مشاهده مطالب کاربر

تعداد مطالب : 507

تعداد نظرات : 10

زمان آخرین مطلب : 4088روز قبل

تاریخ

نان سفره هفت سین

مواد لازم:

پودر شكر: 1قاشق چایخوری
نمك: 1/4 قاشق چایخوری
آب گرم: 1/2 پیمانه
پودر خمیرترش: 1 قاشق سوپخوری
زرده تخم مرغ: 1 عدد
روغن مایع: 1/4 پیمانه
شیر: 1 پیمانه
آرد: 5 پیمانه
زرده تخم مرغ: 1 عدد برای تزئین
كنجد یا خلال بادام: مقداری
تخم مرغ رنگی آب پز: تعدادی

طرز تهیه:

ابتدا پودرخمیرترش، آب گرم و پودر شكر را با هم مخلوط می كنیم، پنج الی ده دقیقه بماند تا پف كند،در این فاصله یك عدد تخم مرغ، روغن مایع، نمك و شیر را با هم مخلوط كرده، محلول خمیرترش را نیز اضافه می كنیم و خوب هم می زنیم، آرد را نیز بتدریج اضافه می كنیم و خوب هم می زنیم. در حدی كه خمیر به دست نچسبد. (اگر خمیر به دست بچسبد و نیاز به آرد مازاد بود، برای هر یك سوم پیمانه آرد یك قاشق سوپخوری روغن مایع بتدریج اضافه می كنیم. ورز می دهیم تا زمانی كه خمیر به دست نچسبد). روی خمیر را به مدت دو ساعت پوشانده تا حجم آن دو برابر شود، سپس از خمیر نوارهایی تهیه نموده هر دو نوار را كنار هم می بافیم و در آخر لبه هر دو سر را به هم چسبانده و به شكل دایره در می آوریم. وسط آن تخم مرغ های رنگی آب پز شده قرار می دهیم.
1 عدد زرده تخم مرغ را كمی می زنیم و با برس روی سطح نان ها را زرین می كنیم. روی آن كنجد یا خلال بادام پاشیده. فر را از یك ربع قبل روی 350 درجه فارنهایت گرم نموده سپس سینی نان را در طبقه وسط فر قرار می دهیم تا پخته شود و سطح نان ها طلایی شود. نان ها را پس از سرد شدن در ظرف مورد نظر قرار می دهیم.
منبع:نشریه دانش نوین زندگی ،شماره 28
/خ

