تبیان، دستیار زندگی

انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، با تکیه بر اسلام ناب محمدی( صلوات‌الله‌علیه)، در واپسین دهه‌های هزاره دوم میلادی در شرایطی که بشریت در چنبره ماتریالیسم و امپریالیسم دست و پا می‌زد، به رهبری امام خمینی(ره) به‌وقوع پیوست. انقلابی که در حقیقت، بزرگ‌ترین حادثه تاریخ معاصر و باشکوه‌ترین حماسه عصر انفجار اطلاعات بود. امام‌خمینی(ره)، آن عالم بزرگ ربانی، با قیام تاریخی خود که در مسیر حرکت سرخ سیدالشهدا بود، نه‌تنها زمینه‌ساز احیای مجدد دین اسلام در عصر غیبت شد، بلکه با رهبری آن تا پایان عمر گران‌بهای‌شان، موجبات تحقق احکام نورانی اسلام ناب محمدی(ص) را در عرصه حاکمیت و اداره جامعه فراهم کردند و البته این همان چیزی است که در طول دوران زندگی بشر به‌عنوان رسالت انبیا الهی بوده است.
او ولایت را از غدیر، شور را از عاشورا، شعور را از عرفات، هجرت را از مهاجران در راه خدا و جهاد را از مجاهدان بدر، احد و خندق آموخت. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در این‌باره فرموده‌اند:«انقلاب اسلامی ریشه در خون شهیدان عاشورا دارد.» تا قبل از انقلاب جهان‌شمول 1357 ایران، درغرب به‌قول نیچه خدا مرده و دین نابود شده بود و کار دنیا به‌ جایی رسیده بود که هایدگر در مصاحبه‌ای با روزنامه اشپیگل گفته بود:«خدایی بیاید و کاری بکند.» با انقلاب اسلامی در ایران، خدایی که نیچه از آن نام می‌برد دوباره ظهور کرد و روح جدیدی در کالبد دین دمیده شد. پس از آن، ایران به‌صورت ام‏القرای جهان اسلام در آمد. حتی به‌علت موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی، برخورداری از منابع عظیم و بی‏پایان انرژی و ابزار فرهنگی و اعتقادی نیرومند، پا را از این هم فراتر گذاشت و به مركز سامان‏دهی تمدن نوین اسلامی تبدیل شد؛ ایران از لحاظ جغرافیایی، درست در همان موقعیتی قرار داشت که خداوند سالیان دراز پیامبران خود را در آن موقعیت برمی‌انگیخت تا تفکرات یگانه‌پرستی آن‌ها به‌سرعت گسترش یابد. اما انقلاب اسلامی ایران در پیدایش، كیفیت مبارزه و به‌لحاظ انگیزه نیز نسبت‌به سایر انقلاب‌ها، مسیر جداگانه‌ای را پیموده است. از این رو، می‏تواند در پیامدها و دستاوردهایش نیز، متمایز و پیشروتر از سایر انقلاب‌ها باشد. البته این ویژگی‌ها، ریشه در دین و باورهای برخاسته از مذهب دارد. به‌عبارت دیگر، انقلاب ایران برآمده از مذهب، به احیای دین و تجدید حیات اسلام در کشور و جهان مدد رساند كه یكی از ابعاد آن، تولد و تداوم‌بخشی به حیات جنبش‏های سیاسی اسلامی معاصر در طی دو دهه اخیر است. چنان‌چه میشل فوکو، اندیشمند و جامعه‌شناس برجسته فرانسوی، در نوشته‌های خود با اشاره به سفری که در کوران حوادث انقلاب سال 1357 به ایران داشت و با اشاره به نظریات برخی از تحلیل‌گران غربی که جریان انقلاب ایران را عبور از غیرمدرن و سنتی به مدرنیته، تفسیر می‌کردند، با معیار قراردادن وقایع عینی و تحولات جاری می‌نویسد:«من قبول دارم که از قرن هیجدهم به ‌بعد، وقوع هر تحول اجتماعی در دنباله بسط مدرنیته بوده است، اما انقلاب ایران تنها حرکت اجتماعی است که در برابر مدرنیته قرار دارد.» در حقیقت فوکو می‌پذیرد که انقلاب اسلامی ایران، دو سده اقتدار یک اندیشه سیاسی را با همه سوابق چند صد ساله‌اش به چالش کشیده و حرف تازه‌ای دارد؛ ویژگی بارز اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) هم همین است.
لیلا عشقی، جامعه‌شناس 70 ساله و مسنی که در حال حاضر، ساکن فرانسه است، از جمله کسانی است که تحت تأثیر همین امواج بلند دینی در زمانه مرگ دینداری، چارچوب رساله پایان‌نامه دکترای خود را از دریچه شیعی و عرفان نبوی انقلاب اسلامی ایران بنا نهاد. عشقی در قسمتی از رساله‌اش چنین آورده است:«انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 از جنس مفاهیم و واقعه‌های قرآنی است، به‌گونه‌ای که حجاب زمان و مکان را در می‌نوردد و شما را فرازمانی می‌کند.»
دکتر احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور کشورمان نیز در این مورد می‌گوید:«انقلاب اسلامی، حلقه وصل بشریت با امامت و ولایت است و می‌تواند بشر را از سرگردانی نجات دهد. مأموریت انقلاب اسلامی، مأموریتی الهی و جهانی است. به همین خاطر، مسؤولان کشور باید هر کدام مسؤولیت خود را به‌درستی بشناسند و به‌درستی عمل کنند.»
ولی این‌که چطور انقلاب اسلامی ایران بر جنبش‏های سیاسی اسلامی معاصر تأثیر گذاشت و زمینه‌ساز حرکت‌های شیعی در دنیا شد را می‏توان به وجوه مشترك فراوان بین انقلاب اسلامی ایران و آن جنبش‏ها مربوط دانست. برخی زمینه‏های مشترك كه از آن‌ها به‌عنوان عوامل هم‌گرایی یا عناصر هم‌سویی و هم‌رنگی نیز می‏توان یاد كرد، عبارتند از:
1ـ ایده واحد: از آن‌جا كه انقلاب اسلامی ایران، یك انقلاب شیعی است، همانند هر جنبش اسلامی دیگر، بر پایه وحدانیت و ربانیت خداوند و رسالت نبی‌اكرم(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) بنا شده است، كعبه را قبله آمال و آرزوهای معنوی خود می‏داند، قرآن را كلام خداوند و آن را منجی بشریت گمراه تلقی می‏كند. در این‌باره امام‌خمینی(ره) فرموده‌اند:«در كلمه توحید كه مشترك بین همه است، در مصالح اسلامی كه مشترك بین همه است، با هم توحید كلمه كنید.» البته ویژگی شخصیت كاریزماتیک و مقتدرانه امام راحل و مواضع ضد استعماری ایشان كه بیش‌ترِ مسلمانان جهان بر آن اتفاق نظر دارند، نیز از جمله عوامل تأثیرگذار محسوب می‌شود.
2ـ دشمن واحد: انقلابیون، در حرکت‌های اسلامی بر این باورند که دارای دشمن مشترک هستند که همان استكبار جهانی، به سركردگی آمریكا و اسرائیل است. مانند كفار قریش، مغولان وحشی، صلیبیون‏ مسیحی، استعمارگران اروپایی و صرب‌های نژادپرست که در طول تاریخ تا به امروز، بنیان اسلام ناب را تهدید می‌کرده‌اند. انقلاب اسلامی ایران با طرح شعار «نه شرقی و نه غربی»، بدون حمایت و پشتیبانی هیچ دولتی، پرچم مبارزه علیه دشمن مشترك جهان اسلام را به دوش گرفت و اعلام استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی کرد.
3ـ آرمان مشترك: انقلاب اسلامی ایران و جنبش‏های اسلامی جهان، خواهان برچیده‌شدن بساط ظلم و فساد، اجرای قوانین اسلام، استقرار حكومت اسلامی در جامعه و به اهتزاز درآوردن پرچم توحیدی در سراسر جهان هستند که از طریق آن نفی قدرت‌ها و تكیه بر قدرت لایزال الهی و حمایت عموم مردم میسر می‌شود.
4ـ وحدت‏گرایی: تأكید انقلاب اسلامی و رهبری آن، بر لزوم وحدت همه اقشار و همه مذاهب‌ اسلامی در نیل به پیروزی در صحنه‌های داخلی و خارجی، زمینه دیگرِ گرایش جنبش‏های شیعی به‌سوی انقلاب اسلامی است؛ زیرا انقلاب ایران با الگوپذیری از اسلام ناب محمدی(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله)، هیچ تفاوتی بین مسلمانان از هر رنگ و نژادی و موقعیتی قائل نیست و بر جنبه‏های اختلاف‌برانگیز پای نمی‏فشارد، بلكه با ایجاد دارالتقریب فِرَق اسلامی، برپایی روزقدس، صدور فتوای امام‌خمینی(ره) علیه سلمان رشدی مرتد، برگزاری هفته وحدت و سایر موارد در جهت اتحاد هر چه بیش‌تر مسلمانان گام برداشته است. به همین‌دلیل طیف گسترده‏ای از گروه‏های غیر شیعی و حتی جنبش‏های آزادی‏بخش غیر اسلامی هم مشتاقانه انقلاب اسلامی ایران را الگو و اسوه خود قرار داده‏اند و متأثر از آن به‌دنبال مبارزه با استعمارگران هستند.

صدور انقلاب اسلامی در بین سایر ملت‌های جهان:
 

