Cuale; insan kendisi için yapılan işin karşılığında, belli bir meblağın ödemesini gerektiren anlaşmadır. Mesela; kim kayıp olan malımı bularsa ona on lira vereceğim. Der, bu kararı bırakana “cail” yapana ise “amil” denir. Kirayla, cuale arasında çeşitli farklılıklar vardır. Örneğin; kirada anlaşmadan sonra ecir işi yapmak zorunda, iş sahibi de ücretini ödemek zorundadır. Cuale de ise, amil belli kişi olsa da, o işi yapmak zorunda değil, iş yapılmadıkça cail de borçlu değildir. |
Cail, mükellef, akıllı ve kendi ihtiyarı doğrultusunda anlaşma yapmalı, şer’i açıdan kendi malında tasarruf edebilmelidir. Buna göre, aptal- malını anlamsız yerlerde harcayan- bir insanın cuale anlaşması sahih değildir. Aynı şekilde malında tasarruf hakkı olmayan, iflas eden bir kişinin de, yaptığı cuale anlaşması sahih değildir. |
Cail için yapılmak istenen iş, haram, anlamsız veya şer’i açıdan yapılması vacip olan işlerden olmamalıdır. Mesela; kim şarap içer, veya gece karanlığında korkunç bir yere gider, veya sabah namazını kılarsa, ona on lira vereceğim derse, yapılan bu anlaşma sahih değildir. |
Kararlaştırılan malın tüm özellikleriyle belirlenmesi gerekmez. Amil o işin yapılmasının aptallık olmadığını anlarsa, yeterlidir. Mesela; bir insan, bu malı on liradan fazlaya satarsan, fazlalığı senin der veya kim kaybolan atımı bulursa, onun yarısı onundur, veya ona on kg buğday vereceğim derse, bu cuale anlaşması sahihtir. |
Yapılacak işin ücreti belli olmaz, mesela; cail, kim çocuğumu bulursa, ona bir miktar para vereceğim der, miktarını belirtmez, çocuğu birisi bulursa, halk arasında karşılığı neyse onu ödemelidir. |
Amil anlaşmadan önce işi yapar veya anlaşmadan sonra ücret almamak kastıyla yaparsa, ücret alamaz. |
Amil işe başlamadan cail anlaşmayı bozabilir. |
Amil işe başladıktan sonra, cail anlaşmayı bozmaya kalkarsa, sakıncalıdır. Ancak amille anlaşarak anlaşmayı bozabilirler. |
Amil, işi bitirmeden bırakabilir. Ancak bitirmemesi cail veya iş sahibine zarar verecekse, o işi tamamlamalıdır. Mesela; bir insan, kim gözümü ameliyat ederse, ona belli bir miktar vereceğim der, doktor ameliyata başlar, yarıda bırakmasıyla göz sorunlu olacaksa, ameliyatı tamamlamalıdır. |
Amil işi bitirmeden bırakır, cail ücreti işin bitmesi için bırakmışsa, hiçbir ücret talep edemez. Mesela; kim elbisemi dikerse ona on lira vereceğim der, amacı yapılan işin miktarına göre ücret ödemek olursa, amilin yaptığı iş oranında ücretini ödemelidir. |