تبیان، دستیار زندگی

حضرت امام صادق علیه السلام از ام جابر پرسید که در چه کاری ؟ عرض کرد که می خواهم تحقیق کنم که از چرنده و پرنده کدام بیضه می نهند و کدام بچه می آورند؟
فرمود که : احتیاج به این مقدار فکر نیست بنویس که گوش هر حیوانی که مرتفع است بچه می آورد و هر کدام منخفض است بیضه می نهد ذلک تقدیر العزیز العلیم .
باز با آن که چرنده است و گوش او منخفض و به سر او چسبیده بیضه می نهد، سلحفاة که چرنده است چون بدین منوال است بیضه می نهد و گوش خفاش چون مرتفع است و به سر او چسبیده نیست ، بچه می آورد.(1)
پینوشت:
1- هزار و یک نکته ، ج 1 و 2، ص 68

بریهه ؛ عالم بزرگ میسحیان از آن پس به خدا (و اسلام ) ایمان آورد؛ و در راه ایمان ؛ به خوبى استوار ماند؛ بانوئى كه همراهش بود نیز مسلمان شد؛ آنگاه هشام همراه بریهه و آن بانو به حضور امام صادق (ع ) رسیدند؛ و هشام جریان ملاقات حضرت كاظم (ع ) را با بریهه ؛ براى امام صادق بازگو گرد.

امام صادق (ع ) این آیه (34آل عمران ) را خواند: ذریة بعضها من بعض و الله سمیع علیم : آنها فرزندان و دودمانى بودند كه (از نظر علم و كمال ) بعضى از بعض دیگر گرفته شده بودند؛ و خداوند شنوا و دانا است .

(یعنى حضرت كاظم (ع ) گلى از نژاد رسالت و نبوت است كه آن گونه بریهه را تحت تأثیر قرار داده است ).

در این هنگام بریهه به امام صادق (ع ) عرض كرد: تورات و انجیل و كتابهاى آسمانى كه بر پیامبران نازل شد؛ از كجا به دست شما رسیده است ؟!
ـ این كتابها از ناحیه خود آن پیامبران ؛ به ارث به ما رسیده است (منظور ارث معنوى و علمى است ) همانگونه كه آنها كتابهاى آسمانى را مى خواندند؛ ما هم مى خوانیم ؛ و همانگونه كه آنها بیان مى كردند؛ ما نیز بیان مى كنیم .

و این را بدان كه :

ان اللّه لا یجعل حجةً فى ارضه یسأل عن شیى قبقول : لا أَدرى : همانا خداوند حجتى در زمین خود نمى گذارد كه چیز از او بپرسند و او بگوید: نمى دانم  بلكه او قدرت پاسخگویى به همه سؤالات را دارد .

مرحوم شیخ كلینى در اصول كافى بخشى را به مسائل حجت و دلیل‏شیعیان اختصاص داده و در یكى از اخبار آن بخش چنین نقل كرده:
منصوربن حازم گوید: به امام صادق(ع) عرض كردم: خداوند بالاتراز آن است كه به وسیله مخلوقاتش شناخته شود بلكه این‏مخلوقاتند كه به وسیله خدا شناخته مى‏گردند.
امام صادق(ع) فرمود: راست گفتى.

