İmam Sadık (a.s)’ın İlmî Mevkisi
İmam Sadık (a.s)"ın dönemi; İslâmî düşünce, medeniyet ve kültür ile diğer milletlere ait medeniyet, kültür ve inançlar arasında geçen ilmî etkileşim ve gelişim asrı olma özelliğini taşımaktadır. Bu dönemde, tercüme alanında hızlı bir gelişme oldu. Felsefe ve diğer ilimlerle ilgili birçok kitap yabancı dillerden Arapça"ya çevrildi. Müslümanlar bu ilimlere karşı büyük ilgi gösterdiler ve onlarla ilgili tartışma ve araştırmalara daldılar. Birtakım ıslâh ve eklemelerle o ilimlerin genişleme ve derinleşmesine vesile oldular. Böylece İslâm toplumunda, ilmî ve kültürel alanda bir Rönesans dönemi başlamış oldu ve büyük bir hızla yayılan ilmî araştırmalar sonucu Müslümanlar, tıp, astronomi, kimya, fizik, matematik vb. ilim dallarında önemli ilerlemeler kaydettiler. Bu arada mantık, felsefe, düşünce ve inanç ilkelerini ihtiva eden kitaplar Yunanca, Farsça ve diğer dillerden Arapça"ya tercüme edildi ve Müslümanlar yeni felsefî düşünce ve inanç çizgileriyle aşina oldular.
Açıktır ki, bu medeniyet ve kültür etkileşimi sonuçsuz kalamazdı. Sonuçta Müslümanlar arasında birtakım inkârcılığa dayalı yeni düşünceler, şüpheler ve kelâmî fırka ve inançlar belirmeye başladı. İşte böyle bir hengâmede İslâmî düşünce, kuvvetli inanç mekanizmasıyla bu batıl anlayışlarla savaşa girişmiş, ciddî bir ilmî ve kültürel çekişmeden sonra bütün batıl inançları kendi önünde eğilmeye mecbur etmiş ve sel gibi İslâm toplumuna akan bu batıl anlayışların önüne set çekmiştir. Bu ilmî ve fikrî çekişmeler, etkileşimler ve gelişimler İmam Sadık (a.s) dönemine denk gelmiştir. O dönemde İslâm toplumu değişik sahalarda meydana gelen birçok gelişmeler sonucu siyasî, toplumsal ve ekonomik alanda birçok problemle karşı karşıya kaldı ki bu meselelerin hepsine, İslâm anlayışına göre cevap vermek kaçınılmaz gerçeklerden biriydi. Neticede İslâm alimleri daha faal olmak durumunda kaldılar ve doğal olarak değişik fıkhî mezhepler ortaya çıktı. Bütün bu anlatılanlar göz önüne alındığında, İmam Sadık (a.s) dönemindeki fikrî, kültürel ve ilmî ortamın genel görüntüsünü zihinde canlandırmak mümkündür.
O dönemin ilmî ve kültürel vaziyetini genel hatlarıyla tanıdıktan sonra şimdi İmam Sadık (a.s)"ın bu ortamdaki etkili rolünü açıklayabiliriz.
İmam Sadık (a.s)"ın İlmî Makamı
İmam Sadık (a.s), işte böylesi bir ilmî, fikrî, kültürel ve akidevî çekişmenin yaşandığı bir ortamda hiçbir ilim ve marifet erbabının karşı koyma imkânı olmayan bir dinî lider ve ilim ve irfan makamı olarak kendi ilmî ve akidevî sorumluluklarını yerine getiriyor, ilim ve irfan çeşmeleri fışkıran kimsenin ulaşamayacağı bir zirve misali, kendi dönemindeki ilim ve irfan erbabını marifet ve ilim nuruyla aydınlatıyor ve İslâm binasının sarsılmaz temelini oluşturuyordu.
Böylece zalimlerin ve birtakım saray kulu tarihçilerin, İmam (a.s)"ın şahsiyetini karalamak için gösterdikleri daimî çabalara rağmen, İmam (a.s)"ın şahsiyeti parlak bir yıldız gibi İslâm semalarında parlamaya devam etmekte ve İslâm dinin ilmî merciliğini korumaktaydı.
