Batı Medeniyetinde İslamın Rolü-5
Prof. Gustaw Lubon diyor ki: "Müslümanların bilim ve öğrenim konusunda gösterdiği azim ve ciddiyet gerçekten takdire şayandır. Müslümanlar bir şehri fethettiklerinde ilk işleri oraya bir cami ve onun hemen yanına da bir okul açmaktı; fethedilen topraklarda birçok okul ve eğitim merkezi vardı, Benjamin Towol (öl: 1173) İskenderiye"de 20 okul ve eğitim merkezi gördüğünü yazar.
Bu okul ve eğitim merkezlerinin yanısıra Bağdad, Kâhire, Kurtuba vb. daha birçok şehirde laboratuar, rasathane, büyük kütüphaneler ve çeşitli araştırmalar için gerekli her nevi teçhizatları bulunan fevkalâde donanımlı modern üniversiteler vardı. Sırf Endülüs"teki kütüphane sayısının 70 ila 80 civarında olduğu bilinmektedir. Kurtuba"da 2. El- Hakim kütüphanesinde 600 bin cilt kitap vardı, bunların 44"ü bu kütüphanedeki kitapların fihristini içermedeydi. Müslümanlarda bilim bu seviyeye gelmişken, bundan tam 400 yıl sonra Akıllı Şarl"ın Paris"te açtığı devlet kütüphanesine koymak için bütün Avrupa"da bulabildiği kitap sayısı 900"ü geçmemiştir ki bunların da üçte biri hırıstiyanlık ve dini meselelerle ilgili kitaplardı![1]
Müslümanların insanlığa yaptığı hizmet araştırma ve buluşlarla bilimin ilerlemesini sağlayıp ona yeni bir ruh kazandırmaktan ibaret değildir; bunun yanısıra kitaplar yazıp okullar ve üniversiteler açarak ilmi bütün dünyaya cömertçe sunmuş olmalarıdır da aynı zamanda... Avrupa"nın bilim, fen ve maarifine müslümanların bu yolla bulundukları muazzam katkıyı inkar edebilmek mümkün değildir. Daha sonraki bahislerimizde müslümanların ilmî ve edebî eserlerinden sözederken onların asırlar boyu Avrupa"ya nasıl öğretmenlik ve öncülük yaptığını, hatta eski Roma ve Yunan bilim ve fenlerinin bile müslümanlar aracılığıyla Avrupa"ya yayıldığını belgeleriyle anlatacağız."[2]
"Avrupa"nın cehalet, bilgisizlik, bedbahtlık ve barbarlığın pençesinde kıvrandığı ortaçağın son dönemlerinde Avrupa ülkelerinin kral ve derebeyleri tedavi olmak için islam ülkelerine geliyorlardı, islam ülkelerindeki üniversite ve eğitim merkezlerinde, bilim öğrenmek için gelen birçok Avrupalı öğrenci vardı. İslam ülkeleri; Bağdad, Kâhire, Konstantiniye, Kurtuba ve İskenderiye gibi devrin en modern teçhizatlarıyla donanmış modern laboratuar ve dersaneleri olan üniversitelere sahip olmakla iftihar etmekteydi."[3]
Jozef Mc. Cop, ilk dönem müslümanlarının ilmî ve kültürel ilerleyişi konusunda şöyle yazıyor.
"... İslam toplumunun alt grubu olan fakir kesimler bile kitap alabilmek için yiyecek ve giyeceklerinden tasarruf ediyor, eski ve köhnemiş elbiseleri giymekten çekinmiyorlardı. Bir işçinin öylesine zengin bir kütüphanesi vardı ki, bilimadamları bile onun kütüphanesinden faydalanmaktaydı. İbni Halkan"ın "Vefiyyat"ul A"yan"ında adı geçen büyük bilimadamlarının çoğu toplumun alt kesimi olan âzad edilmiş köleler veya onların çocuklarıdır, keza, o dönemin ünlü şairleri ve edebiyatçıları arasında çok sayıda kadın da vardı."[4]
Endülüs müslümanlarının parlak kültür ve medeniyetleriyle bilim sahasındaki göz kamaştırıcı ilerlemeleri Nehru"yu da hayran bırakmıştır.
"... Kurtuba, bir milyonluk nüfusuyla çok büyük bir şehirdi; eni 20 km, boyu 40 km. olan büyük bir bağı andırıyordu. İrili ufaklı 60 bin saray ve köşk, 200 bini aşkın normal evin bulunduğu bu dev şehirde 80 bin mağaza ve dükkan, 3800 cami ve 700 hamam olduğu kayıtlıdır. Bu rakamlar mübalağalı gibi görünse de, Kurtuba"nın o günün şartlarındaki konumunu göstermesi açısından önemlidir.
Bu şehirde çok sayıda kütüphane vardı, bunların en önemlilerinden biri olan kraliyet kütüphanesinde 400 bin kitap bulunduğu bilinmektedir. Kurtuba üniversitesinin ünü bütün Avrupa"ya, hatta Batı Asya illerine kadar yayılmıştı, bu şehirde öğrencilerden para almadan ücretsiz ders veren birçok okul vardı.
Bir tarihçinin şu cümlesi çok çarpıcıdır: Müslümanların yönettiği İspanya"da hemen herkes okuma yazma biliyordu, oysa aynı yıllarda hırıstiyan Avrupa"da İncil"i okuyabilen bir avuç papazdan başka okuma yazması olan kimse yoktu, hatta aristokrat ve sözde soylular arasında bile tahsilli birine rastlamak mümkün değildi"[5]
[1]- İslam ve Arap Medeniyeti s: 557-558.
[2]- Ae. S. 562.
[3]- 20. yy. Ansiklopedisi c: 6.
[4]- İspanya"da Müslümanların Görkemi s: 170.
[5]- Dünya Tarihine Bakış s: 413, Nehru"nun "Cevahir" adlı eseri.
Batı Medeniyetinde İslamın Rolü-4
Batı Medeniyetinde İslamın Rolü-3
Batı Medeniyetinde İslamın Rolü-2
Batı Medeniyetinde İslamın Rolü-1
