تبیان، دستیار زندگی

مسلمانى را كه محتضر و در حال جان دادن است چه مرد باشد یا زن ، بزرگ باشد یا كوچك ، باید به پشت بخوابانند، به طورى كه كف پاهایش ‍ به طرف قبله باشد و اگر خواباندن او كاملا به این طور ممكن نیست تا اندازه اى كه ممكن است ، باید به این دستور عمل كنند و چنانچه خواباندن او به هیچ نحو ممكن نباشد باید او را روبه قبله بنشانند و اگر آن هم نمى شود باید او را به پهلوى راست یا به پهلوى چپ روبه قبله بخوابانند.

(( و قال علیه السلام : ستة یلحقن المؤ من بعد وفاته : ولد، یستغفر له و مصحف یخلفه و غرس یغرسه ، و بئر یحفرها، و صدقة یجریها، و سنة یوخذ بها من بعده .))
على علیه السلام فرمود: شش چیز پس از وفات مؤ من (پیوسته ثوابش ) به او مى رسد:
1- فرزندى (كه از خود باقى گذارد) تا براى او استفاده كند.
2- كتابى (بنویسد) كه بعد از او بماند (و دیگران از آن استفاده كنند)
3- درختى بكارد (كه دیگران از ثمراه اش بهرمند شوند).
4- چاهى حفر كند (كه دیگران از آبش استفاده نمایند).
5- صدقه جاریه (مانند ساختن مسجد و مدرسه و پل عبور...).
6- سنت و كارخوبى كه پس از او بماند (و دیگران ) به آن عمل كنند.

خداوند متعال در سوره مزمل آیه 20 مى فرماید:
(( و ماتقدموا لانفسكم من خیر تجدوه عندالله هو خیرا و اعظم اجرا و استغفروا الله ان الله غفور رحیم .))
و هر نیكى و خیراتى كه براى خود از پیش فرستید آن را نزد خدا بیابید و پاداش آن بهتر و بزرگتر است ، از خدا آمرزش بخواهید، كه او آمرزنده و رحیم است .
برگ عیشى بگور خویش فرست 
كس نیارد زپس تو پیش فرست 
در وسائل الشیعه جلد دوم صفحه 658 درباره پیش فرستادن خیرات از بعض ائمه نقل شده كه خداوند مى فرماید:
(( ابن آدم ! تطولت علیك بثلاثة سترت علیك مالو یعلم به اهلك ما واروك و اوسعت علیك فاستقرضت منك فلم تقدم خیرا، وجعلت لك نظرة عند موتك فى ثلثك فلم تقدم خیرا.))
فرزند آدم ! بر تو سه چیز را انعام وتفضل كردم ، چیزهائى (عیبهائى ) را از تو پوشاندم كه اگر اهل و عیالت مى فهمیدند نمى پوشانند، و به تو نعمت زیادى عطا كردم و بخشیدم و از تو خواستم كه به من قرض بدهى (به بندگان محتاج من قرض الحسنه بدهى ) و تو هیچ خیرى را پیش ‍ نفرستادى ، و (باز) براى تو در هنگام مرگت ، در ثلث مالت مهلت و فرصت دادم (كه خیراتى براى آخرت خودت به محتاجان بدهى ) و تو خیراتى نفرستادى .

وصیت آنسكه انسان سفارش كند بعد از مرگش برایش كارهائى انجام دهند، یا بگوید بعد از مرگش مقدارى از مال او ملك كسى باشد، یا براى اولاد خود و كسانى كه اختیار آنان با او است ، قیم و سرپرست معین كند و كسى را كه به او وصیت مى كنند، وصى مى گویند.
كسى كه نمى تواند حرف بزند، اگر به اشاره مقصود خود را بفهماند، براى هر كارى مى تواند وصیت كند.
كسى كه از روى عمد مثلا زخمى به خود زده یاسمى خورده است ، كه بواسطه آن ، یقین یا گمان به مردن او پیدا مى شود، اگر وصیت كند كه مقدارى از مال او را به مصرفى برسانند صحیح نیست .
اگر انسان وصیت كند كه چیزى یا مالى به كسى بدهند، در صورتى آن كس چیز را مالك مى شود كه بعد از مردن وصیت كننده آن را قبول كند.
وقتى انسان نشانه هاى مرگ را در خود دید، باید فورا امانتهاى مردم را به صاحبانش برگرداند و بدهكارى هاى خود را به دیگران بپردازد.
كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند، اگر زكات و خمس و مظالم بدهكار است ، باید فورا آنها را بپردازد و اگر نمى تواند باید وصیت كند تا ورثه اش بپردازند.
و همچنین است اگر حج بر او واجب شده باشد و اگر نماز و روزه قضا دارد باید وصیت كند كه از مال خود براى آنهااجیر بگیرند، بلكه اگر مال نداشته باشد ولى احتمال بدهد كسى بدون آنكه چیزى بگیرد، آنها را انجام مى دهد باز هم واجب است وصیت نماید، و اگر قضاى نماز و روزه او بر پسر بزرگترش واجب باشد، باید به او اطلاع بدهد، یا وصیت كند، كه براى او بجا آورند.
كسى كه نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند، اگر مالى پیش كسى دارد، یا در جائى پنهان كرده است ، كه ورثه نمى دانند، چنانچه بواسطه ندانستن ، حقشان از بین برود، باید به آنان اطلاع دهد لازم نیست براى بچه هاى صغیر خود قیم و سرپرست معین كند، ولى در صورتیكه بدون قیم مالشان ار بین مى رود یا خودشان ضایع مى شوند، باید براى آنان قیم امینى معین نماید.