İmam Sadık (a.s), babaları vasıtasıyla Allah Resulü"nden aldığı ilim ve irfan ile ilâhî bir önder olarak dinin korunması ve yayılması hususundaki vazifesini yerine getirmekteydi. O, Mescid-i Nebevî"de büyük bir Ehl-i Beyt okulu kurmak için babası İmam Muhammed Bâkır (a.s) ile birlikte çalıştı. Böylece İmam Muhammed Bâkır (a.s) ve Cafer Sadık (a.s) o dönemdeki fakih, müfessir ve muhaddislerle birlikte çeşitli ilim erbabına İslâmî ilimleri öğretmeye başladılar ve tefsir, hadis, ahlâk ve inanç gibi İslâmî ilimlerin yanı sıra, diğer mevzularda bile o dönemin büyük bilim adamlarının müracaat ettiği yegane merci hâline geldiler. İmam Bâkır (a.s) ve İmam Sadık (a.s) İslâmî ilimleri yaymada o kadar çaba harcamışlardır ki, hiçbir İslâm büyüğünden tefsir, hadis, fıkıh ve ahlâk gibi İslâmî mevzularda bu iki imamdan geldiği kadar bilgi bizlere ulaşmamıştır. Büyük fakihler fıkhı bu iki imamdan öğrenmişlerdir, büyük muhaddisler hadisi bu iki imamdan almışlardır, büyük ilim ve irfan erbabı ilim ve irfan hususunda bu iki imam huzurunda diz çökmüşlerdir. Bu iki imamın gayretleri sonucunda ilim ve marifet ağacı her yere köklerini ulaştırmayı başardı. Bundan dolayı görüyoruz ki dönemin bütün büyük alimleri, fakihleri, muhaddisleri, kelâmcıları, filozofları ve hatta tabiat bilginleri bile, İmam Sadık (a.s)"ın yüce ilmi karşısında saygıyla eğilmiş ve onun ilimdeki yüce mevkiini itiraftan kendilerini alamamışlardır.
Bizim böylesi bir kısa yazıda, İmam Sadık (a.s)"ın ilmî makamını beyan eden din büyüklerinin ve ilim erbabının söylediklerinin hepsini nakletmemiz imkânsızdır. Bunun kendisi ciltlerce kitap yazmayı gerektirir. Dolayısıyla biz sadece birkaç bariz örneğine işaret etmekle yetineceğiz.
Ehl-i Beyt mektebinin önde gelen kelâmcılarından olan Şeyh Müfit (r.a) diyor ki: İmam Bâkır (a.s)"ın vefatından sonra, çocukları arasından İmam Sadık (a.s) imamet makamına ulaştı. İmam Sadık (a.s), ister Şia, ister Sünnî toplumu nezdinde kardeşleri arasında fazilet ve ilim bakımından en iyi, en tanınmış ve en seçkin olanıydı. İmam Sadık (a.s)"dan naklen bütün İslâm âlemine yayılan ilim ve irfan, İmam"ın kardeşlerinin hiçbirinden nakledilmemiştir. Çeşitli görüş ve meşreplere sahip olan hadis bilginleri, İmam"dan ilim istifade eden kimselerin isimlerini kaydederken aşağı yukarı dört bin kişinin adını kendi kitaplarında nakletmişlerdir.[1]
Yine Ehl-i Beyt mektebinin büyük şahsiyetlerinden Seyyid Muhsin el-Emin diyor ki: Hafız bin Ukde ez-Zeydî Rical kitabında, İmam Sadık (a.s)"dan hadis nakleden dört bin güvenilir kişinin adını ve yazdıkları eserleri nakletmiştir.[2]
