تبیان، دستیار زندگی
آقا نجفی قوچانی:نویسنده کتاب معروف و بیش از آن معروف تر کاستسیاحت غرب!
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آقا نجفی قوچانی

آخرت

در ابتدای امر نام آقانجفی قوچانی نام ناشناخته‌ای به نظر می‌آید، ولی وقتی كه نام «سیاحت غرب» یا «سرنوشت ارواح پس از مرگ» به میان می‌آید، آن وقت چهرة این عالمِ دانشور به عنوان نویسندة این كتاب، از غبارِ غربت زدوده می‌شود.

زندگینامه کوتاه:

آقا نَجَفیِ قوچانی، سیدمحمد حسن‎بن سیدمحمد نجفی (1295-1363ق/1878-1944م)، فقیه، حکیم و ادیب. آقانجفی در روستای خسرویه از توابع قوچان به دنیا آمد. پدرش سیدمحمد که در خسرویه به کشاورزی اشتغال داشت به تحصیل فرزندش رغبت بسیار نشان می‎داد. چون او را به مکتب سپرد، کتابهای فارسی مرسوم و جزواتی از قرآن مجید و مقداری ترسّل و نصاب و حساب جُمَل و اعداد هندسی را خواند، ولی تمایلی به ادامة تحصیل نشان نداد. گرچه پدرش اهل علم نبود، اصرار داشت فرزندش برای ادامة تحصیل به مکتب برود. در 13 سالگی از خسرویه به شهر قوچان رفت و پس از 3 سال تحصیل، پیاده از راه سبزوار و نیشابور، به مشهد رفت و در مدرسة «دو درب» ادبیات و سطح را تا قوانین فراگرفت. در 1313ق/1895م در سن 20 سالگی همراه یکی از همدرسانش پیاده از راه کویر و طبس وارد یزد شد و از آنجا به اصفهان رفت و در مسجد عربون ساکن گردید. در اصفهان منظومة حاج‎ملاهادی سبزواری را نزد آخوند کاشی، رسائل را از شیخ عبدالکریم گزی و حکمت را نزد میرزاجهانگیرخان قشقایی فرا گرفت.

او با نوشتن كتاب سیاحت شرق علاوه بر شرح حال خود، چگونگی زندگی طلبگی و وضع اجتماعی آن زمان (حدود 1310 تا 1338 هجری قمری) را در قوچان، مشهد، اصفهان و نجف را با بیانی ساده و شیرین نگاشته است.

گاهی نیز در درس فقه و خارج آقانجفی جهانگیرخان قشقایی فرا گرفت. گاهی نیز در درس فقه و خارج آقانجفی اصفهانی حاضر می‎شد. تحصیلات آقانجفی قوچانی در اصفهان با دشواری بسیار همراه بود چنانکه گاه ناچار می‎شد برای گذران زندگی، برخی از کتابهای خود را به بهای اندک بفروشد. وی پس از 4 سال توقف در اصفهان، روانة عراق و پیاده آهنگ نجف کرد. و چون بدان‎جا رسید، در حجره‎ای متروک واقع در یکی از مدارس شهر ساکن شد. در نجف به حوزة درس آخوند ملامحد کاظم خراسانی راه یافت و تصمیم گرفت برای ادامة تحصیل در آنجا بماند. وی سخت به آخوندملامحمد کاظم خراسانی ارادت می‎ورزید به گونه‎ای که در جنبش مشروطیت و قیام آخوند و علمای نجف از طرفداران مشروطیت گشت و حقایقی از جنبش روحانیت را در کتاب سیاحت شرق یاد کرد. وی در 30 سالگی به درجة اجتهاد رسید. شریعت اصفهانی و محمدباقر اصطهباناتی نیز از استادان او بودند. در آخرین روزهای توقف در نجف، از فوت پدرش در قوچان آگاه شد و ناگزیر پس از 20 سال توقف در آن شهر، در 1338ق/1920م به ایران آمد و برای زیارت به مشهد رفت. پس از توقفی کوتاه در مشهد، به درخواست مردم قوچان وارد این شهر شد و ماندگار گشت. وی متجاوز از 25 سال از عمر خود را در مقام فقاهت و حاکمیت شرع در قوچان گذراند و در ضمن به ادارة حوزه علوم دینی پرداخت. آقانجفی در شب جمعه 26 ربیع‎الثانی 1363ق/20 مارس 1944م در 68 سالگی در قوچان بدرود زندگی گفت و در حسینیّة خود به خاک سپرده شد. آرامگاه او اکنون زیارتگاه مردم قوچان است.

