İslam"ın Ekonomik Düzeni-7
Tabii Kaynakları Tekelleştirmenin Önünü Almak
İslam’ın, genel servetleri tekelleştirmenin önünü almak yolunda yaptığı önemli işlerden bazıları da, madenler, ormanlar, bayır yerler, ırmaklar, denizler, dağların tepesi, sahiller, meralar vs. gibi önemli tabii kaynak ve enfalları (Allah’ın bağışladığı genel servetleri) kendi yetkisinde tutmasıdır...
Malikiyetin Ta’dil ve Ta’mimi
Diğer taraftan İslam, iman gücünü ve insan severliği takviye etmekle zenginleri, mallarını kendi tekellerinden çıkarıp herkesin istifadesine sunmaları için vakıf, havale, hibe, sadaka, adak ve vasiyet gibi hayır işlere teşvik etmiştir.
Görüyoruz ki tarih boyunca Müslümanlardan birçoğu kendi servetlerini ihlâsla millete vakfediyorlar. Öyle ki İslamî ülkelerin hepsinde bu mallara bakmak için büyük idare ve bakanlıklar tahsis edilmiştir.
Toplumun, Fertlerin Mallarına Nezareti
Kur’ân-ı Kerim, şahısların elinde bulunan malları, onların malikiyetini muhterem saymanın yanı sıra o malların cahil kimseler vasıtasıyla zayi olmaması için toplumu o malları gözetmekle görevlendirmiştir. Çünkü Kur’ân açısından[1] mallar insanlara ait olmasıyla birlikte topluma da aittir ve toplumun kıvam ve esas mayasıdır.
İmam Humeynî’nin, Üretim Araçlarına Ait Görüşü
İmam Humeynî (r.a)’ın iş aleti hakkındaki görüşü şöyledir:
“Eğer (edevat sahibi), kendi balık tor’unu, balık avlayanın, balık tutması ve tutulan balıklar o ikisinin arasında oranla bölünmesi için onun ihtiyarına bırakırsa, böyle bir anlaşma mudarebe değil, belki fasit bir muameledir. Avcının avladığı balık istediği kadar onun kendisinindir ama tor sahibine sadece torun kirası taalluk eder.”[2]
Binaenaleyh, üretim aletlerini üretimde ortak kılmak, edevat sahibinin elde edilen faydada ortak olmasına cevaz getirmez.
10-İslamî İktisat’ta Malikiyet
Malikiyet; şeriatın insanla mal arasındaki icat ettiği alakadan ibarettir. Şeriat o malı, tayin ettiği sınır içerisinde insanın ondan faydalanabilmesi için ona has kılmaktadır.
İslam’da Malikiyet Çeşitleri
İslam’da üç çeşit malikiyet vardır:
1- Temeli iş olan şahsî ve hususi malikiyet.
2- Toprak, su, ateş, savaş ganimetleri vs. gibi bütün insanlara ait olan genel malikiyet.
Bayır yerler, ormanlar, denizler, madenler, mirassız mallar, zekat, humus, harac, cizye ve Beytü'l- mal sandığına dökülen maliyetler. Devlete ait olan bütün bu mallar, toplumun iş ve ihtiyaçları ve umumî maslahatlar için harcanır.
İslam’da Malikiyet Biçimi
Kur’ân’ın buyurduğu gibi yerin, göklerin ve içlerinde olanların tümünün asıl maliki Allah-u Teala’dır. Allah-u Teala insanı, kendi halifesi olarak yaratmış ve tabiat bağışlarını, onlardan yararlanması ve ihtiyaçlarını gidermesi için emanet olarak ona vermiştir; şu şartla ki, onlardan yararlanmak toplumun maslahatına aykırı olmamalı ve hiçbir kimseye zararı dokunmamalıdır. Şunu da bilmeli ki, bunların karşısında sorumludur ve yakında bunların hakkında sorguya tabii tutulacaktır.
Binaenaleyh, İslam’da malikiyet biçimi, aşağıdaki eserlere sahip olmaktadır:
1- Her şey Allah’ın malıdır; çünkü o dünyada olan bütün şeylerin malikidir.
2- Allah-u Teala, dünyada olan zahiri ve batini nimetlerin hepsini, insanın kendi yararı ve maslahatı ve toplumun ondan yararlanması için ona emanet olarak vermiştir.
3- Allah-u Teala, insanı, kendi halifesi kılmıştır; işte bunun için insan Allah karşısında tasarruf ettiği mallara nispet sorumludur. İşte bu yüzden Allah-u Teala toplumu, cahil ve ehli olmayan kimselerin mallarını kendilerine vermemek ve onlara bir veli bulmakla görevlendirmiştir.
4- Eşyalara malik olmak, insanların üstünlük ölçüsü değildir; üstünlük ölçüsü, takva ve batini temizliktir.
5- Mal ve malikiyet, yaşantıda nihaî hedef değildir. Bunlar dünya maslahatı ve insanın ahireti için bir vesiledir.
Resulullah (s.a.a) buyuruyor ki:
“Yiyerek yok ettiğin, giyerek yıprattığın ve sadaka vererek baki bıraktığın şeyden başka hiçbir şeye malik değilsin.”
[1] - Nisa/5
[2] - Tahrirü'l-Vesile, c. 1, s. 609-610
İslamın Ekonomik Düzeni-6
İslamın Ekonomik Düzeni-5
İslamın Ekonomik Düzeni-4
