تبیان، دستیار زندگی

نهبندان‌ناحیه‌ای است‌كویری، خشك و كم آب. اهمیت این منطقه‌ پیش‌ از‌ اسلام بسیار بیش‌تر بوده است‌ چرا كه این منطقه‌ در مسیر بندرعباس به خراسان قرار داشته و‌ از ‌این باب موقعیتی سوق‌الجیشی داشته است.‌ جمعیت شهرستان نهبندان در سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 هـ . ش، 43.065 نفر بوده است كه از این شمار 21.698 نفر مرد و 21.367 نفر زن بوده اند. مردم نهبندان ایرانی و‌ آریایی نژادند و با گویش محلی و نزدیك به خراسانی سخن می گویند. لهجه آن ها به گویش سیستانی نیز نزدیك است و بعضی از آن ها به سیستانی سخن می گویند. همه نهبندانی ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. مردم نهبندان سخت‌كوش، مهربان، ساده، آزاده، پاك‌اندیش و مهمان نوازند. مهم ترین هنردستی مردم این ناحیه، قالیچه بافی است. مردم منطقه با تولید‌قالیچه‌هایی با طرح‌های بلوچی، تركمنی، و نقش های گلدانی، مددخانی و محلی، درآمد عمومی را افزایش می دهند و برخی از این صنایع به خارج صادر می‌شوند. 
مکان های دیدنی و تاریخی
تپه صیادان در كنار كوه قلعه شاه دژ، تخت سردار ، قلعه نیه، مزار پر سر، مزار پیرحاجیان، مزار یا قدمگاه هماهنگ درباختر شهر نهبندان و مسجد گلستان مكان های دیدنی و تاریخی این منطقه را تشكیل می‌ دهند.

مشخصات جغرافیایی
شهرستان نهبندان با پهنه‌ای بیش از 20 هزار كیلومتر مربع، در خراسان‌جنوبی‌قرار دارد. نهبندان از سوی شمال به شهرستان بیرجند، از باختر به استان كرمان، از جنوب و جنوب خاوری به استان سیستان و بلوچستان محدود است. هوای نهبندان گرم وخشك بوده و زیر تأثیر آب وهوای كویری اختلاف دمای زیادی بین زمستان و تابستان آن دیده می شود. بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها، 42 درجه بالای صفر و كم ترین آن در زمستان ها، 10 درجه زیر صفر است. در سال های معمولی میزان باران سالیانه نهبندان به 150 میلی متر می رسد.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
نهبندان در گذشته «نه» و «نیه» نامیده می شده است. بیش تر آثار تاریخی، از جمله «تاریخ سیستان» از این سرزمین با نام های بالا یاد كرده اند و گویا از سده 7 هـ . ق به بعد «نهبندان» گفته شده است. «نی» به زبان پهلوی، به معنی «بنا» و «شهر» بوده و نظیر آن در کلماتی چون نیشابور و نهاوند دیده می شود. لازم به یادآوری است که نهبندان در لهجه مردم محل و در گفتگو، كه جنبه خودمانی تری دارد، هنوز همان «نه» گفته می شود. واژه نهبندان شاید از زمانی متداول شده، كه روستای بندان در 75 كیلومتری جنوب خاوری «نه» به گونه زندان و بندان فرمانروایان سیستان درآمده و این دو نام با هم و در كنار هم به كار رفته اند. به هر حال شهر «نه» در كناره كویر، در پیش از اسلام وجود داشته و از آبادی های مهم و استراتژیك آن زمان به شمار می رفته است.نهبندان، همانند دیگر مناطق خراسان، در سال های 30- 31 هـ . ق به دست مسلمانان افتاد و در سده های نخستین اسلامی در قلمرو امویان و عباسیان بود. نهبندان از سال 205 هـ . ق تا سال 247 هـ . ق كه یعقوب لیث سیستانی، در سیستان بر روی كارآمد، در دست طاهریان خراسان بود. یعقوب لیث پس از نبردهای بسیار با دشمنان و عاملان خلیفه عباسی، سرانجام در 25 محرم سال 147 هـ . ق، بر سیستان و پیرامون آن چیره شد و نهبندان نیز به قلمرو وی افزوده شد. در 287 هـ . ق، اسماعیل سامانی، در نبردی بر عمرو لیث صفاری پیروز شد و سیستان و خراسان، از جمله نهبندان را به دست آورد. در سال 389 هـ . ق، محمود غزنوی با سرداران سامانی جنگیده بر خراسان چیره شد.
در زمان جانشینان سلطان محمود، سلجوقیان شورش كردند و طغرل اول سلجوقی، پس از چیره شدن بر سلطان مسعود غزنوی،‌ در 429 هـ . ق، به حكومت رسیده سیستان و خراسان از جمله نهبندان را به قلمرو خود افزود. از سال 622 تا 668 هـ . ق، نهبندان یكی از مراكز آباد بوده و والی هایش گاه زیر فرمان خوارزمشاهیان كرمان بوده و زمانی به نیابت از فرمانروایان سیستان، زمام امور این ناحیه را نیز به دست داشته اند.
در سال 668 هـ . ق‌كه امیر ترشیز (كاشمر) با سپاه مغول به نیه آمد و آن جا را خراب كرد، ملك نصیر الدین، فرمانروای سیستان، پسر خود، شمس الدین علی را به نیه فرستاد تا آن جا را باز سازی كند. سیستان در دوره حكومت ملك نصیر الدین توانمند شد و ایالت قهستان از قاین تا ترشیز، تابع سیستان بود و امرای كرمان در هنگام گرفتاری و جنگ، در سیستان پناه می جستند. ركن الدین محمد، فرزند دیگر نصیر الدین، به دلیل ناسازگاری با پدر از سیستان رفت و در پیرامون آن، به گشودن دژها و شهرها و تهیه سپاه پرداخت و در شهر نیه استقرار یافت. وی در نیه دژها و باغ های متعددی به وجود آورد.پس از پیروزی شاه اسماعیل اول صفوی بر شیبك خان اوزیك و گشودن هرات در سال 916 هـ . ق ، ملك محمود سیستانی - فرمانروای سیستان - از جانب وی به عنوان حاکم نهبندان و تمامی سرزمین های كرانه جنوب هیرمند پایدار شد. به هر حال، نهبندان تا اواخر سده 10 هـ . ق، تابع سیستان بوده است و از این زمان زیر نظر امرای قاین اداره می شده است، به طوری كه در نیه، حاکمی از سوی آنان مأمور امور دیوانی بوده است. این امر تا میانه دوره پهلوی نیز ادامه داشته است .

عمارات و محوطه های باستانی درشهرستان نهبندان

تخت سردار نهبندان

جایگاه بلندی است كه پیش از جدا شدن افغانستان از خاك ایران، نیه از نواحی تابع هرات به شمار می‌رفته است. سردار زمان خان،‌‌‌حاكم هرات برای سركوب مردم نیه، كه مالیات نپرداخته بودند رهسپار این دیار شد او در نیه دستور می‌دهد جایگاهی بسازند و بر فراز آن تختی به پا كنند. چهل نفر از بزرگان نیه را به حضور طلبیده و همگی را گردن می‌زند از آن زمان این محل تخت سردار نامیده شده است. 
تپه صیادان نهبندان
تپه صیادان یا تپه صیدو، در كنار كوه قلعه شاه دژ قرار دارد و یك گوشه آن به تپه خربندان پیوند یافته است مردم محل می‌گویند این همان خرگاه است كه در شاهنامه فردوسی از آن یاد شده است. به یك سوی او دشت خرگاه بود دگر سوی تا هندوان راه بود.