سه شنبه 8/12/1391 - 21:17

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

اسلام وعید نوروز

اسلام و عید نوروز

نوروز واژه‌ای است مركب از دو جزء كه روی هم به معنای روز نوین است و بر نخستین روز از نخستین ماه سال خورشیدی آن گاه كه آفتاب به برج حمل انتقال می‌‌‌یابد گذارده می‌شود. و اصل پهلوی این واژه نوك روچ یا نوك روز بوده است.
بیرونی در تعریف نوروز نقل می‌كند "نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو نام كردند، زیرا كه پیشانی سال نو است و آنچه از پس اوست از این پنج روز همه جشن‌هاست."
مورخین و محققان درباره جایگاه نوروز با هم اختلاف دارند. به نظر می‌رسد آریائی‌ها از مهاجرت به فلات ایران و هم مرز شدن با تمدن میان‌رودان سال را به دو قسمت تقسیم می‌‌كردند كه هر یك با انقلابی شروع می‌شد و دو جشن نوروز و مهرگان سرآغاز این دو انقلاب بودند. یعنی هنگام انقلاب تابستانی جشن نوروز گرفته می‌شد و زمان انقلاب زمستانی جشن مهرگان پاس داشته می‌شد. برخی معتقدند كه جشن نوروز و مهرگان جشنی بوده‌ است كه در ایران قبل از ورود آریائی‌ها وجود داشته است و اقوام قبل از آریائی‌ها كه در فلات ایران ساكن بوده‌اند به آن عمل می‌كرده‌اند.
"نوروز" را ایرانیان گرامی می‌دارند و آیینی است كهن كه گرچه طی هزاران سال دگرگون یافته،‌ اما هرگز از میان نرفته و از سوی اقوام و مذاهب مختلفی كه در سرزمین ایران حضور پیدا كرده‌‌اند، مهر تأیید خورده است. بدین سان امروزه نوروز از نمادهای بزرگ و وحدت بخش ملت ایران با همه تكثرهای قومی، مذهبی، فرهنگی و زبانی است.
آیین‌ها و رسم‌های مردم فرآیند الزامات و نیازهای درهم تنیده مادی و معنوی، در پیوند جغرافیایی و شیوه‌های تولید و ساختارهای اقتصادی دوره‌ای مختلف‌اند كه برحسب ضرورت پیوسته در حال تغییرند و به مقوله‌هایی كه در ژرفا معنا دارند پاسخ می‌دهند.
ظهور اسلام و برخورد مسالمت آمیز آن با سایر ادیان و آیین‌ها از جمله اعتقادات مذهبی و ملی ایرانیان موجب شد كه مراسم و آداب مربوطه، به یكباره از جامعه اسلامی ایران رخت بر نبندد، فقط با مسلمان شدن تدریجی ایرانیان از وسعت آنها كاسته شد و اندك اندك همراه اعتقادات دینی اسلام، اسطوره‌ها و داستان‌های عربی نیز در میان توده مردم نفوذ كرد. طی گذشت ایام، زمانی كه برخی از سنت‌ها و آداب در تضاد آشكار با اعتقادات و رسوم گذشته قرار می‌گرفت ایرانیان می‌كوشیدند سنت كهن ملی را در قالب شخصیت‌های اسلامی باز یابند و به عبارت روشن‌تر سنت‌های ملی ایرانی را با سنت‌های اسلامی در آمیختند. در نتیجه از میان انبوه جشن‌های ایرانی قبل از اسلام آنچه میان ایرانیان مسلمان باقی ماند منحصر به عید نوروز، جشن سده و جشن‌های كوچك‌تری مانند جشن گل سرخ كه در اصفهان مرسوم بوده است. از میان جشن‌های یاد شده بزرگ‌ترین اعیاد ملی ایرانیان جشن نوروز است.
نوروز تنها جشنی است كه از دوران باستان با عظمت تمام و همراه با انبوهی افسانه و آیین تا به امروز ادامه یافته است. عظمت نوروز را از نقش‌های تخت جمشید گرفته تا آثار ادبی و هنری گوناگون عربی و فارسی در همه جا می‌توان یافت. یكی از كهن‌ترین و بزرگ‌ترین منابعی كه به جشن و افسانه‌ها و آیین‌های مربوطه پرداخته است، كتاب «آثار الباقیه» اثر ابوریحان بیرونی (متوفی 440 هجری قمری) است. او می‌نویسد:
«سال نزد فارسیان چهار فصل بود ... بر حسب این فصول عیدهایی داشتند كه به اهمال در كبیسه روز این عیدها جابه‌جا می‌شد. از جمله این اعیاد یكی روز اول فروردین ماه یعنی نوروز بود. كه روز بس بزرگ است كه به علت زنده شدن طبیعت گویند. آغاز خلقت جهان در آن روز بوده است. چنین به نظر می‌رسد كه پنج روز نخستین سال « نوروز عامه» یعنی جشن همگانی بود. حال آنكه روز ششم كه «خرداد روز» نام داشت، « نوروز خاصه» یعنی جشن پادشاهان و بزرگان بوده است.
احترام نوروز در اسلام هر چند كه به مذهب شیعه منحصر نیست، اما چنان در میان شیعیان فراگیر است كه حتی روایاتی از امامان شیعه در بزرگداشت نوروز نقل شده است. برای مثال علامه مجلسی در "السماء‌والعالم" از امام صادق‌ علیه‌السلام حدیثی را بدین مضمون نقل می‌كند: "در آغاز فروردین، آدم آفریده شد و آن روز فرخنده‌ای است برای طلب حاجت‌ها و برآورده شدن آرزوها و دیدار پادشاهان و كسب دانش و زناشویی و مسافرت و داد و ستد. در آن روز خجسته بیماران بهبودی می‌یابند و نوزادان به آسانی زاده می‌شوند و روزی‌ها فراوان می‌گردد."مجلسی همچنین حدیث دیگری را درباره نوروز نقل می‌كند كه منتسب به امام كاظم علیه‌السلام است و آن این كه "این روز بسیار كهن است. در نوروز خداوند از بندگان پیمان گرفت تا او را پرستش كنند و برای او شریك قائل نشوند و به آیین فرستادگان‌شان درآیند و دستورشان را بپذیرند و آن را اجرا نمایند و آن نخستین روزی است كه آفتاب بدمید و بادهای بار دهنده بوزید و گل‌های روی زمین پدید آمد و هم جبرئیل بر پیامبر نازل شد و نیز روزی است كه ابراهیم بت‌ها را شكست و هم پیامبر علی را بر دوش خود گرفت تا بت‌های قریش را از خانه كعبه بینداخت.
علاوه بر عدم مخالفت اسلام با آیین نوروز و از آن فراتر تأیید این مذهب بر نوروزگان، تداوم گرامیداشت نوروز در دوره اسلامی را می‌توان به علاقه شدید ایرانیان برای حفظ مواریث باستانی خود نیز نسبت داد.
"برتولد اشپولر" ایران‌شناس بزرگ آلمانی در این باره می‌‌‌گوید:‌ "از جشن‌های قدیمی ایرانی، بیش از همه جشن‌ سال نو (نوروز؛ شكل عربی آن نیروز) و نیز در پایان تابستان جشن پاییز (مهرگان) طبیعتاً بر اساس تقویم قدیمی برگزار می‌شد. البته مسلمانان، به‌ویژه در زمان عمر دوم (عمربن عبدالعزیز) كوشش كردند تا این اعیاد را ملغی كنند و كسانی را كه در این مواقع به طور كلی هدایای متداولی برای مقامات بالاتر می‌فرستادند، تحت فشار قرار دادند.
اما این رسم چنان عمیق با اندیشه و احساس مردم ایران وابسته بود كه به زودی پیروز‌مندانه برای خود جایی باز كرد و با اوج گرفتن كار عباسیان، اما به‌ویژه در زمان آل‌بویه كاملاً در همه جا متداول شد و حتی در بین‌النهرین (درست در بغداد و حتی در بصره) رسمی همه‌گیر شد. در سوریه، مصر و شمال آفریقا نیز این جشن در برخی از زمان‌‌ها به طور نامنظم برگزار می‌شد.
بدین ترتیب نوروز با ورود اسلام به ایران و فراگیری این مذهب در پهنه‌ای وسیع از شبه قاره هند تا شمال آفریقا، این مجال را یافت تا در میان اقوام غیر ایرانی نیز تداول یابد.