Yine Necaşî, Rical kitabında Ali bin Veşşa"dan şöyle naklediyor: Küfe mescidinde dokuz yüz din bilgini gördüm ki hepsi de ‘İmam Sadık (a.s) bize şöyle hadis nakletmiştir" diye söze başlıyorlardı. İmam Sadık (a.s) ise şöyle buyuruyordu: ‘Benim hadisim babamın hadisidir; babamın hadisi, büyük dedemin hadisidir; büyük dememin hadisi ise, Ali bin Ebu Talib"in hadisidir; Ali bin Ebu Talib"in hadisi ise, Resulullah (s.a.a)"in hadisidir, Resulullah"ın hadisi ise Allah Teala"nın sözüdür." [3]
Yine İbn-i Şehraşub, Menakıb-ı Âl-i Ebî Talib adlı kitabında, Ebu Nuaym"in el-Hilye adlı kitabından naklen demiştir ki: Ömer bin Mıkdam şöyle demiştir: ‘İmam Cafer Sadık"a baktığımda simasından onun peygamberler sülâlesinden olduğunu anlardım. İçinde onun sözü bulunmayan fıkıh, hadis, nasihat ve hikmet gibi alanlarda yazılan bir kitap yoktur. Mutlaka bu gibi eserlerin tamamı ‘Cafer Sadık şöyle buyurmuştur" diye söze başlarlar. Bunu, Ehl-i Sünnet"in önde gelen tefsircilerinden olan Nakkaş, Sa"lebî, Kuşeyrî ve Kazvinî kendi tefsirlerinde nakletmişlerdir." [4]
Yine İbn-i Şehraşub, Ebu Nuaym"in el-Hilye adlı eserinden şunları nakletmiştir: İmam Cafer Sadık (a.s)"dan hadis nakledenler arasında Malik bin Enes, Şu"be bin Haccac, Sufyanî Sevrî, İbn-i Cerih, Abdullah bin Ömer, Ruh bin Kasım, Süfyan bin Uyeyne, Süleyman bin Bilâl, İsmail bin Cafer, Hatem bin İsmail, Abdulaziz bin Muhtar, Veheb bin Halid, İbrahim bin Tahan vb. büyükler bulunmaktadır.
Sonra İbn-i Şehraşub şöyle devam etmiştir: Yine Ebu Nuaym demiştir ki: ‘Muslim de kendi Sahih"inde İmam Sadık (a.s)"dan hadis nakletmiş ve İmam"ın hadisiyle delil getirmiştir."
Sonra İbn-i Şehraşub başkalarının da; İmam Malik, Şafiî, Hasan bin Salih, Ebu Eyyub Sistanî, Ömer bin Dinar ve Ahmed bin Hanbel, İmam Sadık (a.s)"dan hadis nakletmişlerdir. dediklerini vurgulayarak Malik bin Enes"in İmam Sadık hakkındaki: İlim, amel, takva, fazilet ve ibadette, İmam Sadık (a.s)"dan daha üstün birisini hiçbir göz görmemiş, hiçbir kulak işitmemiş ve hiçbir düşünce tasavvur dahi etmemiştir. sözüne yer vermiştir.[5]
Meşhur tarihçi Yakubî ise, İmam Cafer Sadık"ı şöyle tanıtmıştır: O, Allah"ın dini konusunda halkın en üstünü ve en bilgilisiydi. O öyle birisiydi ki, ilim ehli ondan bir şey naklettiklerinde; ‘Alim şöyle buyurmuştur" diyorlardı. [6]
Yirminci Yüzyıl Ansiklopedisinin yazarı, Ferid Vecdî ise, İmam Sadık (a.s)"dan bahsederken şöyle demiştir: Ebu Abdullah Cafer ibn-i Muhammed es-Sadık, İmamiyye mezhebine göre On İki İmamların altıncısıdır. O, Peygamber"in Ehl-i Beyt"inin önde gelen büyüklerinden biridir. Ona konuşmasındaki doğruluğundan dolayı ‘Sadık" lakabını vermişlerdir. O, insanların en faziletlilerindendi. Onun kimya dalında birtakım makaleleri vardır.[7]
Ferid Vecdî sözlerinin devamında şöyle diyor: İmam Sadık"ın öğrencisi Cabir bin Hayyan, İmam Sadık (a.s)"ın risalelerini içeren bin sayfalık bir kitap yazmıştır. Bu risaleler beş yüz makaleden oluşmaktaydı.[8]
