Nehcül-Belâğanın İbadet Anlayışı -1
Nehc'ül-Belâğa'nın ibadet anlayışı nedir? Nehc'ülBelâğa'nın ibadete yaklaşımı ârifâne bir yaklaşımdır.İslâm dünyasındaki ârifane ibadet anlayışı ve uygulamalarının ilham kaynağı, Kur'an-ı Kerim ve Resulullah'ın (s.a.a) sünnetinden sonra Hz. Ali'nin (a.s) buyrukları ve ârifane ibadetleridir. Bilindiği üzere İslâm edebiyatının -ister Arapça'da olsun, ister Farsça'da- yüce yönlerinden biri, insanın yüce Allah ile âbidane ve âşıkane ilişkiler kurmasıdır. Bu alanda nazım ve nesir şeklinde ortaya konulan hitabe, dua, temsil ve kinayelerdeki övülmeye değer ince ve zarif düşünceler, gerçekten insanı hayrete düşürmektedir.
İslâm'ın düşüncelerde derinlik, genişlik, incelik ve güzellik açısından meydana getirdiği ilerleme, İslâm ülkelerinde İslâm öncesi varolan düşüncelerle karşılaştırmak su-retiyle anlaşılabilir. İslâm dini, puta, insana veya ateşe ta-pan ve kısır görüşlülüklerinden dolayıkendi elleriyle yaptıkları putu ma'bud edinen ya da yüce Allah'ı bir insanın babası seviyesine indiren ve bazen babayla oğlu bir bilen veya Ahura Mezda'yı resmen cisimleştirip putunu her tarafa yerleştiren insan kitlelerinden en soyut manaları, en in-ce düşünceleri ve en yüce kavramları idrak eden insanlar meydana getirdi. Nasıl oldu da birden bire düşünceler alt-üst oldu, man-tıklar değişti, fikirler yüceldi, duygular incelip göklere çıktı ve değerler bambaşka oldu?!
"Muallaka-i Seb'a" [Yedi Askı=İslâm'dan önceki Arap şairlerinin beğenilip de Kâbeduvarına asılmış ünlü kasideleri] ve "Nehc'ül-Belâğa" birbirini izleyen iki döneme ait iki şaheserdir. Her ikisi de fesahat ve Belâgat numunesidir; fakat içerik açısından yerden göğe kadar fark var a-ralarında. Birincisi atların vasfı, mızrak, deve, gece baskını,göz, kaş, birbirini sevme, kişilere övgü ve hicivlerle doludur, ötekisi ise en yüceinsanî mefhumlarla. Şimdi Nehc'ül-Belâğa'nın ibadet anlayışının açıklığa kavuşması için Hz. Ali'nin (a.s) buyruklarından birkaç ör-nek verelim. Sözümüze insanların ibadete farklıyaklaşımları konusuyla başlayalım. Özgür İnsanların İbadeti "Bir bölük halk sevâp için Allah'a ibadet eder; bu ibadet, tâcirlerin ibadetidir. Bir bölük de Allah'a korkudan ibadet eder, bu da kölelerin ibadetidir. Bir bölükse, Allah'a şükretmek için ibadet eder; işte hür kişilerin ibadeti budur."1
"Eğer Allah kendisine karşı gelmelerine karşılık insanları korkutmasaydı, yine de nimetinin şükrünü yerine getirmek için ona itaat etmek farz olurdu."2
"Allah'ım! Ben cehennemden korktuğum veya cennetine tamah ettiğim için sana ibadet etmiyorum; ben seni ibadete layık gördüğüm için sana ibadet etmekteyim."3
Allah'ı Anmak
İbadetin ahlâkî ve toplumsal etkilerinin sırrı bir şeyde gizlidir: Allah'ı anmak ve O'ndan başkasını hatırdan silmek. Kur'an-ı Kerim bir yerde ibadetin eğitimdeki etkisi ve ruhu güçlendirmedeki yönüne işaret ederek; "Doğrusu namaz insanı çirkinlik ve kötülüklerden men eder." buyurmaktadır. Başka bir yerde ise; "Namazı, beni anmak için ikâme et (dosdoğru kıl)." buyurarak, namaz kılan ve Allah'ı anan bir kimsenin, alîm ve basîr (bilen ve gören) bir zatın kendisini daima gözetlediğini hatırlayacağına ve kendisinin O'na bir kul olduğunu hiçbir zaman unutmayacağına işaret etmektedir.
İbadetin hedefi olan Allah'ı anmak, gönüllere parlaklık, sefa verir ve kalbi ilâhî kudret ve sırların tecelli, görünme yeri olmaya hazırlar. Hz. Ali (a.s), ibadetin ruhu olan Allah'ı anma hakkında şöyle buyurur: "Yüce ve her türlü eksiklikten münezzeh olan Allah, zikri kalplerin cilası kılmıştır. Zayıf gören gözler Allah'ızikirle görmeye başlamış, ağır duyan kulaklar onunla iyi duymuş ve itaatsizlikten sonra onunla itaat etmeye başlamıştır.
Tarihin bütün dönemlerinde Allah'ın, fikirlerine ve akıllarına hitap ettiği, sırf Allah rızası için yaşayan kullar daima olagelmiştir.4
Bu sözlerde Allah'ı anmanın, kalplerdeki hayret verici etkisi açıklanmakta; kalbin ilham alma ve Allah'la konuşma yeteneği kazandığı belirtilmektedir.
1- Nehc'ül-Belâğa, kısa sözler: 237.
2- Nehc'ül-Belâğa, kısa sözler: 290.
3- Bihar'ul-Envar, c.41, b.101 ve s. 14 biraz farkla.
4- Nehc'ül-Belâğa, hutbe: 220.
Nehcül-Belâğada Yüce Allahın Vahdeti
Nehcül Belağanın Senetleri-1
Nehcül Belağanın Senetleri-2
Nehcul Belağanın Lafızlarına İstinad Edilebilir mi?
İnsan ve Adalet (Necül-Belaga)
