تبیان، دستیار زندگی

1ـ خداوندی كه كمال مطلق است و هیچ حد و مرز و اندازه ای در او راه ندارد ، آفریدگاری كه ازلی و ابدی است ، پروردگاری كه زمان و مكان مخلوق اوست ، جز یكی نمی تواند باشد. اگر به معنا نامحدود و نامتناهی بودن خداوند توجه كنیم می فهمیم كه نامحدود جز یكی نمی تواند باشد ، زیرا تعداد موجب محدودیت و متناهی بودن است.

2ـ در جهان نظم واحدی وجود دارد و نظم واحد ، دلیل بر ناظم واحد است. همان نظامات و قوانینی كه دانشمندان ستاره شناس در كرات و كهكشان ها می بینند ، همانها را دانشمندان اتم شناس در دل اتم مشاهده می كنند و همین نظم در سراسر كشور تن و جسم انسان وجود دارد. قهراً اگر جز یك منظم وجود داشت نظام عالم به هم می خورد و این است معنای : لو كان فیهما الهه الا الله لفسدتا

3ـ اخبار همه انبیاء بر یگانگی خداوند دلیل قاطعی بر وحدانیت اوست ، تمام پیامبرانی كه از جانب خداوند مأمور تبلیغ و ارشاد شده اند.
او را یگانه خوانده اند. علی (علیه السلام) در وصیت به فرزندش امام حسن (علیه السلام) می فرماید :
بدان ای پسرم ، اگر پروردگارت شریك و همتایی داشت رسولان او به سوی تو می آمدند و آثار ملك و قدرتش را می دیدی و افعال و صفاتش را می شناختی اما او خداوندی یكتاست همانگونه كه خویش را توصیف كرده است.
(نهج البلاغه ، نامه31 ، وصیت به امام حسن)

و ما ارسلنا من قبلك من رسول الا نوحی الیه انه لا اله الا انا فاعبدون (سوره انبیاء ، آیه 15 )
ما پیش از تو پیغمبری را نفرستادیم مگر به او وحی كردیم كه معبودی جز من نیست ، پس فقط مرا پرستش كنید.‌

مسأله توحید زیر بنای شناخت تمام صفات خداوند است ، زیرا یگانگی او از محدود بودن وجود او سرچشمه می‌گیرد و این وجود است كه جامع جمیع كمالات و خالی از هر گونه عیب و نقض می باشد و در نتیجه اگر ما خداوند را به توحید حقیقی بشناسیم همه صفاتش را شناخته ایم.

امام صادق (علیه السلام) فرمود : هركس با اخلاص بگوید لا اله الا الله داخل بهشت می شود و اخلاصش این است كه لا اله الا الله او را از آنچه خدای عز و جل حرام كرده باز دارد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود : هركس صد مرتبه لا اله الا الله بگوید از جهت عمل در آن روز افضل مردم است مگر اینكه كسی بیشتر گفته باشد.

پیغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود : هیچ كلامی نزد خداوند عزوجل محبوبتر از گفتن لا اله الا الله نیست و هر كس صدایش را به لا اله الا الله بكشد گناهانش زیر قدم هایش می ریزد همانگونه كه برگ درخت زیر آن میریزد.

1 - شهود حق :
«دیده ‏ها او را آشكارا نتوان دید ، اما دلها با ایمان درست ‏بدو خواهد رسید.» ⁽¹²⁾

2 - توان فهم معارف عالى :

«دانستن امر ما (ولایت) كارى سخت است و تحمل آن دشوار كسى آن را تحمل نكند جز انسان با ایمانى كه خداوند قلب او را براى ایمان آزموده باشد.»

