بلندی‌های جولان، منطقه‌ای استراتژیک در جنوب سوریه که از اهمیت بالایی برای رژیم صهیونیستی برخوردار است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی‌، منابع آبی و همچنین جنبه‌های نظامی و امنیتی، همواره یکی از نقاط مناقشه ‌برانگیز در منطقه غرب آسیا بوده است. در این گزارش به بررسی تاریخچه منازعات، اهمیت بلندی‌های جولان و مسائل مرتبط با آن خواهیم پرداخت.

تاریخچه منازعات

بلندی‌های جولان در سال 1967، در جریان جنگ شش‌ روزه اعراب و اسرائیل اشغال شد. تا پیش از جنگ، این منطقه بخشی از سوریه بود و دارای تاریخی غنی و مخصوص به خود بود. با توجه به ارتفاع و موقعیت استراتژیک بلندی‌های جولان، رژیم اسرائیل می‌تواند از اشراف و نظارت دقیقی بر تحرکات نظامی آن بهره ببرد.

پس از جنگ و در سال 1981، رژیم اسرائیل با هدف تثبیت کنترل خود بر بلندی‌های جولان قانونی را به تصویب رساند و به طور یکجانبه از الحاق این منطقه به خاک سرزمین‌های اشغالی خبر داد. البته این اقدام هرگز از سوی جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته نشد و از همان سال اشغال (1967) تا زمان ضمیمه سازی (1981) شورای امنیت طی سه قطعنامه به اشغال و ادعای مالکیت رژیم بر این منقطه واکنش نشان داد.

قطعنامه‌های شورای امنیت علیه اقدامات و اظهارات رژیم صهیونیستی نسبت به جولان

شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌هایی را صادر کرده است که به وضوح ضمیمه بلندی‌های جولان به رژیم اسرائیل را رد کرده‌اند. مهم‌ترین این قطعنامه‌ها عبارتند از:

قطعنامه 242 سال (1967): این قطعنامه پس از جنگ شش روزه صادر و بر ضرورت خروج نیروهای رژیم اسرائیل از اراضی اشغالی‌ و بلندی‌های جولان تأکید کرد.
قطعنامه 338 سال (1973): این قطعنامه به دنبال جنگ یوم کیپور صادر شد و خواستار آتش‌بس و راه‌حل‌های سیاسی برای درگیری‌های غرب آسیا، از جمله بازگشت به مرزهای پیش از جنگ است.
قطعنامه 497 سال(1981): این قطعنامه به ‌طور خاص اقدام اسرائیل در اعلام الحاق بلندی‌های جولان را به دلیل نقض حقوق‌بین‌الملل و قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت رد و باطل شمرد.

اهمیت نظامی و امنیتی

ارتفاع بلندی‌های جولان از سطح دریا یک مزیت مهم محسوب می‌شود. مزیتی که موجب اشراف و نظارت دقیق رژیم اسرائیل بر جنوب غربی سوریه(به ویژه استان قنیطره) و لبنان(مرزهای شمالی) شده و امکان رصد دقیق تحرکات را در این مناطق را فراهم می‌کند. از طرف دیگر استقرار نیروها و پایگاه‌های رژیم صهیونیستی در این منطقه، مزیت افزایش سرعت واکنش و عکس‌العمل سریع به تهدیدات را بوجود می‌آورد. به طور کلی تسلط بر این منطقه مزیت مهمی از نظر امنیتی، تهاجمی و تدافعی به دنبال دارد.

اهمیت منابع آبی

یکی دیگر از دلایل اهمیت بلندی‌های جولان برای رژیم اسرائیل منابع آبی واقع شده در این منطقه است. منطقه جولان‌ سرچشمه منابع‌ آبی مناطق‌ مجاور در کشورهای‌ سوریه‌، فلسطین‌، اردن‌ و لبنان‌ محسوب می‌گردد. منابع طبیعی آبی مهمی همچون دریاچه مسعده، دریاچه طبریه، رود اردن، رود رقاد و رودخانه یرموک همگی در این منطقه واقع شده‌اند. از آنجایی که رژیم اسرائیل با مسئله کمبود آب مواجه است بنابراین تسلط بر این منطقه از نظر تامین آب شرب و کشاورزی، حفظ امنیت غذایی و مقابله با تنش‌های آبی، امتیاز بزرگی محسوب می‌شود.