امام صادق علیه السلام نه تنها دیگران را دعوت به كار و تلاش مى‏كرد، بلكه ‏خود نیز با وجود مجالس درس و مناظرات و ... در روزهاى داغ ‏تابستان، در مزرعه‏اش كار مى‏كرد. یكى از یاران حضرت مى‏گوید: آن ‏حضرت را در باغش دیدم، پیراهن زبر و خشن بر تن و بیل در دست، باغ را آبیارى مى‏كرد و عرق از سر و صورتش مى‏ریخت، گفتم: اجازه‏ دهید من كار كنم. فرمود: من كسى را دارم كه این كارها را بكند ولى دوست دارم مرد در راه به دست آوردن روزى حلال از گرمى آفتاب ‏آزار ببیند و خداوند ببیند كه من در پى روزى حلال هستم. (1)
حضرت در تجارت نیز چنین بود و بر رضایت ‏خداوند تاكید داشت. لذا وقتى كار پرداز او كه با سرمایه امام براى تجارت به مصر رفت و با سودى كلان برگشت، امام از او پرسید: این همه سود را چگونه به دست آورده‏اى؟ او گفت: چون مردم نیازمند كالاى ما بودند، ما هم به قیمت گزاف فروختیم. امام فرمود: سبحان الله!
علیه مسلمانان هم‏پیمان شدید كه كالایتان را جز در برابر هر دینار سرمایه یك دینار سود نفروشید! امام اصل سرمایه را برداشت و سودش را نپذیرفت و فرمود: اى مصادف! چكاچك شمشیرها از كسب روزى حلال آسان‎تر است. (2)
حقیقت این است كه امام در نهایت علاقه به كار و تلاش، هرگز فریفته درخشش درهم و دینار نمى‏شد و مى‏دانست كه بهترین كار از نظر خداوند تقسیم دارایى خود با نیازمندان است، حقیقتى كه ما هرگز از عمق جان بدان ایمان عملى نداشته و نداریم. امام خود درباره باغش مى‏فرمود: وقتى خرماها مى‏رسد، مى‏گویم دیوارها را بشكافند تا مردم وارد شوند و بخورند. همچنین مى‏گویم ده ظرف‏ خرما كه بر سر هر یك ده نفر بتوانند بنشینند، آماده سازند تا وقتى ده نفر خوردند، ده نفر دیگر بیایند و هر یك، یك مد خرما بخورند. آنگاه مى‏خواهم براى تمام همسایگان باغ (پیرمرد، پیرزن، مریض، كودك و هر كس دیگر كه توان آمدن به باغ را نداشته) یك مد خرما ببرند. پس مزد باغبان و كارگران و ... را مى‏دهم و باقى‎مانده محصول را به مدینه آورده بین نیازمندان تقسیم مى‏كنم و دست آخر از محصول چهار هزار دینارى، چهارصد درهم برایم ‏مى‏ماند. (3)
ساده زیستى و همرنگى با مردم
امام همانند مردم معمولى لباس مى‏پوشید و در زندگى رعایت اقتصاد را مى‏كرد. مى‏فرمود: بهترین لباس در هر زمان، لباس معمول همان ‏زمان است. لذا (4) گاه لباس نو و گاه لباس وصله‎دار بر تن ‏مى‏كرد. لذا وقتى سفیان ثورى به وى اعتراض مى‏كرد كه: پدرت على‏ لباسى چنین گرانبها نمى‏پوشید، فرمود: زمان على علیه السلام زمان فقر و اكنون زمان غنا و فراوانى است و پوشیدن آن لباس در این زمان، لباس شهرت است و حرام ... پس آستین خود را بالا زد و لباس زیر را كه خشن بود، نشان داد و فرمود: لباس زیر را براى خدا و لباس نو را براى شما پوشیده‏ام. (5)
با این همه حضرت همگام و همسان با مردم بود و اجازه نمى‏داد، امتیازى براى وى و خانواده‏اش در نظر گرفته شود. و این ویژگى ‏هنگام بروز بحران‏هاى اقتصادى و اجتماعى بیشتر بروز مى‏یافت. از جمله در سالى كه گندم در مدینه نایاب شد، دستور داد گندم‏هاى ‏موجود در خانه را بفروشند و از همان، نان مخلوط از آرد جو و گندم كه خوراك بقیه مردم بود، تهیه كنند و فرمود: «فان الله ‏یعلم انى واجدان اطعمهم الحنطه على وجهها ولكنى ‏احب ان یرانى ‏الله قد احسنت تقدیر المعیشه.»
(6) خدا مى‏داند كه مى‏توانم به بهترین صورت نان گندم خانواده‏ام را تهیه كنم؛ اما دوست دارم خداوند مرا در حال برنامه‎ریزى صحیح‏ زندگى ببیند.
شجاعت
امام صادق علیه السلام در برابر ستمگران از هر طایفه و رتبه‏اى به سختى‏ مى‏ایستاد و این شهامت را داشت كه سخن حق را به زبان آورد و اقدام حق‎طلبانه را انجام دهد، هر چند با عكس العمل تندى رو  به ‏رو شود. لذا وقتى منصور از او پرسید: چرا خداوند مگس را خلق‏ كرد؟ فرمود: تا جباران را خوار كند. و به این ترتیب منصور را متوجه قدرت الهى كرد. (7) و آنگاه كه فرماندار مدینه در حضور بنى‎هاشم در خطبه‏هاى نماز به على علیه السلام دشنام داد، امام چنان ‏پاسخى كوبنده داد كه فرماندار خطبه را ناتمام گذاشت و به سوى ‏خانه‏اش راهى شد. (8)
همزیستى و مدارا با مسلمانان
امام صادق علیه السلام شیعیان را به همزیستى با اهل تسنن دعوت مى‏كرد تا به این طریق هم شیعیان از جامعه اكثریت منزوى نشوند و هم بتوان‏ احكام و اصول شیعى را با ملاطفت ‏به آنان منتقل كرد. از این روى ‏در مدار حق با مسامحه با آنان رفتار مى‏شد، اما این سهل گرفتن ‏هرگز به معناى زیر پاى گذاشتن اصول نبود و آن جا كه مسئله اصولى ‏در میان بود، حضرت هرگز تسلیم نمى‏شد. از جمله در یكى از سفرها، امام صادق علیه السلام به حیره (میان كوفه و بصره) آمد. در آن‏ جا منصور دوانیقى به خاطر ختنه فرزندش جمعى را به مهمانى دعوت كرده بود.
امام نیز ناگزیر در آن مجلس حاضر شد. وقتى كه سفره غذا را انداختند، هنگام صرف غذا، یكى از حاضران آب خواست ولى به جاى ‏آن، شراب آوردند، وقتى ظرف شراب را به او دادند، امام بى‏درنگ ‏برخاست و مجلس را ترك كرد و فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ملعون ‏مَن ‏جلس على مائده یشرب علیها الخمر» (9) ؛ ملعون است كسى كه در كنار سفره‏اى بنشیند كه در آن سفره شراب ‏نوشیده شود.
امام حتى در مجالس عمومى خلیفه نیز حاضر نمى‏شد؛ زیرا حكومت را غاصب مى‏دانست و حاضر نبود با پاى خود بدان جا برود، زیرا با این كار از ناحق بودن آنان، چشم‎پوشى مى‏شد و تنها زمانى كه ‏اجبار بود به خاطر مصالح اهم به آنجا مى‏رفت؛ لذا منصور ضمن ‏نامه‏اى به وى نوشت: چرا تو به اطراف ما مانند سایر مردم ‏نمى‏آیى؟ امام در پاسخ نوشت: نزد ما چیزى نیست كه به خاطر آن از تو بترسیم و بیاییم، نزد تو در مورد آخرتت چیزى نیست كه به آن ‏امیدوار باشیم. تو نعمتى ندارى كه بیاییم و به خاطر آن به تو تبریك بگوییم و آنچه كه اكنون دارى آن را بلا و عذاب نمى‏دانى تا بیاییم و تسلیت‏ بگوییم. منصور نوشت: بیا تا ما را نصیحت كنى.
امام نیز نوشت: كسى كه آخرت را بخواهد، با تو همنشین نمى‏شود و كسى كه دنیا را بخواهد، به خاطر دنیاى خود تو را نصیحت ‏نمى‏كند. (10)
علم امام صادق (علیه السلام) و اقدامات وى
آنچه به دوره امامت ‏حضرت امام صادق علیه السلام ویژگى خاصى بخشیده، استفاده از علم بى‏كران امامت، تربیت دانش‎ طلبان و بنیان‎گذارى ‏فكرى و علمى مذهب تشیع است. در این باره چهار موضوع قابل توجه‏است:
الف- دانش امام.
ب- ویژگى‏هاى عصر آن حضرت كه منجر به حركت علمى و پایه‎ریزى ‏نهضت علمى شد.
ج- اولویت‏ها در نهضت علمى.
د- شیوه‏ها و اهداف و نتایج این نهضت علمى.
 الف- دانش امام
شیخ مفید مى‏نویسد: آن قدر مردم از دانش حضرت نقل كرده‏اند كه به ‏تمام شهرها منتشر شده و كران تا كران جهان را فرا گرفته است و از احدى از علماى اهل‏بیت علیهم السلام این مقدار احادیث نقل‏ نشده است ‏به این اندازه كه از آن حضرت نقل شده. اصحاب حدیث، راویان آن حضرت را با اختلاف آرا و مذاهبشان گرد آورده و عددشان‏ به چهار هزار تن رسیده و آن قدر نشانه‏هاى آشكار بر امامت آن ‏حضرت ظاهر شده كه دلها را روشن و زبان مخالفان را از ایراد شبهه لال كرده است. (11)
سید مؤمن شافعى نیز مى‏نویسد: مناقب آن حضرت بسیار است تا آنجا كه شمارشگر حساب ناتوان است از آن. (12)
ابوحنیفه مى‏گفت: من هرگز فقیه‏تر از جعفر بن محمد ندیده‏ام و او حتما داناترین امت اسلامى است. (13)
حسن بن زیاد مى‏گوید: از ابوحنیفه پرسیدم: به نظر تو چه كسى در فقه سرآمد است؟ گفت: جعفر بن محمد. روزى منصور دوانیقى به من ‏گفت: مردم توجه زیادى به جعفر بن محمد پیدا كرده‏اند و سیل جمعیت ‏به سوى او سرازیر شده است. پرسش‎هایى دشوار آماده كن و پاسخ‏هایش ‏را بخواه تا او از چشم مسلمانان بیفتد. من چهل مسئله دشوار آماده كردم. هنگامى كه وارد مجلس شدم، دیدم امام در سمت راست‏ منصور نشسته است. سلام كردم و نشستم. منصور از من خواست‏ سوالاتم ‏را بپرسم. من یك یك سؤال مى‏كردم و حضرت در جواب مى‏فرمود: در مورد این مسئله، نظر شما چنین و اهل ‏مدینه چنان است و فتواى خود را نیز مى‏گفتند كه گاه موافق و گاه مخالف ما بود. (14)
 ب- ویژگی‏هاى عصر آن حضرت
عصر امام صادق علیه السلام همزمان با دو حكومت ‏مروانى و عباسى بود كه‏ انواع تضییق‏ها و فشارها بر آن حضرت وارد مى‏شد، بارها او را بدون آن كه جرمى مرتكب شود، به تبعید مى‏بردند. از جمله یكبار به ‏همراه پدرش به شام و بار دیگر در عصر عباسى به عراق رفت. یكبار در زمان سفاح به حیره و چند بار در زمان منصور به حیره، كوفه و بغداد رفت.
با این بیان، این تحلیل كه حكومتگران به دلیل نزاع‏هاى خود، فرصت آزار امام را نداشتند و حضرت در یك فضاى آرام به تاسیس‏ نهضت علمى پرداخت، به صورت مطلق پذیرفتنى نیست، بلكه امام با وجود آزارهاى موسمى اموى و عباسى از هر نوع فرصتى استفاده مى‏كرد تا نهضت علمى خود را به راه اندازد و دلیل عمده رویكرد حضرت، بسته بودن راه‏هاى دیگر بود. چنانچه امام از ناچارى عمدا رو به‏ تقیه مى‏آورد. زیرا خلفا در صدد بودند با كوچك‎ترین بهانه‏اى حضرت ‏را از سر راه خود بردارند. لذا منصور مى‏گفت: «هذا الشجى معترض‏ فى الحلق‏»؛ جعفر بن محمد مثل استخوانى در گلو است كه نه مى‏توان ‏فرو برد و نه مى‏توان بیرون افكند. بر همین اساس خلفا در صدد بودند ولو به صورت توطئه، حضرت را گرفتار و در نهایت‏ شهید كنند. حكایت زیر دلیل این مدعى است:
جعفر بن محمد بن اشعث از اهل تسنن و دشمنان اهل‏بیت علیهم السلام ‏به صفوان بن یحیى گفت: آیا مى‏دانى با این كه در میان خاندان ما هیچ نام و اثرى از شیعه نبود من چگونه شیعه شدم؟ ... منصور دوانیقى روزى به پدرم محمد بن اشعث گفت: اى محمد! یك نفر مرد دانشمند و با هوش براى من پیدا كن كه ماموریت ‏خطیرى به او بتوانم واگذار كنم. پدرم ابن مهاجر (دایى مرا) معرفى كرد.
