باسمه تعالی
سال اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی
تبیین مفهوم مدیریت جهادی از دیدگاه مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری سال 1393 را سال « اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» نامیدند. هر چند این نام در برگیرنده اجزا و مفاهیم دیگری از جمله «رابطه اقتصاد و فرهنگ» و « عزم ملی» نیز می باشد اما نویسنده این مطالب صرفا به مبحث مدیریت جهادی پرداخته و معتقد است در عملیاتی نمودن شعار امسال ابتدا می بایست معنا و مفهوم آن مورد تبیین قرار گیرد. در همین راستا مطالعات نشان می دهد متاسفانه تا کنون تعریف دقیقی از مدیریت جهادی نشده است. لذا در این مقاله، با رجوع به منظومه فکری مقام معظم رهبری، سعی می شود تعریفی از این اصطلاح ارائه شود.
واژه مدیریت جهادی از دو جزء «مدیریت» و «جهاد» تشکیل شده است در نتیجه در ابتدا این دو واژه را تعریف می نماییم.
الف) مدیریت
در تعریف اصطلاح مدیریت آمده است: «مدیریت فرایند به کارگیری مؤثرو کارآمد منابع مادی وانسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع وامکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.»(1)
همچنین اقتداری معتقد است:«مدیریت عبارت است از علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن ،رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی برای نیل به هدف های مطلوب با حد اکثرکارایی»(2)
ب)جهاد
در قرآن کریم گاهی بحث از قتال شده است مانند ایه واجب شدن نبرد با مشرکین که میفرماید «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتال»(3) و گاهی بحث جهاد مطرح گردیده است: «وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ»(4). واژه «قتال» فقط به معنای مقابله نظامی و درگیری با دشمن است(5) ولی واژه «جهاد» به معنای هرگونه کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکیها است و قتال شعبهای از جهاد است.(6)
با توجه به اینکه مبحث مدیریت جهادی از سوی مقام معظم رهبری عنوان گردیده بهتر دیدیم جهت تبیین مسئله جهاد از منظومه قکری ایشان استفاده نماییم.
ایشان در دیدار با بسجیان می فرمایند:« عرصه‌ى حضور بسیج خیلى وسیعتر از عرصه‌ى نظامى است. اینى كه من بارها گفتم و تكرار میكنم كه نباید بسیج را یك نهاد نظامى به حساب آورد، تعارف نیست؛ بلكه حقیقت قضیه این است. بسیج عرصه‌ى جهاد است، نه قتال. قتال یك گوشه‌اى از جهاد است. جهاد یعنى حضور در میدان با مجاهدت، با تلاش، با هدف و با ایمان؛ این میشود جهاد. لذا «جاهدوا بأموالكم و أنفسكم فى سبیل اللَّه»؛ جهاد با نفس، جهاد با مال. جهاد با نفس كجاست؟ فقط به این است كه توى میدان جنگ برویم و جانمان را كف دست بگیریم؛ نه، یكى از انواع جهاد با نفس هم این است كه شما شب تا صبح را روى یك پروژه‌ى تحقیقاتى صرف كنید و گذر ساعات را نفهمید. جهاد با نفس این است كه از تفریحتان بزنید، از آسایش جسمانیتان بزنید، از فلان كار پرپول و پردرآمد - به قول فرنگى‌ها پول‌ساز - بزنید و تو این محیط علمى و تحقیقى و پژوهشى صرف وقت كنید تا یك حقیقت زنده‌ى علمى را به دست بیاورید و مثل دسته‌ى گل به جامعه‌تان تقدیم كنید؛ جهاد با نفس این است. یك قسمت كوچكى هم جهاد با مال است.»(7)
همچنین مقام معظم رهبری در تشریح موضوع جهاد فرمودهاند: «معیار جهاد شمشیر و میدان جنگ نیست. معیار جهاد همان چیزی است که امروز در زبان فارسی ما در کلمهی مبارزه وجود دارد. فلانی آدم مبارزی است. فلانی آدم مبارزی نیست. نویسندهی مبارز، نویسندهی غیر مبارز. عالم مبارز، عالم غیر مبارز. دانشجوی مبارز و طلبهی مبارز، دانشجوی غیرمبارز و طلبهی غیرمبارز. جامعهی مبارز و جامعهی غیرمبارز. پس جهاد یعنی مبارزه.
در مبارزه دو چیز حتماً لازم است: یکی اینکه در آن جد و جهد و تحرکی باشد. انسان در رختخواب یا در پستوی خانه که نمیتواند مبارزه کند، در مبارزه باید جد و جهدی وجود داشته باشد... دوم اینکه در مقابلش دشمنی باشد.
