گزارش نقد «ديوان غربي شرقي»
بايد اختلافات خود را به فال نيک بگيريم؛ چرا که با متفاوت بودن مي‌توان يکديگر را کامل کرد و به قول حافظ «درخت دوستي بنشان که کام دل به بار آرد / نهال دشمني برکن که رنج بي‌شمار آرد».
يوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر آلماني، با ترجمه‌ي هامر پورگشتال با شعر حافظ آشنا شد و با الهام از اين ترجمه، ديوان غربي را سرود و چراغ شعر فارسي را در اروپا نيز روشن کرد. به تازگي ترجمه‌ي متن کامل ديوان غربي شرقي گوته به قلم محمود حدادي و به همت نشر کتاب پارسه منتشر شده و در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
نشست نقد و بررسي کتاب «ديوان غربي شرقي» اثر «يوهان ولفگانگ گوته» با حضور «برند اربل» سفير آلمان در ايران، «ميرجلال‌الدين کزازي» استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه طباطبايي و «سيدمحمود حدادي» مترجم اين اثر در موسسه فرهنگي شهر کتاب برگزار شد.
اِربل: حافظ و گوته سرچشمه‌هاي جوشان ارتباط بين ملل ايران و آلمان هستند
در ابتداي اين جلسه برند اربل سفير آلمان در ايران در سخناني با ابراز مسرت از ترجمه و انتشار «ديوان غربي شرقي» به فارسي در ايران به جايگاه گوته و حافظ در نزديکي فرهنگي دو ملت ايران و آلمان اشاره کرد و گفت: فيلسوفان، شاعران و نويسندگان، روح فرهنگ ايراني و آلماني را شکل داده‌اند و به اين ترتيب تفاهمي دوجانبه بين مردم و جامعه برقرار کرده‌اند.
وي افزود: گوته از کشف چيزهاي جديد و ناشناخته نمي‌هراسيد و مشتاق شناخت ديگر فرهنگ‌ها بود و از طريق آشنايي با شعر ايران و شاعر برجسته آن حافظ شيرازي، اشعاري بي‌همتا خلق کرد.
اربل گفت: گوته با جنبش «طوفان و خروش» کار ادبي خود را آغاز کرد و در اين دوره ابعاد عاطفي و طغيان او عليه هنجارهاي اجتماعي مشهود است.
وي با اشاره به تحول روحي گوته در اواخر عمر تاکيد کرد: او زماني که 65 سال داشت با فرهنگ اسلامي، قرآن و ديوان حافظ برخورد کرد؛ او با ترجمه ديوان حافظ در سال 1884 آشنا شد و پس از آن، در حافظ آئينه‌اي از خود را مي‌ديد.
وي ظرفيت ارتباطات فرهنگي، ادبي و اجتماعي بين ايران و آلمان را «بسيار قوي» ارزيابي کرد و در پايان گفت: بايد اختلافات خود را به فال نيک بگيريم؛ چرا که با متفاوت بودن مي‌توان يکديگر را کامل کرد و به قول حافظ «درخت دوستي بنشان که کام دل به بار آرد / نهال دشمني برکن که رنج بي‌شمار آرد».
گوته از کشف چيزهاي جديد و ناشناخته نمي‌هراسيد و مشتاق شناخت ديگر فرهنگ‌ها بود و از طريق آشنايي با شعر ايران و شاعر برجسته آن حافظ شيرازي، اشعاري بي‌همتا خلق کرد
کزازي: حافظ و گوته کوشيدند انديشه مينوي را در جهان بگسترند
در اين جلسه ميرجلال‌الدين کزازي استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه طباطبايي با اشاره به منشا مشترک شعرهاي گوته و حافظ، گفت: اين دو فرزانه و روشن‌راي و هنرمند در ميانه آتش و خون و مرگ و نبرد، کوشيده‌اند آهنگ و انديشه يگانه مينوي و ايزدي را در جهان بگسترند.
وي افزود: ما نيز از رهگذر پيوند گوته با حافظ مي‌توانيم بکوشيم که جهان را اندکي از دشمن‌کامي‌ها و پليدي‌ها بپيرائيم و بيشتر به مهر و دوستي در ميان مردمان بينديشيم.
استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه طباطبايي تاکيد کرد: اين هر دو بزرگمرد ادب (گوته و حافظ) در روزگاراني پرآشوب در تاريخ کشور خود مي‌زيسته‌اند؛ با همه نابساماني‌ها و تنگناهايي که در پي مي‌آمده است،
شايد آن روزگار اين نيکويي را داشته که در شکوفانيدن مايه ادبي اين دوسخنور کارساز بيفتد.