منصور به او گفت: این پول را بگیر و به مدینه نزد عبدالله بن ‏حسن و جماعتى از خاندان او از جمله جعفر بن محمد (امام صادق علیه السلام) برو و به هر یك مقدارى پول بده و بگو: من مردى غریب از اهل ‏خراسان هستم كه گروهى از شیعیان شما در خراسان این پول ‏را داده‏اند كه به شما بدهم مشروط بر این كه چنین و چنان (قیام ‏علیه حكومت) كنید و ما از شما پشتیبانى مى‏كنیم. وقتى پول را گرفتند، بگو: چون من واسطه پول رساندن هستم، با دستخط خود، قبض ‏رسید بنویسید و به من بدهید. ابن مهاجر به مدینه آمد و بعد از مدتى نزد منصور برگشت. آن موقع پدرم هم نزد منصور بود. منصور به ابن مهاجر گفت: تعریف كن چه خبر؟ ابن مهاجر گفت: پول‏ها را به مدینه بردم و به هر یك از خاندان مبلغى دادم و قبض رسید از دستخط خودشان گرفتم غیر از جعفر بن محمد (امام صادق عله السلام) كه من ‏سراغش را گرفتم. او در مسجد مشغول نماز بود. پشت ‏سرش نشستم او تند نمازش را به پایان برد و بى ‏آن كه من سخنى بگویم به من گفت: اى مرد! از خدا بترس و خاندان رسالت را فریب نده كه آنها سابقه ‏نزدیكى با دولت ‏بنى مروان دارند و همه (بر اثر ظلم) نیازمندند.
من پرسیدم: منظورتان چیست؟ آن حضرت سرش را نزدیك گوشم آورد و آنچه بین من و تو بود، باز گفت. مثل این كه او سومین‏ نفر ما بود.
منصور گفت: «یابن مهاجر اعلم انه لیس من اهل‏بیت نبوة ‏الا وفیه محدث و ان ‏جعفر بن محمد محدثنا»؛ اى پسر مهاجر، بدان كه هیچ خاندان نبوتى نیست مگر این كه در میان آنها محدثى (فرشته‏اى از طرف خدا كه با او تماس دارد و اخبار را به او خبر مى‏دهد.) هست و محدث خاندان ما جعفر بن ‏محمد علیه السلام است.
فرزند محمد بن اشعث مى‏گوید: پدرم گفت: همین(اقرار دشمن) باعث ‏شد كه ما به تشیع روى آوریم. (15)
آرى این همه نشان از اختناق و فشارى دارد كه مانع از هر نوع ‏اقدام علیه حكومت وقت مى‏شد، لذا امام به سوى تنها راه ممكن كه ‏همان ادامه مسیر پدر بزرگوارش امام باقر علیه السلام بود، روى آورد و از در دانش و علم وارد شد.
 ج- اولویت‏ها در نهضت علمى
حال باید توضیح داد كه در این مسیر حضرت، چه چیزى محتواى این ‏نهضت علمى را تعیین مى‏كرد؟
حقیقت این است كه جریان نفاق، خطرناك‏ترین انحرافى است كه از زمان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله شروع شده و در آیات مختلفى بدان اشاره شده‏ است، مانند آیات ‏7 و 8 سوره منافقین. این حركت هر چند در زمان ‏پیامبر نتوانست در صحنه اجتماعى بروز یابد، اما از اولین لحظات ‏رحلت، تمام هجمه‏هاى منافقان به یكباره بر سر اهل‏بیت علیهم‏السلام فرو ریخت. لذا مرحوم علامه طباطبایى مى‏نویسد:
هنگامى كه خلافت از اهل‏بیت علیهم السلام گرفته شد، مردم روى این‏ جریان از آنها روی‎گردان شدند و اهل‏بیت علیهم السلام در ردیف ‏اشخاص عادى بلكه به خاطر سیاست دولت وقت، مطرود از جامعه‏ شناخته شدند و در نتیجه مسلمان‏ها از اهل‏بیت علیهم السلام دور افتادند و از تربیت علمى و عملى آنان محروم شدند. البته امویان ‏به این هم بسنده نكردند و با نصب علماى سفارشى خود، كوشیدند از مطرح شدن ائمه‏ اطهار علیهم السلام از این طریق نیز جلوگیرى كنند. چنانچه معاویه رسما اعلام كرد: كسى كه علم و دانش قرآن نزد اوست، عبدالله بن سلام است و در زمان عبدالملك اعلام شد: كسى جز عطا حق فتوا ندارد و اگر او نبود، عبدالله بن نجیع فتوا دهد،از سوى دیگر مردم از تفسیر قرآن نیز چون علم اهل‏بیت علیهم‏السلام محروم ماندند با داستان‎هاى یهود و نصارى آمیخته شد و نوعى فرهنگ التقاطى در گذر ایام شكل گرفت. رفته رفته كه‏ قیام‎هاى شیعى اوج گرفت و گاه فضاهاى سیاسى به دلایلى باز شد، دو نظریه قیام مسلحانه و نهضت فرهنگى در اذهان مطرح شد. چون ‏قیام‏هاى مسلحانه به دلیل اقتدار حكام اموى و عباسى عموما با شكست رو به رو مى‏شد، نهضت امام صادق علیه السلام به سوى حركتى علمى‏ مى‏توانست ‏سوق پیدا كند تا از این گذر علاوه بر پایان دادن به‏ ركود و سكوت مرگبار فرهنگى، اختلاط و التقاط مذهبى و دینى و فرهنگى نیز زدوده شود. لذا اولویت در نهضت امام بر ترویج و شكوفایى فرهنگ دینى و مذهبى و پاسخگویى به شبهات و رفع التقاط شكل گرفت.
 د- شیوه‏ها و اهداف نهضت علمى و فرهنگى
 1- تربیت راویان
از گذر ممنوعیت نقل احادیث در مدت زمان طولانى توسط حكام اموى، احساس نیاز شدید به نقل روایات و سخن پیامبر اکرم، امیرمومنان علیه السلام، امام صادق علیه السلام را وامى‏داشت ‏به تربیت راویان در ابعاد مختلف آن روى آورد. لذا اینك از آن امام در هر زمینه‏اى روایت ‏وجود دارد.
آرى، راویان با فراگرفتن هزاران حدیث در علومى چون تفسیر، فقه، تاریخ، مواعظ، اخلاق، كلام، طب، شیمى و ... سدى در برابر انحرافات ‏ایجاد كردند. امام صادق علیه السلام مى‏فرمود: ابان بن تغلب سى هزار حدیث ‏از من روایت كرده است. پس آنها را از من روایت كنید. (16)
محمد بن مسلم هم شانزده هزار حدیث از حضرت فرا گرفت. (17) و حسن‏ بن على‏ وشا مى‏گفت: من در مسجد كوفه نهصد شیخ را دیدم كه همه‏ مى‏گفتند: جعفر بن محمد برایم چنین گفت. (18)
این حجم گسترده از راویان در واقع، كمبود روایت از منبع‏ بى‏پایان امامت را در طى دوره‏هاى مختلف توانست جبران كند و از این حیث امام به موفقیت لازم دست ‏یافت.
آرى، روایت از این امام منحصر به شیعه نشد و اهل تسنن نیز روایات فراوانى در كتب خود آوردند. ابن عقده و شیخ طوسى در كتاب رجال و محقق حلى در المعتبر و دیگران آمارى داده‏اند كه ‏مجموعا راویان از امام به چهار هزار نفر مى‏رسند و اكثر اصول ‏اربعماءئه از امام صادق علیه السلام است و همچنین اصول چهارصدگانه اساسى‏ كتب اربعه شیعه (كافى، من لایحضره الفقیه، التهذیب، الاستبصار)را تشكیل دادند.
2- تربیت مبلغان و مناظره كنندگان
علاوه بر ایجاد خزائن اطلاعات (راویان) كه منابع خبرى موثق تلقى‏ مى‏شدند، حضرت به ایجاد شبكه‏اى از شاگردان ویژه همت گمارد تا به ‏دومین هدف خود یعنى زدودن اختلاط و التقاط همت گمارند و شبهات‏ را از چهره دین بزدایند. هشام بن حكم، هشام بن سالم، قیس، مؤمن ‏الطاق، محمد بن نعمان، حمران بن اعین و ... از این دست ‏شاگردان‏ مبلغ هستند. براى نمونه، مناظره‏اى از صدها مناظره را با هم‏ مى‏خوانیم:
هشام بن سالم مى‏گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودیم كه مردى از شامیان وارد شد و به امر امام نشست. امام پرسید: چه مى‏خواهى؟
گفت: به من گفته‏اند شما داناترین مردم هستید، مى‏خواهم چند سؤال ‏بكنم. امام پرسید: درباره چه چیز؟
گفت: در قرآن، از حروف مقطعه و از سكون و رفع و نصب و جر آن.
امام فرمود: اى حمران! تو جواب بده. او گفت: من مى‏خواهم با خودتان سخن بگویم. امام فرمود: اگر بر او پیروز شدى، بر من ‏غلبه كرده‏اى! مرد شامى آن قدر از حمران سؤال كرد و جواب شنید كه خود خسته شد و در جواب امام كه: خوب چه شد؟ گفت: مرد توانایى ‏است. هر چه پرسیدم، جواب داد. آنگاه به توصیه امام حمران سوالى ‏پرسید و مرد شامى در جواب آن درمانده شد. آنگاه خطاب به حضرت ‏گفت: در نحو و ادبیات مى‏خواهم با شما سخن بگویم. حضرت از ابان ‏خواست ‏با او بحث كند و باز آن مرد ناتوان شد. تقاضاى مباحثه در فقه كرد كه امام زرارة ‏بن ‏اعین را به وى معرفى كرد. در علم كلام، مؤمن الطاق، در استطاعت، حمزة بن محمد، در توحید، هشام بن سالم ‏و در امامت، هشام بن حكم را معرفى كردند و او مغلوب همه شد.
امام چنان خندید كه دندان‎هایش معلوم شد. مرد شامى گفت: گویا خواستى به من بفهمانى در میان شیعیانت چنین مردمى هستند. امام ‏پاسخ داد. بلى! و در نهایت او نیز در جرگه شیعیان داخل شد. (19)
3- برخورد با انحرافات ویژه
امام علاوه بر آن دو حركت اصولى، براى رفع انحرافات ویژه نیز مى‏كوشید، مانند آنچه از مرام ابوحنیفه در عراق گریبان شیعیان ‏را گرفته بود، یعنى مذهب قیاس.
چون در عراق تعداد زیادى از شیعیان نیز زندگى مى‏كردند و با سنى‏ها از حیث فرهنگى و اجتماعى تا حدودى در آمیخته بودند، لذا احتمال تاثیرپذیرى از قیاس وجود داشت. یعنى یك آفت درونى كه ‏مى‏توانست ‏شیعیان را تهدیدكند، لذا امام در محو مبانى مذهب قیاس‏ و استحسان تلاش كرد.
مبارزه با برداشت‏هاى جاهلانه و قرائت‎هاى سلیقه‏اى از دین نیز در مكتب امام جایگاه ویژه‏اى داشت و حضرت علاوه بر حركت كلى و مسیر اصلى، به صورت موردى با این انحرافات مبارزه مى‏كرد. از جمله آنها حكایت معروفى است كه با هم مى‏خوانیم:
حضرت مردى را دید كه قیافه‏اى جذاب داشت و نزد مردم به تقوا مشهور بود. او دو عدد نان از دكان نانوایى دزدید و به سرعت زیرجامه‏اش مخفى كرد و بعد هم دو عدد انار از میوه فروشى سرقت كرد و به راه افتاد. وقتى به مریضى مستمند رسید، آنها را به او داد. امام صادق علیه السلام شگفت‎زده نزد او رفت و گفت: چه مى‏كنى؟ او پاسخ داد: دو عدد نان و دو عدد انار برداشتم. پس چهار خطا كردم‏ و خدا مى‏فرماید: (من جاء بالسیئة فلا یجزى الا مثلها)؛ هر كس كار بدى بكند كیفر نمى‏بیند مگر مثل آن را. پس من چهار گناه دارم.
از طرف دیگر چون خدا مى‏فرماید: (من جاء بالحسنه فله عشرا مثالها)؛ هر كس یك كار نیك انجام دهد، برایش ده برابر ثواب ‏هست. و من چون آن چهار چیز (دو نان و دو انار) را به فقیر دادم، پس چهل حسنه دارم كه اگر چهار گناه از آن كم كنم، 36حسنه برایم مى‏ماند!
امام در برابر این برداشت و قرائت ناصواب كه بر عدم درك و احاطه كامل به مبانى فهم آیات بنا شده بود، پاسخ داد كه (انما یتقبل الله من المتقین)؛ خداوند كار نیك را از متقین قبول ‏دارد. یعنى اگر اصل عمل نامشروع شد، ثوابى بر آن نمى‏تواند مترتب باشد.
آرى، دورى از منبع وحى و اخبار اهل‏بیت رسالت، سبب شد مردانى ‏پاى به عرصه گذارند و ادعاى فضل كنند كه هرگز مبانى فكرى قرآن ‏و دین را به خوبى نفهمیده‏اند و از این روى همواره، خود و پیروانشان را به راه خطا رهنمون مى‏شوند. (20)
 