برخی از شعارها و پیام‌های انقلاب اسلامی، مثل این سخن امام‌خمینی(ره)، که فرمودند:«نهضت ما دارد توسعه پیدا می‏كند و می‏رود توی ملت‌ها...»(صحیفه نور، ج11، ص45) از سوی برخی به‌منزله قصد ایران برای مداخله در امور سایر كشورها و براندازی نظام‌های سیاسی آن‌ها تلقی شد. درحالی‌كه، یك‌سال بعد از ایراد این سخنان، امام(ره) فرمودند:«صدور با سرنیزه، صدور نیست. صدور آن وقتی است كه اسلام، حقایق اسلام و اخلاق انسانی، این‏ها رشد پیدا كند.»(صحیفه نور، ج13، ص263). ایشان در جای دیگر نیز تأکید داشتند:«معنای صدور انقلاب ما، این است كه همه ملت‌ها بیدار شوند و همه دولت‏ها بیدار بشوند و خودشان را از این گرفتاری‌هایی كه دارند نجات بدهند.»(همان منبع، ص123)
مقام معظم رهبری نیز می‌فرمایند:«معنای صدور انقلاب این است که ملت‌های دنیا ببینند یک ملت با قدرت خود و با اتکا بر اراده و عزم خویش و با توکل به خدا می‌تواند ایستادگی کند و تسلیم نشود.»(حدیث ولایت، ج1، ص179). دکتر صادق کوشکی، استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز در این‌باره می‌گوید:«جامعه مثل دریاست که عمق آن در همه‌جا به یک صورت نیست؛ قسمت‌هایی از آن عمیق‌تر و یا سطحی‌تر است، اصلاً اگر عمق‌ها یکسان شود جامعه به بن‌بست می‌خورد، زیرا اجتماع به همه تیپ‌ها و تفکرات نیاز دارد. فردی که عمق درکش پنج سانت باشد، ممکن است در بخش دیگری مثل کشاورزی متبحر باشد. پس جامعه متمدن، همه انواع را نیاز دارد. به همین‌دلیل امام‌خمینی(ره) برای نشر و صدور انقلاب از ابزارهای مناسب فرهنگی چون کتاب، اعلامیه و سخن‌رانی بهره برد، یعنی فعالیت‌هایی که کاملاً فرهنگی بودند. حتی زمانی هم که از امام خواستند تا به فلسطینی‌ها کمک شود، ایشان صراحتاً گفتند ما نباید قیم کشوری باشیم، باید فکر صادر کنیم نه نیرو و ابزار. به همین خاطر در کمک به فلسطین و لبنان، امام مانع فرستادن نیرو شدند و گفتند هر کشوری باید سرنوشتش را خودش تنظیم و تعیین کند. در این مسیر، سایر حرکت‌ها و جنبش‌های اسلامی، به‌خصوص شیعی، در سه مقوله از انقلاب اسلامی تأثیرپذیری بسیاری داشته‌اند.
1- انعكاس سیاسی که شامل؛ «انتخاب اسلام به‌عنوان ایدئولوژی مبارزه»، «تلاش برای دست‏یابی به حكومت اسلامی» و «نقش انقلاب اسلامی بر حیات سیاسی جنبش‏های اسلامی» است، یكی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، تجدید حیات اسلام در جهان است. مقام معظم رهبری در این‌باره فرموده‌اند:«به‏رغم گذشت بیش از یك‏صد و پنجاه سال از برنامه‏ریزی مدرن و همه‌جانبه علیه ‏اسلام، امروز در سراسر دنیا، یك‏ حركت‏ عظیم‏ اسلامی به‏وجود آمده‏است كه ‏به ‏موجب آن، اسلام در آفریقا، آسیا و حتی در قلب اروپا، حیات جدیدی را بازیافته و مسلمانان به شخصیت و هویت واقعی خود پی ‏برده‏اند.»(روزنامه کیهان22/9/1369)
درواقع، انقلاب اسلامی ایران، تکانی سخت به دنیای اسلام داد، مبنی بر این‌که اسلام قوی‌ترین وسیله‌ای است که می‌توانند به کمک آن، آزادی و استقلال خود را در این دوران پرآشوب تامین کنند. مسلمانانی که از مسلمانی خود عقده داشتند و حتی در اکثر مواقع شرم می‌کردند تا اسلام‌شان را ظهور و بروز دهند، امروز با افتخار از آزادی‌ها و روح واقعی دموکراسی از نوعی که در اسلام وجود دارد سخن می‌گویند. به بیان دیگر، عمر دوره‏ای كه اعتمادبه‌نفس در میان مسلمانان، به‌ویژه در قشر تحصیل‏كرده آن، ازبین‌رفته و شمار فراوانی از آنان، که خواهان هضم‌شدن در هویت جهانی بودند و گذشته خود را به فراموشی سپرده بودند، به پایان رسید. انقلاب اسلامی، آن اعتمادبه‌نفسی كه روزگاری پشتوانه تمدن بزرگ اسلامی بود، را احیا و بارور كرد.
شیخ عبدالله شامی، یكی از رهبران مبارز فلسطینی، در این‌باره می‌گوید:«پس از انقلاب اسلامی ایران، مردم فلسطین دریافتند كه برای آزادی، به قرآن و تفنگ نیاز دارند.» این در حالی است كه برای چند دهه، مشی حركت‌های انقلابی، اغلب در اختیار گروه‏های ماركسیستی بود. به هر روی، انقلاب اسلامی، تأكیدی بر بُعد سیاسی اسلام داشت و از آن پس، در برخی از كشورها، سازمان‌هایی مخفی شكل گرفت و مبارزاتی مسلحانه بر پایه اسلام، سازمان‌دهی شد و این از تأثیرات مهم انقلاب فراملی ایران در سال 1357 بوده است.
2- تأثیر فرهنگی: امور فرهنگی از آن جهت مهم هستند كه پایه و اساس امور سیاسی و حركت‌های اجتماعی به‌حساب می‌آیند. به‌عبارت دیگر، امور فرهنگی، زمینه‏ساز و زیربنای امور سیاسی‏اند. به همین‌دلیل، رنگ و بوی سیاسی به خود می‏گیرند و شایستگی مطرح‌شدن را پیدا می‌کنند. بازگشت به ارزش‌های مبارزه اسلامی و پیروی از شعائر و شعارهای انقلابی ایران از جمله مصادیق بارز فرهنگی هستند. البته ذكر این چند مورد، به‌معنای آن نیست كه سایر امور فرهنگی بی‌اهمیت هستند. انقلاب ایران، ارزش‌های فرهنگی نوینی را در مبارزه سیاسی جنبش‏های اسلامی جهان مطرح كرد. یكی از این ارزش‌ها، گرایش به جهاد در راه خداست. جنبش‏های اسلامی به‌خصوص حرکت‌های شیعی پس از انقلاب اسلامی ایران، جهاد، شهادت و ایثارِ جان و مال خود را به‌عنوان اصول اساسی پذیرفته‏اند؛ اصولی چون جهاد، شهادت و فداكاری، سمبل حركت‌های انقلابی شیعیان و شعار انقلاب اسلامی بوده است.
شیخ اسعد تمیمی، یكی دیگر از رهبران فلسطینی، در این‌باره اعتقاد دارد:«تا زمان وقوع انقلاب ایران، اسلام از عرصه نبرد غایب بود، حتی در عرصه واژگان. مثلاً به‌جای جهاد از كلماتی چون نضال و كفاح استفاده می‏شد.»
3- مردمی‌بودن: یکی دیگر از ویژگی‌های بارز انقلاب اسلامی ایران، حمایت گسترده مردمی از آن است. به‌عبارت دیگر، جنبش‏ها و حرکت‌های شیعی دنیا دریافته‏اند كه اسلام توانایی بسیج توده‏های مردم را دارد. بر این اساس، آن‌ها از اتكا صِرف به قشر روشن‌فكر روی‌گردان شده و به مردم گرایش پیدا کرده‌اند؛ در نتیجه، پایگاه مردمی خود را گسترش داده‏اند؛ مثلاً هسته اصلی مبارزه در فلسطین را روحانیان، دانشجویان، جوانان و نوجوانان تشكیل می‏دهند. به هر روی، پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، جنبش‏ها، مبارزات خود را به‌صورت مردمی پی می‏گیرند. به عقیده دكتر حسن‌ الترابی، رهبر جبهه اسلامی سودان، انقلاب ایران، اندیشه كار مردمی و استفاده از توده‏های مردم را به‌عنوان هدیه‏ای گران‏بها، به تجارب دعوت اسلامی در جهان اسلام عطا كرد. گرایش به اندیشه كار مردمی، جنبش‏های اسلامی را به‌سوی وحدت‏طلبی مذهبی و قومی سوق داد. به‌عنوان مثال، یكی از مواد بیانیه شش‌ماده‏ایِ مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، بر وحدت اسلامی تكیه دارد. در مجموع، این امر، جنبش‏های سیاسی اسلامی را از اختلاف و تفرقه دور و آن‌ها را از تشكیلات قوی‌تر، امكانات وسیع‌تر، حمایت گسترده‏تر و پایداری بیش‌تر برخوردار ساخته است. از سویی دیگر، به تقلید از شعارهای انقلاب اسلامی، جنبش‏گران مسلمان در سایر کشورها فعالیت خود را از سر گرفته‌اند. مثلاً در سال 1358، شیعیان احساء در عربستان‌سعودی، برای اولین بار مراسم زیارت عاشورا را در ملأ عام برپا كردند.(رابین رایت، شیعیان، مبارزان راه خدا، ترجمه علی اندیشه). شعار مردم مسلمان معترض تركیه، قبل از كودتای 1359 آن كشور، استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی بود. شهروندان كابل نیز بر فراز بام منازل خود فریاد الله‏اكبر سر می‏دادند و در پلاكاردهای مسلمانان مصر شعار «لاشرقیه و لاغربیه» دیده شده است. مردم كشمیر در راه‌پیمایی 200 هزار نفری خود در سال 1369 شعار الله‏اكبر و خمینی رهبر را سر دادند. جهاد اسلامی فلسطین بر آن است كه فلسطینی‏ها همان شعارهایی را سر دهند كه انقلاب اسلامی منادی آن بود. آن‌ها فریاد می‏زنند:«لااله‏الاالله، الله‏اكبر، پیروزی از آنِ اسلام است.» درواقع آن‌ها شعارهای قوم‏گرایی و الحادی را به یك‌سو انداختند و شعارهای ملی‌-دینی انقلاب اسلامی را برگزیدند. در سال‌های 1369 تا 1379 در خیابان‌های كیپ‌تاونِ آفریقای جنوبی ندای الله‌اكبر، بسیار شنیده می‌شد. این حرکت‌ها یادآور و مؤید این كلام رهبر معظم انقلاب است كه فرمودند:«فریاد الله‏اكبرِ مردم الجزایر بر پشت ‌بام‌ها، درس گرفته از ملت انقلابی ایران است.» مردمی‌بودن انقلاب ایران، خصوصیت مهمی است که در نام «جمهوری» نظام متجلی گردید. مردمی‌بودن انقلاب اسلامی از دو جهت با مردمی‌بودن سایر انقلاب‌ها تفاوت دارد. اول آن‌که، مردمی‌بودن جزء ذات اسلام است؛ با این توضیح که اسلام برای مردم و هدایت آنان از سوی خداوند نازل شده است. لذا همواره فلاح و رستگاری آنان را مد نظر دارد. چنین دینی، حضور مردم در اجرای مقررات و دفاع از حریم خود را، اصل اولیه می‌داند. البته این توده‌های محروم و مستضعف هستند که همیشه بیش‌ترین حمایت را از دین به‌عمل آورده‌اند، چه در صدر اسلام و چه در انقلاب اسلامی ایران. دوم آن‌که، اسلام به‌طور واقعی و حقیقی، مردم را در صحنه حفظ می‌کند. دروغ و صورت‌سازی در حضور مردم و در صحنه‌های انقلاب، راهی ندارد. حضور حقیقی سالیان دراز مردم در انقلاب اسلامی و نقش آنان در انتخاب همه مسؤولان و حفظ دست‌آوردهای انقلاب اسلامی، مظهر صداقت اسلامی و نمایان‌گر خصلت مردمی‌بودن آن است.
4- مسأله پوشش و حجاب: از دیگر تأثیرات ماندگار انقلاب اسلامی ایران، كه در پیروان جنبش‏های سیاسی اسلامی دیده می‏شود، حجاب است. پس از پیروزی انقلاب، گرایش به حجاب اسلامی، که رو به اضمحلال و فراموشی بود، در اقصی نقاط جهان اسلام فزونی گرفت. در برخی از كشورهای اسلامی چون لبنان و الجزایر، چادر كه سمبل حجاب ایرانی است، مورد استفاده زیادی قرار گرفت. در تركیه، به‌رغم مخالفت‌ها و ممنوعیت‌های دولت در مورد حجاب اسلامی، رعایت آن رو به گسترش است. هر روز شاهد گرایش جوانان، به‌ویژه قشر تحصیل‌کرده این کشور، به اسلام و پوشش اسلامی هستیم. زنان فلسطینی هم اخیراً به حفظ پوشش خود تمایل زیادی پیدا كرده‏اند، در كنار آن، گرایش به نماز نیز بیش‌تر شده و انتشار مجلات و نشریات اسلامی افزایش یافته است. پوشش و حجاب اسلامی، حتی تا دل اروپا و کشورهای غیر اسلامی هم نفوذ كرده است، به‌گونه‏ای كه گرایش به حجاب در مدارس فرانسه و مخالفت‌های مكرر دولت این كشور با حجاب، پدیده‏ای به نام «جنگ روسری» را پدید آورده است، که سرانجام به‌منع استفاده از حجاب در مدارس و ادارات عمومی و دولتی فرانسه انجامید. با گسترش برق‌آسا و سریع انقلاب اسلامی و اقبال گسترده جهانیان به پیام‌های دینی و معنوی آن و فراهم‌آمدن زمینه ابراز گرایش‌های اسلامی در سطح جهان، قدرت‌های استکباری و استعماری به وحشت افتاده‌اند و به هر بهانه‌ای سعی در کنترل آن دارند. به همین‌دلیل، از گرایش به پوشش و حجاب می‌ترسند.
وابسته فرهنگی سفارت ایران در نروژ، با ارائه توضیحاتی درباره نحوه مسلمان‌شدن دکتر لین ساد، رهبر حزب مائوئیست نروژ چنین می‌گوید:«در ایام اقامت در اسلو(پایتخت نروژ) هنگامی که روزنامه‌ها را بررسی می‌کردم به مقاله‌ای برخوردم با عنوان «اسلام به‌زودی به غرب می‌آید»، بعد از جست‌وجو فهمیدم این مقاله به قلم دکتر لین ساد است. (وی تحصیلات خود را در انگلستان گذرانده و از افراد مبارزی بوده که چند بار نیز جهت کمک به مسلمانان به فلسطین سفر کرده است و در ماجرای معروف سپتامبر سیاه و حمله اردن به فلسطینی‌ها مجروح شده است) با تلاش فراوان، ایشان را پیدا کردم و ارتباط برقرار شد. بسیار در مورد انقلاب، ایران و اسلام کنجکاو بود... بعد از برگزاری جلسه اولی که با ایشان داشتیم و سؤال‌هایش را پاسخ گفتیم، از ما خواست که در جلسه دیگری برای اعضای حزب همین سخنان را تکرار کنیم... تا این‌که دکتر لین، همراه دکتر اریک فویسر، به‌مناسبت جشن‌های پیروزی انقلاب اسلامی به ایران دعوت شدند. این سفر آن‌قدر برای آن‌ها جالب بود که عاشق انقلاب شده بودند. بعداً ایشان مقاله‌ای نوشت با این عنوان که «به‌زودی انقلاب ایران جهانی می‌شود.» وابسته فرهنگی ایران ادامه می‌دهد:«روزی در مورد قضایای غدیر خم سؤال کرد، توضیح دادم. در آن هنگام، حالت بسیار عجیبی داشت. عصر آن روز از انجمن حسینی تلفن زدند و گفتند بعد از نماز مغرب و عشا مراسم داریم، کسی می‌خواهد مسلمان شود. اصلاً فکر نمی‌کردم این فرد همان دکتر لین ساد باشد... ایشان شیعه شد و نام علی را برای خود برگزید و بعد از مدتی، همسر او آنا بریت با من تماس گرفت و گفت:«می‌خواهم مسلمان شوم.» من شگفت‌زده شدم و خدا را سپاس گفتم، آنا بریت گفت:«من چادر می‌خواهم!» گفتم:«پوشیده‌بودن کافی است، چرا چادر می‌خواهی؟»(ترسیدم با جوی که آن‌جا علیه چادر بود توان تحمل این سختی‌ها را نداشته یاشد.) اما او تأکید کرد:«می‌خواهم با لباس رزم زنان ایرانی که الگو و سمبل من بوده‌اند شهادتین را بگویم»(عصر امام‌خمینی(ره)، نوشته میراحمد رضاحاجتی، ص364و365) یا ماجرای مسلمان‌شدن تنها زنِ مجری و گوینده خبری توانای شبکه الجزیره که با حجاب و پوشش جلوی دوربین می‌رود و به‌علت تبحر در کارش، نمی‌توانند مانع او شوند.
5- تظاهرات به سبك ایران: یكی دیگر از آثار انقلاب ایران بر حركت‌های اسلامی و سیاسی، برپایی تظاهرات به سبک و سیاق ایرانی است كه در برخی از كشورهای اسلامی اتفاق افتاد؛ مثلاً: مردم شهرهای عراق، چون نجف و كربلا، در تأیید انقلاب اسلامی ایران و به تأسی از آن، در روز 22بهمن 1357، تظاهراتی شبیه به ایران برپا کردند و در پی آن، تظاهراتی به‌شكل ایران در شهرهای كاظمین، الثوره، بغداد و دیاله به رهبری آیت‏الله محمدباقر صدر برگزار شد. حتی در آغاز انتفاضه جدید مردم عراق؛ یعنی در سال 1370، آن‌ها همانند تظاهرات‌كنندگان ایرانیِ مخالف رژیم شاه در سال‏های 1356 و 1357، شهر حلبچه را به خمینی‌شهر نام‌گذاری كردند و كنترل شهرها را به‌دست گرفتند. شیعیان عربستان ‌سعودی، اندكی پس از پیروزی انقلاب ایران، در شهرهای قطیف، صفرا، اباقیق، خنجی و شیهات دست به تظاهرات زدند. تظاهرات مشابهی در سال 1357 در شهرهای قونیه، یوزكات و كوجائیلی تركیه صورت گرفت. این روند، كم‌وبیش در سال‌های بعد نیز ادامه یافت(سید محمدحسین فضل‌الله، منع استفاده از حجاب در مدارس و ادارات عمومی فرانسه، ترجمه محمدجمعه امینی، ش123، ص12). شعارنویسی به شیوه مبارزان انقلابی ایران مورد توجه جنبش‏گران مسلمان قرارگرفت. به‌عنوان مثال: مبارزان مصری در مخالفت با رژیم مبارك، شعارهای لااله‏الاالله، محمدرسول‌الله(ص) و آیات قرآن را بر روی شیشه اتومبیل‌ها می‏نویسند. در نجف، شعارهایی از قبیل «بله به اسلام» و «نه به عفلق» بر روی دیوارها نوشته می‏شد. در انتفاضه 15 شعبان 1370 عراق، شعار «النجدی یا ایران» به‌چشم می‏خورد. علاوه‌بر آن، اعلامیه‏ها، سخن‌رانی‌ها و پوسترها به شكل مشابه آن‌چه در ایران اتفاق افتاد، در كشورهای اسلامی چاپ و انتشار می‏یابد. هنوز در منطقه شیعه‌نشین بیروت؛ یعنی ضاحیه، شعارهای انقلاب اسلامی و تصاویر رهبری آن وجود دارد. با روند شکل‌گیری انقلاب، مسلمانان جرأت پیدا کردند تا علیه استکبار ابراز مخالفت کنند و بی‌واهمه به خیابان‌ها بریزند و شعار سر دهند. امروز شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل که زمانی تابو و غیرممکن بود، ورد زبان تمام تشکل‌های مردمی و انقلابی جهان است. حتی حرکت جدیدی که ظفر الزیدی، خبرنگار شیعه عراقی در مصاحبه خبری جورج بوش و نوری المالکی، بنیان گذاشت(پرتاب کفش به طرف رئیس‌جمهور آمریکا) به اعتراف همه تحلیل‌گران جهان الهام‌یافته از انقلابی است که ایستادگی در مقابل استکبار را به اثبات رسانده است.

انقلاب ایران و غرب؛
 

اغلب تحلیل‌گران و کارشناسان، شروع انقلاب ایران را از سال 1342 می‌دانند. آنان با نگاهی سطحی و ساده‌انگارانه، این مدت‌زمان پانزده ‌ساله را فاصله شکل‌گیری پدیده انقلاب جهانی ایران به‌حساب می‌آورند و روند شکل‌گیری پروسه انقلاب را طی این پانزده سال و روی‌دادهایی چون: کاریکاتور نوزده دی‌ماه، شهدای هفده شهریور و... را عامل اصلی وقوع آن روی‌داد عظیم می‌دانند. این در صورتی است که اصولاً اتفاق‌های بزرگ اجتماعی و تاریخی، آن هم در سطح کلان و جهانی، دارای یک‌سری عوامل پیش‌زمینه پنهان و آشکاری هستند که دست‌‌به‌‌دست هم، باعث وقوع روی‌دادی بزرگ می‌شوند. بدون توجه به لایه‌های پنهانی و بسترهای شکل‌گیری نمی‌توان به تحلیلی درست و منطقی از آن دست یافت. انقلاب ایران را هم اگر واقعه‌ای مهم‌تر از انقلاب‌های بزرگ جهانی بینگاریم، به بی‌راهه نرفته‌ایم. این قضیه را محققان غربی نیز به‌صراحت اذعان می‌دارند، که به‌یقین، عوامل متعدد و ریشه‌داری در وقوع آن مؤثر بوده‌اند. متأسفانه طی چند سال گذشته، شبه‌روشن‌فکران کوته‌بین کوشیده‌اند با لاطائلات خود، انقلاب 1357 ایران را به علم سیاست و مباحث مربوط به آن نسبت دهند و با این ترفند، جایگاه آن را پایین بیاورند و حضور تأثیرگذار شخصیت‌هایی چون آقایان فلسفی، انصاری، کافی و... را، ناشیانه، نادیده بگیرند. در فضای عوام جامعه هم بعضاً انقلاب ایران را ناشی از نیازهای اقتصادی قلمداد کنند، که در نتیجه آن، مردم به رفاه و امکانات مالی دست‌‌یابند و به‌قول عده‌ای، انقلاب نکردیم تا همه‌چیز گران بشود و...
در صورتی که این کاملاً بی‌انصافی است که چنین تحول و دگرگونی بزرگ اجتماعی قرن بیستم را محدود و سطحی تلقی کنیم و هر گروه‌مان، تنها براساس سطح نگاه و آرزوهای‌مان، آن را تحلیل کنیم. نگاه امام‌خمینی(ره) به روی‌کرد انقلاب اسلامی بهمن 1357، یقیناً اقتصادی یا سیاسی نبود، بلکه عزت‌بخشیدن به اسلام عزیز را، چنان‌چه در وصیت‌نامه الهی–سیاسی ایشان هم آمده است، مد نظر داشتند:«این عزت بدون درد و زحمت نیست و گنج، بدون رنج به‌دست نمی‌آید.» ایشان در جایی دیگر فرموده‌اند:«رشحه دردهای انبیاء را بکشیم و می‌شود به استعمارگر، نه بگوییم و آن‌ها ما را آزار ندهند؟» شاید اگر انقلاب را از بیرون بررسی می‌کردیم و کمی آن را با دنیای پرتلاطم غرب می‌سنجیدیم، بیش‌تر قدر این موهبت بزرگ را می‌دانستیم. انقلاب ایران به رهبری امام راحل(ره) در مسیر حرکت انبیا بود تا به احیای دین بپردازد. هرگونه ساده‌انگاری در حق انقلاب، درواقع همان چیزی است که متولیان غربی می‌خواهند. آنان درصددند تا با آراء و نظرات خودشان به تحلیل نظام جدید ایران بپرازند، می‌خواهند نظریه‌پردازی داشته باشند و موانع پیشرفت و رشد آن را طراحی کنند تا جوانان مسلمان ایرانی به‌دنبال کالبدشکافی و تحلیل حقیقی انقلاب نباشند و به این وسیله چشم‌انداز انقلاب را به انحراف بکشانند. این در حالی است که طی این سی سال، ما هنوز برای انقلاب، نظریه‌پردازی کامل و جامعی نکرده‌ایم.
البته عده‌ای نظریاتی در این خصوص ارائه کرده‌اند، ولی خام و ناقص و در حد تئوری‌هایی است که به‌راحتی می‌توان آن را تحریف کرد و تغییر داد. غرب پس از ناکامی از روی‌داد بهمن 1357، به‌طور مداوم، تلاش داشته است تا انقلاب را عقیم کند و تئوری‌های غربی را الگویی برای تحلیل آن قرار دهد؛ درحالی‌که انقلاب اسلامی، زاویه نگاه می‌خواهد تا همگان بتوانیم آن را درک کنیم و از چشم‌اندازی نسبی که میان موقف و افق نگاه است بهره‌مند باشیم. در غیر این‌صورت، به هدف والایی که از ابتدا بر آن اساس انقلاب ‌شد، نمی‌رسیم. به‌طور کلی، مردم هر اجتماعی به‌گونه‌ایی از انقلاب برداشت دارند که نخبگان و سردمداران‌شان به آن‌ها گفته‌اند. درواقع، مردم همیشه دنباله‌رو نخبگان خود هستند. امام‌خمینی(ره) نیز فرموده‌اند:«خودآگاهی مردم از مسؤولان جلوتراست.» ازاین رو باید به لایه‌های زیرین جامعه توجه بیش‌تری کرد، قبل از آن‌که دشمنان فعال شوند. باید نگاه کیفی به اسلام و انقلاب داشته باشیم، زیرا نگاه کمی به امور کیفی، نتایج را وارونه می‌کند.

