تبیان، دستیار زندگی

مرتضى دانشمند

موضوع: كتاب و كتابخوانى

شیوه: معرفى كتابهاى مفید و تشویق به كتابخوانى

(وحشى بافقى)

روزهاى میانى ماه رمضان بود و شبهاى «شب زنده دارى» در پیش. به مناسبت درگذشت یكى از مؤمنان در مجلس فاتحه‏اى در یك مسجد منبر داشتم. جمعیتى نزدیك به پانصد نفر در مجلس حضور داشتند و من تنها نیم ساعت فرصت داشتم. با خود گفتم باید موضوع و شیوه سخن به گونه‏اى باشد كه اوّلاً: با حال و هواى مجالس فاتحه تناسب داشته باشد (یادى از معاد و جهانِ بزرگى كه همه پیش روى خواهیم داشت). ثانیا: از روش علمى و شیوه منطقى برخوردار بوده و براساس فكر و مطالعه باشد و دور از پراكنده گویى و از هر درى سخنى. ثالثا: دوست داشتم كتابِ سودمندى را درباره ولایت امیرالمؤمنین علیه‏السلام به آنان معرفى كنم كه هم ساده و شیرین و هم استدلالى باشد. سخن را با آیه 49 سوره كهف آغاز كردم:

«وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یوَیْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لایُغادِرُ صَغیرَةً وَلا كَبیرَةً إلاّ أَحْصیها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرا وَلایَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدا»؛ «و كتاب (كتابى كه نامه اعمال همه انسانهاست) گذارده مى‏شود، پس مجرمان را مى‏بینى كه از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند؛ و مى‏گویند: «واى بر ما این چه كتابى است كه هیچ عمل كوچك و بزرگى را فرو گذار نكرده مگر اینكه آن را به شمار آورده است؟! آنها همه اعمال خود را حاضر مى‏بینند؛ و پروردگارت به هیچ كس ستم نمى‏كند.»

سپس مقدمه كوتاهى را ذكر كردم:

«امروز شما عزیزان با حضور در این مجلس دو كار بزرگ انجام دادید. اوّل آنكه با خواندنِ فاتحه، روان آن عزیز از دست رفته را شاد كردید. دیگر آنكه قلب داغدیده بازماندگان را التیام بخشیدید. امّا آنچه كه مهم‏تر از این دو مسئله است اینكه این گونه مجالس بیش از آنكه براى مردگان و درگذشتگان مفید باشد، باید براى خود ما مایه عبرت باشد. عبرتى كه از این گونه مجالس مى‏توان گرفت این است كه با حضور در كنار خاك عزیزانمان باور كنیم كه

(پروین اعتصامى)

با حضور در این جلسه ما هم عملاً با آخرین منزل این دنیا آشنا مى‏شویم و هم با شنیدن و استماعِ قرآن، با راهِ بزرگ و آئین درست رفتن آشنا مى‏شویم. حال گوش جان به این آیه بسپاریم. براساس این آیه هر یك از ما ـ كه در این مجلس نشسته‏ایم ـ یك كتاب همراه دارد. كتابى كه اوراق آن از نگاه خودمان چه بسا پنهان باشد امّا فرشتگان آن را مى‏نویسند. همه كارهاى اختیارى ما در این كتاب نوشته مى‏شود؛ روزه‏هایى كه در این ماه گرفته‏اید، نمازهایى كه به پا داشته‏اید، انفاقهایى كه كرده‏اید.

در حقیقت ما نویسندگان این كتاب هستیم. با قلم عمل، كتابِ عمل خویش را مى‏نویسیم. امّا اگر قرآن را مطالعه كنیم مى‏بینیم كه قرآن از سه كتاب دیگر نیز گفتگو مى‏كند كه مجموعا چهار كتاب مى‏شود:

1. كتاب سرنوشت؛ 2. كتاب نامه اعمال؛ 3. كتاب پیامبران؛ 4. كتابِ نویسندگان. قرآن درباره هر یك از این كتابها سخن گفته است:

1. كتاب سرنوشت: كتابى است كه آنچه در زمین و در زندگى انسان اتفاق مى‏افتد در آن مندرج است. آیه 21 سوره حدید از این كتاب سخن مى‏گوید: «ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ فِى الارضِ ولا فِى اَنْفُسِكُمْ اِلاّ فى كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها اِنَّ ذلِكَ عَلَى اللّه‏ِ یَسیر»؛ «هیچ مصیبتى در زمین و نه در وجود شما روى نمى‏دهد مگر اینكه همه آنها قبل از آنكه زمین را بیافرینیم در لوحِ محفوظ ثبت است و این امر براى خدا آسان است.»

