تبیان، دستیار زندگی

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

نَحنُ وَسیلَتُهُ فی خَلقِهِ، وَ نَحنُ خاصَّتُهُ و مَحَلُّ قُدسِهِ وَنَحنُ حُجَّتُهُ فی غَیبِهِ و نَحنُ وَرَثَةُ أنبیائهِ؛

ما وسیله ی تقرب به خدا در میان بندگان اوییم، ما بندگان ویژه و برگزیده ی او و جایگاه قدس الهی ایم، ما حجت خدا در غیب او و وارثان پیامبران اوییم.

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 16، ص 211

شرح حدیث:

انسانهای پاک و متقی نزد خدا آبرو دارند. 

می توان با «وسیله» قرار دادن آنان در درگاه خدا به حاجات رسید. 

این نکته در آموزه های دینی ما «توسّل» نام دارد. خود خداوند در قرآن فرموده است که برای رسیدن به رحمت الهی در پی «وسیله» باشید. 

اهل بیت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در علم و ایمان، در تقوا و فضیلت، در کرم و رأفت، در احسان و سخاوت از همه برترند. در میان بندگان خدا «وسیله» و راه رسیدن به رحمت الهی و قرب پروردگارند، از امتیازات و خصایص فراوانی برخوردارند، قدس و پاکی و عظمت پروردگار در وجود آنان تجسّم یافته است، آنان از سوی خدا «حجّت» معرفی شده اند و سند دین و برهان حق به شمار می روند. 

خط طولانی معارف آسمانی که به دست پیامبران به بشر رسیده است، به آنان منتهی می شود و عترت پیامبر وارث فرهنگ انبیایی و نورانیّت راه خدایند. 

وقتی فضایل و مناقب این خاندان را بشناسیم، این معرفت ما را به محبّت می رساند و محبت آنان ما را به همراهی و تبعیّت می کشاند. اگر خود آنان هم به بیان فضایل و ویژگیهای خود پرداخته اند، برای آن است که انسان این حجتهای خدایی را بشناسد و از علوم و کمالاتشان بهره برد. 

باشد که ما نیز وارث مکارم و خوبیهای آنان باشیم!

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه (علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت زهرا (علیها السّلام) خطاب به گروهی از زنان که به عیادت او رفته بودند، فرمودند:

اَصبَحتُ وَاللهِ عائِفةً لِدُنیا کُنَّ، قالِیةً لِرِجالِکُنَّ، لَفَظتُهُم بَعدَ اَن عَجَمتُهُم، و شَنَأتُهُم بَعدَ اَن سَبَرتُهُم، فَقُبحاً لِفلُولِ الحَدِّ وَ خَوَرِ القَناةِ وَ خَطَلِ الرّأیِ؛

به خدا قسم صبح کرده ام در حالی که از دنیای شما بیزارم، از دست مردانتان خشمگین و ناراضی ام. پس از سنجش، آنان را پس زدم و پس از آزمودن از ایشان خسته و ملول شدم. چه زشت است کند شدن تیزی و بُرش و سستی نیزه و آشتفتگی اندیشه.

معانی الاخبار، ص 304

شرح حدیث:

انتظار می رفت امت پیامبر، پس از آن همه هدایتها، نصیحتها، ارشادها، توصیه ها و نشان دادن راه درست و هشدار دادن از بیراهه ها سخن او را آویزه ی گوش سازند و چراغ راه. 

اما... دریغا که آن همه سخن و توصیه را فراموش کردند یا خود را به فراموشی زدند و خاطر عزیز دختر پیامبر و عترت رسول را آزردند تا حدی که وقتی جمعی از زنان به عیادت آن بانوی بزرگ رفتند، زبان به اعتراض و نکوهش گشود و از این که حق اهل بیت رعایت نشد و حرمت پیامبر را پاس نداشتند، گلایه کرد. 

چنین بود که زهرای اطهر علیه السّلام ناخشنودی خود را هم از این دنیای دون و بی وفا، هم از دنیا طلبان سست عهد، ابراز می کند و می فرماید که آن قوم پس از پیامبر خدا امتحان خوبی ندادند. 

حضرت آنان را آزمود و از عملکردشان به ستوه آمد. 