___________________________________________
1- بحارالانوار، ج‏47، ص‏56.
2- همان، ص‏59/ «سبحان الله تحلفون على قوم الا تبیعونهم الا بربح الدینار دینارا ... ثم قال: یا مصادف! مجالده ‏السیوف اهون‏ من طلب الحلال.»
3- وسایل الشیعه، ج‏16، ص 488.
4- بحارالانوار، ج‏47، ص 54.
5- اعیان الشیعه، ج 1، ص 660.
6- همان، ص‏59.
7- تهذیب الكمال، ج 5، ص 92، (یا ابا عبدالله لم خلق الله ‏الذباب، فقال: لیذل به الجبابره)
8- وسایل الشیعه، ج ‏16، ص‏423.
9- فروع كافى، ج‏ 6، ص 268.
10- مستدرك الوسایل، ج 2، ص 438.
11- ارشاد مفید، ص 254.
12- منتهى الآمال، ج 2، ص‏139.
13- الامام الصادق و ابوزهره، ص 224/ جامع المسانید، ص 222.
14- منتهى الآمال، ج 2، ص 140.
15- اصول كافى، ج 1، ص 475.
16- رجال نجاشى، ج 1، ص 78 و79/ معجم رجال الحدیث، ج 1، ش 28.
17- رجال كشى، ج 1، ص‏386.
18- همان، ص 138 و139.
19- بحارالانوار، ج‏47، ص 408.
20- وسایل الشیعه، ج 2، ص‏57.

