ته‌وحيد يا تاك‌په‌ره‌ستي
خوداناسي هه‌م سه‌ره‌تاي دين‌و ئايينه‌و هه‌م بنه‌ما‌و ساماني مرۆڤايه‌تي‌يه. مرۆڤايه‌تي بۆ ئه‌وه‌ي ببێته خاوه ن بينايه‌كي پته‌و‌و پايه‌دار، پێويستي به‌بناغه‌يه‌ك به‌ناوي ته‌وحيد يان تاكه‌په‌ره‌ستي‌هه‌يه. حه‌زره‌تي عه‌لي(د.خ) ئه‌فه‌رمێ:«سه‌ره‌تا‌و بنه‌ماي يه‌كه‌مي دين، ناسيني خودايه». ئه‌گه‌ر دين به‌خانۆيك بشوبهێنين كه درگا‌و‌ديوار‌و ده‌لاقه‌ي هه‌يه، بنه‌ما‌و بناغه سه‌ره‌كيه‌كه‌ي‌و هۆكاري هه‌موو ياساو رێساكاني، خوداناسييه. ئه‌گه‌ر دين‌و ئايين‌وه‌كوو كتێبێك به‌چه‌ندين به‌ش‌و لايه‌ن بێنينه به‌رچاو، ئه‌وا بنه‌مايي‌ترين‌و سه‌ره‌كي‌ترين به‌شي ئه‌و كتێبه خوداناسييه.
ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ كۆمه‌ڵێك كه‌ره‌سه‌ي پێويستي خانوسازي بخه‌ينه ناو ئه‌مباره‌وه، ئه‌وا گرنگ نييه كه‌سه‌ره‌تا كام‌يه‌ك له‌ماك‌و كه‌ره‌سه‌كان بخه‌ينه ئه‌مباره‌وه.هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ كتێبێك به‌شێوه‌ي گوڵبژێر كۆ‌بكه‌ينه‌وه‌و وه‌كوو كه‌شكۆڵ به‌كاري‌بێنين، ئه‌وا ديسان گرنگ نييه كام‌يه‌ك له‌به‌شه‌كاني ئه‌و كتێبه له‌سه‌ره‌تادابێت. ته‌نانه‌ت كاتێك كتێبه‌كه ئاماده‌بوو، گرنگ‌نييه له‌سه‌ره‌تادا كام به‌ش‌و كام لاپه‌ڕه بخوێنين. به‌ڵام بۆ ئاماده‌كردن‌و خوێندنه‌وه‌ي كتێبێكي زانستي‌و بنه‌ڕه‌تي وا‌نييه‌و ئه‌بێ هه‌موو به‌شێك‌و هه‌موو په‌يام‌و مه‌به‌ست‌و خاڵ‌و لايه‌نێك به‌حيساب‌و به‌نه‌زم‌و رێكسختن، له‌شوێني تايبه‌تي خۆي دابنرێت. يان وه‌ختێ ماڵ‌و خانوو ساز‌بكه‌ين ئه‌بێ هه‌موو شتێ له‌سه‌ره‌تاوه تا ئه‌نجام به‌شێوازي رێك‌و‌پێك به‌رێوه بچێت.
ئه‌گه‌ر مرۆڤ بيهه‌وێ به‌شێوه‌ي ژيرانه‌و راست‌و‌زانستي دينداري‌و ئيمانداري به‌رێوه ببات، ئه‌بێ سه‌ره‌تا له‌تاكه‌په‌ره‌ستي‌و خواناسي‌يه‌وه ده‌س‌پێ‌بكات چونكو به‌بێ‌ئه‌م بناغه‌يه هيچ شتێكي‌تر له‌ناو دڵ‌و‌مێشكي مرۆڤ‌دا به‌دي نايت.
كاتێك كه‌ڕه‌سولي خودا(د.خ) له‌لايه‌ن حه‌زره‌تي يه‌زدانه‌وه بۆ پێغه‌مبه‌ري هه‌ڵبژێردراو هاته ناو خه‌ڵك‌و جه‌ماوه‌ره‌وه، سه‌ره‌تا باسي چي كرد؟ ئايا يه‌كه‌م قسه‌و‌باسي ئه‌و حه‌زره‌ته له‌سه‌ر نوێژ‌و رۆژوو يان شتي وابوو؟ باسي پێويستي ديداري يه‌كترين‌و حه‌ڵاڵ‌و حه‌رام‌و ئادابي ژيان‌و شتي واي‌كرد؟ نه، هيچ‌كام له‌مانه نه‌بوو. فه‌رمووي: خه‌ڵكينه بڵێن لااله‌الا‌الله بۆ ئه‌وه‌ي رزگار ببن .
ئه‌و حه‌زره‌ته به‌م وشه‌يه ده‌ستي به‌كاركرد‌و هه‌ستيارترين شوێني دڵي مرۆڤه‌كاني كرده هێلانه‌و شوێني خواناسين‌و ئيمان. له‌راستي‌دا به‌دي‌هاتني ئوممه‌تي گه‌وره‌ي ئيسلامي هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مايه بوو.