انقلاب اسلامی در عرصه جهانی‌شدن
 

انقلاب اسلامی ایران در هنگامه‌ای رخ نمود که همه انقلاب‌های مهم بشری، مثل انقلاب فرانسه، انقلاب انگلستان و انقلاب روسیه، رخ داده بودند و مردم جهان تجربیاتی تلخ و شیرین از هر یک به‌یاد داشتند. اما با وقوع یک‌باره انقلاب ایران که درست در عصر انقلاب جنسی و انقلاب ارتباطات و دهه ورود به دهکده جهانی پدید آمد، تجربیاتی جدید و تازه‌ به تاریخ انقلاب‌ها اضافه شد که معنا و مفهومی دیگری داشت، زیرا چه به‌لحاظ عینی و چه به‌لحاظ محتوایی، مسیر و جریانی مخالف با یافته‌های سایر انقلاب‌ها را برگزیده بود. به همین علت، تأثیر و نفوذ آن در همة دنیا روزبه‌روز بیش‌تر از قبل می‌شود. از این رو، پرسش‌های متعددی در ذهن پژوهش‌گران انقلاب‌ها خلجان می‌کند که انقلاب اسلامی ایران، چه مسیری را پیموده است که این‌گونه بر دل‌های پُرعطش مردم جهان نفوذ و سیطره پیدا کرده و در عرض کم‌تر از نیم قرن، به جهانی‌شدن خود می‌اندیشد؟ در این میان، آن اسلامی که در عصر جهانی‌شدن، جایی برای حرف‌زدن دارد و می‌تواند چنین بر دل‌های جهانیان بنشیند، اسلام شیعه است؛ زیرا تفاوت دیدگاه در سنت شیعه با سنت اهل تسنن باعث‌ شده تا در مواجهه با غرب به دو نتیجه متفاوت برسند. دنیای اهل سنت، وقتی می‌خواست با غرب برخورد کند، به یکی از دو راه رسید: رجعت به گذشته مثل وهابیون و القاعده و یا متجددشدن طیفی از روشن‌فکران مسلمانی که به دنیای غرب نظر دارند.
درحالی‌که اسلام شیعی نه غربی‌شدن و نه رجعت متحجرانه به گذشته را قبول دارد. در عالم شیعی هنگام مواجهه با غرب، سه فرض مسلم وجود دارد:1- همه‌چیز غرب را کامل بپذیریم 2- همه ‌چیز را رد کنیم3-بعضی عناصر را بپذیریم و بعضی دیگر را رد کنیم.
بعد از پیروزی انقلاب، امام‌خمینی(ره) هر سه شِق را مطرود انگاشتند و فرض چهارمی را بنا کردند، مبنی بر این‌که خط اصیل دینی ملاک است، تا این‌بار اسلام در غرب نفوذ کند و بر آن اثر گذارد، با این تفاوت که به کمک ابزارهای فرهنگی و نرم‌افزاری شرایط را تغییر بدهیم. همان‌گونه که امام(ره) بارها تأکید می‌کردند، انقلاب ایران یک انقلاب فرهنگی بود. همة انقلاب‌های بزرگ و مطرح جهانی با طرد گذشته شکل گرفته‌اند، ولی انقلاب ایران از دلِ کربلا در گذشته، آینده را ساخت و در عین حال در گذشته خود نیز نماند و (برخلاف رجعت اهل تسنن) به جلو رفت. این حرکت به جلو، هم به‌خاطر آموزه انتظار مهدویت، امیدی به آینده است. از نظر هانری کربن، «تنها مذهب زنده، شیعه است.» از این رو هیچ مسلکی چون اسلام شیعی، زنده نیست. در مسیحیت، عیسی مرده؛ در یهودیت، موسی مرده؛ در بودیسم، کنفوسیوس مرده؛ ولی در اسلام، مهدی(عج) زنده است و همین باعث آینده‌نگری تشیع شده است. شیعه منتظر، متوقع و مترتب است. درحالی‌که تمام تئوری‌های غرب، چون غرب را غایت می‌دانند، توقف دارند. با بررسی انقلاب‌های مهم درمی‌یابیم که جنبش‌های انسانی بعد از چند سالی که از وقوع آن‌ها می‌گذرد، دچار افت می‌شوند و با در نظرگرفتن ملاحظات شرافت‌مندانه و سخت‌گیرانه، و به‌رغم محکم‌بودن اهداف اولیه، انقلابی‌ها دچار سکون می‌شوند و کم‌کم از انقلابی‌بودن خود استعفا می‌دهند. در صورتی که در انقلاب اسلامی، به‌دلیل اهداف متعالی، این روند به جز در مورد گروهی که از ابتدا برای منافع شخصی و موقعیتی وارد صحنه شده بودند و در طی این سی سال هم به انحاء گوناگون خود را نشان دادند، انقلابیون راسخ و پابرجا گوش به فرمان ولایت فقیه هستند و اجازه تعدی دشمنان داخلی و خارجی را نمی‌دهند. امام‌خمینی(ره) فرموده‌اند:«انقلاب اسلامی آتش‌فشانی تمام‌نشدنی است.»
در مقیاس جهانی، وحدت و در مقیاس ملی، اتحاد مطرح است. در ایالات متحده آمریکا سالانه بیش از یک میلیون نفر به اسلام گرایش پیدا می‌کنند و مسلمان می‌شوند. به همین خاطر، دولت‌مردان آمریکایی از گسترش اسلام و نفوذ تفکرات جهانی انقلاب ایران می‌ترسند و به ‌بهانه‌های مختلفی، سعی در انزوای ایران می‌کنند. امروز بهانه انرژی هسته‌ای و تولید بمب اتم را می‌آورند و فردا دلایل واهی دیگری می‌تراشند. جورج بوش پسر، روباه نقره‌ای، در زمان ریاست‌جمهوری خود سه بار غسل تعمید کرده است تا مذهبی‌بودنش را به مردم اثبات کند، زیرا او خوب می‌دانست میل و گرایش به اسلام در آمریکا سرعت گرفته است. با توجه به نفوذ اسلام شیعی در غرب، همیشه این نگرانی و ترس برای سردمداران زرمدار و زورمدار جهانی بوده است. نمونه بارز و برجسته آن، ادواردو آنیه‌لی(مهدی)، تک‌پسرِ سناتور قدرت‌مند و ثروتمند ایتالیایی است که به تشیع گروید و شیفته شخصیت امام‌خمینی(ره) و انقلاب اسلامی شد، که در نظرآن‌ها او تنها یک فرد نبود، بلکه تفکری بود که غرب از ترویج و اپیدمی آن می‌ترسد. محمد لنسل، رئیس مرکز فرهنگی تجدید حیات اسلام در اتریش است که در مقاله‌ای تحت عنوان «تأثیر نهضت امام‌خمینی(ره) بر اروپا» می‌نویسد:«بی‌تردید، انقلاب اسلامی امام‌خمینی(ره) نه‌تنها تصویر تازه‌ای از اسلام در اروپا ارائه کرد، بلکه حتی زندگی مذهبی غیر مسلمانان را هم دگرگون ساخت. به‌عبارت دیگر امروز حتی در اروپا نیز مذهبی‌بودن ارزش و معنای تازه‌ای یافته است. این عبارت را رئیس‌جمهور سابق اتریش در یک سخن‌رانی بیان کرد که انقلاب اسلامی به همة افراد مذهبی اعتبار و اتکابه‌نفس تازه‌ای ارزانی داشت.»(روزنامه کیهان21/11/1369)
بسیاری ازصاحب‏نظران و پژوهش‌گران، معتقدند كه انقلاب اسلامی ایران یكی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیشبرد روند بیداری و آگاهی مسلمانان و افزایش فعالیت‌های مؤثر اسلامی در جوامع مسلمانان بوده است. رفیع‌الدین، رئیس اسبق شاخه جوانان حزب کمونیست روسیه، که به دین اسلام تشرف یافته و در حال حاضر، از طلاب قم است، در این خصوص می‌گوید:«انقلاب، تأثیر جهانی داشت و بسیاری از مردمِ تشنه را سیراب کرد. خیلی‌ها مثل من به‌دنبال چیزی بودند تا در آن آرامش بگیرند و انقلاب ایران، به‌ویژه شخصیت کامل امام‌خمینی(ره)، این امر را باعث شد. خودِ من تنها با دیدن عکس امام دچار یک تحول درونی شدم و کنجکاو از انقلابی که در ایران شده بود. انقلاب ایران، نقش بسیار مؤثری را در شروع حرکت‌های شیعی در جهان داشت و مردم دنیا، به‌خصوص مسلمانان، فهمیدند که با دست خالی هم می‌توان مقابل استکبار ایستاد و به او «نه» گفت، زیرا نمونه کامل و عملی آن را دیدند. تا قبل از آن، انقلاب‌های بزرگی مثل فرانسه یا روسیه به‌حمایت و پشتیبانی مالی نیاز داشتند و بورژوازی برای حفظ منافع خودش، از آن‌ها حمایت می‌کرد که بعد از آن هم، به‌دست خودشان افتاد و مسیر انقلاب‌ها را تغییر دادند. درحالی‌که انقلاب ایران، بدون پول و کمک‌های مالی کشورها و دولت‌های دیگر عملی شد. به‌صورتی که تمام شرایط سیاسی و اجتماعی، مخالف این انقلاب بودند. به همین خاطر، بعد از انقلاب ایران در سال 1357 شجاعت و جرأت مردم جهان، به‌ویژه مسلمانان، زیاد شد و فهمیدند که تنها باید بخواهند و با توکل به خدا و اتحاد ملی، مقابل ابرقدرت‌های ظالم و زورگو بایستند. مردم ایران طی انقلاب، روحیه بالایی داشتند و با رهبری امام‌خمینی(ره) موفق شدند تا رژیمی را عوض کنند. متأسفانه امروز در این حوزه، مطالعات زیادی نیست و این حرکت جهانی با نگاهی سطحی بررسی می‌شود. در صورتی که اگر تنها به کشورهای همسایه ایران از جمله گرجستان، عراق، افغانستان و... نگاهی بیندازیم و تاریخ‌شان را بخوانیم، به‌خوبی به جایگاه انقلاب ایران پی می‌بریم.» وی درباره تحلیل انقلاب ایران در عرصه جهانی‌شدن نیز می‌افزاید:«این انقلاب با برد جهانی را نمی‌توان با امور کمی و فیزیکی تحلیل کرد، زیرا یک روی‌داد متافیزیکی و ماورایی بوده است. بر این اساس که مردم با رهبری امامی عارف و کاملاً مذهبی در مقابل استکبار جهانی و وابستگان داخلی ایستادند و می‌دانستند که اگر در این راه کشته شوند به سرایی بهتر می‌روند و به دنیای بعد از مرگ معتقد بودند؛ چون این ارزش‌های اصیل در انقلاب ایران حاکم بود، هیچ‌ چیز مانعِ آن نمی‌شد تا انقلاب پیش نرود. مجاهدان هم با میل و رغبت برای دفاع از دین و ناموس‌شان جلوی رگبار مسلسل سربازان شاه می‌رفتند و از مرگ نمی‌ترسیدند. همین مؤلفه‌ها در دلِ سایر مسلمانان دنیا انگیزه و امید ایجاد کرد که آن‌ها هم می‌توانند انقلابی شیعی به‌راه بیندازند و از مرگ واهمه‌ای نداشته باشند.» مقام معظم رهبری می‌فرمایند:«انقلاب اسلامی ایران، برد زیادی داشت و هنوز دارد و در آینده هم خواهد داشت.»(حدیث ولایت، ج4، ص263) و در جایی دیگر تأکید داشتند:«انقلاب اسلامی، ارائه یک الگوی جدید برای زندگی بشر است.»(چهار سال با مردم، ج 5، ص127) در حقیقت الگوی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، به‌عنوان قوی‌ترین وسیله و دینامیک اجتماعی و سیاسی برای همه انسان‌ها در مقابله با استبداد مطلقه، استعمار و استثمارشدن است. انقلابی که روح آزادی‌خواهی و ظلم‌ستیزی‌اش، الهام‌بخش تمام جنبش‌های سراسر دنیا، به‌خصوص حرکت‌های شیعی، بوده است. بنا به توصیه مقام عظمای ولایت، پیام انقلاب جهانی ایران مثل هوای بهاری، مرزها را درنوردیده است و فردای این انقلاب و جامعه اسلامی با رسالت سنگینش در دست ماست که باید حافظان خوبی باشیم تا آن را به‌دست صاحب اصلی‌اش بسپاریم.
منبع:ماهنامه سوره شماره 42

قال‌الكاظم‌علیه‌السلام:
رجلٌ مِن قم یدعو الناس الی الحقِّ، یجتمع معه قومٌ كُزبُر‌الحدید لا تزلهم‌الریاحُ‌ العواصف و لا یملّون مِنَ‌الحرب و لا یجبُنون و علی الله یتوكلون والعاقبه للمُتَّقینَ؛ مردی از قم، مردم را به سوی حق دعوت می‌كند. جماعتی همانند پاره‌های آهن گرد او جمع می‌شوند كه طوفان‌های سهمگین آنان را به‌لرزه درنمی‌آورد، از جنگ نمی‌هراسند و ترسی به دل راه نمی‌دهند، بر خدا توكل دارند و سرانجام، پیروزی با پارسایان است.
بحار؛ ج60، ص216 .
امام در‌كلام رهبر:
امام خمینی( رحمت الله علیه) شخصیتی آن چنان بزرگ بود كه در میان بزرگان و رهبران جهان و تاریخ، به جز انبیا و اولیای معصومین (علیهم‌السلام )به دشواری می‌توان كسی را با این ابعاد و این خصوصیات تصور كرد.
... او اهل خلوت، اهل عبادت، اهل گریه نیمه شب، اهل دعا، تضرع، ارتباط با خدا، شعر و معنویت و عرفان و ذوق و حال بود. آن مردی كه چهره او دشمنان ملت ایران را می‌ترساند و به خود می‌لرزاند و آن سد مستحكم و كوه استوار، وقتی كه مسایل عاطفی و انسانی پیش می‌آمد یك انسان لطیف، یك انسان كامل و یك انسان مهربان بود.