- معرفى خود از نظر دنیا براى آیندگان (یعنى نوشتن اسم و فامیل و مشخصات ).
2- محل دفن در صورت امكان و تهجیزات آن (یعنى نوشتن اینكه نحل دفن چه جائى باشد و غسل و كفن در كجا باشد.
3- انجام وظائف شب اول قبر از نماز (وحشت ) و خیرااست (كه در وصیت نامه اش باید بنویسد).
4- وصیتنامه اش باید متضمن تعیین مقدار نمازهاى فوت شده یا مشكوك و مافى الذمه واجب یا مستحب باشد.
5- براى روزه هاى فوت شده و مافى الذمه واجب یا مستحب باید وصیت كند
6- حج خانه خدا در صورت استطاعت ، كه اگر حج به گردن اوست باید در وصیتنامه مشخص كند.
7- اداء زكات و خمس و هر نوع صدقات واجب و مستحب را باید در وصیتنامه اش متذكر شود.
8- رد مظالم است كه باید مشخص كند چه قدر رد مظالم داده شود.
رد ظالم شامل ستمهاى مالى مى شود یعنى ستمهاى مالى كه احیانا از او به دیگران شده مانند برخورد به دیگرى كه اگر با ماشین به دیگرى زده و یا با وسیله اش به ماشین و موتور دیگرى زده و یا هر گونه اذیت و آزار و یا شكستن ظروف و غیره كه در دست دیگرى بوده و بدن او به آن جنس ‍ خورده و آن را شكسته است ، كه باید براى هر كدام از اینها چیزى را حساب كند و به فقیر بعنوان رد مظالم بپردازد.
مخفى نماند: كه اگر بداند به چه كسى چه مقدار بدهكار است ، رد مظالم به فقیر دادن جبران آن را نمى كند، بلكه باید بدهى خود را كه مشخص ‍ است به همان شخص كه مدیون است بدهد، یا اگر طرف مرده است به ورثه اش بدهد، یا اگر هیچكس را ندارد كه به او بدهد آن وقت باید به عنوان رد مظالم همان مقدار بدهى را به فقیر دهد.
9- باید در وصیت نامه اش كفارات و دیه برخوردها و تصادفات با اتومبیل و غیره و كفاره قتل هاى عمدى را مشخص نماید البته اگر با اتومبیلى تصادف كرده و صاحبش را مى شناسد باید برود و او را راضى كند، و در صورتیكه نشناسد باید مقدارى به عنوان كفارات و دیه بپردازد و تعیین ثلث مال ، براى همین مصارف و خیرات است .

(( ان النبى صلى الله علیه و آله قال : اذا دعیتم الى العرسات فابطوا، فانها تذكر الدنیا و اذا دعیتم الى الجنائز فاسرعوا، فانها تذكر الاخرة .(196) 
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: وقتى كه به مجالس ‍ عروسى دعوت شدید، تاءنى كنید و شتاب نكنید، زیرا این مجالس ‍ انسان را به یاد دنیا مى اندازد و هنگامى كه به مراسم عزادارى میت دعوت شدید، شتاب كنید، چون انسان رابه یاد آخرت مى اندازد.
این سطر جاده ها كه به صحرا نوشته اند 
یاران رفته از قلم پانوشته اند 
لوح مزارها همه سربسته نامه ها است 
كز آخرت بمردم دنیا نوشته اند 

(( قال رسول الله (ص ): من لم یحسن وصیته عند الموت كان نقضا فى مروته و عقله .(195) ))
حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرمود: كسى كه در هنگام مرگ خوب وصیت نكند، عقل و مروتش ناقص است .

(( قال امیرالمؤ منین علیه السلام : الوصیة تمام مانقض من الزكاة . ))
امیرالمؤ منین على علیه السلام فرمود: وصیت جبران آن چیز است كه از زكات (و خمس و واجبات و خیرات ) ناقص و ناتمام مانده و (خلاصه وصیت جبران بدهكارى ها است ).

(( عن جعفر بن محمد، عن ابیه علیهماالسلام قال : من لم یوص عند موته لذوى قرابیه ممن لایرثه فقد ختم عمله بمهصیة .))
امام باقر علیه السلام فرمود: كسى كه در هنگام مرگش (حتى ) براى خویشانى كه از او ارث نمى برند، وصیت نكند، عملش را به معصیت ختم مى كند.
ضمنا همین روایت بدون ((ممن لایرثه )) هم نقل شده كه در این صورت معنایش اینگونه مى شود: كسى كه در هنگام مرگش براى خویشاوندانش وصیت نكند عملش را ختم به معصیت مى كند.

(( قال رسول الله صلى الله علیه و آله : الوصیة حق على كل مسلم . ))
حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: وصیت بر هر مسلمانى حق است (و هر مسلمانى باید وصیت كند) و نیز آن حضرت فرمود:
(( ماینبغى لامرء مسلم ان یبیت لیلة الا و وصیتة تحت راءسه .))
سزاوار نیست براین انسان مسلمان كه شبى را بیتوته كند، مگر اینكه (حتما) وصیتنامه اش (باید) زیر سرش باشد.(192) 
و نیز آن حضرت فرمود:
(( من مات بغیر وصیة مات میتة جاهلیة .))
كسى كه بدون وصیت از دنیا برود به مرگ جاهلیت مرده است