به اندازه غذا بخورید!
در آموزه های پزشکی اسلامی معده و گوارش از اهمیت بالایی برخوردار است و پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) آن را منشا همه دردها و بیماریها دانسته اند. آن حضرت می فرمایند: «الْمَعِدَهُ بَیْتُ کُلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیَهُ رَاْسُ کُلِّ دَوَاء: معده خانه همه دردهاست و پرهیز، سرسلسله همه داروها.» (1)
امام رضا علیه السلام هم خوب کار کردن معده و دستگاه گوارش را با نحوه غذا خوردن در ارتباط مستقیم می دانند و می فرمایند: هر کس غذای افزون از اندازه بخورد ، این غذا او را سودی نمی رساند و هر کس به اندازه بردارد، این غذا او را تغذیه می کند و سود می رساند .آب نیز چنین است. روش پسندیده برای تو ،آن است که از هر یک از انواع غذا در فصل ویژه آن بهره بگیری. در حالی که هنوز مقداری میل داری ، از غذا دست بکش ،چرا که این کار، به خواست خداوند، برای بدن سلامت آورتر ، برای عقل ذکاوت بخش تر و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.(2)
بین غذا آب نخورید!
غذا وقتى که وارد دهان و مرى و معده مى شود اتصالا تحت تأثیر اعمال مکانیکى جهاز هضم و مواد شیمیائى غدد هاضمه است. غده هایى که در زیر زبان و معده وجود دارد با ترشحات خود نقش عمده اى را در هضم غذا بعهده گرفته اند، هر چقدر غذا خشک تر باشد غده ها بیشتر تحریک شده و زیادتر ترشح می کنند، آب خوردن بین غذا از فعالیت غده ها می کاهد و خاصیت اسیدى ترشحات آنها را کم می کند در نتیجه کار هضم را به تأخیر می اندازد پس بهترین وقت براى آشامیدن لا اقل یک ساعت بعد از غذا است آشامیدن در بین غذا از آن جهت خوب نیست که آب روى طعام ریخته مى شود و این ضرر نسبت به لقمه هائى است که قبل از آشامیدن صرف شده بنابراین بعد از خاتمه غذا هم اگر بلافاصله آب بیاشامیم خوب نیست و در صورتى که از آن ناچار شدیم براى آنکه ضرر فوق کمى جبران شود نیکو است لقمه اى از غذا روى آب بخوریم. از این رو امام رضا(ع) در یک دستورالعمل پزشکی می فرماید: من اراد ان لا یؤذیه معدته فلا یشرب بین طعامه ماء حتى یفرغ و من فعل ذلک رطب بدنه و ضعف معدته و لم یأخذ العروق قوة الطعام فإنه یصیر فی المعدة فجا اذا صب الماء على الطعام؛ کسى که می خواهد به آزار شکم مبتلا نشود در بین طعام آب نیاشامد، زیرا آشامیدن آب میان غذا بدن را مرطوب و معده را ضعیف می گرداند در نتیجه عروق خاصیت غذا را نمی گیرد ریختن آب روى طعام معده را دچار اختلال مى کند.(3)
امام رضا (ع) در مورد طریقه صحیح مصرف آب دستورالعملهای مفید و راهگشایی ارائه کرده اند. آن حضرت می فرماید: آب‌های شور و آب‌های سنگین موجب یبوست معده می‌شود و آب برف و آب یخ برای غالب مزاج‌ها مضر و خطرناک است.
درمان درد پهلو و شکم در کلام امام رضا(ع)
امام رضــا (علیه السلام) در رساله ذهبیه که در بردارنده توضیه های شفابخش و آموزه های تندرستی است ، در مورد درد پهلو و سیـــنه می فرمایند : کسی که از بروز درد شقیــقه و درد پهلو و شکم ( شوصه یا ذات الجنب ؛ ورمی گرم و دردناک است ) بیمناک است در فصل تابستان پس از خوردن ماهی تازه ، بلافاصله به خواب و استراحت نپردازد ( زیــرا طبع ماهی سرد است وخواب هم سرد کننــده بدن است که موجب تشدید سردی مغز و اعصاب و احشاء و درد سر و شکم می شود.
محمد بن ابراهیم جعفى می گوید: مردى از شکمْدردى که چیزى نمانده بود باعث مرگش شود ، به نزد على بن موسى الرضا علیهالسلام نالید و از ایشان خواست براى او در پیشگاه خداوند عز و جل دعا کند ؛ چرا که دارو و درمانهاى فراوانى که به وى دادهاند ، او را به ستوه آورده است و نه فقط او را سودى نرسانده ، بلکه بر شدّت درد او نیز افزوده است . امام ـ که درود خدا بر او باد ـ لبخند زد و فرمود : «نیکبخت مردا! دعاى ما به درگاه خداوند ، جاى خود دارد و من از خداوند مىخواهم به مدد و نیروى خود ، درد تو را بکاهد ، امّا چون درد بر تو غلبه کرد و از آن به خود پیچیدى ، گردویى بردار و بر آتش بگیر تا هنگامى که بدانى آنچه در درون آن هست ، کباب شده و آتش ، رنگ پوست آن را نیز دیگرگون کرده باشد . در این هنگام ، آن را بخور که در دم ، درد را آرام مىکند» . او مىگوید : به خداوند سوگند ، تنها یک بار این کار را انجام دادم و به اذن خداوند ، آن شکمْدردِ من ، آرام شد .
معده خود را تقویت کنید!
در توصیه های پزشکی ائمه (ع) نیز خوردن مرکبات قبل از غذا خوب و بعد از غذا برای تسهیل انجام عمل گوارش بسیار پسندیده دانسته شده است. امام رضا (ع) هم مصرف این میوه با ارزش را برای هضم و جذب غذا و کمک به رسوب زدایی از خون بدن و بهبود سوخت و ساز و پیشگیری از غلظت خون مفید شمرده اند. (4)
تغذیه صحیح همواره عامل مهمی برای پیشگیری از ابتلا به بیماریهای گوارشی است. امام رضا علیهالسلام در بیانی دیگر می فرماید : خوردن گوشت ناپخته ، در شکم ، کِرم ایجاد مىکند. و نیز می فرماید: تخممرغ بسیار خوردن و مداومت بر آن ، بیمارى سِپُرز مىآورد و ایجاد کننده بادهایى در سرِ معده است .(5)
امام رضا (ع) همچنین برای تقویت معده و گوارش می فرماید : زیاد کندر بخورید و آن را در دهان نگه دارید و خوب بجوید. جویدن آن براى من ، دوست داشتنى تر است . کندر بلغم را از معده مى شوید و معده را پاک سازى مى کند و عقل را قوى مى گرداند و غذا را گوارا مى سازد.
پانوشتها:
1. بحارالانوار، ج59، باب
2. طب الامام الرضا ،صفحه 14
3. طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقى، ص: 258.
4. محاسن برقی/ ص 555-556/ بحار الانوار ج 63/ ص 191
5. بحارالانوار، ج 62، ص 321