مدت زندگى و امامت‏حضرت

امام صادق(ع) در سن 31 سالگى، پس از شهادت امام باقر(7 ذیحجة الحرام 114 ق) از سوى خداوند به امامت امت و جانشینى پیامبر برگزیده شد و به مدت 34 سال رهبریش به طول انجامید و سرانجام در سن 65 سالگى به وسیله زهر منصور دوانیقى در 25 شوال 148 ق به شهادت رسید.
طبرسى در مشكوة الانوار مى‏نویسد:
یكى از اصحاب آن حضرت در مرض وفاتش بر آن جناب وارد شد، دید آن حضرت بیش از اندازه لاغر و ضعیف شده است. پس به گریه درآمد، حضرت فرمود: براى چه گریه مى‏كنى؟ گفت: گریه نكنم، با آنكه شما را به این حال مى‏بینم؟
حضرت فرمود: چنین مكن، همانا مؤمن چنان است كه هر چه عارض او شود خیر اوست و اگر اعضایش بریده شود یا مغرب و مشرق را مالك شود، برایش خیر است.
ابوهریره عجلى - از شعراى اهلبیت - به هنگام تشییع پیكر پاك امام صادق چنین سرود:
اتدرون ما ذا تحملون الى الثرى بثیرا ثوى من راس علیاء شاهق غداه حتى الحاثون فوق ضریحه ترابا و اولى كان فوق المفارق