Ebu"l-Feth Şehristanî ise, el-Milel ve"n-Nihel adlı eserinde İmam hakkında diyor ki: O, din hakkında çok geniş bir ilme sahipti. Hikmette, kâmil edep sahibiydi. Dünyaya ilgisizlik ve isteklerinin önünü almada herkesten ileriydi. O, Medine şehrindeyken kendine meyleden dostlarına ilim ve hikmet sırlarını öğretiyordu. O, daha sonra Irak"a gitmek zorunda bırakıldı. Hükümetin ona olan suizannından dolayı bir müddet Irak"ta nezaret altında kaldı. Oysa o, hükümeti ele geçirmek için hiç kimseyle mücadele etmedi. O, şöyle diyordu: İlim ve hikmet deryasında yüzen birisinin, kokuşmuş su birikintisine ne ihtiyacı var?! Hakikat kalesinin zirvesine yükselmiş birisinin düşmekten ne korkusu olabilir?![9]
El-Ezher Üniversitesi"nin üstatlarından Muhammed Ebu Zühre, İmam Sadık adlı kitabının giriş bölümünde o hazret hakkında şöyle diyor: Ehl-i Sünnetten yedi alimi tanıtan kitaplar yazdıktan sonra Allah"ın yardımıyla İmam Sadık (a.s) hakkında bir kitap yazmaya karar verdim. Onun hayatına diğerlerinden sonra başlamamın nedeni, onun makamının onlardan eksik olması değildir. Aksine o, onların yedisinin de üstünlüğüne sahip olmakla birlikte onların en üstününden daha üstündür. Ebu Hanife, ondan hadis naklediyor, onu halkın en bilgilisi ve fakihlerin en kapsamlı ilim sahibi olarak görüyordu. İmam Malik, onun hadis ve diğer ilim derslerine hazır oluyordu. Onun Ebu Hanife"ye de üstatlık etme üstünlüğü vardır. Sadece Ebu Hanife ve Malik"in üstatlığını yapması, onun ne kadar büyük bir şahsiyet olduğunu göstermeye yeterlidir. O, bir eksiklikten dolayı kimseden geri bırakılamaz, bir kimse de bir üstünlükten dolayı ondan öne geçirilemez. Bundan daha önemlisi o, ilim, şeref, dindarlık ve takvada Medine"nin büyüğü olan Zeynelabidin"in torunudur. İbn-i Şahabî, Zührî ve tabiînden birçoğu ona öğrencilik etmişlerdir. O, ilim deryasını yarıp safına ulaşan Muhammed Bâkır (a.s)"ın oğludur. Allah Teala onda, Haşimî ve Muhammed (s.a.a)"in Ehl-i Beyti"nden olması hesabiyle hem zatî, hem de izafî şerefi toplamıştır.[10]
-----------------------------------------------
[1]- İrşad, s: 370.[2]-Ayan-uş-Şia, c:1, s:161, Seyit Muhsin El-Emin.[3]-Ayan-uş-Şia, c:1, s:161, Seyit Muhsin El-Emin.[4]-Menakibi Al-i Ebi Talip, 4-247. İbn-i Şehr-i Aşub.
[5]-Menakibi Al-i Ebi Talip, 4-247. İbn-i Şehr-i Aşub.
[6]-Tarihi Yakubi, 2- 381, Ahmet İbn-i Ebu Yakup.[7]-20. y. Yıl Ansiklopedisi 3-109, Muhammed Ferid Vecdi.
[8]-20. y. Yıl Ansiklopedisi 3-109, Muhammed Ferid Vecdi.
[9]-El- Milel ve’n- Nihel, c:1, s:147.
[10]- el- İmam es-Sadık s:3 Muhammed Ebu Zuhre.
İmam Cafer-Us-Saddık (as) Ve Sufilerden Bir Grup
İmam Sadık (as)"ın Sohbet ve Münazaraları
İmam Sadık (a.s)"ın Toplumsal Mevkisi
İMAM CAFER-İ SADIK (as)"IN KISACA HAYATI