مثل خوراک تلخی که انسان به دهان می برد، اما آن را به بیرون می افکند، آنان تلخ بودند و کام اهل بیت را تلخ کردند و در امتحان «مودّت ذی القربی» مردود شدند. 

و... این یعنی کند شدن شمشیر برّان و سست شدن نیزه و آشفته شدن فکر و فهم!

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَبَوا هذِهِ الاُمَّة محمّدٌ و علیٌّ، یُقیمانِ اَوَدَهُم وُ یُنقذانهِمِ مِنَ العَذابِ الدّائِمِ إن أطاعُوهُما، وَ یُبیحانِهِمِ النَّعیمَ الدّائِمَ اِن وافَقُواهُما؛

محمد و علی پدران این امّتند، کژیهای آنان را استوار می سازند و آنان را از عذاب ابدی نجات می دهند، البته اگر مردم از این دو پیشوا اطاعت کنند، و اگر با آن دو همراهی و موافقت کنند، نعمت جاودانه ی بهشت را روزی آنان می سازند.

تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام ، ص 330

شرح حدیث:

غیر از پدر نسبی که سبب ولادت انسان است و حق پدری بر گردن فرزند دارد، پدر فکری، روحی و معنوی هم وجود دارد که حق هدایت و نصرت و تعلیم و تربیت بر انسان دارد. 

حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم و حضرت امیر علیه السّلام پدر معنوی امت و از پدر دلسوزتر و خیرخواه ترند. 

اگر امت از ضلالت و بیراهه نجات یافته اند و به خدا و حق و معنویات گرویده اند، در سایه ی عنایات و دلسوزیهای پدرانه ی پیامبر خدا و جانشین او بوده است. 

اگر پدر فرزند را از رنج و سختی دنیا می رهاند، پیامبر و امام وسیله ی نجات و رهایی انسان از عذاب ابدی در آخرتند. 

اگر پدر فرزند را سر سفره ی خود می نشاند و آب و غذا و خوراک و پوشاک او را تأمین می کند، پیامبر و امام، امت را بر سر سفره ی معنوی دین می نشانند و از کرامت خدا و نعمت هدایت و بهشت برین برخوردار می سازند. 

پیشوایان دین نقش هدایت و منجی را دارند، 

امّا... شرط رهایی از عذاب قیامت و بهره مندی از نعمتهای بهشت، «اطاعت» و «همراهی» است. 

اگر کسی پا به پای رسول و امام راه سعادت و آخرت را نپیماید، آنان چه کنند؟ «گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحب خانه چیست؟»

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

مَا الّذی نَقَموا مِن أبی الحَسنِ؟ نَقَموا وَاللهِ مِنهُ نَکیرَ سَیِفهِ وَ قِلّةَ مُبالاتِهِ لِحَتفِهِ وَ شِدَّةَ وَ طاَتِهِ وَ نَکالَ وَقعَتِهِ وَ تَنمُّرَهُ فی ذاتِ الله؛

چه چیز را از اباالحسن علی بن ابی طالب خرده گرفتند و به انتقام گیری پرداختند؟ تنها عیب علی (که آنان را به انتقام گیری از او کشاند) شمشیر برّان او، بی اعتنایی به مرگ، استواری او در راه دین، ضربه های بی امان او بر دشمن و سرسختی و قاطعیّت او در راه خدا بود.

بلاغات النساء، ص 132

شرح حدیث:

در این سخن حضرت زهرا (علیها السّلام) از برخورد نامناسب مردم با امیرمؤمنان و کنار گذاشتن او از صحنه ی سیاسی جامعه و پایمال کردن حق او که حق امت نیز بود، سخن می گوید و شکوه می کند. 

راستی چرا با علی علیه السّلام آن گونه رفتار کردند؟

از او چه بدی دیده بودند؟ چه عیب و نقصی داشت که به آن موضع گیری نامناسب و جاهلانه پرداختند؟

بی گناهی کم گناهی نیست در دیوان عشق

یوسف از دامان پاک خود به زندان رفته است

امام علی علیه السّلام هم در مبارزه با دشمنان و مشرکان سرسخت و کوشا بود، شهادت طلب و شجاع بود و از مرگ هراسی نداشت، 

در راه عقیده و خدا و دین بی تزلزل و استوار بود، 

با دشمنان خدا و قرآن کمترین سازشی نداشت و صلابت و استواری او بی نظیر بود. 