1 - اعمال صالح
«ایمان را بر كرده ‏هاى نیك دلیل توان ساخت و از كردار نیك ایمان را توان شناخت‏.» ⁽⁸⁾

2 - سلامت قلب :
«ایمان بنده ‏اى استوار نگردد تا دل او استوار نشود و دل او استوار نشود تا زبان او استوار نگردد.» ⁽⁹⁾

3 - صبر :
«صبر و شكیبائى نسبت‏ به ایمان مثل سر است نسبت‏ به تن ، همانطور كه تنى سر ندارد فایده ‏اى ندارد ، ایمانى هم كه صبر و شكیبائى در او نباشد فائده ‏اى ندارد» ⁽¹⁰⁾

4 - حیاء :
«هیچ ایمانى مثل حیاء نیست‏.»

1 - همنشینى با اهل هوى و هوس
2 - دروغ گفتن
3 - حسد ورزیدن

«همنشینى پیروان هوا فراموش كردن ایمان و جاى حاضر شدن شیطان است. از دروغ دورى گزینید كه از ایمان به دور است ... بر هم حسد مبرید كه حسد ایمان را مى ‏خورد چنانكه آتش هیزم را.»

در كتاب شریف نهج البلاغه كه حاوى سخنان نغز و حكیمانه حضرت على علیه‏السلام مى ‏باشد ، مساله ایمان از جایگاه و اهمیت ویژه ‏اى برخوردار است و به جهات گوناگون آن پرداخته شده است كه در این نوشتار به نمونه ‏هایى از آن اشاره مى ‏شود :

الف) فضیلت ایمان :

«همانا بهترین چیز كه نزدیكى خواهان به خدا سبحان بدان توسل مى ‏جویند ایمان به خدا و پیامبر ... است‏.» ⁽¹⁾

ب) اقسام ایمان :

«برخى ایمان در دلها برقرار است ، و برخى دیگر میان دل ها و سینه ‏ها عاریت و ناپایدار.» ⁽²⁾

ج) پایه‏ هاى ایمان :

«ایمان بر چهار پایه استوار است : ‏بر شكیبائى ، و یقین ، و عدالت و جهاد.
شكیبائى و صبر را چهار شاخه است : آرزومند بودن ، ترسیدن و پارسائى و چشم امید داشتن.
پس آن كه مشتاق و آرزومند بهشت‏ بود شهوت ها را از دل زدود و آن كه از دوزخ ترسید ، از آنچه حرام است دورى گزید ، و آن كه خواهان دنیا نبود و پارسائى داشت مصیبت ها بر وى آسان نمود و آن كه مرگ را چشم داشت ، در كارهاى نیك پاى پیش گذاشت.
و یقین بر چهار شعبه است : بر بینائى زیركانه و دریافت عالمانه و پند گرفتن از گذشت زمان و رفتن به روش پیشینیان.{
پس آن كه زیركانه دید حكمت‏ بر وى آشكار گردید و آن را كه حكمت آشكار گردید عبرت آموخت و آن كه عبرت آموخت چنان است كه پشینیان زندگى را در نوردید.
و عدل بر چهار شعبه است : بر فهمى ژرف نگرنده و دانشى پى به حقیقت‏ برنده و نیكو داورى فرمودن و در بردبارى استوار بودن. پس آن كه فهمید به ژرفاى دانش رسید و آنكه به ژرفاى دانش رسید از آبشخور شریعت‏ سیراب گردید و آن كه بردبار بود ، تقصیر نكرد و میان مردم با نیكنامى زندگى نمود.
و جهاد بر چهار شعبه است : به نیك وادار نمودن و از كار زشت منع فرمودن و پایدارى در پیكار با دشمنان و دشمنى با فاسقان. پس آنكه به كار نیك واداشت ، پشت مومنان را استوار داشت و آن كه از كار زشت منع فرمود بینى منافقان را به خاك سود و آن كه در پیكار با دشمنان پایدار بود ، حقى را كه برگردن دارد ادا نمود و آن كه با فاسقان دشمن بود و براى خدا به خشم آید ، خدا به خاطر او خشم آورد و روز رستاخیز وى را خشنود نماید.»

