تبیان، دستیار زندگی

شهرستان خوانسار که یکی از شهرهای استان اصفهان است در ماه محرم و صفر حال و هوای خاصی می یابد و برنامه های عزاداری که در آنجا برپا می شود که در نوع خود بی نظیر است.

چند روز قبل از حلول ماه محرم، همه افراد، دست در دست یکدیگر با همدلی خاصی، کوچه ها و خیابان های شهر را مشکی پوش می کنند. هر کسی که بتواند، به نوعی در این برنامه سهیم شده، ارادت خود به اهل بیت علیهم السلام ابراز می کند.

تمامی جوانان شهر در هر محل، گردهم جمع شده، مساجد، حسینیه ها و تکایا را به سلیقه و ذوق خویش آماده می کنند و با پارچه های مشکی و جملات مختلف در مدح و عزای امام حسین (ع) و یارانش، آنجا را آماده عزاداری می کنند. با توجه به تعداد بی شمار هیات ها در این شهر، در این ایام، بر سر درِ هر مسجد و حسینیه یا تکیه ای، نام هیات یا محفل عزاداری را می توان دید که با نام یکی از اهل بیت علیهم السلام مزین شده است.

در ایام سوگواری ماه محرم، تقریبا تمام خوانساری های مقیم در شهرستان های دیگر به اتفاق خانواده، دوستان و آشنایان از شهرهای محل اقامت به دیار خویش بازمی گردند؛ هم چون قطره هایی خروشان و جوشان، که مشتاقانه به سمت دریا در حرکتند؛ با حضور این افراد شهر، جنب و جوش خاصی یافته، حتی جمعیت آن به چهار یا پنج برابر می رسد.

در ماه محرم و با برپایی سوگواری شهادت امام حسین (ع) چهره شهر از لحاظ اجتماعی دگرگون شده و فعالیت های اقتصادی و تجاری مردم نیز تحت تاثیر این ایام، کم رونق می شود.

برنامه عزاداری که شامل سینه زنی و زنجیر زنی ست ـ بدلیل ازدحام جمعیت عزادار ـ همیشه به دو بخش تقسیم می شود؛ عده کثیری از مردم، صبح هنگام و عده ای نیز در بعدازظهر برنامه عزاداری خود را برپا می کنند.

در طول مدت عزاداری، مردم سوگوار جهت استماع سخنان واعظان و بهره مندی از فیض مراثی آنها، تا پاسی از شب را در مساجد و تکایا سپری می کنند.

از سنت های مهم در عزاداری مردم خوانسار می توان به این موارد اشاره کرد:

1ـ مراسم "تعزیه خوانی" که معمولا بعد از ظهرها برپا می شود.

2ـ حرکت دادن دسته های شترسوار و اسب سوار که یادآور عبور کاروان اهل بیت یا ترسیمی از سپاهیان کوفه ـ که به جنگ امام حسین (ع) آمده بودند ـ است. صدای شیپور جنگ و نقاره در لابه لای حرکت کاروان، تداعی صحنه های رزم و مبارزه آن زمان است.

3ـ حرکت دسته های عزاداری در قالب هیات های سینه زنی یا زنجیرزنی.

معمولا عزاداران، با پای برهنه و در حالی که بر پیشانی شان به نشانه عزا مقداری گل زده شده، در جمع هیات حضور می یابند.

http://www.sedayeshia.com

مراسم "دور خیمه گاه" از سال های بسیار دور در شام غریبان شهدای کربلا انجام می شود و مردم از اطراف و اکناف برای دیدن این مراسم به محله قاضی - کتی شهر بابل می روند و از خاکستر خیمه های سوخته، برای شفای بیماران خود تبرک می برند.

این مراسم که از سال های بسیار دور به صورت سینه به سینه به عزاداران رسیده است، بدین نحو است که دو خیمه ای که از روز اول محرم به نشانه خیمه های امام حسین (ع) و یارانش تهیه شده، در وسط میدانگاهی گذاشته می شود.

اعضای شرکت کننده در مراسم، توسط پیر غلام و پیشکار عزاداری انتخاب می شوند. عمده این افراد، جوان و ترجیحا از خانواده سادات، و به تعداد شهدای دشت کربلا، 72 نفر هستند.

قبل از ورود عزادارانی که با سربندها، شال ها و لباس های متحد الشکل، خود را آماده مراسم می کنند، مداحان با خواندن زیارت عاشورا، مستمعین و دل های مشتاقان را آماده می کنند. سپس عزاداران با ذکر "یا حسین" وارد میدان می شوند.

