سوالات هارون از امام كاظم علیه السلام

امامان گرامى ما با دانشى الهى كه داشتند در مورد هر سوالى كه از آنان مى‌شد، پاسخى درست و كامل و در حد فهم پرسشگر، مى‌دادند. و هر كس حتى دشمنان، چون با آنان به احتجاج و گفتگوى علمى مى‌نشست، با اعتراف به عجز خویش و قدرت اندیشه گسترده و احاطه‌ كامل آنان، برمى‌خاست.

هارون الرشید امام كاظم(علیه السلام) را از مدینه به بغداد آورد و به احتجاج نشست:

هارون گفت: مى‌خواهم از شما چیزهایى بپرسم كه مدتى است ذهنم را مشغول كرده است و تا كنون از كسی نپرسیده‌ام، به من گفته‌اند كه شما هرگز دروغ نمى‌گویید، جواب مرا درست و راست بفرمایید!

امام كاظم علیه السلام: اگر من آزادى بیان داشته باشم، تو را از آنچه مى‌دانم در زمینه پرسشت آگاه خواهم كرد.

هارون: در بیان آزاد هستید، هر چه مى‌خواهید بفرمایید. و اما نخستین پرسش من: چرا شما و مردم، معتقد هستید كه شما فرزندان ابوطالب از ما فرزندان عباس برترید، در حالی كه ما و شما از تنه یك درختیم. ابوطالب و عباس هر دو عموهاى پیامبر بودند و از جهت خویشاوندى با پیامبر، با هم فرقى ندارند؟

امام: ما از شما به پیامبر نزدیكتریم.

هارون: چگونه؟

امام: چون پدر ما ابوطالب با پدر رسول اكرم برادر تنى(پدر و مادر یكى) بودند ولى عباس برادر ناتنى (تنها از سوى مادر) بود.

امام: آیا آزادى بیان دارم.

هارون: در آغاز سخن، گفتم دارید.

امام: امام على بن ابیطالب(علیه السلام) مى‌فرمایند: با بودن اولاد، جز پدر و مادر و زن و شوهر، دیگران ارث نمى‌برند، و با بودن اولاد براى عمو نه در قرآن و نه در روایات، ارثى ثابت نشده است. پس آنان كه عمو را در حكم پدر مى‌دانند، از پیش خود مى‌گویند و حرفشان مبنایى ندارد (پس با بودن زهرا، فرزند رسول الله(علیهماالسلام) به عموى او عباس ارث نمى‌رسد.)

مضافا آن كه از پیامبر در مورد على(علیه السلام) نقل شده است كه: «اقضاكم على»؛ على بهترین قاضى شماست و نیز از عمر بن خطاب نقل شده است كه: «على اقضانا»؛ على بهترین قضاوت كننده ماست.

و این جمله، عنوان جامعى است كه براى حضرت على(علیه السلام) به اثبات رسیده، زیرا همه دانش‌هایى كه پیامبر، اصحاب خود را با آنها ستوده از قبیل علم قرآن و علم احكام و مطلق علم، همه در مفهوم و معناى قضاوت اسلامى، جمع است و وقتى مى‌گوییم على در قضاوت از همه بالاتر است یعنى در همه علوم از دیگران بالاتر است.

(پس گفتار على(علیه السلام) كه مى‌گوید: با بودن اولاد، عمو ارث نمى‌برد، حجت است و باید آن را بپذیریم نه گفته: عمو در حكم پدر است را، زیرا به تصریح پیامبر، على(علیه السلام) از دیگران به احكام دین آشناتر است.)

هارون: پرسش دیگر:

چرا شما اجازه مى‌دهید مردم شما را به پیامبر نسبت بدهند و بگویند: فرزندان رسول خدا در صورتی كه شما فرزندان على هستید، زیرا هر كس به پدر خود نسبت داده مى‌شود (نه به مادر) و پیامبر جد مادرى شماست؟

امام: اگر پیامبر زنده شده و از دختر تو خواستگارى كند، به او مى‌دهى؟

هارون: سبحان الله، چرا ندهم، بلكه در آن صورت بر عرب و عجم و قریش، افتخار هم خواهم كرد.

امام: اما اگر پیامبر زنده شود از دختر من خواستگارى نخواهد كرد و من هم نخواهم داد.

هارون: چرا؟

امام: چون او پدر من است (ولو از طرف مادر) ولى پدر تو نیست. پس مى‌توانم خود را فرزند رسول خدا بدانم.

هارون: پس چرا شما خود را ذریه رسول خدا مى‌دانید و حال آن كه ذریه از سوى پسر است نه از سوى دختر؟

امام: مرا از پاسخ این پرسش معاف كن.

هارون: نه، باید پاسخ بفرمایید و از قرآن دلیل بیاورید.

امام: «... و مِن ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون و كذلك نجزى المحسنین و زكریا و یحیى و عیسى (1) ...»

اكنون مى‌پرسم: عیسى كه در این آیه ذریه ابراهیم به شمار آمده، آیا از سوى پدر به او منصوب است یا از سوى مادر؟

هارون: به نص قرآن، عیسى پدر نداشته است.

امام: پس از سوى مادر، ذریه نامیده شده است، ما نیز از سوى مادرمان فاطمه(درود خدا بر او) ذریه پیامبر محسوب مى‌شویم.

آیا آیه دیگر بخوانم؟

هارون: بخوانید!

امام: آیه مباهله را مى‌خوانم: «فمن حاجك فیه من بعد ما جائك من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبین»(2)؛ هیچ كس ادعا نكرده است كه پیامبر در مباهله با نصاراى نجران جز على و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام)، كس دیگرى را براى مباهله با خود برده باشد پس مصداق ابنائنا (پسرانمان را) در آیه مزبور، حسن و حسین (درود خدا بر ایشان) هستند، با این كه آنها از سوى مادر به پیامبر منسوبند و فرزندان دختر آن گرامى‌اند.

هارون: از ما چیزى نمى‌خواهید؟

امام: نه، مى‌خواهم به خانه خویش بازگردم.

هارون: در این مورد باید فكر كنیم... (3)

پی‌نوشت‌ها:

1- سوره انعام، آیه 84 .

2- سوره آل عمران، آیه 61 .

3- منبع مناظره: عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 81/ احتجاج طبرسى، ص 211- 213/ بحارالانوار، ج 48، ص 129- 125