KAZA VE KADER

Kaza ve kader meselesi kelam ve felsefe konusu olup, uzun yıllar beşerin düşünce ve zihin meşguliyeti olmuştur. Kaza ve kader konusuna berirli bir başlangıç tarihi göstermek yanlıştır. Zira bu konu daima insanların zihinlerinde yer almıştır. Düşünürler insanın bu dünyada halinin nasıl olduğunu hep düşünmüş ve incelemişlerdir. Acaba, insan dünyada yaptığı fiillerde tamamen özgür olup kendi ihtiyarıylamı yoksa her hangi bir etken tarafından mecbur olup o fiillerini gerçekleştirmiştir?

Kaza ve kader konusu bu özelliğinden dolayı, insanları kendisi ile meşgul etmiştir. Hatta felsefe ve kelamda öğrenimi olmayanlar dahi bu konuda görüş bildirmişlerdir. Kaderciler bazen kaza ve kader kelimesi yerine baht ve şans kelimesini kullanmışlar, sorumluluk altından çıkmak ve kendilerini avutmak için karşılarına çıkan şeyleri baht ve şans ile yorumlamışlardır.

Bu önemli konuyu tam ayrıntılarıyla ele almak için önce kaza ve kader kelimelerinin manalarını ele alalım.

KAZA VE KADERİN BAZI MANALARI

1- Kaza; iki davalı arasında hükmetmeye denir. Örneğin, “Şüphesiz ki Rabbin kıyamet günü onların aralarında ihtilaf etmekte oldukları şeyler hakkında hükmedecektir.” 1

2- Kaza; bir şeyin haberini vermeye, birisini haberdar etmeye denir. Örneğin, Allah-u Teala Hz. Lut’un kıssaında, ona kavmının akibetinden haber vermiş ve şöyle buyurmuştur; “Ona, (Lüt’a) şu- hükmümüzü vahyettik: Sabaha çıkarlarken mutlaka onların ardı kesilmiş olacaktır. 1

1- Kaza, vacib etme ve emir verme anlamına gelir. Örneğin, “Rabbin sadece kendisine kulluk etmenizi, ana babanızada iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti.” 2

2- Kaza, irade ve takdır anlamına gelir. Örneğin, “Bir şeyi dilediğinde ona sadece -ol- der, oda hemen oluverir.” 3

“Sizi bir çamurda yaratan, sonra ölüm zamanını takdir eden ancak odur.”

4 Kaderin bazı manaları ise şunlardan ibarettir;

1- Kader; kudret buldu, atılım gücü buldu manasına gelir. Allah-u Teala şöyle buyuruyor, “gökleri ve yerleri yaratan onların benzerlerini yaratmaya kadir değilmidir?”5

“Allah dileseydi şüphesiz onların kulaklarını sağır, gözlerini kör ederdi. Allah şüphesiz herşeye kadirdir.”5

2- Kader; daraltmak anlamına gelir. Yüce Allah şöyle buyuruyor; “Onu imtahan edip rızkını daralttığımda ise “Rabbim beni önemsemedi” der.”6

“ Deki Rabbim dilediğine bol rızık verir ve (dilediğinden) kısar” 7

3- Kader, tedbir ve ölçü anlamına gelir. Örneğin; “Yer yüzünde kaynaklar fışkırttık. (Her iki) su, tedbir ve takdir edilmiş bir işin olması için birleşmişti.” 8

1- Kader hüküm ve emir verdi manasına gelir, örneğin, “Bunun üzerine onu ve ailesini kurtardır. Yalnız karısı müstesna; onun geride kalmasını hükmettik”9

2- Kader, ölçü ve denge anlamına gelir, örneğin; “Geniş zırhlar imal et, dokunmasını ölçülü yap.10

1- Kader, Kemmiyet ve miktar anlamına gelir, örneğin; “Her şeyin hazineleri yalnız bizim yanımızdadır. Biz onu ancak belli bir miktar-ölçü ile indiririz.11

2- Kader, zaman ve mekan anlamına gelir, örneğin; “Biz sizi dayanıksız bir sudan yaratmadıkmı? İşte o suyu belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik.12

3- Kader, kesin hüküm ve mutlak yerine gelmesi gereken şey anlamına gelir; Örneğin; Önce gelip geçenler arasında da Allahın adeti böyle idi. Allahın emri mutlaka yerine gelecek, yazılmış bir kaderdir.13

Müslümanlardan bazırlarının, insanların kaderi önceden belirlenmiştir, iyi ve kötü amellerde insanın alın yazısı önceden yazılmıştır deyipte, kaza ve kader inancında yanlışlığa düşenlerin, bu yanlışlıklarına kaza ve kader kelimelerinin çok değişik olan manaları sebep olmuş olabilir.

1- Hicr,66

2- İsra/23

3- Bakara/117

4- En’am/2

5- Bakara/20

6- Fecr/16

7- Sebe/36

8- Kamer/12

9- Neml, 57

10- Sebe, 11

11 Hicr, 21

12- Mürselat, 20-22