ئێمه زۆرجار باسي چه‌ندين بايه‌خ‌و بنه‌ماي ئه‌خلاقي‌ئه‌كه‌ين‌و پێداگري له‌سه‌ر ئه‌وه ئه‌كه‌ين كه‌ئه‌م نرخ‌و به‌هاگه‌له ده‌بنه هۆي كه‌رامه‌ت‌و بايه‌خي مرۆڤايه‌تي. ئه‌ڵێين ره‌حم‌و ئێحسان‌و دژبه‌ري شه‌ڕو خوازياري ئاشتي‌و زوڵم نه‌كردن‌و يارمه‌تي‌داني هه‌ژاران‌و پاكي‌و زۆر بايه‌خي‌تر، بنه‌ماي ئينسان بوون‌و مرۆڤايه‌تي‌يه. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پرسيارمان لێ‌بكه‌ن بۆچي ئه‌م شته به‌رێوه ئه‌به‌ين‌و ئامانجمان چي‌يه كه‌ئه‌م شتانه له‌به‌رچاو ئه‌گرين، ئه‌توانين نكۆڵي بكه‌ين له‌وه‌ي كه‌خواناسين‌و ئيمان به‌خوا، بنه‌ماي پێبه‌ندبووني ئێمه‌يه به‌م‌جۆره ئه‌خلاق‌و ره‌وشتانه‌وه؟ دياره ئه‌م شتانه نرخ‌و به‌هاي مه‌عنه‌وي ژياني ئێمه‌ن‌و‌ژيان ناتوانێ ته‌نيا له‌سه‌ر بنه‌ماي ماددي بێت. ته‌نانه‌ت ماددي‌ترين رێكخستنه‌كان له‌م دونيايه‌دا ناچارن له‌وه‌ي كه‌بڕوايان به كۆمه‌ڵێك به ها‌و بايه‌خي ئه‌خلاقي‌و مه‌عنه‌وي بێت.
مرۆڤايه‌تي‌و‌ئينسانيه‌ت جياواز‌نييه له‌خواناسي‌و ئيمانداري. ئێمه‌يان پێ‌به‌ندين به‌خواناسي‌يه‌وه، يان ئه‌كه‌وينه ناو دونياي تاوان‌و ژياني حه‌يواني‌و په‌ستي‌يه‌وه. به‌رژه‌وه‌ند‌په‌رستي واتا‌كه‌ي ئه‌وه‌يه ئێمه ته‌نيا به‌دواي شه‌هوه‌ت‌و سك‌و‌چێژ‌وه‌رگرتنه‌وه بڕۆين. تۆ‌ئه‌بێ‌يان عه‌بد‌و به‌نده‌ي‌خودا‌بيت يان به‌نده‌ي سك‌و له‌زه‌ت‌و شه‌هوه‌ت واتا جيا له‌م دوو‌رێگايه رێگايه‌ك به‌ناوي رێگاي سێهه‌م نامێنێته‌وه. ئه‌وه كه‌وا بڕواي به پاكي‌و حه‌ق‌و ئه‌خلاق‌و مرۆڤايه‌تي هه‌يه به‌ڵام بڕواي به‌خواناسي‌و تاكه‌په‌ره‌ستي نييه، ته‌نيا له‌ناو وه‌هم‌و خه‌ياڵ‌و درۆدايه.
به‌ڵێ به‌راستي ناسيني خوا باشترين‌و پته‌وترين زانستي ژياني ئێمه‌يه‌و بنه‌ماي‌جياوازي ئينسان‌و حه‌يوان‌و‌بنه‌ماي پاكي‌و‌چاكه، له‌خواناسي‌دايه.
هه‌ر بۆيه خودا له قورئان‌دا ئه‌فه‌رمێ: خوا ياوه‌ري ئه‌و‌كه‌سانه‌يه كه‌ئيمانيان هێناوه، له‌تاريكي‌يه‌وه ئه‌يانباته ناو‌رووناكي. به‌ڵام ئه‌وانه وا ئيمانيان به‌م حه‌قيقه‌ته نييه له‌گه‌ڵ زوڵم‌دان‌و‌له‌تاريكي‌دا رۆ‌ده‌چن.
ته‌مسيلي قورئان سه‌باره‌ت به تاكه‌په‌ره‌ستي
قورئان ئه‌فه‌رمێ:تاكه‌په‌ره‌ستي وه‌ك ئه‌و دره‌خته‌يه كه ره‌گ‌و ريشه‌ي له‌بێخ خاك‌دايه‌و لق‌و‌پۆپي هه‌ڵكشاوه تا ئاسمان‌و هه‌ميشه له‌به‌هار‌و ژيانه‌وه‌و مێوه‌به‌خشين‌دايه‌و قه‌ت مێوه‌و به‌ري ئه‌و ته‌واو نابێ.
له‌راستي‌دا لێره مه‌به‌ست ئه‌و‌كه‌سانه‌يه كه دره‌ختي ناسيني خوا ره‌گ‌و‌ريشه‌ي له‌ناو رۆح‌و‌گياني ئه‌واندايه‌و لقي‌و‌پۆپي ئه‌م دره‌خته‌ش بڕواداري ئه‌وانه به‌نه‌بوه‌ت‌و دين‌و ئايين‌و رێنوێني ئيلاهي‌و حه‌قيقه‌تي جيهان كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماي عه‌دڵ‌و راستي‌يه‌و تيايدا پاداشي چاك‌و‌خراپه ون نابێت. مێوه‌كاني ئه‌م دره‌خته شه‌رافه‌ت‌و گه‌وره‌يي‌و پاكي‌و ئێحسان‌و له‌خۆبوردن‌و خزمه‌ت‌و فيداكاري‌و حه‌سانه‌وه‌و به‌خته‌وه‌ري‌يه. قورئان له‌شوێنێكي‌تردا ئه‌فه‌رمێ: قسه‌ي نه‌باش‌و دوور له‌حه‌قيقه‌ت وه‌ك دره‌ختێكي بێ‌ره‌گ‌و ريشه‌يه ك‌راوه‌ستاو نامێنێ‌و با‌ئه‌توانێ له‌بن بيهێنێ.