مداحان با نوای نوحه مراسم را آغاز می کنند. هنگامی که سکر و مستی عشق به مولا در دل ها بالا گرفت دو نفر با لباس یزیدیان (قرمزرنگ) وارد میدان شده با حرکاتی خشن، در حالی که شلاق ها و مشعل هایشان را در آسمان به حرکت درمی آورند، کودکانی را که با لباس های عربی از ابتدای مراسم، در خیمه ها نشسته اند را می ترسانند. کودکان با ذکر "یا حسین، یا اباالفضل" به هر سوی میدان می گریزند.

عزاداران کماکان بر سر و سینه می زنند سپس یزیدیان خیمه ها را به آتش می کشند. با به آتش کشیده شدن خیمه ها، شور و نوای عزاداران اوج می گیرد و در حالی که خمیده و هروله کنان به دور خیمه های در حال سوختن می گردند، با خواندن ذکرهایی بر سر و سینه می زنند. دور زدن عزاداران به دور خیمه ها و ذکرهاشان تا زمانی ادامه دارد که خیمه ها در حال سوختن است.

وقتی خیمه ها کاملا سوخت و چیزی از آن باقی نماند، عزاداران که بعد از آن همه تب و تاب گویی، به حال نیمه جان درآمده اند بر زمین می نشینند و مداحی با نوای محلی، به ذکر مصیبت از زبان حضرت زینب (س) با ترجیع بند "برادر خواهرت بمیرد،" می پردازند. سپس با ذکر خیر از پیرغلامان اهل بیت، که سر به تیره تراب برده اند و سلام به پیامبر و ائمه اطهار مجلس به پایان می رسد.

در پایان، مردم مشتاق خاندان اهل بیت (ع) تبرکا از خاکستر خیمه ها برمی دارند و به امید شفا و برآورده شدن حاجات به سر و صورت می کشند.

http://www.sedayeshia.com

در یزد مراسم ماه محرم با چنان شور و حرارتی برگزار می شود که بعضی اوقات به یک التهاب مذهبی مبدل می شود. در میدان، که مقابل مدخل اصلی بازار واقع شده، چوب بست بزرگی تعبیه شده که نماینده یک نوع تابوتی است به نام "نخل" و هر سال آن را با شال و آیینه می پوشانند. این دستگاه عجیب و غریب به وسیله صدها نفر از عزاداران دور میدان حمل می شود. این مردان در زیر نخل اجتماع می کنند تا ثواب حرکت دادن آن نصیب شان شود.

در ماه محرم نمایش های غم انگیز به مورد اجرا گذاشته می شود که همه آنها با خاطره مصیبت بزرگی که در عاشورا اتفاق افتاده، پایان می پذیرد. در روز عاشورا، صحنه های زیادی به معرض نمایش گذاشته می شود. حرکت کاروان کوچک از مکه و ورود آنها به کربلا و جنگیدن آنها و سرانجام قتل و اسارت زن ها و کودکان و رنج و تشنگی و شهادت امام حسین (ع) توسط هنرپیشگان متعصب در نهایت اخلاص نشان داده می شود.

در روز عاشورا، روحانیون سروده های مخصوص (نوحه) می خوانند و عده ای زنجیر زن و سینه زن به زنجیر زدن و سینه زدن مشغول می شوند. زنجیر زن ها شلوارهای گشاد سیاه به پا دارند و یک پیراهن گشاد در بر می کنند.

این مردان و پسران پشت خود را برهنه می کنند و زنجیرهای خود را بر آن فرود می آورند تا پشتشان کبود و زخم شود. عده دیگر سینه های برهنه خود را با آهنگ مخصوص با دست خود می زنند تا قرمز و حساس شود و عده ای با فریادهای "یا حسین یا حسین" توام با صدای موزون طبل بر سرعت و هیجان مراسم می افزایند.

گفته می شود که هنگام وقوع واقعه کربلا یک سفیر فرنگی به امام حسین خواست کمک کند. به یاد بود این اتفاق، یک نفر ایرانی به لباس انگلیسی در می آید و برای نشان دادن مراتب قدردانی شیعیان در مقابل این کار خیر، نقش مهمی را در این مراسم عهده دار می شود. او را بر یک مرکب یا وسیله ای سوار می کنند و برای کار خیری که انجام داده مورد تحسین فراوان قرار می گیرد.

در روز عاشورا بعضی از تعزیه خوانان که جامه های پرشکوه ابریشمی با طرح های پرنقش پوشیده اند و سلاح هایی با خود دارند، سوار شترها با یراق ها و زینت های ایرانی می باشند که این شترها با خورجین های حاشیه و منگوله دار و مهر و زنگوله تزیین شده و در پیشاپیشی آنها موکبی از اسبان در حرکتند که سواران این شترها را فرزندان پیغمبر (ص)با عمامه های سبز تشکیل می دهند و همه را به گریه وا می دارد.

http://www.sedayeshia.com

آذری ها به خاندان پیامبر اکرم (ص) بویژه به امام حسین (ع) و یاران وفادارش، ارادت ویژه ای دارند. در مناطق ترک نشین کشورمان، روزهای محرم، کوچه ها و خانه ها سیاه پوش می شود و حتی نوزادان لباس سیاه می پوشند.