2. كتاب نامه اعمال: كه آیه 49 سوره كهف از آن سخن مى‏گوید: «وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یوَیْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لایُغادِرُ صَغیرَةً وَلا كَبیرَةً إلاّ أَحْصیها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرا وَلایَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدا»؛ «و كتاب (كتابى كه نامه اعمال همه انسانهاست) گذارده مى‏شود، پس مجرمان را مى‏بینى كه از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند؛ و مى‏گویند: «واى بر ما این چه كتابى است كه هیچ عمل كوچك و بزرگى را فرو گذار نكرده مگر اینكه آن را به شمار آورده است؟! آنها همه اعمال خود را حاضر مى‏بینند؛ و پروردگارت به هیچ كس ستم نمى‏كند.»

3. كتاب هدایت پیامبران: كه آیه 25 سوره حدید درباره این كتاب سخن مى‏گوید: «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و به همراه آنها كتاب و میزان نازل كردیم تا مردم به داد برخیزند.»

4. كتاب نویسندگان و مؤلفان: كه آیه 1 سوره قلم از آن سخن مى‏گوید: «ن وَالْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ»؛ «سوگند به قلم و آنچه [نویسندگان] مى‏نویسند.» این كتابى است كه هم انیس تنهاییهاى انسان و هم روشنى بخش صبح دانایى اوست:

كسى كه در این جهان با كتاب محشور است هیچگاه احساس تنهایى نمى‏كند.

این همان كتابى است كه نویسنده خود را به بهشت مى‏برد. قال على علیه‏السلام : «مَنْ ماتَ وَ میراثُهُ الدَّفاتِرُ وَالْمَحابِرُ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ هركس با میراثى از دفتر و مركب از جهان برود، بهشت بر او واجب مى‏شود.»

به رغم اهمیتى كه دین ما براى كتاب قائل است امّا هنوز یكى از بحرانهاى جامعه ما بحران مطالعه و كتابخوانى است. آنقدر كه جامعه ما به تماشاى فیلم سینمایى و سریال اهمیت مى‏دهد، به خواندن و مطالعه اهمیت نمى‏دهد. یكى از علّتهاى مهمِّ گریز از مطالعه، آشنا نبودن با كتابهاى مفید و سودمند است.

من امروز مى‏خواهم یكى از بهترین كتابهایى را كه درباره امیرالمؤمنین علیه‏السلام نوشته شده است به شما معرفى كنم. نام كتاب «آنگاه هدایت شدم» است.

این كتاب به عربى نوشته شده و به زبانهاى فارسى، انگلیسى، اردو و زبانهاى دیگر هم ترجمه شده است. نویسنده آن آقاى دكتر محمد تیجانى سماوى است. اوّل یك سنى بوده، آن هم نه یك سنى معمولى بلكه یكى از علماى اهل سنت بوده است. درباره مذهب حقّ به تحقیق و جستجو مى‏پردازد. براى رسیدن به چشمه حقیقت به كشورهاى مصر و عراق سفر مى‏كند. در نجف با آیة اللّه‏ خویى و شهید سیدمحمد باقر صدر دیدار مى‏كند. با آنها درباره مذهب شیعه و مذاهب دیگر گفتگو مى‏كند. حوزه‏هاى علمى و بحث و مباحثه طلاب جوان را از نزدیك مشاهده مى‏كند و تحت تأثیر سخن آن دو مرجع بزرگ و فضاى معنوى حوزه قرار مى‏گیرد و سرانجام مذهب شیعه را مى‏پذیرد. سرگذشت شگفت‏انگیز خود را در این كتاب «آنگاه هدایت شدم» مى‏نویسد كه بسیار شیرین و جذّاب است.

نتیجه این معرفى آن شد كه افراد بسیارى سراغِ كتاب و ناشر را گرفتند. یكى از دوستان مسجد مأمور شد به مركز استان برود و سى نسخه از آن را تهیه كند. پنج عدد آن را به كتابخانه مسجد هدیه كرد و بقیه نیز در اختیار علاقه‏مندان به كتاب قرار گرفت.