تبیان، دستیار زندگی

پنجم آذر سال‌روز درگذشت مرتضی ممیز است.
بنیان‌گذار رشته‌ گرافیک در ایران که او را بیشتر با لوگوهای معروفی که طراحی کرده می‌شناسند.

 طراحی لوگو و نشانه یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های هر سازمان است. وجود یک لوگوی اختصاصی، جایگاه سازمان و نهاد مورد نظر را در جامعه ارتقا می‌دهد. طراحی یک نشانه برای یک مکان، سازمان و یا مفهوم از دشوارترین کارهای طراحان و گرافیست‌هاست.

آن‌ها باید با در نظر گرفتن اصول طراحی، نشانه‌ای را طراحی کنند که در عین سادگی، اختصار و زیبایی، کاملا گویا و دارای هویت بصری باشد.

طراحی نشانه و لوگو یکی از تخصص‌های رایج و منحصر به فرد در طراحی‌های گرافیکی محسوب می‌شود. در دنیای امروز داشتن لوگو برای هر موسسه و سازمان از اولین اصول معرفی و تبلیغ است. مرتضی ممیز که خود طراح و بنیان‌گذار رشته‌ی گرافیک در ایران است، نشانه‌های بسیاری را برای سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات طراحی کرده که از معروف‌ترین طراحی‌های لوگو در ایران به شمار می‌روند.

ممیز پس از یک عمر فعالیت هنری، روز پنجم آذرماه سال 84، پس از تحمل یک دوره‌ی سخت بیماری سرطان، در بیمارستان آبان تهران درگذشت. پیکر او را در باغبان‌کلا (محلی واقع در کردان کرج) به خاک سپردند.

ایسنا

موزه رضا عباسی، در سال ۱۳۵۶ در خیابان شریعتی تهران گشایش یافت و به یاد نقاش مشهور دوره صفوی «رضا عباسی» نام‌گذاری شد. این موزه شامل آثار هنری دوره پیش از تاریخ تا قرن سیزدهم هجری است که در سه تالار پیش از اسلام، هنرهای اسلامی و نگارگری و خوشنویسی به نمایش گذاشته شده ‌است. نشانه این موزه یکی از زیباترین نشانه‌هایی است که توسط ممیز طراحی شده و خوشنویسی‌اش نیز کار محمد احصایی است. ممیز درباره‌ی این طرح گفته است:

«برای طراحی نشانه موزه‌ی رضا عباسی فرصت مغتنمی برایم پیش آمد، زیرا این نقاش جد بزرگ خانواده‌ی من است؛ این بود که مشتاقانه دست به کار شدم و کنار دست محمد احصایی نشستم و از صبوری او استفاده کردم و دایم پیچ و خم‌ها را به قلم و دست او دادم تا ترکیب نوشته به دست آمد و بعد در آتلیه‌ام مفصل روی ترکیب‌بندی‌ها کار کردم. آیدین آغداشلو هم روی گل اسلیمی اصلاحاتی انجام داد.»

علامت استاندارد ایران

شاید بتوان گفت معروف‌ترین طراحی نشانه‌ی مرتضی ممیز نشانه‌ای است که برای موسسه‌ی استاندارد ایران طراحی کرده است و سال‌هاست که روی کالاها و محصولات مختلف دیده می‌شود. ممیز این طرح را در سال 1364 و با استفاده از حروف اول کلمات Institute of Standard and Industrial Research of Iran که نام لاتین «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» است طراحی کرد. این گرافیست درباره‌ی طراحی این نشانه گفته است:



«در طراحی نشانه‌ی استاندارد توانستم از قلمی استفاده کنم که به خوبی حروف اختصاری ISIRI را به کلمه‌ی ایران تبدیل کند. دوست داشتم کادر فلش مانندی اطراف نوشته را ببندد. کادری که دو زاویه‌ی آن کاملاً تیز و دو زاویه‌ی دیگر منحنی و نرم باشد، تا در نهایت خلاصگی فلش حداکثر و حداقل را که هدف داوری مؤسسه در محصولات است نشان دهد. اما این حد سادگی برای سفارش‌دهنده کافی نبود؛ با اضافه کردن خطوط بیشتر حالت فلش را نمایان‌تر کردم.»

شهرداری تهران

پایتخت ایران در قدیم شهر دروازه‌ها بود. دروازه‌هایی که بعدها به کمک ممیز آمدند تا او بتواند طرح مناسبی را برای شهرداری تهران پیاده کند. آرم شهرداری تهران از آشناترین نشانه‌ها برای شهروندان تهرانی است. ممیز این طرح را در سال 1368 طراحی کرد. او مسیر طراحی این نشانه را این‌گونه شرح داده است:



 «هدف اصلی‌ام در طراحی نشانه‌ی شهرداری تهران، نشان دادن شهری با دروازه‌های قدیمی‌اش بود. ضمن کار، از ترکیب دروازه‌ها به نقش گلی رسیدم. تعداد دروازه‌های قدیم تهران 12 تا بود. فکر کردم برای حفظ سادگی نقش، تعداد گلبرگ‌ها را به کم‌ترین عدد مناسب برسانم.»

سازمان آتش‌نشانی ایران

نشانه‌ای که روی ماشین‌های آتش‌نشانی می‌بینیم کار مرتضی ممیز است که آن را در سال 1374 برای سازمان آتش‌نشانی طراحی کرد. در این نشانه طرحی از یک شعله دیده می‌شود. او درباره‌ی طرح این سازمان توضیح داده است:

«برای آن که شعله را طراحی کنم تلاش زیادی کردم. اول خواستم شعله‌ی سرکشی را طراحی کنم؛ بعد فکر کردم شعله حالت شعاری پیدا می‌کند و بالاخره فکر کردم اگر شعله فرمی قوی و چشم‌گیر داشته باشد هم نیت اولیه‌ی مرا مطرح می‌کند و هم جنبه‌ی اخطار و توجه را به خوبی القاء می‌کند. چارچوب سیاه رنگ روحیه‌ی تسلط و کنترل آتش را تداعی می‌کند.»

شرکت اتومبیل‌سازی سایپا

نشانه شرکت سایپا یکی از آشناترین نشانه‌ها برای ایرانی‌هاست. لوگویی که سال‌هاست آن را در خیابان‌های شهر و روی اتومبیل‌های مختلفی که ساخت این شرکت هستند می‌بینیم. ممیز این طرح را در سال 1366 و پس از رونق گرفتن کارخانه‌ی سایپا برای این شرکت طراحی کرد و امروز به یکی از معروف‌ترین برندهای محصولات ایرانی تبدیل شده است. ممیز طراحی این نشانه را این‌گونه توصیف کرده است: 



«به کارخانه‌ی سایپا چند طرح خوب دیگر را هم پیشنهاد دادم، اما آن‌ها این طرح را که براساس نقوش آجری بناهای مراغه ساخته بودم و شباهتی به نشانه‌ی اتومبیل‌سازی «مرسدس بنز» داشت انتخاب کردند.

سازمان چای کشور

قدیمی‌ترین طرحی که مرتضی ممیز به عنوان نشانه‌ای برای یک سازمان طراحی کرده، لوگوی سازمان چای کشور است. او این طرح را در سال 1337 طراحی کرد و با بهره‌گیری از یک طرح ساده که از برگ چای الهام گرفته شده، یکی از ساده‌ترین، زیباترین و در عین حال ماندگارترین طرح‌های ممیز است که همچنان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.