گویا حسین را می‌دیدند

استاد شهید مرتضی مطهری(رحمت الله علیه):
ندای امام خمینی(رحمت الله علیه) از قلب فرهنگ و اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت برمی‌خاست، مردمی كه در طول چهارده قرن حماسه محمد ‌(صل‌الله‌‌علیه‌و‌آله)،زهرا (علیها‌السلام)، حسین (علیه‌السلام)، زینب (علیها‌السلام)، سلمان و ابوذر و صدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسه‌ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندا را از حلقوم این مرد شنیدند و علی و حسین را در چهره او دیدند ... مردمی كه سال‌ها این آرزو را كه در زمره یاران امام حسین علیه‌السلام باشند در سر می‌پروراندند به ناگاه خود را در صحنه‌ای این‌چنین مشاهده كردند،گویاحسین علیه‌السلام را به عینه می‌دیدند كربلا و حنین، بدر، احد، تبوك، خیبر ... را می‌دیدند.
امام و معجزه پیش‌گویی‌های سیاسی:
مهمترین دستاورد انقلاب اسلامی ایران برای ما(روس‌ها)نامه حضرت امام به گورباچف بود كه در آن به رهبری شوروی تذكر داده شد كه در فرایند پروستریكا مواظب باشید در باتلاق غرب گرفتار نشوید و اگر گورباچف به این نصایح امام توجه می‌كرد دچار این گرفتاری نمی‌شد. بابورین(نماینده مجلس دومای روسیه) اگر ما پیش‌گویی‌های آیت ‌الله خمینی را در آن پیام جدی می‌گرفتیم امروز قطعاً شاهد چنین وضعیتی(فروپاشی شوروی و ضعف روزافزون روسیه) نبودیم، آیت ‌‌الله خمینی توانست اثر بزرگی در جهان بگذارد و من معتقدم ایشان فراتر از زمان می‌اندیشید و در بعد مكان نمی‌گنجید.
گورباچف(آخرین رییس‌جمهور شوروی)

مردی از یادآوران

شهید سید‌‌ مرتضی آوینی:
امام خمینی(رحمت الله علیه) پیامبر تازه ای نبود، اما او از یادآوران بود، از مخاطبان «انت مذكر» كه عهد فطری مردمان با خداوند را به آنان یاد‌آوری كرد و پس از چند قرن كه از هبوط بشر در مصداق جمع كلی می‌گذشت چون اسلاف خویش از ابراهیم و اسماعیل و محمد صل‌الله‌علیه‌و‌آله دوره‌ای از جاهلیت را شكست و عصر دیگری از دین‌داری را آغاز كرد، این عصر تازه را باید عصر امام خمینی(رحمت الله علیه) نام نهاد.
مهمترین دست‌آورد قیام الهی امام(رحمت الله علیه)
حضرت آیه‌الله مصباح یزدی(حفظه‌الله):
مهمترین دست‌آورد حركت امام خمینی(رحمت الله علیه) احیای دین و دین‌گرایی در جهان معاصر بود؛ به‌گونه‌ای كه به بركت این حركت نه‌تنها پیروان دین اسلام بلكه پیروان دیگر ادیان از جمله مسیحیت نیز حیاتی دوباره یافته و در نتیجه گرایش به دین و دین‌داری در سایر ملل نیز افزایش یافت.
... دست كم دو قرن لازم است تا[ امام ره و] تأثیری كه ایشان در جامعه بشریت گذاشته دقیقاً ارزش‌یابی شود.

فصل بیداری دانشمندان

دكتر مهدی گلشنی(رییس انجمن فیزیك ایران و رییس پژوهشكده علوم انسانی):
شما اگر وضعیت بیست سال پیش اروپا، آمریكا را با حال مقایسه كنید[می‌بینید] اصلاً قابل قیاس نمی باشد. حتی هفت- هشت سال پیش را كه من با حال مقایسه می‌كنم تفاوت بسیار است ...
چند سال قبل برای سمینار(تعبیر فیزیك نسبیت) در لندن بودم. بحث كیهان شناسی مطرح بود یك فیزیك‌دان فیلسوف بلژیكی در ضمن آن كه داشت راجع به یك مدل كیهان‌شناسی صحبت می‌كرد اسمی از خدا آورد، كه یك فیزیك‌دان آمریكایی(از دانشگاه آكسفورد) گفت: در كنفرانس فیزیك جایی برای آوردن اسم خدا نیست! این را من خودم شاهد بودم اما الان(بعد از انقلاب اسلامی) وضعیت آن چنان تغییر كرده كه چهار سال پیش انجمن آمریكایی پیشرفت علم كه بزرگترین انجمن علمی آمریكاست و بسیاری از شخصیت‌های برجسته علمی آمریكا عضو آن هستند، سمیناری برگزار كرد، كه در آن سمینار برای اولین‌بار غیر از جلسه‌های موازی كه معمولاً در رابطه با كنفرانس‌ها می‌گذارند، یكی دو جلسه هم درباره «رابطه علم و دین» قرار داده بودند. این جلسات آن چنان شلوغ بود كه بقیه جلسه‌ها را تحت شعاع قرار داده بود و سروصدای اولیای سمینار را درآورد، یعنی وضعیت این‌چنین تغییر كرده است.
صدایی كه جهان را به لرزه درآورد
پروفسور حمید مولانا:
به عقیده من هیچ صدایی در قرن بیستم مثل صدای امام، جهان را به لرزه در نیاورد. حضرت امام پس از جنگ جهانی، اولین شخصیتی بودند كه به صورت جهانی «طلسم سكوت» را در مقابل طاغوت و ظلم شكستند، اگر این طلسم نشكسته بود امروز شوروی زنده بود.
كنگره بزرگ علوم ارتباطات روابط بین‌الملل به ورشو[ لهستان] رفتم، وقتی درآنجا درباره انقلاب اسلامی ایران صحبت كردم چند نفر از دانشمندان لهستانی- كه بعداً در مبارزات لهستان تأثیر فراوانی داشتند- می‌خواستند حضرت امام(رحمت الله علیه) را بشناسند.

سایت‌ها و سیاست‌ها

حجت‌الاسلام دكتر شاملی:
در حال حاضر با یك مراجعه اجمالی به اینترنت متوجه می‌شویم با ورود از طریق سرور گوگل می‌توان به 20100 سایت، و از طریق برخی دیگر از سرورهای دیگر به 10776 سایت كه پیرامون واژه «امام خمینی»به ارایه مطالب در زمینه‌های مختلف پرداخته‌اند دست یافت، چنان‌كه با پی‌جویی كلید واژه «امام خمینی» به 52000 سایت اینترنتی با همین محتوا برخورد می‌كنیم كه بسیاری از این سایت‌ها مستقیماًاز سوی صهیونیست‌ها و ضدانقلاب و وهابی‌ها و بهایی‌ها اداره می‌شوند و با هدف تحریف و تضعیف شخصیت نجات‌بخش حضرت امام(قدس‌سره) به صورت مداوم به تحمیق افكار عمومی می‌پردازند، علاوه بر این كه اساساً هفت‌صد سایت اینترنتی با عنوان«برضد خمینی» به اجرای سیاستهای شوم صهیونیست بین‌الملل در این زمینه مشغولند ...

تغییر استراتژی مسلمانان

پل ویریج(ریاست بنیاد كنگره آزاد آمریكا):
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بعد از حدود سیصد سال كه اسلام استراتژی دفاعی داشت، حالا استراتژی تهاجمی اتخاذ كرده است. الان اسلام در حال گسترش به همه جهان است؛ از پایین به هردو ساحل آفریقا، از شرق به طرف جنوب دریای چین تا استرالیا، از شمال به سمت اروپای شرقی و غربی و از غرب به سمت ایالات متحده، اسلام نسبت به سایر ادیان بیشترین رشد را در آمریكا دارد و به همین خاطر مسیحیت در خطر افتاده است.

اشاره
مفروض این نوشتار این است: «قیام امام حسین علیه‏السلام بر پیروزی انقلاب اسلامی تأثیر گذاشته است.» چنان‏كه در كلامِ امام خمینی قدس‏سره آمده است كه «انقلاب اسلامی ایران، پرتوی از عاشورا... است.»(1) بنابراین، در این مقاله، تلاشی برای اثبات تأثیرپذیری انقلاب اسلامی از قیام امام حسین علیه‏السلام صورت نمی‏گیرد؛ بلكه مقاله حاضر به دنبال نشان دادن ابعاد تأثیر عاشورا بر وقوع انقلاب اسلامی است. از این‏رو، سؤال اصلی این مقاله عبارت‏است از: «ابعاد تأثیرپذیری انقلاب اسلامی از قیام امام حسین علیه‏السلام چیست؟» در بیست و چهارمین بهار پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی، اینك نیم‏نگاهی به ابعاد تأثیرپذیری انقلاب اسلامی از نهضت خونین عاشورا می‏اندازیم.

در پاسخ به سؤال مزبور، به بررسی تأثیر قیام امام حسین علیه‏السلام بر عوامل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی مكتب اسلام، رهبری امام خمینی قدس‏سره و حضور مردم می‏نشینیم. انتخاب این عوامل به آن دلیل است كه اغلب نوشته‏ها و گفته‏های مربوط به انقلاب اسلامی، این سه عامل را علل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی می‏دانند. به عنوان مثال:
الف. «عامل اصلی كه موجب بروز و پیروزی انقلاب اسلامی گردیده است، عامل اسلام‏زدایی شاه بوده است... مسلما غیر از این عامل، نبایدعامل‏وحدت‏بخش‏وحركت‏آفرین‏رهبری‏دینی و مرجعیت‏والامقامی‏نظیرامام‏خمینی‏رابه باد فراموشی سپرد.»(2)
ب. «امام به عنوان وصل میان مردم و اسلام، با درس از نهضت عاشورا، محتوای سیاسی ـ انقلابی را بدان باز گرداند. [بنابراین]... مكتب اسلام، رهبری امام و حضور مردم، سه عامل اصلی محدثه انقلاب به حساب می‏آیند.»(3)
اسلام
ارائه چهره جدیدی از اسلام، كه از آن به اسلام حسینی علیه‏السلام یاد می‏شود، از مهم‏ترین عوامل پیروزی انقلاب اسلامی است. در حقیقت، اسلامی را كه امام حسین علیه‏السلام و امام خمینی قدس‏سره به كار گرفتند، با اسلام عبدالله بن زبیر تفاوت داشت؛ زیرا، این‏گونه اسلام‏ها قادر به انقلاب كردن و جاودانه شدن نبوده‏اند. اما واقعا، چه تفاوتی بین اسلام آنان وجود داشت؟ توجه به موارد زیر، بخشی از تفاوت‏های این دو را نشان می‏دهد:
امام حسین علیه‏السلام در نامه‏ای به مردم بصره نوشت: «شما را به كتاب خدا و سنّت پیامبر دعوت می‏كنم؛ زیرا در شرایطی قرار گرفته‏ایم كه دیگر سنت پیامبر از میان رفته و جای آن را بدعت گرفته است.»(4) «[امام خمینی قدس‏سره [در ظرف دو دهه توانستند چهره نوینی از اسلام بسازند، چهره‏ای مترقی، انقلابی، مبارز... این اسلام احیا شده همه آن چیزی بود كه رژیم شاه نبود... با چنین تصویری از... اسلام، [او [توانست میلیون‏ها نفر را در اعتراض و مخالفت با رژیم شاه به حركت درآورد.»(5) اما اسلام حسینی علیه‏السلام و اسلام خمینی قدس‏سره ، چه تفاوت‏هایی با اسلام یزیدی و اسلام پهلوی داشت؟ به برخی از این تفاوت‏ها بنگرید:
تقیه: تقیه كه ریشه در قرآن و سنّت دارد، یك حكم قطعی برای همه زمان‏ها و مكان‏ها نیست. به همین دلیل، امام حسین علیه‏السلام و امام خمینی قدس‏سره در مواردی كه اسلام در خطر باشد تقیه را حرام و قیام خود علیه حكومت یزید و شاه را آغاز و ادامه دادند.
«روز هشتم ذی‏الحجه 61 هجری، با تبدیل حج تمتع به عمره تصمیم به قیام علنی علیه یزید گرفت و عزم خروج به سوی كوفه را داشت. عمرو بن سعید ایشان را از این كار خطرناك منع كرد و پرسید: "ای حسین از خدا تقیه نمی‏كنی؟ از جماعت بیرون می‏آیی و بین امت تفرقه می‏اندازی؟" امام علیه‏السلام در پاسخ، این آیه را قرائت فرمود: "لی عَمَلی وَ لَكُم عَمَلُكُمْ أنتُم بریئونَ مِمّا اَعمَلُ وَ اَنَا بَریٌ مِمّا تَعْمَلُون"؛ عمل من برای من، و عمل شما برای خودتان، شما از كار من بیزارید و من از كارهای شما بیزارم."(6)
امام خمینی قدس‏سره نیز پس از حمله دژخیمان شاه به مدرسه فیضیه در سال 1342، در تلگرافی به آیات عظام تهران نوشتند:
«اینان با شعار شاه دوستی به مقدسات مذهبی اهانت می‏كنند. شاه دوستی یعنی غارت‏گری، هتك اسلام، تجاوز به حقوق مسلمین، سوزاندن نشانه‏های اسلام، محو آثار اسلامیت، شاه دوستی یعنی تجاوز به احكام اسلام و تبدیل احكام قرآن كریم، شاه دوستی یعنی كوبیدن روحانیت و اضمحلال آثار رسالت، حضرات آقایان توجه دارند، اصول اسلام در معرض خطر است، قرآن و مذهب در مخاطره است، با این احتمال، تقیه حرام است و اظهار حقایق واجب (ولو بلغ ما بلغ).»(7)
بدعت زدایی: اسلامِ امامِ كربلا و اسلامِ امامِ پانزده خرداد، با بدعت‏گذاری دینی به مخالفت برخاسته‏اند. امام حسین علیه‏السلام در نامه‏ای به بزرگان بصره نوشت: «شما را به كتاب خدا و سنت پیامبرش دعوت می‏كنم؛ همانا سنت مرده و بدعت زنده شده است».(8) امام خمینی قدس‏سره نیز در این‏باره فرمود: «ما باید سعی كنیم تا حصارهای جهل و خرافه را شكسته، تا به سرچشمه زلال اسلام ناب محمدی برسیم و امروز غریب‏ترین چیزها در دنیا همین اسلام است و نجات آن قربانی می‏خواهد و دعا كنید من نیز یكی از قربانی‏های آن گردم.»(9)
شهادت‏خواهی: اسلام حسینی علیه‏السلام و اسلام خمینی قدس‏سره ، بر عنصر شهادت‏طلبی استوارند. در یكی از نیایش‏های امام حسین علیه‏السلام در روز عاشورا چنین می‏خوانیم: «خدایا! دوست دارم كه كشته شوم و زنده گردم، هفتاد هزار بار در راه اطاعت و محبت تو، به خصوص اگر در كشته شدنم نصرت دین تو و زنده شدن فرمانت و حفظ ناموس شریعت تو نهفته باشد.»(10) امام قدس‏سره نیز به تأسی از قیام عاشورا گفت: «مرگ سرخ، به مراتب بهتر از زندگی سیاه است و ما امروز به انتظار شهادت نشسته‏ایم تا فردا فرزندانمان در مقابل كفر جهانی با سرافرازی بایستند».(11)
عدالت‏طلبی: حركت امام حسین علیه‏السلام و قیام امام خمینی قدس‏سره بر پایه عدالت قرار داشتند. در زیارت اباعبدالله الحسین علیه‏السلام می‏خوانیم: «شهادت می‏دهم كه تو به قسط و عدالت دستور دادی و به این دعوت كردی.»(12) مسلم هم پس از دستگیری، خطاب به ابن زیاد فرمود: «ما آمده‏ایم تا به عدالت فرمان دهیم و به حكم قرآن فرا بخوانیم.»(13) امام خمینی قدس‏سره سخنی مشابه به این سخنان دارد: «مگر خون ما رنگین‏تر از خون سیدالشهداست. ما چرا بترسیم از این‏كه خون بدهیم یا این كه جان می‏دهیم؟ آن هم در ماجرای دفع سلطان جائری كه می‏گفت مسلمانم. مسلمانی یزید هم مثل مسلمانی شاه بود. اگر بدتر نبود، بهتر نبود.»(14)

