تبیان، دستیار زندگی

امام جواد علیه السلام نخستین امامى است كه در خردسالى (تقریبا در هشت سالگى ) به منصب امامت رسید.
در عین حال ، چون علمشان از جانب خداوند بود بر تمام اهل فضل از لحاظ علم و دانش برترى داشت .
مخالفین آن حضرت مناظرات و گفتگوهایى با آن بزرگوار انجام مى دادند و گاهى سؤ الات مشكلى مطرح مى نمودند تا به خیال باطل خودشان او را در صحنه مبارزه علمى شكست دهند. بعضى از آنها هیجان انگیز و پر سر و صدا بوده ، از جمله مناظره یحیى بن اكثم قاضى القضات كشورهاى اسلامى است .
بنا به دستور ماءمون خلیفه عباسى مجلس مناظره اى تشكیل یافت . امام جواد علیه السلام حاضر شد و یحیى بن اكثم نیز آمد و در مقابل امام نشست .
یحیى بن اكثم به خلیفه نگریست و گفت :
- اجازه مى دهى از ابو جعفر (امام جواد علیه السلام ) پرسشى بكنم ؟
ماءمون گفت : از خود آن جناب اجازه بگیر.
یحیى از امام اجازه خواست .
امام علیه السلام فرمود: هر چه مى خواهى سؤ ال كن .
یحیى گفت : چه مى فرمایید درباره شخصى كه در حال احرام حیوانى را شكار كرده است ؟
امام جواد علیه السلام فرمود: این شكار را در خارج حرم كشته است یا در داخل حرم ؟
آیا آگاه به حكم حرمت شكار در حال احرام بوده یا ناآگاه ؟
عمدا شكار كرده یا از روى خطا؟ آن شخص آزاد بوده یا بنده ؟
صغیر بوده یا كبیر؟
اولین بار شكار كرده یا چندمین بار اوست ؟
شكار او از پرندگان بود یا غیر پرنده ؟
از حیوان كوچك بوده یا بزرگ ؟
باز هم مى خواهد چنین عملى را انجام دهد یا پشیمان است ؟
شكار او در شب بوده یا در روز؟
در احرام حج بوده یا در احرام عمره ؟
یحیى بن اكثم از این همه آگاهى متحیر ماند و آثار عجز و ناتوانى در سیمایش آشكار گردید و زبانش بند آمد طورى كه حاضران مجلس ضعف و درماندگى او را در مقابل امام علیه السلام به خوبى فهمیدند.
بعد از این پیروزى ، ماءمون گفت : خدا را سپاسگزارم كه هر آنچه در نظرم بود همان شد.
آن گاه رو به خویشاوندان خود كرد و گفت : حال آنچه را كه قبول نداشتید پذیرفتید؟ (چون آنان مى گفتند امام جواد علیه السلام به امامت لایق نیست ).
پس از صحبت هایى كه در مجلس به میان آمد مردم پراكنده شدند. تنها گروهى از نزدیكان خلیفه مانده بودند. ماءمون به امام علیه السلام عرض ‍ كرد:
- فدایت شوم ! اگر صلاح بدانید احكام مسائلى را كه در مورد كشتن شكار در حال احرام مطرح شد را بیان كنید تا بهره مند شویم .
امام جواد علیه السلام فرمود: آرى ! اگر شخص محرم در حل (بیرون از حرم ) شكار كند و شكار او از پرندگان بزرگ باشد، باید به عنوان كفاره یك گوسفند بدهد و اگر در داخل حرم بكشد، كفاره اش دو برابر است (دو گوسفند). اگر جوجه اى را خارج از حرم بكشد، كفاره اش بره اى است كه تازه از شیر گرفته شده باشد. اگر در داخل حرم بكشد، باید علاوه بر آن بره ، بهاى جوجه را هم بپردازد. اگر شكار از حیوانات صحرایى باشد چنانچه گورخر باشد كفاره اش یك گاو است و اگر یك شتر مرغ باشد باید یك شتر كفاره بدهد. اگر هر كدام از اینها را در داخل حرم بكشد، كفاره اش دو برابر مى شود. اگر شخص محرم عملى انجام دهد كه قربانى بر او واجب گردد، چنانچه در احرام عمره باشد، باید آن را در مكه قربانى كند و اگر در احرام حج باشد، باید قربانى را در منى ذبح كند و كفاره شكار بر عالم و جاهل یكسان است . منتها در صورت عمد (علاوه بر وجوب كفاره ) معصیت نیز كرده است ؛ اما در صورت خطا گناه ندارد. كفاره شخص آزاد بر عهده خود اوست ، اما كفاره برده را باید صاحبش بدهد. بر صغیر كفاره نیست ولى بر كبیر كفاره واجب است . آن كس كه از عملش پشیمان است ، گناهش در آخرت بخشیده مى شود؛ ولى كسى كه پشیمان نیست عذاب خواهد دید.