نقش امام در زدودن انحراف از چهره دین

پس از آنكه مسیر خلافت اسلامى از راه مستقیم خود منحرف گردید و خاندان پاك پیامبر منزوى و خانه‏نشین شدند، بیان احكام دین نااهلان و كژاندیشان بیافتاد و چهره نورانى اسلام را زنگار جهل و گمراهى و سیاهى انحرافات و بدعتها پوشانید و مردم به جز اندكى بدعت را به جاى سنت صحیح انگاشتند. با شهادت امام مجتبى و حضرت سیدالشهدا و زین‏العابدین علیهم السلام مى‏رفت تا چراغ هدایت‏یكسره خاموش گردد اما اختلافات سیاسى و كشمكش‏هاى بنى‏امیه و بنى‏العباس نسیم رحمتى بود كه یكباره وزیدن گرفت و باقرالعلوم و پس از او امام صادق - علیهما السلام - با استفاده از موقعیت‏به دست آمده به ترسیم چهره روشن آیین پرداختند و با بیان اخبار و احادیث فراوان انحرافات را پیراستند و مردم را از گمراهى نجات بخشودند. به گونه‏اى كه مسلمانان و به ویژه شیعه امامیه در فكر و عقیده بر این دو امام و خصوصا امام صادق اعتماد كرده، بخش عمده‏اى از دانش اهلبیت‏به وسیله آنان گسترش یافت. امام صادق با گسترش حوزه علمى خویش دین را زنده كرد و جانى تازه در كالبد بى‏رمق دین دمید.
شیخ مفید - علیه الرحمة - مى‏نویسد:
«آنقدر مردمان از دانش حضرت نقل كرده‏اند كه به تمام شهرها منتشر گشته و كران تا كران جهان را فرا گرفته است و از احدى از علماى اهلبیت این مقدار احادیث نقل نشده، به اندازه‏اى كه از آن جناب نقل شده است. اصحاب حدیث، راویان آن جناب را با اختلاف آراء و مذاهبشان گردآورده و عددشان به چهار هزار تن رسیده و آنقدر نشانه‏هاى آشكار بر امامت آن حضرت ظاهر شده كه دلها را روشن كرده و زبان مخالفین را از ایراد شبه لال گردانده است.
سید مؤمن شیلنجى شافعى مى‏گوید: «مناقب آن حضرت بسیار است، تا آنجا كه شمارشگر حساب ناتوان است. از آن جناب عده‏اى از بزرگان اهل سنت چون یحیى بن‏سعید، ابن جریح، مالك بن‏انس، سفیان ثورى، سفیان بن‏عینیه، ابو ایوب سجستانى نقل حدیث كرده‏اند.
محمد بن‏حسن شیبانى و ابویزید طیفور سقا و ابراهیم بن ادهم و مالك بن‏دینار نیز از خدمتگزاران حضرت بوده‏اند.
جاحظ و ابن‏حجر میثمى مكى به دانش‏اندوزى ابوحنیفه نزد امام صادق(ع) تصریح كرده‏اند.
و خود ابوحنیفه مى‏گوید: من هرگز فقیه‏تر از جعفر بن‏محمد ندیده‏ام و او حتما داناترین امت اسلامى است‏حسن بن‏زیاد مى‏گوید: از ابوحنیفه سؤال كردند: كه را دیدى كه از تمام مردم فقاهتش بیشتر باشد؟ گفت: جفعر بن‏محمد. روزى منصور دوانیقى به من گفت: مردم توجه زیادى به جعفر بن‏محمد پیدا كرده‏اند و سیل جمعیت‏به سوى او سرازیر شده است. پرسشهایى دشوار آماده كن و پاسخ‏هایش را از جعفر بخواه تا از چشم مسلمانان بیافتد.
من چهل مساله دشوار مهیا ساختم ... هنگامى كه وارد مجلس منصور شدم، دیدم امام صادق در جانب راست وى نشسته است. سلام كرده و نشستم، آنگاه منصور به من گفت: پرسشهاى خویش را بر ابوعبدالله عرضه كن. من سؤالات خود را مى‏پرسیدم و حضرت در جواب مى‏فرمود: در مورد این مساله نظر شما چنین است و اهل مدینه چنان مى‏گویند و فتواى خودش گاهى موافق ما بود و گاهى مخالف و یك‏یك را جواب داد.
سپس در اشاره به مقام علمى امام صادق گفت:
آگاه‏ترین مردم كسى است كه به فتاوى و نظریات گوناگون دانشمندان احاطه داشته باشد.
مالك بن‏انس امام دیگر اهل سنت مى‏گوید: «من بسیار نزد جعفر بن‏محمد مى‏رفتم. آن حضرت اهل شوخى بود و تبسم ملایمى همواره بر لبانش نقش مى‏بست وقتى كه در حضورش نامى از پیامبر خدا برده مى‏شد، رنگش به سبزى و سپس به زردى مى‏گرایید آن حضرت را بیرون از سه حالت ندیدم. یا نماز مى‏خواند و یا روزه بود و یا به خواندن قرآن مى‏پرداخت. هرگز بدون وضو از پیامبر اكرم(ص) سخنى نقل نمى‏فرمود، سخنى كه سودى نداشت‏بر زبان نمى‏آورد. وى از آن دسته مردم بود كه ترس از خداوند سراسر وجودشان را فرا گرفته بود. حضرت كثیرالحدیث، خوش مجلس و پرفایده بود. هیچ گاه به خدمتش مشرف نشدم، جز آنكه بالش خود را برایم مى‏گذاشت.
علماى بزرگ شیعه نیز همه از خوشه‏چینان خرمن فیض آن بزرگوارند.
امام صادق خود مى‏فرماید: ابان بن‏تغلب سى هزار حدیث از من روایت كرده است، پس آنها را از من روایت كنید. محمد بن‏مسلم هم شانزده هزار حدیث از امام صادق نقل كرده است. حسن بن‏على وشا مى‏گوید: من در مسجد كوفه نهصد شیخ را دیدم كه همه مى‏گفتند: جعفر بن‏محمد برایم چنین گفت.

اقدامات علمى و فرهنگى امام صادق(علیه السلام)