امام حسین علیه‏السلام بارها به مقایسه یزید با خود و معاویه با علی علیه‏السلام پرداخت و از این مسأله برای برانگیختن مردم به قیام علیه یزید سود جست. در تأیید این سخن، می‏توان به فرازی از كلام امام حسین علیه‏السلام استناد كرد: «به خدا قسم، من به خلافت شایسته‏ترم، پدرم بهتر از پدر اوست، جدم برتر از جد اوست، مادرم بهتر از مادر اوست و خودم بهتر از اویم.»(15)
امام خمینی قدس‏سره نیز با تأسی از قیام عاشورا، به مقایسه محمدرضا پهلوی با یزید بن معاویه پرداخت. البته، شباهت‏های فراوان موجود بین آن دو، مقایسه فرزند رضاخان و فرزند معاویة بن ابوسفیان را هم آسان‏تر و هم برای مردم قابل درك‏تر می‏ساخت. به نمونه‏ای از این شباهت‏ها توجه كنید:
یزید در سه سال پادشاهی خود، سه جنایت بزرگ را مرتكب شد. در سال 61 هجری، امام حسین علیه‏السلام و یارانش را به شهادت رساند. در سال 62 هجری، به مدینه حمله كرد و به مدت سه روز، مردم شهر را كشت، اموال آنان را به غارت برد و زنان آنان را غاصبانه به ملك خود و سربازانش درآورد. در سال 64 هجری، به بهانه سركوب عبدالله بن زبیر، كه در خانه خدا پناه گرفته بود، به مكه حمله برد و خانه خدا را با منجنیق به سنگ و آتش بست.(16)
از خیانت‏های بزرگ شاه، جشن تاج‏گذاری وی در سال 1346 بود. بخشی از هزینه‏های این جشن عبارت بود از: تاج شاه با 3380 قطعه الماس، 50 قطعه زمرد، 368 حبه مروارید به وزن دو كیلو و هشتاد گرم و از نظر قیمت، غیر قابل تخمین. تاج همسر شاه با 1646 قطعه الماس و تعداد مشابهی از جواهرات دیگر و طلا به قیمت تخمینی 14 میلیون دلار ساخته شده بود. پیراهن همسر شاه مزین به 40 هزار الماس، وان حمام وی بلورین و به ارزش 75 هزار دلار و هزینه درشكه مخصوص او 150 هزار دلار بود.(17)
بی شك مقایسه یزیدبن معاویه با محمدرضا شاه در شركت و حضور مردم در براندازی رژیم پهلوی نقش ویژه داشته است. این واقعیت را می‏توان در سند زیر از مجموعه اسناد منتشر شده سفارت آمریكا(=لانه جاسوسی) تحت عنوان نخبگان و توزیع قدرت در ایران یافت:
«روحانیون مسلمان كشور از جمله جسورترین منتقدین شاه به حساب می‏آیند... در وعظ‏ها، نشریات و مراسم مذهبی شاه را مورد انتقاد قرار می‏دهند. در یكی از بحث‏های مرسوم احساسی، شاه را با یزید كه مسؤول قتل امام حسین علیه‏السلام در قرن هفتم بود، مقایسه می‏نمایند. این رویداد تاریخی شیعه، هسته اصلی اسلام مرسوم در ایران بود و هرساله در صدها نقطه از كشور با برپایی نمایش‏های دراماتیك نحوه قتل امام حسین علیه‏السلام و خانواده‏اش را در اذهان زنده می‏كنند.»(18)
چرا چنین مقایسه‏ای به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران مدد رساند؟ به آن دلیل كه حاصل این مقایسه آن بود كه در یك سو امام خمینی قدس‏سره را به جای امام حسین علیه‏السلام و محمدرضا پهلوی را به جای یزیدبن معاویه می‏دیدند. از این رو، همان طوری كه قیام امام حسین علیه‏السلام بر ضد یزید واجب بود، قیام بر ضد یزید زمان نیز واجب بود. به راستی كه قضاوت مردم درباره مقایسه شباهت بین این دو درست بود؛ زیرا، بین امام خمینی قدس‏سره و امام حسین علیه‏السلام نیز همانند محمدرضا پهلوی و یزید بن معاویه شباهت‏های زیادی وجود داشت. به دو نمونه از این شباهت‏ها اشاره می‏كنیم:
1. قیام فی‏سبیل‏لله: امام حسین علیه‏السلام در پاسخ به سخنان ضحاك بن عبدالله مشرقی كه می‏گفت: كوفیان آماده جنگ با تو هستند، فرمود: «حَسبِیَ اللّهُ وَ نِعْمَ الوَكیل»؛ خدا برای من بس است و او خوب پشتیبان و تكیه گاهی است.(19)
مقام معظم رهبری در این مورد، درباره امام خمینی قدس‏سره فرمود: «بزرگ‏ترین ستایش برای رهبر عزیز، همین است كه او را عبدالله یعنی بنده خدا و تسلیم اراده پرورگار یاد كنیم.»(20)
2. تكلیف‏گرایی: هنگامی دو نفر از سوی حاكم مكه برای امام حسین علیه‏السلام امان نامه آوردند، تا به این وسیله مانع از ادامه سفر امام علیه‏السلام به عراق شوند، امام علیه‏السلام فرمود: «در خواب، پیامبر خدا را دیدم، به چیزی فرمان یافتم كه در پی آن خواهم رفت، به زیانم باشد، یا به سودم.»(21) مشابه چنین برخوردی را در مورد قطعنامه 598 از امام خمینی قدس‏سره شاهد بوده‏ایم. ایشان در این باره فرمود: «شما را می‏شناسم، شما هم مرا می‏شناسید. در شرایط كنونی آن چه موجب [این] امر [قبول قطعنامه [شد تكلیف الهی‏ام بود.»(22)

نقش مردم در دو قیام حسینی علیه‏السلام و خمینی قدس‏سره غیر قابل انكار است. به واقع، اگر دعوت هجده هزار نفری كوفیان نبود، امام حسین علیه‏السلام به سوی كوفه حركت نمی‏كرد. مثال‏های زیادی در تأیید این مسأله است. از جمله:
1. امام علیه‏السلام پس از برخورد با سپاه حُر، كه راه را بر او بستند، فرمود: «من پیش شما نیامدم مگر پس از آن كه نامه‏ها و فرستاده‏هایتان رسید كه نزد ما بیا كه ما پیشوایی نداریم... اگر بر سر پیمان و سخن خویشید، كه آمده‏ام، و اگر خوش ندارید و نمی‏خواهید، بر می‏گردم.»(23)
2. در جای دیگر، حضرت از انگیزه نامه نگاری و دعوت كوفیان این گونه یاد می‏كند: «اِنَّ اَهْلَ الكُوفَةِ كَتَبوُا اَلَیَّ یَسألوننی اَن أقدِمَ عَلَیهِم، لِما اَرْجوُا مِن اِحیاءِ مَعالِمِ الْحَقّ وَ اِماته البِدَع»؛ كوفیان به من نامه نوشته و از من خواسته‏اند كه نزد آنان روم؛ چرا كه امیدوارم معالم و نشانه‏های حق زنده گردد و بدعت‏ها میرد.(24)
3. باز امام علیه‏السلام در این‏باره سخنانی دارد: «مردم! شما به من نامه‏ها نوشتید و پیام فرستادید كه به سوی شما بیایم و وعده دادید كه دست از یاری من برندارید و پیمان شكنی نكنید. اینك كه من به سرزمین شما آمده‏ام، اگر به عهد خود وفا كنید، مرا تنها نگذارید، به هدایت حقیقی می‏رسید.»(25)
بنابراین امام علیه‏السلام ، به دعوت كوفیان به آن دیار رفت، ولی آنان خیانت ورزیدند، همان‏طور كه امام حسین علیه‏السلام فرمود:
«ای مردم! مرگ بر شما! مگر شما نبودید كه به من نامه نوشتید و استغاثه كردید و مرا به یاری خویشتن خواندید؟! ولی اكنون كه به استغاثه شما پاسخ داده و به فریاد شما رسیده‏ام، شمشیرهای خود را از نیام به روی من كشیده‏اید و شعله آتشی را متوجه ما ساخته‏اید... چه شد كه بعد از آن همه وعده‏ها و دعوت‏ها، صفحه زندگی‏تان ورق خورد و بر ضد دوستان خود گرد آمدید و به نفع دشمنانتان برای منكوب كردن دوستان خود آستین بالا زده‏اید و دشمنان شما نه عدالت‏گستری كردند كه شیفته عدالت آنان شوید و نه امید آینده‏ای بهتر برای شما باقی گذاشتند، تا بهانه دل بستگی شما باشد. شما به خاطر اندكی از مال حرام دنیا كه بنی امیه به شما دادند و برای این كه به زندگی پست و ناچیزی برسید، به سوی من حمله می‏كنید. بدون آن كه كوچك‏ترین گناهی داشته باشم.»(26)
ولی پس از حادثه كربلا و عاشورا، موجی از بیداری در جامعه مسلمانان پدید آمد و در پی آن، مردم دریافتند كه حق با اهل‏بیت پیامبر بود و كشندگان آن حضرت، نه تنها به اصول اسلامی پایبند نیستند، بلكه سفاك و مستبدند. از آن‏كه فرزند پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را یاری نكرده بودند، پشیمان شدند و به تدریج دست به اعتراض زدند از جمله:
1. اعتراض عبدالله بن عمر به یزید؛
2. برگزاری پنج سال عزای مداوم در مدینه؛
3. قیام عبدالله بن حنظله در مكه؛
4. اعتراض در بصره و قیام در كوفه؛
5. پدید آمدن نهضت توابین؛
6. قیام مختاربن ابی عبیده ثقفی؛
7. انقلاب مطرف بن مغیره؛
8. انقلاب عبدالرحمن بن اشعث.(27)
تشابه فراوانی بین مشاركت سیاسی ـ اجتماعی مردم كوفه و ایران در دو حادثه انقلاب حسینی علیه‏السلام و انقلاب خمینی قدس‏سره وجود دارد. مانند:
1. پس از دستگیری امام قدس‏سره در 13 خرداد 1342، مردم دست به اعتراض زدند و حادثه 15 خرداد 1342 را آفریدند.
2. در یك دوره چهارده ساله پس از آن، مردم چندان حضور فعال در صحنه ندارند. بنابراین، نهضت امام خمینی قدس‏سره به ثمر نمی‏نشیند.
3. پس از آن، مردم ایران همانند توابین عراقی به میدان آمدند و آرمان حسینی علیه‏السلام را نشر دادند و انقلاب اسلامی را به پیروزی رساندند.
از این‏رو، نمونه‏های بسیاری از الگوگیری مردم ایران از عاشورای حسینی علیه‏السلام در روند پیروزی انقلاب اسلامی به چشم می‏خورد. از جمله:
الف. «تظاهرات 250 تا 400 هزار نفری با توجه به جمعیت 5/1 میلیونی تهران در روز عاشورای 1383 ق. / 13 خرداد 1342 ش. تهران از مسجد حاج ابوالفتح در میدان قیام (میدان شاه) آغاز و به مسجد امام قدس‏سره (مسجد شاه) ختم شد.»(28)
ب. «سخنرانی معروف امام قدس‏سره در عصر عاشورای 1383 ق. / 13 خرداد 1342 ش. در مدرسه فیضیه آغاز شد كه منجر به دستگیری و بازداشت و زندانی شدن امام قدس‏سره گردید و در اعتراض به آن، حركت‏های مردمی در مساجد شهرهای مختلف شكل گرفت.»(29)
ج. «راهپیمایی عاشورای دوازدهم محرم 1384 ق. / 1343 ش. از مسجد امام قدس‏سره ، آغاز گردید. این راهپیمایی برای بزرگ داشت پانزده خرداد صورت گرفت كه امام قدس‏سره ، آن را ایام الله نامیده بود. سربازان رژیم شاه نیز به سركوب آن پرداختند.»(30)
د. «حدود چهار میلیون نفر در تهران در عاشورای 1399 ق. / 1357 ش. علیه رژیم شاه دست به تظاهرات زدند و شعار مرگ بر شاه سر دادند. پس از آن، ژنرال هایزر روانه تهران شد و شاه متقاعد گردید یك چهره به ظاهر ملی را به عنوان نخست‏وزیر برگزیند و خود ایران را ترك كند.»(31)
ه. «مردم برای نشان دادن همبستگی خود بر ادامه مبارزه تا برپایی جمهوری اسلامی، راهپیمایی عظیم اربعین را برپا كردند كه در آن فریاد الله اكبر و درود بر خمینی توسط چند میلیون زن، مرد و كودك دنیا را به تعجب و حیرت وا داشت.»(32)
ارتباط بین مردم، عاشورا، مسجد و انقلاب اسلامی را در گزارش‏های ساواك هم می‏بینیم. به عنوان مثال، كمیته مشترك ضد خراب كاری در گزارشی به ریاست پلیس تهران می‏نویسد: «از فعالیت مساجد هدایت، الجواد و حسینیه ارشاد، كه اقدامات آن‏ها مخالف مصالح كشور بود، جلوگیری به عمل آمد تا با مذاكره با مسؤولین مساجد و حسینیه مزبور اقدامات آنان در آینده با مصالح كشور هماهنگی داشته باشد. علی هذا نظر به این كه توافق‏هایی كه با واقفین و هیأت مؤسس مساجد و حسینیه موصوف به عمل آمده از این به بعد كلیه مسائل مربوط به این سه مؤسسه مذهبی زیر نظر مستقیم سازمان اوقاف خواهد بود.»(33)
در دستورالعمل نحوه تشكیل مجالس عزاداری در ماه‏های محرم و صفر ستاد فرمانداری نظامی تهران و حومه (ركن 2) در 7/9/1357 آمده است:
«الف. از طریق دولت به طور قاطع طی اعلامیه‏ای نكاتی را كه مردم بایستی در ایام عزاداری ماه‏های محرم و صفر رعایت نمایند به وسیله دستگاه‏های ارتباط جمعی ابلاغ می‏گردد.
ب. در شهرهایی كه مقررات حكومت نظامی برقرار می‏باشد، اجرای دستورات درباره نحوه برگزاری مجالس عزاداری با فرمانداری نظامی بوده و در سایر شهرها با شهربانی و ژاندارمری محل می‏باشد.
پ. مجالس عزاداری در مساجد، تكایا و حسینیه‏ها در تهران و شهرستان‏ها محدود گردد، به طوری كه در حوزه استحفاظی هر كلانتری بیش از دو مجلس تشكیل نشود.»(34)

آنچه گذشت نشان از تأثیر انقلاب امام حسین علیه‏السلام بر پیروزی انقلاب اسلامی دارد. اما چگونه می‏توان از نهضت حسینی علیه‏السلام بر ادامه نهضت خمینی قدس‏سره استفاده كرد؟ پیش از پاسخ به این سؤال، باید به سؤال دیگری پاسخ داد و آن این كه آیا گره زدن این دو نهضت برای ادامه انقلاب اسلامی ضروری است؟ پاسخ امام خمینی قدس‏سره را در این باره ببینید:
«اگر ما بخواهیم مملكت‏مان، یك مملكت مستقلی باشد، یك مملكت آزاد باشد، باید این رمز [قضیه سیدالشهداء] را حفظ كنیم...(35) اگر بخواهید نهضت شما محفوظ باشد، باید این سنت‏ها [عزاداری و...] را حفظ كنید...(36) عاشورا را زنده نگه دارید كه با زنده نگه داشتن عاشورا، كشور شما آسیب نخواهد دید.»(37)
بنابراین، تنها راه حفظ انقلاب اسلامی، عاشورایی كردن آن است. نگارنده بر آن است كه تأسّی و توسّل به مؤلفه‏های عاشورایی زیر، همان گونه كه عامل پیروزی انقلاب اسلامی بوده‏اند، بر همه نگرانی‏هایی كه درباره حیات و ممات انقلاب اسلامی وجود دارد، پایان می‏دهد؛ زیرا، رمز بقای انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی انقلاب اسلامی است:
كار برای خدا: امام حسین علیه‏السلام فرمود: «اِلهی رِضاً بِرِضاكَ وَ تَسلیماً لأَمْرِكَ»؛ خدایا، با تمام سختی‏ها و مصیبت‏ها به خشنودی تو خشنود و تسلیم فرمان تو هستم.(38)
نترسیدن از دشمن: امام حسین علیه‏السلام فرمود: «أَلا اِنّی زاحِفٌ بِهذِهِ الاُْسْرَةِ عَلی قِلَّةِ العَدَدِ وَ حذْلانِ النّاصِرِ»؛ آگاه باشید كه من با همین گروه اندكی كه به من پیوسته‏اند و با این كه یاران به من پشت كرده‏اند، آماده جهاد هستم.(39)
تحمل در مصائب: امام حسین علیه‏السلام فرمود: «یا أُخَیَّة، اِتَّقی اللّهُ وَ تَعزّی بعَزاء اللّهِ وَ اعْلَمی اَنَّ اَهْلَ الاَْرضِ یَموُتوُنَ وَ اَهْلَ السَّماءِ لا یَبقونَ»؛ خواهرم، [زینب علیهاالسلام [صبر داشته باش و بدان كه اهل زمین و آسمان همه می‏میرند.(40)
پذیرش ولایت: امام حسین علیه‏السلام فرمود: «فَاِنِّی لا اَعْلَمُ اَصْحاباً اَولی وَ لا خَیْراً مِنْ اَصْحابی وَلا اَهْلَ‏بَیتٍ اَبَرَّ وَ لا اَوْصَلَ مِنْ اَهْلِ‏بَیْتی»؛ من اصحابی والاتر و بهتر از اصحاب خودم نمی‏شناسم و خاندانی نیكوكارتر و بهتر از خاندانم سراغ ندارم.(41)
عزت خواهی: امام حسین علیه‏السلام فرمود: «هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ»؛ هیهات كه ما زیر بار ذلت برویم.(42)
حاصل آن‏كه، «ما كه از نقطه قیام آفرین عاشورا آغاز كرده‏ایم، باید به همان نقطه باز گردیم: عدالت، این انقلاب خود را حامل پیام عاشورا می‏خواند، پس اكنون كه قدرت را در دست گرفته است، باید عامل به آن پیام باشد. حامل پیام بود (برای بسیج كردن شورانگیز مردم)، و به منظور كسب قدرت، و برای اجرای عدالت، و قیام به قسط، اكنون باید عامل به پیام باشد (برای حاضر نگاه داشتن تعهدآمیز مردم)، به منظور حفظ قدرت، برای اجرای عدالت و قیام به قسط.»(43)

گفتگو با رسول صدر عاملی

درآمد
 

در آن شب سرد می دانست كه اگر یاس به دل راه دهد و نماند، نه تنها بزرگ ترین حادثه زندگی خویش را از دست می دهد كه از دیدار و مجالست با كسی محروم خواهد ماند كه تاریخ معاصر دنیا را مبهوت شخصیت استثنائی خویش كرده است و.. ماند و مهربانی بی بدیل امام، راهی را بر او گشود و امكان تجربه لحظاتی را برایش فراهم كرد كه هنوز از پس سالیان سال، حلاوت آن را در كام جانش احساس می كند و با شوقی همچون ایام جوانی از آن یار مهربان سخن می گوید.