ماءمون گفت : آفرین بر تو اى ابا جعفر! خدا خیرت بدهد. اگر صلاح مى دانى شما نیز از یحیى بن اكثم بپرس ، همچنان كه او از شما پرسید. در این هنگام امام علیه السلام به یحیى فرمود: بپرسم ؟
یحیى پاسخ داد: فدایت شوم ! اختیار با شماست . اگر دانستم جواب مى دهم و اگر نه ، از شما استفاده مى كنم .
امام علیه السلام فرمود: به من بگو! در مورد مردى كه در اول صبح به زنى نگاه كرد در حالى كه نگاهش به آن زن حرام بود و آفتاب كه بالا آمد زن بر او حلال گشت هنگام ظهر باز بر او حرام شد و چون وقت عصر فرا رسید بر او حلال گردید و موقع غروب آفتاب باز بر او حرام شد و در وقت عشاء حلال شد و در نصف شب بر وى حلال گردید و در طلوع فجر بر او حلال گشت این چگونه زنى است و به چه دلیل بر آن مرد گاهى حلال و گاهى حرام مى شود؟
یحیى گفت : به خدا سوگند! پاسخ این سؤ ال را نمى دانم و نمى دانم به چه دلیل حلال و حرام مى شود. اگر صلاح مى دانید خوب جواب آن را بیان فرمایید تا بهره مند شویم .
امام علیه السلام فرمود: این زن كنیز مردى بوده است . در صبحگاهان مرد بیگانه اى به او نگاه كرد، نگاهش حرام بود و چون آفتاب بالا آمد كنیز را از صاحبش خرید و بر او حلال شد و هنگام ظهر او را آزاد كرد بر وى حرام گردید و موقع عصر با او ازدواج نمود بر او حلال شد و در هنگام غروب او را ظهار ⁽⁶¹⁾ نمود بر او حرام گردید و در وقت عشاء كفاره ظهارش را داد بر او حلال شد و در نیمه شب او را طلاق داد بر او حرام گشت و در سپیده دم رجوع نمود، زن بر او حلال شد ⁽⁶²⁾

امام رضا علیه السلام مى فرماید:
اگر دوست دارى كه نعمت بر تو همیشگى باشد، جوانمردى تو كامل گردد و زندگیت رونق یابد، بردگان و افراد پست را در كار خود شریك مساز؛ زیرا اگر امانتى در اختیار آنان بگذارى بر تو خیانت مى كنند. اگر از مطلبى براى تو صحبت كنند به تو دروغ گویند و اگر گرفتار مشكلات و درمانده شوى تو را تنها گذارده و خوار كنند. چه مشكلى دارى از اینكه با افراد عاقل رفیق و هم صحبت شوى . چنانچه كرم و بزرگوارى او را نپسندى ، لااقل از عقل و خرد او بهره مند شوى . از بد اخلاقى دورى كن و مصاحبت با افراد كریم و بزرگوار را هیچ وقت از دست مده . اگر عقل و خرد او مورد پسندت نباشد، مى توانى در پرتو عقل خود، از بزرگوارى او سودمند شوى و تا مى توانى از آدم احمق و پست

گروهى از مردم نیشابور، اجتماع كردند. محمد پسر على نیشابورى را انتخاب نمودند و سى هزار و پنجاه هزار درهم و مقدارى پارچه به او دادند تا در مدینه محضر امام موسى بن جعفر علیه السلام برساند.
شطیطه نیشابورى كه زنى مؤ منه بود، یك درهم سالم و تكه پارچه اى كه به دست خود، نخ آن را رشته و بافته بود و چهار درهم ارزش داشت ، آورد و گفت : ((ان الله لایستحیى من الخلق )).
متاعى كه مى فرستم اگر چه ناچیز است ؛ لكن از فرستادن حق امام اگر هم كم باشد نباید حیا كرد.
محمد مى گوید:
- براى اینكه درهم وى نشانه اى داشته باشد. آن گاه جزوه اى آوردند كه در حدود هفتاد ورق بود و بالاى هر صفحه مساءله اى نوشته بودند و پایین صفحه سفید مانده بود تا جواب سؤ الها نوشته شود. ورقها را دو تا دو تا روى هم گذاشته ، با سه نخ بسته بودند و روى هر نخ نیز یك مهر زده بودند كه كسى آنها را باز نكند. به من گفتند:
- این جزوه را شب به امام علیه السلام بده و فرداى آن شب جواب آنها را بگیر.
اگر دیدى پاكتها سالم است و مهر نامه ها نشكسته ، مهر پنج عدد را بشكن و پاكتها را باز كن و نگاه كن . اگر جواب مسائل را بدون شكستن مهر داده باشد او امام است و پولها را به ایشان بده و اگر چنان نبود، پولهاى ما را برگردان . محمد بن على از نیشابور حركت كرد و در مدینه وارد خانه عبدالله افطح پسر امام صادق علیه السلام شد. او را آزمایش نمود و متوجه شد او امام نیست . سرگردان بیرون آمده ، مى گفت :
- خدایا! مرا به پیشوایم هدایت كن .
محمد مى گوید:
در این وقت كه سرگردان ایستاده بودم ، ناگهان غلامى گفت : بیا برویم نزد كسى كه در جستجوى او هستى . مرا به خانه موسى بن جعفر علیه السلام برد.