آثار:

1. شرح دعای صباح، خطی

آخرت

 وی دعای صباح منسوب به امام‎علی(ع) را به فارسی برگردانده و آن را شرح کرده است. نگارش این اثر در 1327ق/1909م پایان یافته است.

 2. عذر بدتر از گناه

 دربارة مشروطیت ایران، انشای این رساله آمیزه‎ای از نثر عربی و فارسی است، نگارش آن متعلق به 1328ق/1910م

 3. سیاحت شرق

این اثر از تألیفات مهم آقانجفی است و دربارة سوانح عمر از ابتدای زندگی، گزارش تحصیلات او در شهرهای قوچان، مشهد و اصفهان و چگونگی ورودش به نجف اشرف و تحصیلات نهایی تا رسیدن به درجة اجتهاد است. وی در این کتاب ضمنِ شرح ماجرای زندگی و مشقات دوران تحصیل که به مناسبت رویدادهای زندگیش پیش آمده، مباحث و معارف اسلامی را به استناد آیات و روایات با قلمی ساده شرح داده است. در این کتاب خواننده با نکات علمی و رویدادهای آن زمان آشنا می‎شود. چون آقانجفی خود در اوایل مشروطیت در نجف بوده، رویدادهای تاریخی و واکنش نهضت مشروطیت در نجف بوده، رویدادهای تاریخی و واکنش نهضت مشروطیت را در عراق به‎ویژه در نجف، به تفصیل شرح داده است. مسائل تعلیم و تربیت و تزکیة نفس نیز در این کتاب به چشم می‎خورد. این کتاب در 1347ق/1928م نگارش یافته و در 1362ش در تهران چاپ شده است.

4. سیاحت غرب

 در کیفیت عالم برزخ و سیر ارواح بعد از مرگ، خطی است و در 1352ق/1933م نگارش یافته است.

5. شرح و ترجمة رسالة تُفّاحیّة ارسطو از باباافضل کاشانی، خطی، نگارش 1354ق/1935م

6. سفری کوتاه به آبادیهای قوچان

 که در ضمن آن به اوضاع اجتماعی و اعتقادی روستاییان نیز پرداخته است.

7. اثبات رجعت، خطی، عربی و فارسی، نگارش 1321ش

8. حیوه‎الاسلام فی احوال آیه‎الله‎الملک‎العلآم، خطی، در شرح حال آخوندملامحمدکاظم خراسانی. از وی کتابهای دیگری نیز یاد شده است.

مآخذ: آقانجفی، محمدحسن، سیاحت شرق، به کوشش رمضانعلی شاکری، تهران، امیرکبیر، 1362ش، جمـ ؛ ایرانیکا؛ حائری، عبدالهادی، تشیّع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر، 1360ش، صص 117، 118، 149؛ شاکری، رمضانعلی، جغرافیای تاریخی قوچان، فرهنگ و هنر خراسان، 1346ش، صص 220، 221؛ کفایی، عبدالحسین، مرگی در نور (زندگانی آخوندخراسانی)، مشهد، زوار، 1359ش، ص 44، 45، 102-106، 122، 123، 185-186، 283،-285، 269-271.

مطالب مرتبط:

درگذشت آیت الله نجفی قوچانی

تهیه و تنظیم برای تبیان:نرگس امیرسرداری