امام صادق(ع) در جهت گسترش اسلام اصیل و روشن ساختن حقایق مذهب چند كار ویژه انجام داد:
1 - برخورد شدید باغلات:
كه در تكفیر و تكذیب عقاید ایشان و پرهیز دادن شیعیان از دوستى و هم‏صحبتى و مجالست‏با آنان رخ مى‏نماید.
2 - تربیت روایان حدیث كه هر یك با فرا گرفتن هزاران حدیث در علومى همچون: تفسیر، فقه، تاریخ، مواعظ، اخلاق، كلام، طب و كیمیا سدى در برابر انحرافات و بدعتها بودند. كسانى مانند: زرارة بن‏اعین، محمد بن‏مسلم، برید بن‏معابوه عجلى، ابوبصیر لیث‏بن بخترى مرادى، ابان بن‏تغلب، اسحق بن عمار، هشام بن‏حكم، مؤمن الطاق محمد بن‏نعمان، هشام بن‏سالم، حمزه طیار، حریز بن‏عبدالله سجستانى، عبدالله بن‏ابى‏یعفور، حمران بن‏اعین، بكیر بن‏اعین، فضیل بن‏یسار نهدى و جابر بن‏یزید جعفى و جابر بن حیان كوفى.
3 - تربیت مبلغان و مناظره‏كنندگان كه اباطیل و انحرافات كلافى را پاسخ مى‏دادند و شبهات را از چهره دین مى‏زدودند كسانى چون: هشام بن‏حكم، هشام بن‏سالم، قیس الماصر، مؤمن الطاق محمد بن‏نعمان و حمران بن‏اعین.
مناظره‏اى كه در پى مى‏آید، نشانگر مهارت شاگردان آن حضرت در دانشهاى گوناگون و موفقیت چشمگیر آن حضرت در حفظ كیان تشیع از هجوم مذاهب مختلف كلامى است.
هشام بن‏سالم گوید: در محضر امام صادق بودیم كه مردى از شامیان وارد شد و به امر امام نشست. امام پرسید: چه مى‏خواهى؟
گفت: به من خبر داده‏اند كه شما داناترین مردم به پرسشهاى آنان هستید، آمده‏ام با شما مباحثه كنم.
امام فرمود: در باره چه چیز؟
گفت: در قرآن، در حروف مقطعه و در سكون و رفع و نصب و جر آن.
امام فرمود: اى حمران! به این مرد پاسخ گوى.
مرد شامى گفت: من مى‏خواهم با شما سخن گویم، نه یا حمران!
امام فرمود: اگر بر او پیروز شدى، بر من پیروز شده‏اى.
مرد شامى آنقدر از حمران پرسید تا خودش خسته شد و حمران پى در پى به او پاسخ مى‏داد. امام(ع) فرمود: مرد شامى او را چگونه یافتى؟ گفت: مرد توانایى است و هر چه سؤال كردم، پاسخ داد.
امام فرمود: حمران تو هم سؤالى از او كن. حمران پرسش كرد و مرد شامى در جواب فرو ماند.
آنگاه خطاب به حضرت گفت: مى‏خواهم با شما در علم نحو و ادبیات مناظره كنم. حضرت رو به ابان بن تغلب كرد و فرمود: با او بحث كن. ابان به سخنان او پاسخ داد و او را ناتوان ساخت.
مرد شامى گفت: مى‏خواهم با شما در علم فقه سخن گویم. امام(ع) به زرارة بن‏اعین فرمود: با او مناظره كن. زراره در مسائل فقهى او را عاجز كرد.
این بار گفت: پیرامون علم كلام مى‏خواهم بحث كنم. حضرت به مؤمن الطاق فرمود: با او مناظره كن. مؤمن الطاق محمد بن‏نعمان احوال با او بحث كرد و مغلوبش ساخت. مرد شامى پیرامون استطاعت درخواست مناظره كرد.
امام صادق به حمزة بن‏محمد طیار فرمود: با او بحث كن. مرد شامى از مناظره با طیار نیز درمانده شد. و به همین ترتیب در باره توحید و مسائل مربوط به آن مغلوب هشام شد. در باره امامت هشام بن‏حكم پیروز شد.
امام صادق با مشاهده این وضعیت چنان خندید كه دندانهاى مباركش آشكار شد.
مرد شامى به امام عرض كرد: گویا خواستى به من بفهمانى كه در میان شیعیانت چنین مردمى هستند؟ حضرت فرمود: بلى.
سپس مرد شامى به امامت‏حضرت اعتراف كرد و در جرگه شیعیان آن حضرت درآمد.
4 - از دیگر اقدامات امام صادق(ع)، ایستادگى در برابر مذهب قیاس و اهل راى كه آن روزها دامنگیر فقهاى اهل سنت، به علت فقر روایى و عدم وجود جوامع حدیثى شده بود، است:
زیرا منشا پیدایش مذهب قیاس، مرام ابوحنیفه در عراق بود و شیعیان نیز در آنجا فراوان بودند و با سنیان آمیختگى بسیار داشتند و لذا برخورد شیعیان و اصحاب راى دور از انتظار نمى‏بود و از همین رهگذر بود كه امام(ع) با تمام قوا در صدد محو مبانى قیاس و استحسان برآمد. و گرنه معلوم نبود كه این مذهب غیر مستند به كتاب و حدیث چه ضررهایى را متوجه اسلام مى‏ساخت؟
جان كلام آنكه: امام صادق(ع) با پى افكندن انقلاب سترگ علمى، اسلام را از دستبرد منحرفان بازداشت و سیماى زیباى اسلام را در چهره تابناك مكتب تشیع جلوه‏گر ساخت و این مذهب از چنان ذخایر علمى برخوردار شد كه تنها پاسخگوى مشكلات فكرى جوامع بشرى - تا چه رسد به جوامع اسلامى - تا اعصار و قرون متمادى مى‏باشد.
احكام فقهى مذاهب اسلامى همه به وى برمى‏گردد.
جوامع حدیثى شیعه، آكنده از احادیث امام صادق است و هیچ تفسیرى از تفاسیر امامیه از گفتار تفسیرى آن حضرت خالى نیست.
احادیث اخلاقى حضرت در كتاب «الاخلاق عند الامام الصادق‏» و آراء فلسفى او در كتاب «فلسفة الامام الصادق‏» و نظرات فلكیى و هیوى ایشان در «الهیئة و الاسلام‏» و گفتارش در علم كیمیا در كتاب «الامام الصادق ملهم الكیمیا» و فرمایشاتش در علم طب در «طب الامام الصادق‏» و ادعیه در كتاب «الصحیفة الصادقیة‏» و ادعیة الامام الصادق و شمار علم آموختگان و اصحاب و راویان آن حضرت در كتابهاى «الفائق فى اصحاب الصادق‏» و «اصحاب امام صادق‏» و معرفى كتابهایى كه در باره آن بزرگوار نگاشته شده در «كتابشناسى امام صادق(ع)» گرد آمده است.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: دو رکعت نماز مردی که ازدواج کرده، بر نماز شب و روزه مرد مجرد برتری دارد.