اینها بود گناه علی! 

این فضایل و درخشندگیها برای حسودان تنگ نظر یا ضربه خوردگان از عدالت و حق، آزار دهنده و دشمن ساز است. 

امام علی علیه السّلام تاوان صداقت و ایمان و جهاد و صبر خود را می داد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام ) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَماوَ اللهِ! لَو تَرکُوا الحَقَّ عَلی اَهلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِترَةَ نَبِیّه، لَما اختَلَفَ فِی اللهِ تعالی إثنانِ؛

به خدا قسم اگر مردم حق را به اهلش وامی نهادند و از عترت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم پیروی می کردند هرگز دو نفر درباره ی خدا (و اسلام) اختلاف نمی کردند.

کفایه الأثر، ص 199

شرح حدیث:

نقش محوری «ولایت» در جامعه ی اسلامی مهم است. امامت امّت را وحدت می بخشد و از تفرقه جلوگیری می کند و پراکندگیها را به سامان و همدلی و همفکری می رساند. 

این سخن را حضرت زهرا (علیها السّلام) پس از رحلت پیامبر خدا فرمود، آن هم کنار قبر حضرت حمزه ی سیدالشهدا در اُحد. کسی به نام محمود بن لبید حضرت فاطمه (علیها السّلام ) را آن جا در حالت گریه و عزاداری دید. فرصت را غنیمت شمرد و سؤالهایی مطرح کرد و از امامت امیرمؤمنان پرسید. 

حضرت در جواب او به حادثه ی غدیر و سخنان پیامبر درباره ی علی علیه السّلام و امامان پس از او اشاره کرد. وی پرسید: پس چرا علی علیه السّلام از اقدام برای گرفتن حق خویش باز نشست؟ حضرت با استناد به سخن پیامبر که «امام مثل کعبه است، سراغ او باید رفت، نه این که او سراغ مردم برود» فرمود: اگر مردم حق را به حقدار می دادند و از خاندان نبوت تبعیّت می کردند، مردم به حق می گراییدند و وحدت اعتقادی بر محور «حق» پدید می آمد و اختلاف در امّت پیامبر بروز نمی کرد. 

این نقش امامت و ولایت است که جهتها و نیروها و افکار و حرکتها را به وحدت می رساند و جامعه را از اتحاد و انسجام برخوردار می سازد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَنارَ اللهُ بأبی، مُحمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم ظُلَمَها وَ کَشَفَ عَن القُلوبِ بُهَمَها وَجلّی عَنِ الأبصارِ غُمَمَها وَقامَ فی الناسِ بِالهِدایَة فَأنقَذَهُم مِنَ الغِوایَةِ وَ بَصَّرَهُم مِنَ العمِایَة؛

خداوند به برکت وجود پدرم محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم ظلمتهای امت را روشنی بخشید و ابهامهای قلوب را برطرف ساخت و تیرگیها را از چشمها زدود. آن حضرت در میان مردم به هدایت برخاست، آنان را از گمراهی نجات داد و از کوردلی بینایشان ساخت.

العوالم، ج 11، ص 469

شرح حدیث:

بعثت حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم روشن شدن چراغی فروزان در شب تاریک مردم جاهلیت زده و سرگردان بود. 

خداوند بارها در قرآن از این نعمت عظیم یاد کرده و آن را منّتی بر بشریّت شمرده است. 

پیامبران الهی حجّتهای پروردگارند. 

وجودشان در میان مردم «راه» را نشان می دهد و سخنانشان جانها و اندیشه را روشن می سازد و دعوت مستمر و زحمات فراوانشان موجب «هدایت» انسان می شود. 

از این رو بشریّت در طول تاریخ مدیون پیامبران بوده است و از رهنمودهای آنان مسیر «کمال» را شناخته و پیموده است. 

کوری فقط نابینایی چشم و نداشتنِ بصر نیست، بصیرت نداشتن کوریِ سخت تری است. انبیای الهی با مشعلی از هدایت الهی که در دست داشتند، آمدند تا انسان را از قید و بندهای اوهام و خرافات و جهالتها برهانند و با خدا و فطرت و حقیقت آشتی دهند. 

آنان که قدردان این روشنگران راه بودند، راه را شناختند و از حیرت و بی خبری رستند و آنان که ناسپاسی کردند و دعوت پیامبران را تکذیب نمودند، در جهل و سرگردانی ماندند. 