چشم حضرت كه به من افتاد فرمود:
- چرا ناامید شدى و چرا به سوى دیگران مى روى ؟ بیا نزد من . حجت و ولى خدا من هستم . مگر ابوحمزه بر در مسجد جدم ، مرا به تو معرفى نكرد؟ سپس فرمود:
- من دیروز همه مسائلى را كه احتیاج داشتید جواب دادم ، آن مسائل را با یك درهم شطیطه كه وزنش یك درهم و دو دانگ است كه در میان كیسه اى است كه چهارصد درهم دارد و متعلق به وازرى مى باشد، بیاور و ضمنا پارچه حریرى شطیطه را كه در بسته بندى آن برادران بلخى است ، به من بده .
محمد بن على مى گوید: از فرمایش امام علیه السلام عقل از سرم پرید. هر چه خواسته بود آوردم و در اختیار حضرت گذاشتم . آن گاه درهم و پارچه شطیطه را برداشت و فرمود: ((ان الله لا یستحیى من الحق )) : خدا از حق حیا ندارد. سلام مرا به شطیطه برسان و یك كیسه پول به من داد و فرمود: این كیسه پول را به ایشان بده كه چهل درهم است .
سپس فرمود: پارچه اى از كفن خودم به عنوان هدیه برایش فرستادم كه از پنبه روستاى صیدا قریه فاطمه زهرا علیه السلام است كه خواهرم حلیمه دختر امام صادق علیه السلام آن را بافته است و به او بگو پس از فرود شما به نیشابور، نوزده روز زنده خواهد بود. شانزده درهم آن را خرج كند و بیست و چهار درهم باقیمانده را براى مخارج ضرورى خود و مصرف نیازمندان نگهدارد و نمازش را خودم خواهم خواند. آن گاه فرمود:اى ابو جعفر هنگامى كه مرا دیدى پنهان كن و به كسى نگو! زیرا كه صلاح تو در این است و بقیه پولها و اموالى كه آورده اى به صاحبان آنها برگردان ...⁽⁵⁸⁾

روزى هارون الرشید (خلیفه مقتدر عباسى ) به امام كاظم علیه السلام گفت :
- چرا اجازه مى دهید مردم شما را به پیغمبر صلى الله علیه و آله نسبت بدهند؟ به شما بگویند فرزندان پیغمبر، با اینكه فرزندان على علیه السلام هستید، نه فرزندان پیغمبر؟ البته مسلم است شخص را به پدرش نسبت مى دهند و مادر به منزله ظرف است و نسل را پدر تولید مى كند نه مادر.
امام كاظم علیه السلام در پاسخ فرمود: خلیفه ! اگر پیامبر صلى الله علیه و آله زنده شود و دختر تو را خواستگارى كند، به او مى دهى ؟
گفت : سبحان الله ! چرا ندهم ؟ البته كه مى دهم و بدینوسیله بر عرب و عجم افتخار مى كنم .
امام علیه السلام فرمود: پیغمبر هرگز از من خواستگارى نمى كند و من نیز دخترم را به او تجویز نمى كنم .
هارون گفت : چرا؟
امام علیه السلام فرمود: چون پیامبر صلى الله علیه و آله پدر بزرگ من است .
هارون گفت :
- احسنت ! آفرین ! پس چگونه خود را فرزند پیغمبر صلى الله علیه و آله مى دانید با اینكه پیغمبر صلى الله علیه و آله فرزند پسرى نداشت ؟ و نسل از پسر است نه از دختر.
شما فرزند دختر هستید كه فرزند دختر نسل به شمار نمى رود.
امام علیه السلام فرمود:
- تو را به حق قبر پیامبر صلى الله علیه و آله و كسى كه در آن مدفون است سوگند، مرا از پاسخ این سؤ ال معذور بدار.
هارون گفت :
- غیر ممكن است . باید بر گفتار خود دلیل بیاورى و اثبات كنى كه شما فرزندان رسول خدا صلى الله علیه و آله هستید. تا از قرآن دلیل بیان نكنید، عذرتان پذیرفته نیست و شما به همه علوم قرآن آشنایید.
امام علیه السلام فرمود: حاضرى پاسخ این پرسش تو را بدهم ؟
هارون گفت : بگو.
امام علیه السلام فرمود: ((بسم الله الرحمن الرحیم ؛ و من ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون و كذلك نجزى المحسنین و زكریا و یحیى و عیسى )) . ⁽⁵⁴⁾ آن گاه امام علیه السلام پرسید: پدر عیسى كیست ؟
هارون گفت : عیسى پدر نداشت .
امام علیه السلام فرمود: در این آیه خداوند از طرف مادر عیسى ، مریم ، كه فاطمه زیاد با حضرت ابراهیم دارد، در عین حال عیسى را از فرزندان ابراهیم شمرده است . همچنین ما نیز از طرف مادرمان ، فاطمه ، فرزند پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله هستیم . ⁽⁵⁵⁾