آیات قرآن و روایات اهل بیت (علیه السلام) به شدت ازسخت گیری بی جا درمعیارهای ازدواج پرهیز داده اند، زیرا به ترویج فساد در جامعه وابتلاء جونان به آسیبهای روانی حاصل از سرکوب غرایز طبیعی منجر می شود.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی نزد پدرم آمد، پدرم به او گفت: آیا همسرداری؟ گفت: نه، پدرم گفت: من دنیا وآنچه درآن است را با یک شب بودن با همسر عوض نمی کنم. سپس فرمود: دو رکعت نماز مردی که ازدواج کرده، بر نماز شب و روزه مرد مجرد برتری دارد. سپس پدرم 7 دینار به او داد و گفت: با این مبلغ مقدمات ازدوج را فراهم کن، آنگاه پدرم افزود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: تشکیل خانواده دهید ( ازدواج کنید که رزق و روزی شما افزون شود).
وساطت در ازدواج
درسوره نورآیات 32 و 33 قرآن مجید خداوند می فرماید: دخترها وپسرها مجرد را و غلامان وکنیزان خود را که شایسته باشند، همسر دهید. اگرتنگدست باشند، خدا به کرم خود توانگرشان خواهد ساخت که خدا گشایش دهنده و داناست، آنان که استطاعت برای ازدواج ندارند باید پاکدامنی پیشه کنند تا خدا از کرم خویش توانگرشان گرداند.
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: هر که دختر یا پسر مجردی را همسر دهد، خداوند در روز قیامت با دیده رحمت به او می نگرد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: پیامبر (صلی الله و علیه آله) می فرماید: ازدواج کنید و مجردان را نیز همسردهید. آگاه باشید بهره مسلمان آن است که مالی را جهت ازدواج فرد مجردی هزینه کند. هیچ چیز نزد خداوند عزوجل محبوب تر از خانه ای که با ازدواج آباد شود، نیست. سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند عزوجل در مورد طلاق هشدار داده و مکرر این هشدار را بیان فرمود و این به دلیل نفرت او از طلاق بود.
صفات زن شایسته
امید است که اگر پیغمبر، شما را طلاق داد خدا زنانی بهتر از شما به جایتان با او همسر کند که همه، مسلمان وبا ایمان، خاضع، اهل توبه و عبادت و رهسپار طریق معرفت باشند، چه باکره و چه غیر باکره ( بیوه یا مطلقه).
امام صادق(علیه السلام) به داوود کرخی هنگامی که قصد ازدواج داشت، فرمود: بیندیش وجودت را کجا قرار می دهی؟
زن قید و بند زندگی است، پس دقت کن که خودت را به چه چیز مقید می سازی، برای زنان سنجش نیست، نه برای خوبان آنها و نه برای بدان آنان. زنان خوب را با طلا و نقره نیز نمی توان سنجید، زیرا از طلا و نقره برترند و زنان بد را با خاک هم نمی توان ارزش گذاری کرد که خاک از آنها بهتر است.
اگر مرد با زن به خاطر زیبایی یا ثروتش ازدواج کند به همان واگذار شود واگر با زن به خاطر دینش و فضائلش ازدواج کند، خداوند زیبایی و ثروت را روزیش گرداند.
ارج نهادن به ایده جوان درازدواج
شخصی گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: می خواهم با زنی ازدواج کنم و پدر و مادرم می خواهند زن دیگری را به ازدواج من درآورند، امام (علیه السلام) فرمودند: با کسی که خودت می خواهی ازدواج کن و با آنکه پدر و مادرت می خواهند ( و تو مایل نیستی) ازدواج مکن.
عشق و احساس متقابل زن و شوهر
امام صادق (علیه السلام) فرمود: بهترین زنان شما با محبت ترین زنان نسبت به شوهرانشان و مهربان ترین مادران نسبت به فرزندانشان هستند آنهایی که در امور جنسی مطیع همسران شان هستند و دربرابر دیگر عفیفند.
زن در روابط میان خود و شوهرهمدلش، از سه خصلت بی نیاز نیست که یکی از آن سه، اظهار عشق به شوهر با دلربایی است.
هرگاه عشق و علاقه مردی به همسرش زیاد می شود برایمان او افزوده می شود و هرکس محبتش نسبت به ما اهل بیت زیاد شود، محبتش نسبت به زن و همسر زیاد می شود.
حسن معاشرت متقابل زن و شوهر
امام صادق(علیه السلام) فرمود: شوهر درروابط میان خود وهمسرش به سه چیز نیاز دارد: مدارا و خوش رفتاری با زن، تا همراهی، محبت و علاقه زن را جلب کند. خوش اخلاقی با زن، با بدست آوردن قلب و پیراستن ظاهری اش در مقابل دیدگان و گشاده دستی با او، زن نیز در روابط خود با همسرش به سه ویژگی نیاز دارد: خود را از هر پلیدی دور نگه دارد تا آنجا که شوهرش درهر حالتی خوش یا ناخوش به او اطمینان کند و متعهد بودن زن تا به هنگام خطا، شوهر به او توجه کند. اظهار عشق و علاقه به همسرهمراه با دلربایی وظاهری جذاب دربرابر دیدگان او انسان درخلال برآوردن نیازهای منزل و عیال به سه چیز نیازمند است، حتی اگر آن چیزها با طبع اوسازگار نباشد با یکی از آنها معاشرت نیکوست. خداوند رحمت کند مردی که روابط میان خود و زنش را نیکو قرار می دهد.
نهی از بد رفتاری شوهر با زن
به امام صادق(علیه السلام) عرض شد، مردی به زنش گفت تو هنگام ازدواج با من دوشیزه نبودی، حضرت فرمودند: باید آن مردی به دلیل تهمتی که به زن خود زده، کتک بخورد، سوال شد: ولی مرد سخن خود را دوباره تکرار کرد. حضرت فرمودند: این مرد کتک می خورد به میزانی که ادب شود نه آنکه حد بر او جاری شود. این عمل صورت می پذیرد تا شوهر، همسر با ایمان خود را با تهمت زدن، آزار نرساند.
نهی از بد رفتاری با شوهر
امام صادق (علیه السلام) فرمود: سه چیز زندگی را تیره و تار می کند، سلطان ستمگر، همسایه بد، زن بد دهان و فحاش.
شومی وبدی درسه چیز است: که یکی از آنها زنی است که مهریه اش زیاد باشد و نسبت به شوهرش بد رفتاری کند.
نقش زن و شوهر در پوشاندن عیوب و آراستن یکدیگر به جمال باطنی
امام صادق (علیه السلام) فرمود: پنج خصلت است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد پیوسته در زندگانی کمبود دارد، عقلش از میان می رود و قلبش مشغول می شود، یکی از آنها وجود همدم و همراه مناسب است. راوی گوید گفتم: همدم همراه کیست؟ آن حضرت فرمودند: زن صالح( شایسته).
امام صادق(علیه السلام) فرمود: علی و فاطمه دو دریای عمیق از علم هستند.
زن وشوهرها در بهشت
هم و ازواجهم علی الارائک متکئون سوره یس آیه 56
ایشان همراه به همسران خود ( در بهشت) در سایه هستند وبر سریر ها تکیه زده اند.
کسانی که خود و همسران شایسته آنان داخل بهشت می شوند و ملائکه نیز از هر دری برآنان وارد می شوند، درحالی که می گویند: سلام بر شما به سبب صبری که کردید، پس خوب خانه آخرتی نصیب شما شد. (سوره رعد آیه 24 و 23)
 امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامی که مومنان در آستانه درها (مواقف قیامت) محاسبه می شوند، همسرانشان در انتظار آنها هستند همان گونه که دردنیا در آستانه در، منتظر آنها بودند. پس فرستاده ای به زنان بشارت می دهد و می گوید: به خدا قسم فلانی از حساب معاف شد. زنان می گویند: به خدا؟ پس گفته می شود: به خدا او را دیدم که از حساب معاف شد و هنگامی که نزد همسران شان می آیند آنها به او تبریک گفته، می گویند: در دنیا کسی جز ما استحقاق اینکه خانواده تو باشد را نداشت.
منبع: جهان نیوز