کزازي سپس با تقسيم‌بندي آثار گوته بر اساس دوره‌هاي تاريخي گفت: سروده‌ها و نوشته‌هاي گوته در سال‌هاي آغازين از شکوفايي ادبي او، نشان از روزگار طوفاني و پرتپشي بود که سپري کرد و «غمنامه اگمونت» که گوته درباره سالار هلندي سرود، حاصل اين دوره است.
استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه علامه طباطبايي اضافه کرد: روزگار دوم از زندگي ادبي گوته، روزگار از تب و تاب افتادن است که «رنج‌هاي ورتر جوان» حاصل اين دوره است و روزگار سوم هم، دوره‌اي است که او آرمان‌هاي تنگ مرزمند را فرومي‌گذارد و جهاني مي‌انديشد و در اين دوره است که «ديوان غربي شرقي» را پديد مي‌آورد.
وي افزود: بر پايه بازتاب‌هايي که از سروده‌هاي حافظ در سخنان گوته مي‌توانيم يافت، به اين نتيجه مي‌رسيم که او (گوته) از حافظ بسيار بهره برده است. البته اين مايه شگفتي نيست چرا که ديگر بزرگان ديگر فرهنگ غربي هم از بزرگان ايراني مانند مولوي، خيام و سعدي حتي پيش از حافظ بهره برده‌اند.
بر پايه بازتاب‌هايي که از سروده‌هاي حافظ در سخنان گوته مي‌توانيم يافت، به اين نتيجه مي‌رسيم که او (گوته) از حافظ بسيار بهره برده است. البته اين مايه شگفتي نيست چرا که ديگر بزرگان ديگر فرهنگ غربي هم از بزرگان ايراني مانند مولوي، خيام و سعدي حتي پيش از حافظ بهره برده‌اند
حدادي: مترجمان ايراني گل‌هاي زيادي به سود حافظ به دروازه گوته زده‌اند!
سيدمحمود حدادي استاد رشته زبان و ادبيات آلماني دانشگاه شهيد بهشتي با اشاره به آغاز آشنايي گوته با حافظ گفت: گوته در دهه آخر عمرش که مقارن با آغاز قرن نوزدهم است، در چند جمله بسيار کوتاه يادآور مي‌شود که ديگر دوره ادبيات ملي گذشته است و بايد به سمت ادبيات جهاني حرکت کرد و بعد از آن بود که از طريق ترجمه «هامر پورگشتال» از ديوان حافظ، با اين شاعر برجسته ايراني آشنا شد.
وي در ادامه با اشاره به نحوه ترجمه «ديوان غربي شرقي» افزود: من 10 سال پيش به مناسبت دويست و پنجاهمين سال تولد گوته طي يک بورسيه سه ماهه که در کتابخانه شخص گوته در شهر وايمار گذراندم، ترجمه اين کتاب را مبتني بر مطالعه مراجع متعدد انجام دادم. اين مجموعه 400 صفحه‌اي شامل حدود 16 مقاله و 260 شعر که آنها را به نثر ترجمه کرده‌ام.
حدادي در ادامه با برشمردن برخي ضعف‌ها در ترجمه فارسي اشعار گوته گفت: ديوان گوته در دو دهه اخير در ايران دو سرنوشت داشته است؛ يا اينکه مترجمان در درک متن اساساً دچار مشکل بوده‌اند و معناي واژگان را درنيافته‌اند يا اينکه با نوعي حس ميهن‌‌دوستي اشعار گوته را درباره حافظ ترجمه کرده‌اند که اين مورد باعث شده آنها گل‌هاي زيادي به سود حافظ وارد دروازه گوته کرده‌اند!
نتيجه اين شده بود که ترجمه قبلي از ديوان گوته 80 سال در کتابفروشي‌ها باد کرده بود.
وي در پايان سخنانش به سطح بالاي آشنايي گوته با فرهنگ شرقي و نيز حوزه تمدني ايران و اسلام اشاره کرد و گفت: گوته در 65 سالگي با حافظ آشنا شد و «ديوان غربي شرقي» هم مفصل‌ترين کتاب اوست و برايش بسيار وقت گذاشت؛ او از کودکي با تورات - که يک کتاب شرقي و مربوط به حوزه تمدني کنعاني است - آشنا بود، در يک دوره ديگر از عمرش مي‌خواست يک نمايشنامه درباره حضرت محمد (ص) بنويسد. همه اينها ثابت مي‌کند که «ديوان غربي شرقي» نمي‌توانسته زاده يک لحظه از زندگي گوته بوده باشد.
در نشست نقد و بررسي کتاب «ديوان غربي شرقي» اثر «يوهان ولفگانگ گوته» که در موسسه فرهنگي شهر کتاب برگزار شد، تعدادي از چهره‌هاي ادبي مانند محمود حسيني‌زاد و پيروز سيار هم حضور داشتند.
فرآوري: مهسا رضايي
بخش ادبيات تبيان
منابع: خبرگزاري مهر، شهر کتاب