چه سالی به دنیا آمده اید و چه شد كه عكاسی را انتخاب كردید ؟
 

در سال 1333 در اصفهان به دنیا آمدم. عكاسی را هم به دلیل روزنامه نگار بودن انتخاب كردم. همه دوران تحصیل را در تهران گذراندم. دیپلم ادبی گرفتم و بعد رشته روزنامه نگاری را انتخاب كردم.

اولین بار كی دوربین به دست گرفتید؟
 

حدود هفده هجده سالگی عكاسی را شروع كردم و با راهنمایی اساتیدی چون آقای دانیالی و بدون رفتن به دوره یا كلاسی خاص، آن را یاد گرفتم.

در روزنامه نگاری، وجه ادبی قضیه برایتان جذاب بود یا وجه تصویری ؟
 

هر دو. آن روزها موقعی كه می خواستی از جائی گزارش تهیه كنی، لازم بود كه عكاسی هم بدانی، چون گاهی ضرورت ایجاب می كرد كه تنها بروی. من در عین حال كه خبر را تهیه می كردم و می نوشتم، عكس آن را هم می گرفتم.

با كدام نشریه كار می كردید ؟
 

با اطلاعات، منتهی قبل از آن با مجله فردوسی كار می كردم.

اولین عكسهائی كه گرفتید از كجا بود؟
 

جذامخانه مشهد كه همراه با گزارشی تهیه كردم و در فردوسی چاپ شد.

شما كه آرشیو دارید؟
 

نه به آن صورت، چون ما وقتی خبری را تهیه می كردیم و عكس می گرفتیم، نگاتیوها را تحویل می دادیم و به ما نمی دادند. من تعدادی از عكسهای دوره انقلاب، به خصوص نوفل لوشاتو را دارم كه به شما می دهم.

كی به روزنامه اطلاعات رفتید؟
 

من در مجله فردوسی، یك دوره ای مطلبی می نوشتم با عنوان گذری و نظری كه هر نویسنده ای لحظه ای خاص را كه تجربه می كرد، می نوشت. دو صفحه بود و من هم هر هفته یادداشتی می نوشتم. آن موقع من هفده سالم بود، منتهی آنها نمی دانستند، چون نوشته هایم را برایشان پست می كردم. اسمم هم طوری بود كه همه فكر می كردند یك آدم سی ساله هستم. حدود یك سالی كه آنجا كار كردم، آقای اصغر انتظاری كه در مجله اطلاعات هفتگی، مسئول جدول و قصه نویسی بود، مرا با آنجا آشنا كرد و تشویق شدم كه بروم اطلاعات، یادم هست كه كلاس یازدهم بود.

كارتان را از چه سرویسی شروع كردید؟
 

سرویس حوادث. صبحها می رفتم دادگستری، چون منبع خبری ما آنجا بود یا كلانتری.

و برای سالهای بعد، كلی قصه جمع كردید.
 

قصه و حادثه و ماجرا. من جاهایی را كه از قبل تعیین شده بودند، نمی رفتم. آن روزها همراه با عكاس خوبی به اسم محمود محمدی می رفتم یا با آقای یدالله ذبیحیان یا بعدها با آقای مرتضی خاكی.

آیا باید همه جا می رفتید یا فقط در همان سرویس حوادث كار می كردید؟
 

بخشی از مسئولیتم سرویس حوادث بود، ولی در صورت ضرورت، برای بخشهای دیگر هم می رفتم. اگر یادتان باشد آن روزها دو تا روزنامه كیهان واطلاعات بیشتر نبود.

آیندگان هم بود.
 

آن اواخر آمدكه قدرت و اعتبار آن دو تا را نداشت. روزنامه كیهان و اطلاعات رقابت بسیار جدی و حتی می شود گفت گاهی اوقات بی رحمانه ای با هم داشتند.

بی رحمانه ؟
 

بله، اگر حادثه ای روی می داد و خبرنگار یكی از این دو تا، زودتر می رسید و خبر را به روزنامه اش می رساند، خبرنگارهای روزنامه دیگر جریمه می شدند؟

ظاهرا بد هم نبوده.
 

بله، از جنبه هایی سطح حرفه ای بودن خبرنگار را بالا می برد.
مثل حالا نبود كه می نشینند پای اینترنت و از چند تا خبرگزاری، اخبار دست چندم را می گیرند كه معمولا هم منبع آنها، یكی است. خبرنگار واقعا باید هوشیار می بود و به سرعت خود را به محل حادثه می رساند. به این ترتیب خلاقیت و مهارت روزنامه نگار بالا می رفت و مباحث هم از نگاههای مختلف مطرح می شدند و امكان
تفسیر و بحث بیشتری فراهم می شد. الان تعداد روزنامه ها و مجلات ابدا قابل مقایسه با آن موقع نیست، ولی با توجه به تنوع عناوین نشریات، یك وقت می بینی درباره یك رویداد، فقط یك نگاه وجود دارد و دلیلش هم این است كه زحمت حضور در صحنه را به خود نمی دهند. حالا خبرنگاری شده مقاله نویسی و گاهی اوقات هم رونویسی. آن چیزی كه نشریه ای را از نشریه دیگر متمایز می سازد، خبرنگاران آن هستند. این نكته در تمام دنیا صادق است. الان متاسفانه همه خبرنگارها چشمشان به این است كه مثلا خبرگزاری ایرنا یا ایسنا یا بقیه چه می گویند، عینا همان را نقل قول می كنند. تازه همین خبرگزاریها هم مطالبشان را از منابع دولتی می گیرند و خیلی كم پیش می آید كه خبر نگاری در صحنه حضور داشته باشد، در حالی كه آن زمان، یكی از مواردی كه روزنامه ها به آن پز می دادند این بود كه خبرنگار ویژه داشتند.

آیا مورد خاصی را به یاد دارید؟
 

یادم هست در لاهیجان دختری به اسم مهین پدیدار نظر بود كه ظاهر و رفتارهای پسرانه داشت و به دختری علاقمند شده و او را كشته بود. ما خبرنگارها، خودمان برایش وكیل گرفتیم و یا مثلا لاله و لادن، دو قلوهای مشهور به هم چسبیده را من خودم در یكی از روستاهای شیراز پیدا كردم. پدر و مادرشان آنها را رها كرده و رفته بودند. بعدها مشهور شدند، پدر و مادرشان آمدند. وقتی این اتفاق پیش آمد، به من خبر دادند و من رفتم و اولین عكسها را از آنها گرفتم و مردم را به هیجان آوردیم كه به آنها كمك كنند. بعد از ما مجله جوانان درباره آنها نوشت و سرانجام یك متولی پیدا شد كه یك پزشك اهل كرج بود و آندو، زندگیشان را با او ادامه دادند. غرضم از بیان این خاطرات این است كه ما باید خودمان كشف خبری می كردیم و دنبال آن می رفتیم و دوربینمان همیشه باید با ما بود. اولین درسی كه در روزنامه نگاری یاد گرفتم این بود كه دوربین هرگز نباید از خبرنگار جدا شود.

از چه زمانی به شكل جدی درگیر اخبار و مسائل انقلاب شدید؟
 

از تظاهرات قم.

آنجا بودید؟
 

خیر، ولی پیگیر وقایع بودم.

در كدام حادثه حضور داشتید؟
 

هفده شهریور. منزل ما همان حوالی بود.

عكس گرفتید؟
 

بله.

برای چاپ در این مجموعه در اختیار ما می گذارید ؟
 

همه درآرشیو اطلاعات هستند.

از خاطرات هفده شهریور بگوئید.
 

قرار بود مردم در میدان ژاله جمع شوند و مراسم یادبودی برای عده ای كه قبلا آنجا شهید شده بودند گرفته و بعد هم تظاهرات آرامی انجام می شود، بی خبر از این كه شب قبل به ماموران دستور داده شده بود كه به تظاهركنندگان حمله كنند.

آیا شما شاهد آن حمله و تیراندازیها بودید؟
 

هم شاهد بودم و هم با كمك دیگران، ناچار بودیم مجروحان را از صحنه خارج كنیم و به بیمارستان و درمانگاه برسانیم. اولین كسانی را كه دیدیم كشته شدند، از خیابانی بود كه از میدان شهدا به طرف میدان بهارستان می رود و ناگهان از كوچه ها خیابانهای اطراف گارد و سربازها ریختند.

از هفده شهریور خاطره ای دارید. كه عمیقا بر زندگی شما تاثیر گذاشته و تا امروز به یادتان مانده باشد؟
 

دوستی به اسم احمد سمیعی داشتم كه با هم مجروحان را با یك موتور به درمانگاه بهادری در خیابان كرمان می رساندیم. احمد موتور را می برد و من عقب می نشستم و فرد مجروح را نگه می داشتم. بار سوم یا چهارمی كه مجروح بردیم، آنجا اعلام كردند كه به شدت به خون احتیاج دارند. من ماندم كه خون بدهم و احمد رفت كه مجروح بیاورد كه دیگر برنگشت. من تا مدتها بهت زده بودم و نمی توانستم بر خودم مسلط شوم.

بعد از هفده شهریور در كدام رویداد انقلاب حضور داشتید؟
 

من از هفت ماه قبل از این رویداد در دانشكده پل والری، مون پلیه فرانسه جامعه شناسی می خواندم. در نزدیكی هفده شهریور به تهران آمدم و نزدیك به یك ماه در تهران بودم.

یعنی عملا فاصله بین هفده شهریور و ورود حضرت امام را در فرانسه بودید.
 

تظاهرات تاسوعا عاشورا را هم تهران بودم و بعد برگشتم فرانسه.

از آن روز عكس گرفتید؟
 

گرفتم، ولی باور كنید چیزی ندارم وهمه را به روزنامه اطلاعات تحویل دادم كه الان در آرشیو آنجا هست.

در آن روزها دیگر چه كسانی حضور داشتند؟
 

آقای جعفر دانیالی و آقای جهانگیر رزمی بودند كه به شكل حرفه ای عكاسی می كردندو فقط همین كار را انجام می دادند، ولی من چون رشته ام روزنامه نگاری بود، مثل آنها منحصرا عكاسی نمی كردم، بلكه هم می نوشتم و هم عكاسی می كردم.

شما مقطعی از انقلاب را شاهد و ناظر بوده اید كه دیگران یا نبوده ویا حضور كمرنگی داشته اند. بنابراین حوادث ایران را از نگاه آنان بررسی می كنیم و شما را به خاطرات ورود حضرت امام به پاریس ارجاع می دهیم. بگوئید چگونه خبر دار شدید كه ایشان به فرانسه خواهند آمد؟ كجا بودید و چه كردید؟
 

من در مون پلیه در جنوب فرانسه بودم كه تا پاریس هفت ساعت با قطار راه بود. قبلا با آقای صالحیار سردبیر اطلاعات صحبت كرده بودم و با اصرار ایشان قرار شد كه به پاریس بروم. خلاصه در اتاقم را قفل كردم و راه افتادم. حضرت امام ابتدا مدتی در پاریس در طبقه هفتم یك مجتمع آپارتمانی اقامت داشتند و كسانی كه می آمدند اذیت می شدند. امام گفتند جایی تدارك دیده شود كه مردم راحت باشند و ضمنا جای خلوتی هم باشد. به این ترتیب قرار شد به نوفل لوشاتو بروند.

شما چه كردید؟
 

در اتاقم را بستم و آمدم پایین و خودم را رساندم به پاریس و همانجا بودم تا وقتی كه امام رفتند نوفل لوشاتو و من هم راه افتادم رفتم.

شما به عنوان یك جوان با چنین رویداد مهمی روبرو شده اید.با نگاه دقیق یك هنرمند بگوئید حس اولیه شما چه بود؟
 

حس اولیه من این بود كه می خواستم به هر قیمتی آنجا باشم و خیلیها مخالفت می كردند. طبیعی هم بود، چون جای زیادی نداشتند. محل اقامت امام خیلی جای كوچكی بود و یك ویلای نسبتا بزرگ تری هم روبروی آن اقامتگاه بود كه همراهان امام درآنجا اقامت داشتند.

چه خبر بود؟
 

من چنان مات و محو شرایط بودم كه باور كنید تا مدتها متوجه نمی شدم چه خبر است. یك مرد انقلابی به جایی آمده بود كه قرار بود هیچ نوع همراهی و همكاری با او نشود، غافل از این كه آن دهكده كوچك، قلب تپنده تمام اخبار جهان خواهد شد. تمام خبرگزاریهای بزرگ دنیا در آنجا نماینده داشتند. كلاس خبرنگاری بود.

فرصتی عالی برای شما كه می خواستید روزنامه نگاری بخوانید.
 

دقیقا و نمی دانم این را می دانید كه اولین خبرگزاری رسمی را فرانسویها درست كردند؟ بنابراین طبیعی بود آنجا از این نظر، از انسجام و قدرت خوبی برخوردار باشد. امام جایی آمده بودن كه قلب خبر دنیا بود. اگر ایشان بر اساس برنامه های قبلی به تركیه یا جای دیگری رفته بودند، بعید بود كه از نظر پوشش خبرو تاثیر اخبار انقلاب، چنین گستردگی و وسعتی اتفاق بیفتد. نمی گویم انقلاب پیش نمی آمد كه سرنوشت حتمی آن جریان، همین بود، ولی به این روانی وانسجام اتفاق نمی افتاد.

اولین بار امام را كجا دیدید؟
 

در نوفل لوشاتو دریك نمای عمومی و در میان افراد كه به آن خانه می رفتند و همان شب تصمیم گرفتم به هر قیمتی كه شده آنجا بمانم. همه دست به دست هم داده بودندكه مرا بفرستند بروم، ولی خودم عزمم را جزم كرده بودم كه بمانم.

چطور توانستید بمانید؟
 

آغاز فصل زمستان بود. هر روز ساعت نه و ده صبح یك اتوبوس از پاریس ایرانیها را می آورد نوفل لوشاتو و ساعت چهار بعد از ظهر بر می گشت و دیگر به هیچ وجه وسیله ای برای رفتن نبود. هر چه به من گفتند برو، نرفتم وهمان جا در كوچه در مقابل اقامتگاه امام روبروی پنجره ایشان ماندم. عصر شد غروب و غروب شد شب و شب شد نصف شب، هوا بسیار سرد بود و من داشتم می لرزیدم، ولی از سرجایم تكان نخوردم.

آفرین به این هم همت!
 

ساعت دو بعد از نیمه شب بود كه پرده پنجره اتاق حضرت امام تكان خورد وچند دقیقه بعد یك نفر آمد برایم پتو آورد و خلاصه من رفتم داخل اقامتگاه امام و ماندگار شدم.

چه می كردید ؟
 

ما یك عده ای بودیم كه اخبار همه روزنامه های دنیا درباره انقلاب را باید جمع و ترجمه و خلاصه می كردیم و خدمت امام می دادیم.بچه هایی که از ایتالیا، آلمان، انگلیس وجاهای دیگر آمده بودند، مقاله های مربوط به همان زبان و من هم مقاله های فرانسوی را ترجمه می كردم و بعد من همه را خلاصه می كردم و خدمت امام می بردیم.