حضرت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم پر فروغ ترین چهره ی این سلسله ی نورانی بود که جهان را منوّر ساخت و هنوز هم خورشید هدایتش در جهان می تابد. 

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند: وقتی امام حسن علیه السّلام به مادرش گفت: مادر! چرا برای مؤمنان دعا می کنی ولی برای خودت دعا نمی کنی؟ فرمود:

یا بُنَیَّ! اَلجارُ، ثُمَّ الدّارُ؛

فرزندم! اول همسایه، سپس خانه.

بحارالأنوار، ج 43، ص 82

شرح حدیث:

کمال انسان در رها شدن از خودخواهی و خودپرستی است. 

آنان که غم دیگران را می خورند، نه خدمتی به مردم می رسانند و نه در غم و شادی ایشان شریک می شوند، از «روح انسانی» فاصله گرفته اند. 

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

سیره ی اولیای الهی آن بوده است که با رفتار خود به ما درس نوع دوستی و مهرورزی بدهند. 

دعا در حق دیگران نشان آن است که ما برای آنان ارزش قائلیم و دوستشان داریم و بهره مندی و کامیابی آنان را مایه ی مسرّت خویش می دانیم. 

چه خوب است که انسان خوبیها و نعمتها و برخورداریها را تنها برای خودش نخواهد و مردم را هم در دعاهای خویش شریک کند!

اگر حضرت زهرا (علیها السّلام ) لباس عروسی خود را به فقیر داد، یا قرص نان افطارش را به مسکین و یتیم و اسیر بخشید، یا شب تا صبح برای دیگران دعا کرد و برای خودش چیزی نخواست، به خاطر کمال او در انسانیت و عاطفه و مهر به همنوعان و خیرخواهی برای نیازمندان بود. 

این شیوه الگوی ماست تا ما نیز دلهایی داشته باشیم که به عشق مردم بتپد و در اندیشه ی محرومیت زدایی از آنان باشد. 

پی نوشت: 

1. بحارالأنوار، ج 43، ص 82

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اِلهی اَصلِح لی دینی، الّذی هُوَ عِصمَةُ اَمری، وَ اَصلِح لی دُنیایَ الّتی فیها مَعاشی، وَ اَصلِح لی آخرتیَ الّتی الَیها مَعادی، وَاجعَلِ الحَیاةَ زیادهً لی مِن کلّ خَیرٍ، وَ اجعَلِ الموتَ راحَهً لی مِن کُلّ شرًّ؛

خداوندا! دینم را اصلاح کن که نگهدار کار من است، دنیای مرا اصلاح کن که خانه ی تلاش و معاش من است، آخرتم را اصلاح کن که بازگشتم به سوی آن است، زندگی مرا سبب زیادی هر خیر، و مرگ مرا مایه ی راحتی از هر شّر قرار بده.

الصحیفة الفاطمیه، ص 56

شرح حدیث:

«دین» و «دنیا» و «آخرت»، جلوه گاه حضور معنادار انسان در جهان هستی است. 

بعضی در اعتقادات به بیراهه می روند حتی تا حد شرک و کفر. 

گروهی برای رسیدن به دنیا دست به هر کاری می زنند حتی گناه. 

گروهی هم در پی لذتها و خوشیهایند حتی به قیمت باختن آخرت و تباه کردن سرنوشت و دچار شدن به عذاب ابدی. 

اگر «دین» کسی اصلاح شود، دچار بی دینی و انحراف فکری و عقیدتی نمی شود، و اگر دنیای کسی اصلاح شود، معاشی سالم که زمینه ساز معاد مطلوب است، خواهد داشت و اگر آخرت کسی اصلاح شود، اسیر دنیا نمی شود و به فکر آبادانی آخرت خواهد بود. 

این سه خواسته ی مهم و سرنوشت ساز به زندگی و مرگ انسان جهت و معنا می دهد. 

چگونه ممکن است زندگی سبب افزونی هر خیر برای انسان شود و چه سان می توان مرگ را موجب راحتی از هر بدی قرار داد جز با اصلاح دین و دنیا و آخرت؟

بازنده کسی است که آخرت را ببازد. 

برنده هم کسی است که به سعادت اخروی برسد. 