با توجه به این كه عباسیان بیش از پنج سده نفوذ سیاسی و دینی خود را در جهان اسلام - با فراز و نشیب بسیار - حفظ كردند، می‌توان دریافت كه بزرگداشت نوروز از سوی خلفای این سلسله تا چه حد در استمرار و گسترش آن تأثیر گذار بوده است. نوروز از زمان پیامبر اسلام تا دوره سلسله متأخر ایرانی همواره مورد توجه بوده است. به شهادت تاریخ، حضرت محمد صلی‌‌الله علیه‌وآله و حضرت علی علیه‌السلام و بزرگان و خلفای اسلام نوروز را گرامی می‌داشتند و در دستگاه خلافت عباسی نوروز عظمتی خاص داشت و پس از اسلام نیز نوروز بزرگ با سنت‌های اسلامی شكوه و جلالی دیگر یافته بود. خاندان‌های بزرگ ایرانی چون سامانیان و دیلمیان و آل زیاد به نگهداری و پاسداری سنن ملی دلبستگی فراوان داشتند و به هنگام نوروز به روش نیاكان خود مردم را بار عام می‌دادند و آداب دیرین را معمول می‌داشتند. شهریاران صفوی هم در اجرای مراسم جشن نوروز كوشش بسیار می‌كردند و مردم نیز تشریفات عید به جای آوردند.
برگزاری جشن نوروز در دوره صفویه به ‌ویژه با نگاه به احادیثی كه محدثین بزرگ این دوره همچون علامه مجلسی درباره نوروز نقل كرد‌ه‌اند، قابل ارزیابی است. چنین می‌نماید كه در این دوره - همچون زمان حاضر - نوروز صبغه‌ای كاملاً اسلامی یافته بود و تفكیك عناصر باستانی و اسلامی در این آیین باشكوه كاری دشوار می‌نمود.
در كتاب‌های مشهور ادعیه همچون اقبال الا‌عمال سید‌ابن‌طاووس و مصباح المتهجد شیخ توسی اشاره‌‌ای به دعای تحویل سال نگردیده و این نشان می‌دهد چه در منابع اهل سنت و چه در منابع اهل تشیع سند روایی مورد اعتماد برای آن موجود نیست. اما مجلسی در كتاب زادالمعاد در خصوص این دعا گزارش می‌كند كه در كتب غیر مشهوره روایت كرده‌اند كه در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید: یا مقلب‌القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال. بنابراین با توجه به این گزارش دعای تحویل سال در دوره صفویه مرسوم و معمول بوده است.
در هر حال جدا از این كه دعای تحویل سال تا پیش از دوره صفویه چگونه بوده و این دعا در كدام یك از مأخذ حدیثی نقل شده است، نفس دعا یا قرائت قرآن یا حتی نمازگزاردن هنگام تحویل سال نشان از اسلامی شدن نوروز دارد. حتی بعضی‌ها معتقدند كه عبارات دعای تحویل سال برگرفته از عبارات قرآنی یا احادیث و روایاتی است كه در معتبرترین مأخذ شیعی نظیر "التهذیب" شیخ توسی نقل شده‌اند.
از این گذشته بزرگ‌ترین نماد آیین نوروز كه "هفت سین" است، فلسفه‌ای باستانی و اسلامی دارد. "محمد علی دادخواه" كه اخیراً پژوهشی با عنوان "نوروز و فلسفه هفت سین" را به نگارش در آورده، در این باره می‌نویسد:‌ "عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می‌دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می‌دهند. علامه مجلسی می‌فرماید: آسمان هفت‌ طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملك یا فرشته موكل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را كه باحرف سین شروع می‌شودبخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می‌دارند."
همچنین تقدس دینی لحظه تحویل سال چنان در نظر مردمان پر رنگ است كه در شهرهای مقدس مردم به امامزاده‌ها و اماكن متبركه می‌روند. شیرازی‌ها به حرم شاهچراغ و حرم علی‌بن حمزه روی می‌آورند و مشهدی‌‌ها به پابوس حضرت رضا (ع) می‌شتابند و بسیاری از مردم قم در بارگاه حضرت معصومه گرد می‌آیند و بعضی از مردم ری و تهران در حرم شاه‌عبدالعظیم."
