نحوه تنظیم قراردادهای رحم اجاره ای
بررسی ابعاد حقوقی اجاره رحم
در مواردی که جنین در رحم مادر واقعی قابل رشد و نمو نباشد، می‌توان از روش رحم جایگزین استفاده نمود که در قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور و آیین نامه اجرایی آن مراحل قانونی این روش پیش بینی شده است.
مفهوم لقاح مصنوعی
معنی لغوی لقاح، آبستن شدن و تلقیح، آبستن کردن است. به داخل کردن نطفه مرد در رحم زن به وسیله آلات پزشکی یا وسیله‌ای غیر از نزدیکی را تلقیح مصنوعی گویند. تلقیح مصنوعی ممکن است با نطفه شوهر یا بوسیله نطفه بیگانه انجام گیرد. اهدای تخمک نیز در موارد نداشتن مادرزادی تخمدان یا نارسایی تخمدان در اثر بیماری و شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زنانی که در نگهداری جنین مشکل دارند، می‌توانند از رحم جایگزین استفاده نمایند. در این روش بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه، جنین را در رحم اجاره ای می‌گذارند. از این پس این فرد را مادر میانجی می‌نامند.
قرارداد بین صاحبان جنین و مادر اجاره‌ای
قرارداد بین صاحبان جنین و مادر اجاره‌ای به عنوان اجاره رحم معروف شده است درحالیکه کاملا منطبق با ضوابط اجاره نیست. در قانون نص صریحی که این قرارداد چه نامیده می‌شود وجود ندارد. به نظر می‌رسد این قرارداد در زمره قراردادهای ماده 10 قانون مدنی است که مبنای شکل‌گیری آن تراضی طرفین است. در این قرارداد اجرت معمولا مشخص می‌شود. همچنین می‌توانند در قسمت شروط ضمن عقد مواردی از جمله خودداری از استعمال دخانیات و الزام به اجرای دستورات پزشک را پیش بینی نمایند.| بیشتر بخوانید: حکم اجاره دادن رَحِم رحم اجاره ای 60 میلیون تومان |
ماده 1 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور مقرر می‌دارد؛ کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی‌صلاح مجاز‌خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال‌جنین‌های حاصله از تلقیح خارج از رحم زوجهای قانونی و شرعی پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری‌آنها (هر یک به تنهایی یا هر دو) به‌اثبات رسیده اقدام نمایند.
در اصل تشکیل جنین خارج از رحم حاصل از سلول های زوجین تردیدی وجود ندارد اما در صورتی‌که یافت سلول‌ها مستلزم ارتکاب حرام باشد، تعدادی از فقها ارتکاب حرام را مشروط به ضرورت نموده اند؛ در صورتی که نطفه زوجین در خارج از رحم تلقیح شود و سپس به رحم زن دیگری منتقل گردد، این کار ذاتا اشکالی ندارد. ولی با توجه به این که غالباً مستلزم نظر و لمس حرام می‌باشد جز در موارد ضرورت جایز نیست.(1)
شرایط لازم برای زوجین متقاضی جنین
مطابق ماده 2 قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب 29 /4 /1382 مجلس شورای اسلامی تقاضای دریافت جنین باید به صورت مشترک از جانب زوجین تنظیم و تسلیم دادگاه شود.ماده 2 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور: " تقاضای دریافت جنین اهدایی باید مشترکاً از طرف زن و شوهر تنظیم و تسلیم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرایط ذیل مجوز دریافت جنین را صادر‌می‌کند:
الف - زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه‌دارشدن نداشته باشند و زوجه‌استعداد دریافت جنین را داشته باشد.
ب - زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
ج - هیچ‌یک از زوجین محجور نباشند.
د - هیچ‌یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعب‌العلاج نباشند.
هـ- هیچ‌یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.
و - زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند."
ماده 4 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور: "بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در محاکم خانواده، خارج از نوبت و‌بدون رعایت تشریفات آئین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تأیید صلاحیت زوجین قابل تجدیدنظر می‌باشد."
وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.
محرمانه بودن
مطابق قانون در اهدای جنین لازم است اطلاعات بیمار محرمانه باقی بماند. در ایران تحقیقات نشان می‌دهد زوجین دریافت کننده جنین به ناشناس ماندن اهداکنندگان تمایل دارند، حتی شوهرانِ زنِ دریافت‌کننده بیش از خود زن تمایل به ناشناخته ماندن اهداکنندگان دارند.(2)همینطور در بند ت ماده 6 آیین نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، به لزوم محرمانه بودن دریافت، نگهداری و انتقال جنینهای اهدایی اشاره می‌شود. اطلاعات مربوط به جنینهای اهدایی، جزو اطلاعات به کلی سری طبقه‌بندی می‌شوند.
ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور: "اهدا جنین باید با موافقت و رضایت کتبی زوجهای اهداکننده و در مراکز مجازتخصصی درمان ناباروری، با احراز هویت آنان و به صورت کاملاً محرمانه انجام گیرد."
رابطه والدین با طفل حاصل از لقاح مصنوعی
حقوق و وظایف والدین نسبت به طفل حاصل از لقاح مصنوعی دقیقا مانند طفلی است که به صورت طبیعی متولد شده‌است. قانونگذار، حقوقی را که برای طفل طبیعی و مشروع مقرر شده، برای طفل حاصل از لقاح مصنوعی نیز محترم شمرده است.ماده 3 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور: "وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است."
کلام آخر
لقاح آزمایشگاهی یا تلقیح مصنوعی به دو روش لقاح داخل رحمی و خارج از رحم صورت می‌گیرد. اهدا جنین مطابق نظر اکثریت فقها عملی جایز بوده بر همین اساس قانونگذار ایران اقدام به وضع قانون در این زمینه نموده است. قانونگذار ایران مستند ماده 1 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور، اجازه انتقال جنین های حاصل از لقاح خارج رحمی زوجین قانونی و شرعی به زوجین نابارور را به مراکز درمانی ناباروری داده است.پی نوشت:
1. آیة الله مکارم شیرازی دام ظله2. فهیمه رمضانی تهرانی، تفاوت دیدگاه زوجین در زمینه گامت‌های اهدایی، سخنرانی ارائه شده در دومین سمینار کشوری اهدای گامت و جنین، اسفند 84 دانشگاه تهران.