باید زندگی را دورانِ کِشت خیر و صلاح» قرار داد تا مرگ آدمی طلیعه ی ورود به مرحله ی «برداشت اجر» باشد. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

اَنّی تُؤفَکونَ؟ و کِتابُ اللهِ بَینَ اَظهُرِ کُم، اُمُورُهُ ظاهِرَةٌ وَ احکامُهُ زاهِرَةٌ وَ اَعلامُهُ باهِرةٌ... ؛

شما را کجا به بیراهه می برند؟ درحالی که کتاب خدا (قرآن) میان شماست، امور قرآن آشکار است، احکامش درخشان است و نشانه های آن فروزنده.

العوالم، ج 11، ص 471

شرح حدیث:

وقتی کسی کاروان سالار و پیشرو برای جامعه است، هنگام خطر هشدار می دهد، بیراهه ها را نشان می دهد و از بروز فتنه ها یا افتادن در گمراهیها بر حذر می دارد. 

اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم چنین نقشی دارند. مثل قرآن هادی امّتند و در کنار کتاب خدا «راه» و «بیراهه» را نشان می دهند و انحرافها را گوشزد می کنند. 

نشانه های عدول از راه خدا و سنت رسول در جامعه ی اسلامی دیده می شد که حضرت زهرا (علیها السّلام ) خطبه خواند و هشدار داد و آیات قرآن و توصیه های پیامبر خدا را یاد آوری کرد. 

شگفت از آن جماعتی که به فاصله ی اندکی از رحلت پیامبر پیمانها را شکستند و برای رسیدن به قدرت روشن ترین وصایای پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را زیر پا گذاشتند و اهل بیت علیه السّلام را کنار زدند. 

اگر قرنها از طلوع اسلام و تعالیم محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم گذشته بود و آن انحرافها و غفلتها پیش می آمد، توجیه پذیر بود، ولی... نکوهش دختر پیامبر از آن قوم از این جهت است که هنوز آیات روشن و روشنگر قرآن باقی است و هنوز نشانه های دین خدا محو نشده و هنوز عترت آن پیامبر و کتاب خدا در میان مردم است و این بدعتها و گمراهیها پیش می آید!

این است که می پرسد: به کجا چنین شتابان؟ چه زود از راه به در شدید؟

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)

حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

مَن عادانا فَقَد عادَی اللهَ وَمَن خالَفَنا فَقَد خالَفَ اللهَ وَ مَن خالَف الله فَقَد إستوجَبَ مِنَ اللهِ العذابَ الالیم؛

هر کس با ما دشمنی کند، با خدا دشمنی کرده است، وهر کس با ما مخالفت کند، با خدا مخالفت کرده است، و هر کس با خدا مخالفت کند، به یقین از سوی خداوند مستوجب عذاب دردناک است.

نهج الحیاة، ص 240

شرح حدیث:

بزرگترین فضیلت اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم معیار بودن آنان برای خشم و رضای الهی و موافقت و مخالفت با پروردگار است. 

آنان فانی در خدایند و آنچه را خدا می خواهد می گویند و به آنچه پروردگار می پسندد عمل می کنند و محبوب خداوند جهانند. پس خواسته ی آنان با خواسته ی پروردگار یکی است و عملشان با حکم خدا منطبق است. 

دوستی با دوستان هر کس نشانه ی صداقت در دوستی است. 

وقتی خاندان پیامبر دوستان و اولیای برگزیده ی خدایند، پس دشمنی با آنان دشمنی با خداست و مخالفت با آنان هم خروج از دایره ی ولایت و اطاعت خدای سبحان است. 

اینکه اهل بیت علیه السّلام معیارند، نعمتی برای بشریت و مسلمانان است، تا خط اصلی و راه درست را گم نکنند و هر جا تردید داشتند یا در حق و باطل بودن هر فرقه و گروه مردد ماندند، آن مورد و آن گروه را با این «معیار الهی» مقایسه کند تا راه درست را بشناسند. 

کیفر مخالفت با خدا عذاب دوزخ است. 

شخص مسلمان باید مواظب باشد تا از مدار بندگی خدا و اطاعت پیامبر و امام و همسویی با اهل بیت عصمت و طهارت علیه السّلام خارج نشود. 

منبع: حکمت های فاطمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از حضرت فاطمه علیها السّلام) ، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1390)