مبارزه در آنجا که دشمن نیست معنا ندارد. پس جهاد متقوم بر این دو رکن است... اگر کسی علیه دوست جد و جهد کند این جهاد نیست بلکه فتنه و اخلال است. اگر کسی در مقابل دولت حق در مقابل صلاح و نظام حق جد و جهد و تلاش کند این فتنه و محاربه است، جهاد نیست. حالا این جد و جهدی که انجام میگیرد به هر شکلی باشد چه به شکل نوشتن، گفتن، کتاب و چه به شکل شبنامه، شایعهپراکنی، نقزدن و منفیبافی همهاش فتنهگری و اغواگری و بعضی از اشکالش محاربه است. اگر همهی اینها در مقابل دشمن خدا و دشمن علی لسانالله و لسان رسوله و اولیائه علیهمالسلام باشد میشود جهاد فیسبیلالله. پیغمبر(ص) به اینگونه جهاد دعوت میکند. پس تنبلی و نشستن و بیکارگی و بیاهتمامی از امت پیغمبر خواسته نیست. جهاد دایم».(8)
معظمله در بیانی دیگر فرمودهاند: «جهاد یعنی مبارزه. در زبان فارسی جنگ و ستیزهگری معنای مبارزه را نمیدهد. میگویی من دارم مبارزه میکنم: مبارزهی علمی میکنم، مبارزهی اجتماعی میکنم، مبارزهی سیاسی میکنم، مبارزهی مسلحانه میکنم، همهی اینها مبارزه است و معنا دارد. مبارزه یعنی تلاش پر نیرو در مقابل یک مانع یا یک دشمن. اگر هیچ مانعی در مقابل انسان نباشد مبارزه وجود ندارد. در جادهی آسفالته انسان پایش را روی گاز بگذارد و با باک پر از بنزین سفر کند این را مبارزه نمیگویند. مبارزه آنجایی است که انسان با مانعی برخورد کند که این مانع در جبهههای انسانی میشود دشمن و در جبهههای طبیعی میشود موانع طبیعی. اگر انسان با این موانع درگیر شود و سعی کند آنها را از میان بردارد این میشود مبارزه. جهاد در زبان عربی عیناً به همین معناست یعنی مبارزه. جهاد در قرآن و حدیث هم به همین معناست. همه جا به معنای جنگ مسلحانه نیست. البته یک جا با جنگ مسلحانه تطبیق میکند یک جا هم با جنگ غیرمسلحانه تطبیق میکند».(9)
«اساساً همین وجود مانع است که به تلاش انسان معنا و حقیقت معنوی میبخشد و اسمش میشود جهاد؛ والّا اگر مانع نبود، جهاد معنی نداشت. جهاد یعنی جد و جهد همراه با زحمت و چالش با موانع».(10)
تعریف مدیریت جهادی
با توجه به تعاریفی که به صورت خاص از دو واژه «مدیریت» و «جهاد» ارائه شد می توان گفت مدیریت جهادی یعنی:
علم و هنر رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی، مبتنی بر مبارزه نه صرفا در عرصه نظامی بلکه در تمامی عرصه های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... جهت نیل به اهداف راهبردی و کلان یک سیستم و رفع موانعی که در رسیدن به آن وجود دارد.
با توجه به این تعریف و با توجه به نام گذاری سال جدید بوسیله مقام معظم رهبری، مشخص می شود معظم له مدیریت جهادی در عرصه های اقتصادی و فرهنگی را مورد توجه خاص قرار داده اند. و این بدان معناست که در این دو عرصه مشکلات و موانع حادی وجود دارد که می بایست با یک مدیریت مبارز و جهادی این موانع و مشکلات را از سر راه پیشرفت نظام مقدس جمهوری اسلامی برداشت. قطع به یقین می توان این نام گذاری را در راستای اجرای سیاستهای کلی نظام در خصوص « اقتصاد مقاومتی» تبیین نمود.
برخی از مولفه های و ویژگی های مدیریت جهادی
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار رئیس و اعضای شورای اسلامی، شهردار، معاونین و شهرداران مناطق مختلف تهران تأکید کردند؛ «در اداره کلان شهر تهران و همچنین در اداره کشور باید روحیه خدمت به مردم با نیت خدایی و با تکیه بر علم و درایت یا همان روحیه مدیریت جهادی حاکم باشد تا بتوان از مشکلات عبور کرد و به پیش رفت.»(11)
در نتیجه ایشان سه ویژگی را برای مدیریت جهادی برشمرده اند:
1- خدمت به مردم
2- نیت خدایی(خلوص)
3- تکیه بر علم
البته ویژگی های سلبی و ایجابی دیگری نیز برای مدیریت جهادی می توان بر شمرد که برخی از آنها عبارتند از:
الف) اعتقاد به نصرت و یاری خداوند متعال
ب) پرهیز از هرگونه تجمل گرایی و گرایش کامل به سادگی
پ) آینده نگری
ت)شایسته سالاری
ث) داشتن روحیه مردمی و حضور دائم در جمع مردم و کسب نظرات ایشان
ج) کار و مجاهدت خستگی ناپذیر
چ) خود سازی و تزکیه دائمی
ح) ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی و گروهی
خ) دشمن شناسی
د) مسئله شناسی
ذ) استفاده صحیح و دقیق از بیت المال
ر) سعی در افزایش بهره وری بیشتر از منابع موجود
و...
البته پرداختن دقیق تر به ویژگی های مدیریت جهادی مجال دیگری می طلبد که به لطف خدا سعی می نمایم در اولین فرصت به آن بپردازم.
امید است این مقاله فتح بابی در جهت تبیین علمی و علملیاتی شعار امسال باشد.
امین کوشکی
مدرس گروه علوم سیاسی دانشگاه حکیم سبزواری
منابع:
1- دانشنامه رشد daneshnameh.roshd.ir
2- http://modireiatirani.blogfa.com/post-2.aspx
3- بقره 216
4- حج 78
5- قاموس قرآن ، واژه قتال
6- تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 181
7- سایت مقام معظم رهبری http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=9640
8- رهبر انقلاب در شروع درس خارج فقه 20/6/73 به نقل از www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5824/7000/84733?ParentID=82067
9- رهبر انقلاب 17/4/83 به نقل از www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5824/7000/84733?ParentID=82067
10- رهبر انقلاب در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاههای شیراز 14/2/87 به نقل از www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5824/7000/84733?ParentID=82067
11- سایت الف http://alef.ir/vdcamunuu49n661.k5k4.html?212152
