تبیان، دستیار زندگی

 کنیساهای اصفهان،پیرو اصول معماری حاکم بر کلّ شهر هستند؛ویژگی هایی بنیادین و اصلی که ازجمله آنها،می توان به درون گرایی، هندسه ی منظم و... اشاره کرد. روش های ساخت و اجرای این کنیساها نیز تفاوتی با سایر بناها ندارند. ساختمان کنیساها با تاق و قوس و گنبد و جرزهای باربر ساخته شده اند.نازک کاری و تزئینات داخلی آنها از همان روش های متداول و مرسوم است، نظیر:گچ بری، نقاشی روی گچ، استفاده از انواع کاشی کاری(مقرنس، هفت رنگ و...). بنابراین،ازنظر کالبدی و کیفیت ساخت، این بناها کاملاً مشابه و جزئی از معماری سنتی شهرمحسوب می شوند.

سازماندهی فضایی جزء فضاهای اصلی: جزء فضاهای یک عبادتگاه یهودی که به آنها در قوانین مذهبی اشاره شده است،به ترتیب اهمیت و سلسله مراتب مقدس بودن، عبارتند از:

-جایگاه الواح تورات

-جایگاه پیش نماز

-مکان های نشستن افراد

-جایگاه ویژه بانوان

-ورودیافزون بر موارد فوق،در برخی از کنیساهای اصفهان، اجزای خاص معماری ایرانی نیز دیده می شود، نظیر حیاط.(1) دراین میان، نحوه سازمان دهی و کنار هم قرارگرفتن این اجزاء، کیفیت هریک از آنها و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر و درنهایت سلسله مراتبی که نحوه این قرارگیری در هریک ازاین کنیساها

ایجاد می کند، در هرکدام ازآنها بنایی خاص و منحصربه فرد می سازد.درعین حال،مجموعه ای از اصول و کیفیات مشترک نیزمیان آنها ایجاد می کند که می توانند به عنوان شاخصه های یک کنیسا و گاه در زمره شاخصه های کنیساهای اصفهان به شمارآیند.

جایگاه الواح تورات به عنوان مقدس ترین نقطه دریک کنیسا، در جبهه ی غربی کنیساهای اصفهان واقع شده اند. این جایگاهها،دراکثر موارد، به صورت تاقچه هایی در دیوارغربی کنیسا ساخته می شوند که دریچه هایی چوبی از محتویات درون آنها محافظت می کنند.درمقابلِ این دریچه ها نیز پرده ای آویخته می شود.

 این نقطه، به عنوان کانون توجه هنگام عبادت،ایجاد کننده «جهت» در فضای داخلی هستند و سمت روکردن به عبادت را که طبق قوانین مذهبی می باید رو به اورشلیم باشد، مشخص می کنند.ازآنجا که جایگاه الواح هم مقدس ترین نقطه در یک کنیسا محسوب می شوند و هم کانون توجه و تمرکز به هنگام عبادت،معمولاً پُرکارترین و قابل توجه ترین جزء فضای داخلی کنیساهای اصفهان محسوب می شوند.اولین بخش از فضای داخلی کنیسا که مورد تزئین قرار می گیرد، جایگاههای الواح تورات است.

میزان تزئینات،بسته به مقیاس کنیساها متفاوت است که ازیک گچ بری مختصر تا مقرنس کاری و نقاشی روی گچ را شامل می شود، و نتیجه ی آن،گاه نمونه هایی بسیار زیبا و چشمگیراست.

ازآنجا که این قسمت از عبادتگاه،مقدس ترازسایرنقاط آن است،می باید به گونه ای ازسایرقسمت ها جدا و مجزا شود؛و چون محوطه ی مقابل جایگاه الواح،محلّ برگزاری برخی از قسمت های خاص عبادت است،خود این محوطه،جایگاه الواح را از بقیه ی قسمت های عبادتگاه تا اندازه ای جدا می کند.گاه این محوطه، چند پله از کف عبادتگاه بالاتر ساخته می شود که این امر،علاوه برایجاد فاصله ی میان جایگاه الواح و سایر قسمت ها، بر اهمیت آن نقطه در فضای داخل، بیشتر تأکید می کند.

