کلانتری خاندانی، رئیس انجمن داروسازان ایران، در آذر ۱۴۰۳ گفته بود: «تا ۸ ماه اول اجرای طرح دارویار، اوضاع قابل تحمل بود، اما از آذر ۱۴۰۲ به بعد، پرداخت‌ها با تأخیرهای چندماهه روبرو شد و حالا وضع از همیشه بدتر است.» این تأخیرها باعث شده چک‌های داروخانه‌ها برگشت بخورد و حتی بعضی داروسازان به خاطر شکایت شرکت‌های پخش دارو بازداشت شوند.
کمبود نقدینگی؛ چرخه‌ای که نمی‌چرخد
وقتی پول به داروخانه نرسد، نمی‌تواند داروی جدید بخرد. دکتر حمید خیابانی، عضو انجمن داروسازان تهران، در دی ۱۴۰۳ گفته است: «داروخانه‌ها الان مجبورند با شرکت‌های پخش تسویه نقدی کنند، اما بیمه‌ها پول ما را ۶ ماه تا یک سال بعد می‌دهند. این یعنی نقدینگی نداریم و نمی‌توانیم موجودی انبار را پر کنیم.» نتیجه؟ قفسه‌های خالی و بیمارانی که با دست خالی برمی‌گردند.
کیفیت خدمات؛ زیر سایه بحران
این مشکلات فقط مالی نیست؛ کیفیت خدمات هم ضربه خورده. داروسازها دیگر وقت و حوصله کافی برای مشاوره به بیماران ندارند، چون مدام درگیر دوندگی برای تأمین دارو و تسویه حساب‌اند. برای مثال یک داروساز گفته بود: «قبلاً برای هر بیمار ۱۰ دقیقه وقت می‌گذاشتم تا دارویش را توضیح بدهم، حالا فقط می‌گویم موجود نیست، برو جای دیگه.» این یعنی رابطه انسانی بین داروساز و بیمار هم کم‌رنگ شده.
نگاه تأمین اجتماعی:
تامین اجتماعی؛ غولی که زمین‌گیر شده
سازمان تأمین اجتماعی که بیمه‌گر اصلی میلیون‌ها نفر است، در این بحران نقش کلیدی دارد اما خودش زیر بار مشکلات کمر خم کرده. شهرام غفاری، معاون درمان تأمین اجتماعی، در دی ۱۴۰۳ اعلام کرد: «ما ۳۷ همت سند رسیدگی‌شده داریم که آماده پرداخت است، اما فقط ۶.۸ همتش مربوط به بدهی ۵ ماهه داروخانه‌هاست.» این یعنی حتی اگر همه این پول الان پرداخت شود، باز هم بخش بزرگی از طلب‌ها باقی می‌ماند.
طرح دارویار؛ قولی که نیمه‌کاره ماند
طرح دارویار قرار بود با انتقال یارانه دارو از ارز دولتی به بیمه‌ها، جلوی افزایش قیمت را بگیرد. اما به گفته دکتر محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت مجلس، در اسفند ۱۴۰۳: «منابع مالی این طرح تأمین نشد و بار آن روی دوش بیماران و داروخانه‌ها افتاد.» تأمین اجتماعی که خودش به دولت بدهکار است، نتوانسته این بار را بکشد و نتیجه‌اش شده تأخیرهای طولانی در پرداخت‌ها.
تأثیرات؛ موجی که همه را می‌برد
این ناتوانی تأمین اجتماعی فقط به داروخانه‌ها ضربه نزده؛ بیماران هم قربانی‌اند. وقتی بیمه پول دارو را به موقع ندهد، بیمار یا باید از جیب بدهد یا بی‌خیال دارو شود. انجمن داروسازان ایران در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی در بهمن ۱۴۰۳ هشدار داده بود: «اگر این روند ادامه پیدا کند، حوزه سلامت به یک بحران جدی می‌رسد.» این یعنی تأمین اجتماعی که باید حامی باشد، خودش نه تنها بخشی از مشکل شده، بلکه با مشکلات بزرگتری هم دست و پنجه نرم می‌کند.
وعده‌هایی که رنگ عمل ندیدند
تیر ۱۴۰۱: شروع طرح دارویار
داستان قول‌ها از تیر ۱۴۰۱ شروع شد. بهرام دارایی، رئیس وقت سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با شبکه خبر اعلام کرد: «طرح دارویار با ۷۳ هزار میلیارد تومان اعتبار، قیمت دارو را برای مردم ثابت نگه می‌دارد.» قرار بود با این طرح، یارانه از ارز ۴۲۰۰ تومانی به بیمه‌ها منتقل شود و همه خوشحال باشند. اما از همان ابتدا، تأمین اعتبار لنگ زد.
مهر ۱۴۰۲: وعده تسویه بدهی‌ها
در مهر ۱۴۰۲، وزیر بهداشت وقت، بهرام عین‌اللهی، در حاشیه جلسه هیئت دولت گفت: «تا پایان سال همه مطالبات داروخانه‌ها را تسویه می‌کنیم.» اما تا پایان سال فقط بخشی از بدهی‌ها پرداخت شد و طلب‌ها همچنان انباشته ماند.
بهمن ۱۴۰۳: هشدارها و قول جدید
در بهمن ۱۴۰۳، انجمن داروسازان ایران نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی نوشت و هشدار داد که وضعیت دارویی به مرز فاجعه رسیده. در پاسخ، معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه‌ای علنی قول داد: «ظرف یک ماه آینده بخشی از مطالبات پرداخت می‌شود.» حالا که اسفند ۱۴۰۳ است، هنوز خبری از این پرداخت نیست و محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت، هشدار داده: «اگر تا دو ماه آینده پول نرسد، کمبود دارو شدیدتر می‌شود.»
با وجود این همه قول، هنوز طلب‌ها پرداخت نشده، کمبود دارو پابرجاست و بیماران و داروخانه‌ها در بلاتکلیفی‌اند. این نشان می‌دهد که وعده‌ها یا عملی نشده‌اند یا آن‌قدر دیر عمل شده‌اند که دیگر فایده‌ای نداشته.
راهی که باید رفت
بحران دارویی ایران مثل یک پازل است که تکه‌هایش پراکنده‌اند: قیمت‌گذاری نادرست، کمبود نقدینگی، سوءمدیریت و قول‌های بی‌پشتوانه. بیماران با جیب خالی و روح خسته، داروخانه‌ها با قفسه‌های خالی و چک‌های برگشتی و تأمین اجتماعی با دست‌های بسته، همه در این بحران گیر کرده‌اند. برای برون‌رفت، باید قیمت‌گذاری دارو واقعی شود، منابع مالی بیمه‌ها تأمین شود و قول‌ها از حرف به عمل برسند.
پیام شما به ما