خودتان ؟
 

چند بار هم خودم بردم.

از حستان در اولین برخورد نزدیكی كه با امام داشتید صحبت كنید.
 

الان اگر انسان بخواهد از احساس آن زمان خود بگوید خیلی متظاهرانه می شود.

به هیچ وجه این طور نیست، بدیهی است كه انسان در تقابل با یك انسان بزرگ، احساسات ویژه ای دارد.
 

تمامی عظمت امام را از جمله ای كه در هواپیما در پاسخ به سئوال خبرنگاری كه پرسید، «احساس شما چیست؟» و ایشان گفتند، «هیچ» می توان فهمید. امام با همین یك كلمه نشان دادند كه هیچ حس خاصی ندارند جز یك هدف. جز به قول خودشان انجام تكلیف، ایفای مسئولیت.

كجای این عبارات ریاكارانه اند؟ كسانی كه در این وادیها نیستند، باور نمی كنند كه مردان خدا، خود را تنها موظف به ادای تكلیف می دانند.
 

دقیقا همین طور بود. امام در تمام سخنان و اعمالشان همین را اثبات كردند.

شما به عنوان یك عكاس هنرمند، ایشان را چگونه می دیدید؟
 

بسیار خوش قیافه و به قول ما عكاسها فتوژنیك. غیر از چهره زیبا، دستهای بسیار زیبائی هم داشتند.

چقدر دقت دارید.
 

حالات دستهای امام بسیار گویا بودند، همان طور كه چهره شان و مخصوصا نگاهشان. من قدرت نگاه كردن به چشمهای ایشان را نداشتم. واقعا تاب نمی آوردم. این حرفی را كه می زنم ربطی به حس مذهبی انسان نداشت. كسانی هم كه مسلمان نبودند همین را می گفتند.

یك جور كاریزما!
 

دقیقا! همان طور كه كلام امام خاص خودشان بود، نگاهشان هم همین طور بود. انسان خاصی بود. انسانی كه از جنس زمانه نبودند. مثل هیچ كس نبودند. حرف ایشان از زمانی كه در پاریس بودند تا روزی كه رحلت كردند، ذره ای تغییر نكرد، چون هدف از ابتدا ادای تكلیف بود و در تمام فراز و نشیبها و تلاطمها و رویدادهای عجیبی كه پیش می آمد، همین بود.

آیا در این مورد می توانید مصداقی بیاورید.
 

روشنفكرهای ما مثلا انتقاد می كردند كه امام چرا روی مسئله حجاب برای خارجیها تكیه می كنند و نمی گذارند آنها به همان شكلی كه دلشان می خواهد نزد ایشان بیایند، ولی واقعیت این است كه ایشان به تمام نكاتی كه متذكر می شدند، اعتقاد عمیق داشتند و با توجه به شرایط زمان و مكان، تغییری در این برخوردها ایجاد نمی شد. روزهای یكشنبه، خارجیها به دیدن ایشان می آمدند. جلوی در ورودی به خانمها روسری داده می شد. جالب این كه خود آنها اعتراضی نداشتند و به عنوان آدابی پذیرفته شده از جانب ما، آن را می پذیرفتند، اما روشنفكران ما انتقاد می كردند.

به اعتقاد من تأثیر حضرت امام در تطابق مطلق قول و عملشان بود.
 

درست است و اتفاقا همه آدمها، در مقابل چنین مردانی، با وجود وضعیت متفاوتشان، اصول مورد قبول آنان را می پذیرند. این پایبندی به اعتقاد، چیزی است كه همه مردم دنیا با هر دین و آیینی به آن احترام می گذارند و لذا زمانی كه ما سوار هواپیما هم شدیم، مهمانداران هواپیما روسری داشتند و اعتراضی هم نداشتند.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 15

پدیده شناسی عکس به مثابه انگاره
آنگاه که «والتر بنیامین» در سال 1931 به نقل از «گوته » در تحلیل عکسهای «آگوست ساندر» نوشت، «شکل ظریفی از کار تجربی وجود دارد که با موضوع خود، چنان یگانه می گرددکه در نهایت، به یک «نظریه» تبدیل می شودو درست همان گونه که یک کالبد شناسی تطبیقی به آدمی این امکان را می دهد تا سرشت و سرنوشت اندامها را درک کند، «عکاسی تطبیقی» نیز زمینه ای را فراهم می آورد تا عکاس از آن طریق به دیدی علمی برسد و در جایگاهی فراتر از «عکاس جزئیات» بودن، قرار گیرد.» به دنبال کدام کیفیت معنایی در عکاسی بود؟ کیفیتی که دامنه اندیشگی و حضور آدمی را در میدان دید و همکنشی خلاق با «سوژه»، از قالب دریافت و درک صرفا بصری خارج می سازد و به ساختاری ارگانیک از تعامل ذهن آدمی با ابژه و مشارکت در بازآفرینی پیرامون، ارتقا می بخشد.
زمانی که «ابوالفضل بیهقی»، مورخ نام آور هم عصر غزنویان و مولف «تاریخ بیهقی» نوشت، «تاریخ را دو قسم (بخش) گویند و آن را سه دیگر نشناسند،« یا از کسی بباید شنید و یا از کتابی بباید خواند.» هنوز ارزش و کارکرد رسانه ای تصویر و منابع تصویری در اینجا، مشخصا «عکس» معلوم نشده بود. شناخت ما از گذشته، مرهون این «شییء پدیده » است که در امتداد دامنه اثر بخشی و عرصه آفرینی خود، خصلتی «نمادین» و «انگاره ای» یافته و به شبکه ای در هم تنیده از مفاهیم در یک (متن منظومه)، بر محور شیوه های خوانش و روایت در نظرگاههای مفهومی، نشانه شناختی،فلسفی، زیبایی شناسی، کارکردهای سیاسی اجتماعی فرهنگی، عناصر «بینامتنی» و «پیرامتنی» و مباحث نظری و مطالعات تطبیقی تبدیل شده است.
عکاسی از نخستین دهه های ظهور و رواج خود، از چنان عمومیت، فراگیری، گستردگی و اهمیتی برخوردار شد که بسیاری از مهم ترین وجدی ترین چهره های روشنفکری فرهنگ مدرنیته از «گوستاوفلوبر» و «والتربنیامین» و «بارت» تا «سوزان زونتاک» را به نظریه پردازی پیرامون قدرت تأثیر و نفوذ و نیز منظرهای تحلیلی فلسفی خود واداشت و نیز طیفی از آرا و نظریه های فلسفه هنر در قرن بیستم نیز بر محور این مقوله، شکل گرفتند، چنانکه فی المثل در مکتب فرانکفورت، به موازات عمومیت و گستردگی کارکرد عکس، این مباحث نیز وسعت بیشتری یافتند و مباحثی چون ساختار و تکنیک، شیوه های انتقال پیام و معنا از طریق تصویر، تعیین بصری، اندیشه و ادارک در عکس، نحوه تعامل فرم و محتوا، زیباشناسی عکس، بافت فرهنگی، ساختار مناسبات اجتماعی و پس زمینه تاریخی در عکس، مولفه های روانشناسانه و فردیت محور، کیفیت روایت و بازتاب انسان در تصویر، همه از این شمارند. ارتباط «عکس» با دیگر حوزه های این منظومه فراگیر به گونه ای است که «نقد عکس»، در حقیقت، مجموعه ای از کلیه گرایشها و علایق فرهنگی را در این منظر، کنار هم می نشاند.
هنگامی که «کارتیه برسون» می گوید، «موفقیت عکاس به میزان فرهنگ عمومی، نظام ارزشی، روشن بینی، سرعت عمل و چالاکی عکاس بستگی دارد. » یا آنجا که «آنسل آد امز » عکس را نه یک «تصادف» که یک مفهوم » می انگارد و سرانجام، زمانی که «مانیور رایت» می پرسد، «آیا می توان عکس، و نه موضوع عکس را، عامل تحریک کنند«معنویت» یا «هویت» نامید.» همگی ناظر به ورود این پدیده در ساحتی است که به عکس موضوعیت و استقلال ذاتی و درون متنی و محصل و برآیندی از یک مجموعه به هم پیوسته از مهارتها و جوهره ای از شهود و انکشاف «هستی شناختی هنری» می بخشد و جامعیتی «معنائی زیبا شناحتی » را در آن جستجو می کند.

و اما «عکاس خبری» : اگر بخواهیم این ژانر را از دیگر گونه های عکاسی خلاقه، تبلیغاتی، مستند و.... متمایز کنیم، باید از حیث تشخیص درست سوژه و انتخاب دقیق
و هوشمندانه و توام با جسارت موضوع عکاسی، آن را واجد جنبه ای مستقل بدانیم که شاید از لحاظ تاثیر آنی و انتقال سریع «پیام» و وسعت دامنه طیف مخاطب و میزان و شدت و کیفیت اثر گذاری بر اذهان عمومی و احساسات و افکار جمعی، بیشترین کارکرد را داشته باشد. به یاد می آوریم نمونه های فراوان از این دست را در قرن بیستم که یک عکس موجب برانگیختگی و تحریک میلیونها انسان می شد و در پی خود، حوادث مهمی را رقم می زد و در سطوح سیاسی و اجتماعی، تحولات عمده و پیامدها و امواجی عظیم را پدید می آورد. خودسوزی یک راهب بودایی در اعتراض به جنگ ویتنام، اعدام یک ویت کنگ به دست رئیس پلیس سایگون، عکسهای درگیری خونین گینه نوو گواتمالا، گرسنگان «بیافرا»، عکسهای بیسار مشهور و تأثیر گذار جنازه ارنستوچه گوارا و عکس به اسارت گرفتن پاتریس لومومبادر کنگو توسط نیروهای موسی چومبه، از آن جمله اند.
اگر در عکاسی خبری، «انسان در گسترده تعامل جمعی» را موضوع و نظرگاه اصلی عکاس بدانیم، در حقیقت این «گونه هنری» می تواند بازتابی از همه ظرافتها و حساسیتهای ناشی از درگیر شدن با طیفی از حالات، روحیات و عواطف انسانی تلقی شود و بروز و تظاهر بیرونی و جمعی آن،واحد کلیه ارزشها و قابلیتهای یک اثر هنری کامل باشد.«یوجین اسمیت»،کار عکاس را در این عرصه، این گونه تحلیل می کند:
«او [عکاس] با انتخاب روش وتکنیکی مناسب که (وسیله ای برای کنترل عاطفی است.)، با گزینش موضوع عکس و با تصمیم در مورد لحظه دقیق و قطعی گرفتن عکس، عوامل متغیر تفسیر را با تمامیتی عاطفی در هم می آمیزد که شالوده شکل گیری عقاید تماشاگران خواهد بود. وظیفه عکاس خبری این است که حقیقت غالبا نامحسوس و ناپیدا را، هوشیارانه بکاود و سپس بادقت و توجه بسیار وسرعت زیاد، بینش خود را همراه با ویژگیها و مختصات فیزیکی موضوع وارد عکسهایش کند. نوع تفسیری که به ذهن متبادر می شود، باید حاصل مطالعه درباره مردم یا مکانهائی باشد که از آنها عکس گرفته می شود.»
ضرورت یگانگی و یکی شدن عکاس با موضوع در این گونه از عکاسی، در عین برخورداری از اشراف و احاطه ای که مستلزم فاصله گرفتن از سوژه و از افقی بالاتر به آن نگریستن، گذرگاه خطیری است که در واقع نقطه پرش یا سکون این نوع عکاسی تلقی می شود. ثبت دقیق و لحظه به لحظه واقعه ای که مبنای بسیاری از تحولات اجتماعی به شمار می آید و یا نمایش تحول دگرگونی در روابط و رفتار انسانها، به یقین، نیازمند «هوشیاری» و «جسارت» لازم برای نفوذ در «دامنه حیاتی روابط انسانی» است. آن چنان که «یوجین اسمیت» شرط ماندگاری یک عکس را «نفوذ عمیق به درون خصوصیات موضوع در پیوند با کمال ترکیب بندی و تکنیک» می دادند.
نزدیک به سه دهه از وقوع رخداد «انقلاب اسلامی ایران» در بهمن 57 (فوریه79) می گذرد. اینک فرصت مغتنمی فراهم آمده است تا به ارزیابی منتقدانه و توام با جمعیت، و اقع نگری و درک روشن بینانه در خصوص مقاله ای به نام «عکاسی انقلاب» بپردازیم.