آذری ها مراسم ویژه ای، در روزهای محرم دارند یکی از این مراسم ها، تشت گذاری است. دو روز پیش از آغاز ماه محرم، مراسم تشت گذاری آغاز می شود. مراسم با نوحه سرایی شروع شده و مردم با سینه زنی در سوگ حضرت ابوالفضل (ع) عزاداری می کنند. ریش سفیدان هیات ها که به آن ها "حسین چی" گفته می شود، مسوول مراسم هستند. یکی از آن ها پرچمی دستش می گیرد و جلو حرکت می کند و "حسین چی" دیگری تشت خالی به دوش گرفته و دنبال او حرکت می کند.

دنبال آن ها هم حسین چی های دیگر با مشک و کوزه های پر آب حرکت می کنند. در این فاصله، فریاد "لبیک یا حسین"، "آه حسن، آه حسین" به گوش می رسد. تشت را در گوشه ای از مسجد یا حسینیه می گذارند و آب کوزه ها و مشک ها را در آن خالی می کنند. پس از این کار، روضه حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت رقیه (س) یا علی اصغر (ع) خوانده می شود. بعد هر کسی به نوبت تشت را می بوسد و لیوانی از آب آن را به نیت تبرک می نوشد.

http://www.sedayeshia.com

آیین سنتی "وای عباس" همزمان با روز هشتم ماه محرم الحرام در حسینیه ها و هیات های مذهبی شهرستان مراغه برگزار می شود. در این روز که در مراغه تاسوعای کوچک نامیده می شود، عزاداران در گروه های 20 تا 30 نفری به یاد فداکاری های حضرت عباس(ع)، عباس گویان در هیات ها و حسینیه ها سینه زنی می کنند.

در این روز بیشتر عزاداران حسینی بر سر و صورت خود گل مالیده و با پای برهنه مسیرهای عزاداری را طی می کنند.

گرمای عشق امام حسین (ع) هوای سرد زمستان را در این دیار بر عزاداران بی اثر کرده و ساکنان منطقه از پیر، جوان و کودک در خیابان های سرد مراغه ساعت ها به عزاداری می پردازند.

پخش نذورات از جمله شیر، شربت، نان روغنی، کیک و کلوچه توسط مردم در بین عزاداران در این روز نسبت به روزهای گذشته رونق بیشتری می یابد.http://www.sedayeshia.com

آیین عزاداری یقه بندان به مناسبت سومین روز شهادت امام حسین (ع) و شهدای کربلا در خلخال برگزار می شود.

در این آیین بر اساس یک سنت دیرینه در تمام مساجد و حسینیه های شهر، شام پخته می شود تا هیچ یک از اهالی شهر از این سفره بی نصیب نمانند.

اهالی خلخال در حسینیه ها، مساجد و منازلی که از بدو تولد در آن منزل ثبت نام کرده و جزو اهل دسته آن محسوب می شوند، حضور یافته و پس از برگزاری مراسم عزاداری و صرف شام، دکمه پیراهن سیاه یقه آن ها توسط پیرغلامان که معمولا از سادات هستند با راز و نیاز و دعای سلامتی تا سال آینده بسته می شود.

شهر خلخال دارای ده ها عباسیه، قاسمیه، اصغریه، اکبریه و حسینیه است که به ترتیب به نام های سقاخانه، مشعلدارخانه، چراغچی خانه، پیش خدمت خانه و فرش خانه معروف هستند.

این اماکن مذهبی در دو محله بالا و پایین شهر قرار گرفته و معمولا هرکس در این شب در منزلی که از بدو تولد در آن توسط پدرش ثبت نام شده، حاضر شده و مراسم یقه بندان را انجام می دهد.

برخی نیز با مراجعه به محل های مزبور و پس از بستن یقه خود شام نذری را برای صرف با خانواده به منزل می برند و در این میان شام از دنیا رفتگان که نام شان از سال ها پیش در دفتر منازل ثبت شده به نوادگان آن ها تحویل می شود.