با این وجود صیغه اسلامی نوروز كه با توجه به اكثریت مطلق مسلمانان در ایران امری بدیهی است، مانع از آن نشده كه پیروان سایر مذاهب در بزرگداشت آن كمتر از ایرانیان مسلمان اهتمام ورزند. امروزه نوروز، آیینی متعلق به همه مذاهب و اقوام و فرهنگ‌های ایرانی و بسیاری دیگر از كشورهای تحت نفوذ فرهنگ ایرانی چون افغانستان، پاكستان، هندوستان،‌ كشورهای آسیای میانه و قفقاز و مناطق كردنشین تركیه، عراق و سوریه است
در روایات اسلام نوروز روزی است كه جبرئیل بر حضرت محمد (ص) نازل شد، روز غدیر خم است، و روز ظهور حضرت صاحب‌الزمان (عج) خواهد بود. در اعتقادات كهن ایرانی روزی است كه آفریدگار از خلقت جهان فارغ می‌شود و روز آفرینش انسان است.
واژه (عید) در قرآن كریم تنها یكبار در آیه 114، سوره مائده آمده است: (عیسی ابن مریم گفت بارالها! ای پرودگار تو ما از آسمان مائده ای فرست تا این روز برای ما و كسانی كه پس از ما آیند روز عید مباركی گردد و آیت و حجتی از جانب تو برای باشد، كه تو بهترین روزی دهندگانی.
عیسی بن مریم این دعا را آن هنگام كه حورایون به او گفته بودند كه: ای عیسی ابن مریم، آیا خدای تو می تواند برای ما از آسمان مائده فرستد؟ عیسی در پاسخ آنان می گوید: اگر ایمان آورده اید از خدا بترسید! و هرگز شك در قدرت خدا و یا شك در اجابت دعای پیغمبر خدا نكنید. حواریون گفتند (ما شك نكرده ایم لیكن) می خواهیم كه از آن مائده آسمانی تناول كنیم تا دل های ما مطمئن شود (و بر یقین ما بیفزاید) و تا به راستی عهدهای تو پی بریم و بر آن گواه باشیم.
عید خود مصدری است مانند عود به معنای بازگشتن و به همین مناسبت، سالگردها و یادبودها را (عید) گویند. البته، این نامگذاری به یاد بودهای خوش وتوأم با شادمانی اختصاص دارد.
(عید) روزی است كه در آن سود و منفعتی به دست بیاید و در شرع مقدس اسلام، روزهای اضحی و فطر عید نامیده می‌شوند. كه در عید اضحی قربانی، و در عید فطر زكات فطره مطرح است. نیز می‌توان گفت، عید آن روزی است كه در آن نماز ویژه‌ای برگزار كنند، یا روزی است كه مجمعی در آن فراهم آید، و یا آنكه عید روزی است كه خلق از ماتم به شادمانی (عود) كنند، یا روزی است كه زندانیان را از زندان رها كنند، و یا كودكان را از مكتب بیرون فرستند، یا روزی است كه تفاوتی میان درویش و توانگر نباشد، یا آنكه (عید) روز شریف و ارجمندی می‌تواند باشد.
از آیه (مائده) استفاده می‌شود كه حضرت عیسی و مسیح روز نزول مائده را كه سالروز وقوع یك معجزه الهی در تاریخ است برای همه انسان‌ها (عید) قرار داده است، تا این روز آیت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به میمنت این پدیده پر بركت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تكرار گردد.
از آنجا كه (مائده) به معنای خوان پر نعمت، تنها دوبار در سوره مائده آمده است، می‌توان گفت نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عیسی مسیح (ع) ویژگی خاصی داشته است كه به خاطر آن عنوان (مائده) را به خود گرفته است.
بنابراین، عید در این آیه اشاره دارد به نزول یك بركت آسمانی در پوشش طبق یا طبق‌هایی از طعام و خوردنی كه می‌تواند تكرار و بازگشت آن روز نیز همان بركات را به همراه داشته باشد و از این جهت، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان‌ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و ذكر و یاد او در دل‌ها و زبان‌ها بوده باشد.

