تبیان، دستیار زندگی

لف و نشر مرتب آنرا دان 
كه دو لفظ آورند و دو معنى 
لفظ اول بمعنى اول 
لفظ ثانى بمعنى ثانى 

موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار 
زین چار چو بگذرى نهنگ آید و مار 
وانگاه به اسب و گوسفند است مدار 
حمدونه و مرغ و سگ و خوك آخر كار 

زمحرم چو گذشتى بودت ماه صفر 
دو ربیع و دو جمادى ز پى یكدگر 
رجب است از پى شعبان رمضان و شوال 
پس بذى القعده و ذى الحجه بكن نیك نظر 

زفروردین چو بگذشتى مه اردیبهشت آید 
بمان خرداد و تیر آنگاه چو مردادت همى آید 
پس از شهریور و مهر و آبان و آذر و دى دان 
كه بر بهمن جز اسفندارمذ ماهى نیفزاید 
اسفندارمذ، همان ماه اسفند است كه مخفف اسفندارمذ است كه اكنون مشهور است 

دو تشرین و دو كانون و پس آنگه 
شباط و آذر و نیسان ایار است 
حزیران و تموز و آب و ایلول 
نگهدارش كه از من یادگار است 
ترتیب ماههاى رومى از این قرار است :
ازار، نیسان و ایار كه سه ماه بهار هستند.
حزیران ، تموز و آب كه سه ماه تابستان هستند.
ایلول ، تشرین اول و تشرین ثانى كه سه ماه پائیز هستند.
كانون اول ، كانون آخر و شباط كه سه ماه زمستان هستند.

در مكه نخست ابن كثیر است امام 
نافع زمدینه ابن عامر از شام 
در بصره ابوعمرو و علاء است مقام 
عاصم چو كسا و حمزه از كوفه تمام  

استاد قرائت بشمر پنج و دو پیر 
بو عمر و علاء و نافع و ابن كثیر 
پس حمزه و ابن عامر و عاصم را 
از جنس كسائى شمر و هفت بگیر(153)  
در این دو بیت شعر نامهاى قاریان هفتگانه قرآن مجید كه قرائت آنها نزد خاصه و عامه به تواتر رسیده و كلام الله مجید نیز طبق یكى از این قرائتها باید خوانده شود بیان شده است و قراء دیگرى نیز هستند ولى چون قرائت آنها به تواتر نرسیده به رشته نظم در نیامده .
اول : از آن هفت نفر ابوعمروبن علاء تمیمى مازنى بصرى است در اسم او اختلاف است بعضى گفته اند عریان و برخى گفته اند زبان به تشدید باء بر وزن منان است و دسته اى به غیر این دو گفته اند حتى اینكه ابن خلكان در تاریخش گفته : صحیح این است كه كنیه اش همان نامش ‍ باشد ولادتش در سنه هفتاد هجرى در مكه معظمه بوده و وفاتش سنه یكصد و پنجاه و هفت در كوفه .
دوم : از آن هفت نفر ابوعبدالله نافع بن نعیم مدنى مولى عبدالله بن عمربن خطاب است ابن ندیم در فهرستش و همچنین ابن حجر در تقریبش او را به نافع ابن عبدالرحمن بن ابى نعیم مولى بنى لیث ضبط نمودند و گفته اند اصلا اصفهانى بوده و سیوطى در اتقان گفته كه نافع از هفتاد نفر اخذ قرائت نموده ، وفاتش در سنه (117) یا (120) هجرى قمرى بوده است .
و سوم : ابوسعید عبدالله بن كثیر مكى مولى عمروبن علقمه الكنانى است .
در مكه معظمه سنه چهل و پنج هجرى متولد شده و در سنه یكصدو بیست در مكه نیز وفات نموده .
چهارم : ابوعماره حمزه بن حبیب زیات كوفى است كه قرآن را بر حضرت امام جعفر صادق علیه السلام خوانده و تحصیل معاش خود را از تجارت به دست مى آورد، در سال هشتاد هجرى قمرى به دنیا آمد و در سنه یكصدو پنجاه و شش وفات كرد.
پنجم : ابوعمران عبدالله بن عامر یحصبى شامى است كه در سنه یكصدو هیجده در دمشق وفات نمود
ششم : ابوبكر عاصم بن ابى النجود بهدله كوفى مولى بنى جذیمة بن مالك اسدى است ، و اعراب قرآنهاى امروزى كه متداول و شایع است بر مبناى قرائت اوست او در سنه یكصد و بیست و نه یا بیست و هفت هجرى در كوفه چشم از جهان فرو بست .
هفتم : ابوالحسن على بن حمزه كسائى كوفى مولى بنى اسد است قاضى نورالله شهید(ره ) در مجالس المؤ منین آورده كه اجتماع مردم به درس ‍ ایشان آنقدر زیاد بود كه به دشوارى اخذ و ضبط مى نمودند، بنابر این كرسى مى نهاد و در میان ایشان مى نشست و جهت ایشان تلاوت قرآن مى كرد، در سنه یكصد و هشتاد و نه هجرى به سن هفتاد سالگى در شهر رى وفات یافت .
لفظ پیر در شعر بمعنى خواجه و بزرگ است ، كه معناى بیت اینگونه مى شود: اساتید و قراء قرآن پنج و دو نفرند كه مجموعا هفت نفر مى شوند و مقصود از جنس در بیت اخیر به معنى دانش و تبحر است یعنى حمزه و ابن عامر و عاصم را در علم قرائت مانند كسائى بدان حیث تبحر و دانشمند بودن .

مدینى صحیح آن مدنى است ولى براى درست شدن شعر مدینى باید خواند سوره لم یكن همان بینه است ، و اول جمع اولى است بمعنى اولین ها و مقصود پنج سوره هاى اول قرآن است كه عبارتند از سوره فاتحه ، بقره ، آل عمران ، نساء و مائده .
و قد سمع همان سوره مجادله ، و مقصود از فتح و پس و پیش سوره اى است كه پس از سوره فتح آمده كه حجرات باشد و سوره اى كه پیش از آن است كه سوره محمد باشد

نور و حج و انفال مدینى مى دان 
با لم یكن و زلزله احزاب همان 
پنج اول و قد سمع و رعد و حدید 
فتح و پس و پیش و نصر و دهر و رحمان 

فرزند نبى قاسم و ابراهیم است 
پس طیب و طاهر زره تعظیم است 
با فاطمه و رقیه ، ام كلثوم 
زینب شمر ارتو را سر تعلیم است