به گفته ریش سفیدان و پیرغلامان، بستن یقه پیراهن های سیاه عزاداران به معنای پایان ایام عزاداری محرم و ثبت علامتی برای عزاداران تا شروع محرمی دیگر در سال آینده است و این دکمه در سال آینده توسط صاحب پیراهن باز و پوشیده می شود.

http://www.sedayeshia.com

در ماه محرم، عزاداران آذری زبان در هر جای ایران اسلامی که باشند به شیوه های خاصی در سوگ شهادت امام حسین (ع) عزاداری می کنند. این برنامه سوگواری، در آذربایجان بر طبق آداب و رسوم مخصوصی برگزار می شود.

- مراسم طشت گذاری

یک هفته مانده به محرم و یا در آخرین جمعه ماه ذی الحجه الحرام، مراسمی با عنوان استقبال از محرم و اعلان عزای حسینی، در جامع شهرها برپا می شود. در این مراسم، مداح روضه خوانی می کند و عزاداران نیز به سینه زنی و زنجیر زنی می پردازند. در آن حال، دو صف مقابل هم قرار می گیرند و یک نفر به عنوان میاندار که با رجزها و آهنگ ها آشنا باشد انتخاب می شود.

در پایان مراسم، حدود 10 نفر از عزاداران، کوزه های پر از آب را گرداگرد مجلس می چرخانند. این کار به یاد جانفشانی های علمدار کربلا حضرت عباس (ع) اجرا می شود. مردم عزادار نیز با شعارهای "دخیل یا عباس" تبرکا از آب کوزه ها می نوشند.

- مراسم دسته های شاه حسینی (واخس – شاخس)

شب های تاسوعا و عاشورا، مراسم "شاخس _ واخس" برگزار می شود؛ عزاداران حاضر، روی زانوهای خود نشسته، دست ها را به طور هماهنگ بالا می برند و محکم روی زانوهای خود می کوبند و یا در روز، این عمل را با کوبیدن پای ها به زمین در حالی که دایره وار می چرخند انجام می دهند و اشعار و کلمات را همگی با هم تکرار می کنند.

- مراسم شام غریبان

بعد از عصر عاشورا و یادآوری حادثه تلخ کربلا سوگواران، تا پاسی از شب هیچ چیزی میل نمی کنند، این عمل به احترام اسرای والا مقام کربلا انجام می شود. در آن حال، ابتدا با در دست گرفتن شمع به مسجد، می روند و در فضای تاریک مسجد، از زبان زینب کبری(س) اقدام به رجز خوانی می کنند و یا به یاد کودکان حسین (ع) به بیرون از شهر می روند و اقدام به نوحه سرایی می کنند.

http://www.sedayeshia.com

در ماه محرم، عشق کاشانی ها نسبت به اهل بیت (ع) به اوج خود می رسد. هزاران دسته عزاداری تشکیل و شهر یک پارچه سیاه پوش می شود. خیابان ها پر از پرچم های سرخ و سبز و سیاه است. عزاداری ها، اول محرم آغاز می شود و آخر ماه صفر به پایان می رسد.

مراسم ویژه از اول محرم تا شانزدهم محرم ادامه دارد که به "شش امام حسین (ع)" معروف است. در این شب ها، همه در حسینیه ها و مساجد سرگرم عزاداری اند. سیصد دسته عزاداری در کاشان وجود دارد که هر کدام نشانی از کربلا را حمل می کنند که علم، کتل، توغ جریده، شش گوشه نهر علقمه، نخل و شط فرات، جزو مشهورترین نشانه هاست

http://www.sedayeshia.com

جزیره قشم، بزرگترین جزیره کشور که بیشتر مردم آن سنی هستند. در روزهای عاشورا، مردم قشم به احترام امام حسین (ع) روزه می گیرند و در مسجد قرآن می خوانند. شیعیان جزیره در مسجدهای بزرگ قشم، برای سالار شهیدان سوگواری می کنند.

http://www.sedayeshia.com

خرمشهر که کربلای ایران است و داستانی نینوایی دارد، از گذشته به خاطر داشتن ده ها حسینیه به نجف ثانی مشهور است. در روزهای محرم، دسته های گوناگون در خرمشهر به عزاداری می پردازند.

هیات های کردها، لرها، بوشهری ها، آذربایجانی ها و عشایر عرب، به شیوه های گوناگون عزاداری می کنند.

در حسینیه حیدریه که بیش از دویست سال قدمت دارد، عزاداری سنتی برپا می شود. در مسجد جامع شهر هم مردم فراوانی به یاد شهیدان کربلا جمع می شوند.

در شلمچه هم که قتلگاه سی هزار شهید است، زایران و کاروان های عزاداری رو به کربلای حسینی می ایستند و زیارت عاشورا می خوانند و عزاداری می کنند. در روزهای محرم، مسافران فراوانی از سراسر کشور برای شرکت در مراسم عزاداری به شلمچه می روند.

http://www.sedayeshia.com