وضعیت منطقه قبل و بعد از سقوط سوریه

در تمامی این سال‌ها و به رغم تمامی مخالفت‌های بین‌المللی، بلندی‌های جولان تحت اشغال رژیم صهیونیستی قرار داشت و روابط فیمابین آن‌ها بر اساس قطعنامه 338 سازمان ملل و توافق موسوم به «پایان تنش» یا «توافق صلح» تنظیم شده بود که البته رژیم اسرائیل به طور کامل بدان پایبند نبود. این توافق در سال 1974 شکل گرفت تا به تنش‌های نظامی پس از جنگ یوم کیپور (1973) پایان دهد. قرارداد 1974 همان قراردادی است که پس از سقوط حکومت سوریه، نتانیاهو برخلاف قوانین حقوق بین‌الملل(عهدنامه حقوق معاهدات 1969 وین) از آن خارج شد. علت اهمیت خروج از این قرارداد را به رغم اینکه منطقه عملاً سال‌ها تحت اشغال رژیم صهیونیستی بود در بند بعد می‌خوانیم.

خروج از توافق: اولین گام برای تغییر شکل غرب آسیا

این توافق منطقه‌ای غیرنظامی(حائل) میان ارتش‌های سوریه و اسرائیل ایجاد کرده بود که به شهروندان سوری اجازه سکونت در آنجا را می‌داد و از طرف دیگر استقرار سلاح‌های سنگین در فاصله 20 تا 25 کیلومتری در آنجا ممنوع بود. پس از تحولات اخیر در سوریه، اسرائیل با حمایت ترکیه و کشورهای غربی به دنبال تغییر وضعیت منطقه‌ای بود؛ موضوعی که صراحتا توسط نتانیاهو اعلام شده بود. بعد از سقوط دولت سوریه، نتانیاهو کنترل اسرائیل را 17 کیلومتر در جنوب‌غربی سوریه گسترش داد که به این ترتیب مساحت کل اراضی تحت اشغال اسرائیل در بلندی‌های جولان را به 225 کیلومتر افزایش داد. اینطور که به نظر می‌رسد این اولین قدم علنی رژیم اسرائیل در گسترش مرزهای خود و گام برداشتن به سوی رویای غیر قابل تعبیر(اسرائیل بزرگ) است.

اهمیت مناطق تازه اشغال شده

منطقه‌ای که به تازگی اشغال شده به دلیل وجود کوه حرمون (جبل الشیخ) ارزش استراتژیک زیادی دارد. به گفته وزارت جنگ اسرائیل، این کوه به عنوان یک نقطه با ارتفاع ۲۸۰۰ متری از سطح دریا به عنوان یک نقطه نظارت حیاتی عمل می‌کند و به بخش‌های وسیعی از بلندی‌های جولان و دمشق مشرف است. حرمون در موازات کوه جرمق در شمال فلسطین اشغالی قرار دارد و یک پایگاه نظامی استراتژیک در آن واقع شده است. اشغال این منطقه نشان‌دهنده‌ی قصد جدی رژیم اسرائیل برای تأمین منافع جغرافیایی خود از سوریه و جلوگیری از تهدیدات امنیتی در آینده است. در حال حاضر این رژیم در همکاری با نیروهای کرد مسلح بر شرق فرات ضمن حفاظت از پایگاه‌های آمریکایی به دنبال جلوگیری از انتقال سلاح و قطع راه‌های ارتباطی میان سوریه، عراق و لبنان با ایران است.

نتیجه‌گیری

بلندی‌های جولان به عنوان یک منطقه کلیدی برای رژیم صهیونیستی، هم از دیدگاه تاریخی و هم از نظر امنیتی و اقتصادی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. کنترل این منطقه به اسرائیل این امکان را می‌دهد که تهدیدات نظامی را کاهش دهد و منابع آبی حیاتی را مدیریت کند. در شرایط کنونی و با توجه به مسئله سقوط دولت سوریه، فعلا شرایط به نفع این رژیم است. اما نباید فراموش کرد که طبق گفته بسیاری از تحلیل‌گران غربی و برخی از کارشناسان خود رژیم ، هیچ تضمینی نسبت به اینکه شرایط فعلی سوریه در بلندمدت به نفع رژیم صهیونیستی باشد وجود ندارد.