جایگاه پیش نماز،مکانی است که در آن یک نفربه نمایندگی ازطرف جماعت،متون نماز را با صدای بلند می خواند.این جایگاه در نقطه ی میانی و مرکزی کنیساهای اصفهان ساخته می شود.این جایگاه،همانند محوطه ی مقابل جایگاه الواح،بالاتر ازکف عبادتگاه ساخته می شود.این جایگاهها-به غیرازیک مورد-دارای طرح چهارگوش هستند(2).

 گاه این جایگاه،به صورت یک تخت بزرگ از چوب ساخته می شود و گاه به شکل یک سکو که جداره های آن با سنگ یا کاشی پوشیده می شود. دسترسی به این جایگاه، ازطریق پله هایی که در وسط اضلاع شرقی، شمالی و جنوبی آن قرار دارند، صورت می گیرد و گاه فقط از وسط ضلع های شمالی و جنوبی.درجایگاههایی که از چوب ساخته می شوند،معمولاً یک جان پناه کم ارتفاع،دورتادورجایگاه را احاطه می کند تا بر نقاط دسترسی که در وسط سه ضلع هستند، تأکید بیشتری کند.

در کنیساهایی که سقف های با پوشش گنبدی دارند، معمولاً یک گنبد اصلی و بزرگ در وسط ساخته می شود که جایگاه پیش نماز در مرکز این گنبد است. ازآنجا که معمولاً گنبدهای میانی بر روی چهارجرز و یا ستون قرار می گیرند، واقع شدنِ چهارستون یا چهار جرز در اطراف جایگاه پیش نماز،محدوده ای برای آن داخل عبادتگاه تعریف می کند و بر اهمیت آن می افزاید. دربسیاری از موارد، یک نورگیر سقفی نیز درمرکز گنبد میانی کنیسا ساخته می

شود که پایه ی آن به شکل هشت ضلعی منتظم است.نمود خارجیِ این نورگیر،یک منشورهشت وجهیِ کم ارتفاع است که پنجره های چوبیِ مشبک در همه ی وجوه آن به چشم می خورد.که دربرخی کنیساهایی که فاقد حیاط هستند،این نورگیر تنها منبع تأمین نورطبیعی و هوای تازه است و محلّ قرارگیری آن نسبت به جایگاه پیش نماز و نوری که ازبالا بر این جایگاه هدایت می کند، یک حالت تمثیلی به جایگاه پیش نماز می دهد و آن را به واسطه

ای میان عبادتگاه و آسمان تبدیل می کند-امری که عیناً با متون مذهبی،مطابق و مشابه است. (3) درمرکز یا ضلع غربی این جایگاه که نزدیک ترین نقطه ی آن به جایگاه الواح است،میز مخصوص قرائت قرار می گیرد که معمولاً یک میز چوبی مستطیل شکل مرتفع است.این میز نیز یکی از اجزائی است که اغلب مورد تزئین قرار می گیرد و گاه برخی ازاین میزها، اشیایی نفیس و ارزشمند درزمینه ی کارچوبی هستند.

منبع: سایت

پی‌نوشت‌ها:

1ـ از 12کنیسای جوباره، 6تای آنها دارای حیاط هستند.

2ـ جایگاه پیش نماز کنیسای حاج الیاهو به تبعیت ازطرح کلّی کنیسا، دارای طرح هشت ضلعی منتظم است.

3ـ همچنین،پایه ی هشت ضلعی این نورگیر، تمثیل دیگری از یک واسطه میان زمین و آسمان است.ن.ک.: GUENON, RENE_Funamental Symbols_ISBN: 1870196104, PP:177, 178.