عکاسی انقلاب، اینک از ورای کارکرد موقعیت سیاسی، اجتماعی و به اصطلاح «گذشت تاریخ مصرف» و راه یافتن به حوزه تحلیل تاریخی و تئوریک، چه وجوهی دارد و در یک بازخوانی مجدد و بر اساس ضرورتها و مقتضیات دوران کنونی و فارغ از پیشداوری ها ناشی از سیطره نگاه و رویکرد ایدئولوژیک و در گذر از کارکرد رسانه ای، خبری و تبلیغاتی آن در عرصه های «اطلاع رسانی» و «تحریک و تهییج افکار عمومی» و «شکل دهی به عواطف جمعی»، در زمانه کنونی ما، به مثابه یک متن هنری زیبایی شناختی مستقل و فی نفسه، چگونه و یا با چه معیارهایی باید ارزیابی شود؟ در این چشم انداز، اشاره به چند نکته اصلی ازفایده نیست.
نخستین چیزی که به ذهن متبادر می شود این است که «عکاسی انقلاب» تا کجا و چه مقدار پا به پای این پدیده حقیقت، راه پیمودن و به اصطلاح از آن کم نیاورده و جا نمانده است و تا چه حد توانسته آئینه روشن و بی غبار و روایتگر صادق این واقعه باشد. البته وجود عواملی چون سرعت وقوع و سیر شتابان مراحل منتهی به پیروزی انقلاب و ارزشها و ویژگیهای منحصر به فرد آن به گونه ای است که نمی توان همپایی و همپویی کامل میان «عکاسی» با «انقلاب» را متوقع بود. زیرا هر زبان و تصویر و ابداع و آفرینشی، در برابر اعجاب انگیزی این رخداد، به ناگزیر، قدم کند کرد و دعوی یکی شدن با آن را فروگذاشت، اما پرسش اصلی این است که :« آیا عکاسان انقلاب برای آنچه که لازمه این رویداد عظیم بود توانستند تلاش کافی، هر چند نه همه جانبه ای بکنند و اساسا عکاسی انقلاب از حیث ماهیت، کیفیت و شناسه ها و شاخصهای محتوائی، ارزشی و فرهنگی انسان شناختی، تا چه حد متناظر با انقلاب اسلامی ایران بوده است؟»
معتقدم همان گونه که انقلاب، محصول تحول و تکامل در سطح گسترده جمعی و به دیگر سخن، تجلی تمام نمای یک بعثت و بیداری عام محسوب می شد و در یک کلام، بیش از آنکه تغییر در نظام حکومت و ساختار سیاسی را نشانه رفته باشد، «انقلاب در معنا» بود، عکاسی انقلاب نیز دریچه ای است که از آن می توان به وضوح، دورنمای یک جنبش، جوشش و جهش ذهنی و روحی، تحول فکری و انکشاف و اشراق معنایی و یافتن افقهای تازه و ورود به فضاها و ساحتهایی فراسوی عینیت عریان وعلنی پدیده ها را در ذهن و نگاه و گزینش و گرایش عکاسان شاخص این عرصه نشان کرد. مشاهده این تحول از « ویزرو» چشم عکاسان انقلاب و مراحلی که از «فلو» تا «فوکوس» میدان دید آنها را در بر می گرفت و دریافت و دانستگی و حساسیت آنان را شکل می داد و سرعت «شاتر» آنان را به تناسب اهمیت موضوع تنظیم می کرد، روایتی است که در آن می توان صدای پیوستن به نبض تند و ملتهب تحولات اجتماعی را آشکار شنید و در نوع نگرش، انتخاب سوژه، یافتن انگاره هایی برخاسته از عمق باور مردم و در راستای نشان دادن همدلی و همنوایی هنرمند با توده های مردمی، ردپای آن را دید.
انقلاب ایران در میان سایر انقلابها و جنبشهای سیاسی جهان، دارای خصلت و موقعیت آئینی ویژه و منحصر به فرد به گفته «بلانشه»، «انقلاب : به نام خدا» و تنها نهضت مردمی تاریخ معاصر است که بر مبنای تفسیری متافیزیکی و معنوی از جهان و با شعار تحقق معنویت و فطرت الهی انسان شکل گرفته ودر نوع شعارها، سرودها و دیگر تجلیات جمعی و از همه مهم تر در شخصیت رهبر آرمانی آن نمود یافته است و جنبه ای «شمایل وار»، «اسطوره ای» و «آئین مند» به بسیاری از عکسهای انقلاب می دهد، تو گویی که در آنها امتداد، تداوم و بازیابی و باز آفرینی عناصر، روایتها و کارکترهای محوری و جریان ساز فرهنگ آئینی عرفانی و اشراقی ایران و تشیع (از سووشون و سهراب کشان تا حماسه بزرگ عاشورا) را می توان به عینه سراغ گرفت. پیوستگی و در هم تنیدگی این سلسله های متقاطع و رودهای جاری در یک مصب و ملتقای عظیم یا دلتایی که در دو کرانه فرهنگ وسنت دینی و مذهبی و نیز هویت تاریخی و ملی پهلو گرفته است، گونه ای تداخل و تعامل نزدیک وگاه شگفت و غیر قابل باور را برای بسیاری از ناظران غربی و خارجی به این پدیده نادر در میان عناصر متعدد و بعضا ناهمگون موجود، برقرار می کند و نشانی از تداوم و زایش دیگرباره و امروزی ابعاد این هویت اسلامی ایران و مدرن (به دلیل حضور مسلط، فراگیر و غالب طبقه متوسط شهری در بدنه انقلاب) در ایران است که ریشه در سنت تاریخی روح آفرینشگر، گزینشگر، تلفیق گر و باز زاینده قوم ایرانی دارد.
«میشل فوکو» در بیان مشاعرات خویش از انقلاب ایران در جایی به این نکته اشاره می کند که، «حتی لازم نبود بپرسم این دینی که مردم را گاه به پیکار و گاه به گرامیداشت مردگان و شهیدان فرا می خواند، مبادا در ژرفای خود سر مرگ دارد و بیشتر به شهادت می اندیشد تا پیروزی...» این نکته، برای پژوهشگران این حوزه بسیار نکته ظریفی است و می توان آن را در گزارشهای دقیق و مستند عکاسان انقلاب از تجلی این رفتار و رویکرد به صورت حرکات جمعی، عزاداریها و سوگواریها، تشییع شهیدان و دیگر جنبه های تمثیلی و شمایلی در تجمعات و گردهمائیها و جنبه های تیپیکال حضور مردم در آئینهای جمعی مبارزه و مقاومتهای خیابانی و در ابراز محبت و عشق و وفاداری به امام خمینی در مقام رهبری معنویت و اسطوره ای شمایل گونه و واجد تمامی خصلتهای پیامبران و مصلحان در تاریخ بشر، مشاهده کرد و از روی میزان دوری و نزدیکی و «تله» و «واید» بودن «لنز»، نگاه عکاسان را نسبت به این جنبه های مناسکی و آئینی بررسی کرد.
ویژگیهای سرشت نمای انقلاب اسلامی در عکاسی انقلاب چگونه منعکس شده است ؟ آیا نقش محوری دیانت و مذهب، آداب وشعائر مذهبی و عناصرمنبعث از فرهنگ اعتقادی و دینی در الگوسازی، انگاره آفرینی و شکل بخشی به احساسات، روابط و کنشهای جمعی، حضور جهت بخش و تعیین کننده روحانیت به عنوان ریشه دارترین و کهن ترین نماد بیرونی حضور دین در عرصه های اجتماعی، شیوه های ابراز خشم، نفرت، احساس تاثر و سوگ، پیوند و همدلی و همکنشی و روانشناسی جمعی مردم از طریق این عکسها به روشنی، انتقال یافته است؟ انصافا می توان کارنامه عکاسی انقلاب را در این زمینه قرین یا کامیابی و توفیق شمرد، زیرا نتیجه استغراق عکاسان در این پدیده و اتصال درونی آنان با این رویداد دینی مردمی، موجب شده است تا از منظر روانشناسی اجتماعی انقلاب، مجموعه ارزشمندی از تصاویر آن دوران را در اختیار داشته باشیم.
فراتر از ثبت تاریخی و جنبه مستند ورویداد نگاری، کارکردهای این نوع عکاسی در حوزه مطالعات جامعه شناختی نیز قابل است. بازتاب اجتماعی این تصاویر با همه مشخصه ها، ریخت شناسی شهری، تیپ شناسی مردم که نوع پوشش و ظاهر آنان را نیز شامل می شود و در سالهای بعد به تدریج تغییر یافت.(نظیر این تحقیق در مورد چهره شهرهای جنگزده از سال 59 تا سال گذشته توسط نگارنده انجام و تغییر چهره ظاهری رزمندگان نیز به دقت بررسی شده است) نمای شهر تهران و شکل بیرونی آن به عنوان مادر شهر، بستر و پایتخت انقلاب و محل و محور بسیاری از رویدادهای انقلاب که جهت و مسیر آن را تعیین کرده و یا تغییر داده است و نیز جایگاه بسیاری از «لوکیشن » های محوری انقلاب همچون : میدان آزادی، میدان شهدا، دانشگاهی تهران، نیروی هوایی و تعامل انسانها با این محیط و گذرهاست. البته باید توجه داشت که «تهران» چه در آن سالها و چه هم اینک، به عنوان مفهومی فراتر از یک کلان شهر، معرفی شده و در واقع به طرق مختلف، از جمله ادبیات و به ویژه رسانه های تصویری و سیما و سینما، پیوسته تعیین کننده بسیاری از مناسبات، هنجارها و ارزشها و رفتارهای شهری والگوهای مرجع و اجتماعی، گرایشها، مدها و تیپ شناسی عمومی تلقی شده است. تهران در دهه پنجاه نیز حضوری قاطع، روشن و مسلط داشت و حتی به منزله نمادی از فرهنگ اعتراضی و حضور طبقه متوسط شهری و به عنوان پیاده نظام حرکتهای تخریبی،، ساختار شکن و هنجار گریزانه پذیرفته شده بود. امتداد نگاهی همه جانبه به تهران را در تمثیل یک «متن» و در بستر یک نظام نشانه شناختی، در عکسهای انقلاب می توان به دقت مشاهده کرد.
نگاه به انسان و ترسیم «موقعیتهای انسانی» و نیز تاکید به فردیت آدمی در عین همراهی بادیگران مستحیل نشدن در انبوهی جمع نیز یکی از نشانه های خلاقیت و هوشمندی عکاسان انقلاب است که در آثار آنان نمودی بارز دارد. عکاسان انقلاب با نگاهی بسیار هنرمندانه و خلاق، در عین حال که به ثبت عظمت و شکوه توده های میلیونی مردم در خیابانها پرداخته اند، با نکته بینی و کنجکاوی تحسین برانگیز، جلوه هایی از حالات نابی را شکار و ثبت کرده اند که از لحاظ وجوه هنری، زیبائی شناسی و مردم شناسی، غالبا بس ماندگار تر از تصاویر رسمی و رتوش شده دیگر هستند و در تاریخ عکاسی معاصر از درخشش ویژه ای برخوردارند.
جریان سازی و خبر ساز بودن بسیاری از عکسهای انقلاب، از جمله عکس معروف واقعه ملاقات همافران نیروی هوایی با امام نیز واجد نکات با اهمیتی است. عکسهایی که گاه به بهای رو در رو شدن صریح و آشکار با رژیم ستمشاهی و پذیرفتن انواع خطرها و حتی احتمال خطر مرگ، ثبت می شدند و رمز ماندگاری آنها نیز اخلاص و ایمان و نیز جسارت هنرمندانی است که با تنها دست افزاری که در اختیار داشتند، جان و خانمان را در داو جانبازی و ایثار نهادند، بی شائبه نام. لذا بررسی این عکسها از جنبه های گوناگون، بسیاری از حقایقی را که دوربینهای عکاسان انقلاب قادر به کشف و ضبط آنها بوده و از نگاه دیگران پنهان مانده اند، آشکار می سازد.

به روز بودن و شتاب در انتقال و بازتاب سریع و گسترده وقایع به مردم در آن جو متلاطم، متحول و پرهیجان، به هیچ روی، مانع از توجه به ارزشهای خلاقانه و زیبایی شناسانه نشده و فتوژورنالیسمی را که سرعت لازمه اصلی آن است، به هنرنمائیهای بدیع در تکنیک و ترکیب بندی و ظرافتهای هنری مبتنی بر پشتکار،تجربه اندوزی و سیر تکاملی و تدریجی و همراه با ممارستی ستودنی و نیز تعلق به اقشای که بار انقلاب عمدتا بر دوش آنان بود و عکاسان زبده و ماندگار دوران انقلاب، غالبا متعلق به آن طبقات اجتماعی هستند و از همه مهم تر احساس وظیفه و برخورداری از شهامت و جسارتی که پیامد چنین اندیشیدنی است، پیوند زده و میراثی از حرفه ای ترین و تکرار ناشدنی ترین آثار را به ارمغان آورده است که این نشانه تعهد و دلبستگی همه جانبه عکاسان انقلاب به شغل و حرفه خویش است که به آن فراتر از امور روزمره نگریسته و از توانائی هنرمندانه خویش برای مشارکتی شایسته و ایجاد حساسیتهای بسیار موثر و تعیین کننده که در ایجاد همکنشی کارکرد رسانه ای با یک ساختار منسجم بصری و روایی امری حیاتی است، مدد گرفتند.
ضرورت ایجاد یک بانک کامل و آرشیو غنی از «عکسهای انقلاب» با پشتوانه کار پژوهشی بر روی عکسهای به جای مانده، جمع آوری آثار از آتلیه ها و مجموعه های شخصی، آژانسهای خبری و عکاسی جهان که هم اکنون حجم عظیمی از این آثار را در اختیار دارند و نیز خرید و حفظ آنان در این آرشیو، غیر قابل انکار به نظر می رسد. همان گونه که نگارنده نخستین بار ضرورت ایجاد یک موزه دائمی از عکسهای جنگ را با حضور و مشارکت کلیه عکاسان این عرصه طرح نمود و مورد استقبال نیز قرار گرفت، راه اندازی این آرشیو و بانک اطلاعاتی جامع، روز آمد و رو به تکمیل و ارتقا دائمی آن نیز باید با شناسایی، طبقه بندی و تفکیک عکسها بر حسب ارزشهای اجتماعی، تاریخی، زیبا شناختی و غیره انجام گیرد. هر گونه اهمال یا کندی در تحقیق این ضرورت، به نابودی، فرسایش و جدا شدن بخش زیادی از این میراث از چرخه کار آمدی و بهره برداری منجر خواهد شد و ظرفیتهای بالقوه این گنجینه بزرگ تاریخی و فرهنگی به تدریج کاهش خواهد یافت، زیرا دیگر، جایگزینی برای عکسهای از میان رفته در دست نخواهد بود.
باید با نگاه ژرف اندیش و فرانگر و همراه با بلند نظری به این آثار نگریست. تنگ نظری و اولویت دهی به مباحث حاشیه ای و توجه به ضرورتهای کوتاه مدت موجب آن شده است و نیز می شود که بسیاری از آثار از میان بروند و خارج از مرکز توجه قرار گیرند. فی المثل ساختار و ترکیب و تنوع و گستردگی و گوناگونی طیف شرکت کنندگان و اقشار مختلف اجتماعی را در انقلاب را، اگر مشمول سانسور بدانیم، جفای بزرگی به اغلب این آثار خواهد بود که بسیاری از ارزشها و قابلیتهای تکنیکی و حرفه ای عکاسی ایران و پیگیریهای تحقیقی و مستند را در خود ظهور بخشیده اند.
در عکاسی انقلاب باید بخشی را به طور مستقل به «تصویر نگاری از شخص امام خمینی( ره)» اختصاص داد که چونان قلبی تپنده، خون حرکت و حیات و جوشش و بیداری را در رگهای انقلاب جریان می بخشید و «قطب» و «قله» و مقصد تمامی رویکردها، انگیزه ها، شهامتها، ایثارها و حماسه های مردمی در طول انقلاب محسوب می شد. در اینجا قصد من واکاوی و باز اندیشی این نقش محوری و کانونی الهام بخش و مصلحانه در مقام هدایت و راهبری بزرگ ترین بعثت معنوی انسان در تاریخ معاصر جهان نیست که این مهم، مجالی فراخ تر را می طلبد، اما با نگاهی دقیق به «پرسونا» ی فردی «امام» در حکم یک «شمایل»، شعار و حتی در وجه نمادین خود، یک «اسطوره بی بدیل» به نظر می آید که با وجود رواج و فراوانی تصویر ایشان به میزان انبوه، هنوز مردمان به شیوه مالوف و به آئین و سنت اعصار کهن، شمایل ایشان را نیز شبه به پیامبر و امامان معصوم با هاله ای از نور و دیگر مشخصه های این شیوه نگارگری و در ابعاد بزرگ و برسینه علمها و کتلهای آئینی به خیابانها می آوردند. پوسترها و تراکتهای مزین به تصویر امام، در ابعاد گسترده ای تولیدو تکثیر و به عنوان نماد بارز و بی بدیل انقلاب، مبارزه و اعتراض به خیابانها آورده شدند. این تصاویر که از سال 42 به صورت مخفیانه (پلی کپی زیراکس و...) تکثیر می شدند، نخستین بار در سفرنامه کیان چاپ شدند و سپس به عرصه های عمومی راه و در حجم و سطحی وسیع به صورت کلیشه بر سراسر دیوارهای شهر ظهور یافتند و به تدریج از ساحت «شیئیث» به حیطه یک میراث مقدس، معنوی و مجرد وارد شدند.
تصاویری که پس از ورود امام به ایران ثبت شدند و بازنمایی حالات روحی انبوه دیدارکنندگان با امام از بدو ورود تا ایام اقامت در مدرسه علوی و ترسیم رابطه مردم با امام و نیز ملاقاتهای سران و شخصیتهای سیاسی ازگروهها و دسته های مختلف و گاه متضاد با یکدیگر در برخورد با ایشان در قاب تصویر، در بررسی و مطالعه سیر تحول انقلاب و تبیین رابطه یگانه امت و امام که در تاریخ جهان، بی بدیل است، بسیار کارساز و رهگشا خواهد بود. معتقدم باز تولید و تکثیر این اسطوره باشکوه در قالب عکس، منظری از پیوندهای روح سنت با یک رسانه مدرن را در انقلاب می گشاید که هنوز هم نکات پنهان، فراوان دارد. خوشبختانه هنوز از حضور بیشماری از عکاسان انقلاب بهره مندیم و عکسهای فراوانی از آثار آنها را در اختیار داریم. بسیاری از این هنرمندان کارآمد، در نزدیک شدن به معناهای پنهان در پشت چهره امام و نفوذ در لایه های شخصیت و فردیت اثرگذار و آرمانی و وجوه کاریزماتیک او، فارغ از نقش رهبری انقلاب، اهتمامی به کمال داشته اند و گاه نیز موفق بوده اند.
انقلاب اسلامی ایران با عکس پیوندی عمیق و نمادین دارد. این انقلاب که میشل فوکو آن را نخست قیام بزرگ بر ضدهمه نظام های جهانی می دانست، از لحاظ تاثیرگذاری و ارزش و کارکرد وسیع «عکس» در آن تهییج و برانگیختگی مردم با استفاده از تصاویر، یکی از منحصر به فردترین رویدادهای جهان است. عکسهائی که در دست مردم بودند، نمایشگاههای خودجوش و بزرگ سراسری و خیابانی عکس، آن هم در فضای ممنوعیت روزنامه ها، کارکردی یگانه و تکرار ناشدنی را در عرصه اطلاع رسانی پدید آورد. عکسهای انقلاب حاصل همجوشی و پیوند نزدیک و ژرف بنیاد و درونی شده عکاسان با صحنه ها و مهم تر از آن با پیام و مفاهیم اصیل انقلاب بود و لذا در کلیت خود، یک انگاره اصیل، هویت مند و آرمانی منحصر به فرد را باز می تاباند. باید سبکها و نگره های شخصی در این عکاسی به دقت شناسایی و تحلیل شوند. منظره هایی که دارای مولفه ها و شاخصه های بیانی سبکی و هویت و اسلوب روایی قابل انتقال و الگوبرداری هستند، باید به درستی تبیین و ارائه شوند، زیرا از یک درک جهشمند غریزی و باور بینش و کنشمندی خلاق حرفه ای برخوردارند و لذا تنوع این سبکها را باید در بستر معنایی واحدی به نام «انقلاب» به تماشا نشست.
و کلام آخر اینکه : میراث «عکاسی انقلاب» امروز، برای نسل جوینده و تشنه ای که به دنبال گشودن مرزهای تازه است، چه حرفی برای گفتن و چه سرمایه ای برای عرضه کردن دارد؟ این نوشتار را با جمله معروف «آنسل آدامز» به پایان می بردم که :« اگر برجسته ترین و عظیم ترین لحظه های تحول آدمی، آنچنان که دوربین قادر به ثبت آن است، ثبت نشوند، تا ابد افسوس خواهیم خورد.»
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 15