ناگفته نماند: از آنجا كه در خطبه این كتاب كیفیّت نیّت را توجّه دادیم و به روشنى بیان كردیم كه : بنده باید خداوند - جلّ جلاله - را تنها از آن جهت كه شایسته عبادت و بندگى است بپرستد ، لذا در موارد بسیارى از عبادات ، چگونگى الفاظ نیّت را یاد آور نمى شوم.
و دیگر اینكه - چنانكه اشاره خواهیم كرد - نیّت ، همان قصد و تصمیم انسان براى انجام عبادت است و این چیزى نیست كه بر او مخفى بماند. آیا نمى بینى كه مولایمان امام صادق (ع) هنگامى كه شروط نماز را برشمرد ، نیازى به ذكر نیّت ندید و جهت آن این است كه نیّت به خودى خود ، در آنچه آن بزرگوار (ع) بدان اشاره فرمود، داخل است و لذا آن را ذكر نفرمود.

1. بهره ‏گیرى ‏هاى مادى از جهان و تمتعات طبیعى و جسمانى ، تنها عامل تامین كننده خوشى و ‏سعادت انسان نیست. براى انسان به حكم سرشت‏ خاص ،یك سلسله ارزشهاى معنوى مطرح است كه با فقدان آنها تمتعات مادى قادر به تامین بهجت و سعادت نیست.

2. سرنوشت ‏سعادت فرد از سعادت جامعه جدا نیست. انسان از آن جهت كه انسان است ، یك سلسله وابستگی هاى عاطفى و احساس مسؤولیت هاى انسانى درباره جامعه دارد كه نمى ‏تواند فارغ از آسایش دیگران آسایش و آرامش داشته باشد.

3. روح در عین نوعى اتحاد و یگانگى با بدن در مقابل بدن اصالت دارد ، كانونى است در برابر كانون جسم ، منبع مستقلى است ‏براى لذت و آلام. روح نیز به نوبه خود بلكه بیش از بدن نیازمند به تغذیه و تهذیب و تقویت و تكمیل است.
روح از بدن و سلامت آن و نیرومندى آن بى ‏نیاز نیست ، اما بدون شك غرقه شدن در تنعمات مادى و اقبال تمام به لذت‏گرایى جسمانى مجال و فراغتى براى بهره ‏بردارى از كانون روح و منبع بى ‏پایان ضمیر باقى نمى ‏گذارد و در حقیقت نوعى تضاد میان تمتعات روحى و تمتعات مادى (اگر به صورت غرقه شدن و محو شدن و فانى شدن در آنها باشد) وجود دارد.

تقوا را مراتبی است كه دانستن آن به كمال روحی آدمی و پیشگیری از ایستائی و رخوت در خودسازی كمك شایانی می كند. سالكان طریق كمال با پیمودن هر مرحله از قله های رفیع سلسله جبال شامخ پرهیزكاری عزم خود را برای فتح دیگر قله ها جزم می كنند.
در كتاب شریف «بحار الانوار» سه مرحله برای تقوا بیان شده است:
1) نگهداری نفس از عذاب جاویدان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح
2) پرهیز از هرگونه گناه اعم از ترك واجبات و انجام معاصی
3) خویشتن داری در برابر آنچه قلب آدمی را به خود مشغول می سازد و از حق منصرف می كند و این تقوای خواص بلكه خاص الخاص است.»

- پیامبر فرمود: «من آیه ای را می دانم كه اگر مردم به آن چنگ زنند، آنها را كفایت می كند و آن این آیه است: كسی كه تقوا پیشه كند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می كند و...»

- حضرت امیر المؤمنین علیه‏السلام فرمود: هر گاه خویشان با یکدیگر بدی کنند ، مالشان به دست ‏بدکاران می‏ افتد.

- در حدیث صحیح از آن حضرت منقول است که در شب معراج دیدم رحمی به عرش آویخته و از رحم دیگر شکایت می‏کند به پروردگار خود. پرسیدم : در چند پشت نسبت تو و او به هم می‏رسد. گفت: در چهل پشت