آداب اسلامی نــوروز

در كتاب مفاتیح‌الجنان كه طی دهه‌‌های گذشته یكی از بزرگ‌ترین كتاب‌های مورد رجوع عموم برای انجام مستحبات مذهبی بوده به نماز عید نوروز اشاره شده كه نمازی است توأم با قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، كافرون، توحید، فلق و ناس و بسیار شبیه به نمازی است كه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و روز عید غدیر خم وارد شده است.
مفاتیح الجنان همچنین روایتی از معلی‌بن‌خنیس را درباره نوروز ذكر كرده است كه اعمال این روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. بی‌آنكه اشاره‌ای به فضیلت این روز كرده باشد. ولی بحارالانوار مجلسی روایات معلی‌بن‌خنیس را به تفصیل آورده است. در آن روایات به فضیلت و برتری این روز نسبت به سایر ایام بسیار پرداخته است و یكی از روایات مفصل معلی‌بن‌خنیس از نوروز را این گونه تجلیل كرده است: نوروز روزی است كه كشتی نوح بر كوه جودی قرار گرفت، روزی است كه جبرئیل بر نبی علیه‌السلام نازل شد، روزی است كه رسول اكرم صلی‌‌الله علیه‌وآله، علی علیه‌السلام را بر دوش كشید تا بت‌های قریش را از بالای كعبه می‌كند، روزی است كه نبی علیه‌السلام به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت، روزی است كه برای علی علیه‌السلام از مردم بیعت گرفت (غدیر خم) روزی است كه قائم آل محمد ظهور خواهد كرد و روزی است كه امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف بر دجال پیروز خواهد شد.
و اما روایت خنیس به نقل از امام صادق علیه‌السلام در مفاتیح الجنان:
فرمود: چون نوروز شود غسل كن و پاكیزه‌ترین جامه‌های خود را بپوش و به بهترین بوی‌های خوش خود را معطر گردان پس چون از نمازهای پیشین و پسین و نافله‌های آن فارغ شدی، چهار ركعت نماز بگذار یعنی هر ركعت به یك سلام و در ركعت اول بعد از حمد ده مرتبه اناانزلنا و در ركعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایهاالكافرون و در ركعت سوم بعد از حمد ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شكر برو و این دعا را بخوان.
همان طور كه مشاهده می‌شود این روز نیز چون اعیاد اسلامی با غسل كردن، پوشیدن جامه نو و معطر گردیدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می‌شود، ضمن آنكه نمازی مشابه نمازهای سایر اعیاد اسلامی دارد.

نماز عید نوروز

نماز عید نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، كافرون، توحید، فلق و ناس و بسیار شبیه به نمازی است كه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همین طور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده است.
از آنجا كه قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده است می‌توان دریافت كه عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول بركات و آیات الهی همراه بوده است. تاكید بر قرائت سوره‌های كافرون، توحید، معوذتین نیز می‌تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد.

دعای عید نوروز

دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اكرم صلی‌‌الله علیه‌وآله و آل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان آغاز می‌شود آنگاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می‌یابد.
در این دعا آمده است: (هذا الذی فضله و كرمته و شرفته و عظمت خطره) این فراز با اندكی جابجایی در كلمات در دعای مخصوص ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است.
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز : ( اللهم .... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونك علیه حتی لا اتكلف مالا احتاج الیه یا ذالجلال و الاكرام ) از آن جهت كه در آن سخن از گم شدن و گمشده‌ها به میان می‌آید بیش از اندازه قابل توجه است زیرا، چنانكه نقل شده است عید نوروز همان روزی است كه حضرت سلیمان علیه‌السلام انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا كرده است.

پی‌نوشت‌ها:

1. ذكایی، پرویز: نوروز تاریخچه و مرجع‌شناسی، مركز مردم‌شناسی ایران، تهران، 1353، ص19
2. كریمیان سردشتی، نادر: "نوروز در روایات شیعه و در كتاب التاج جاحظ بصری"، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، پژوهشكده مردم‌شناسی، تهران، 1379، ص45
3. اشپولر، برتولد:‌ تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه مریم میراحمدی، تهران، شركت انتشارات علمی و فرهنگی، 1369، ج2، ص359-358
4. رضی، هاشم: گاه شماری و جشن‌های ایران باستان،‌ انتشارات بهجت، تهران، 1380، ص451
5. دادخواه، محمد‌علی: نوروز و فلسفه هفت‌سین، انشارات حروفیه، تهران، 1382، ص119
6. مدرس زاده، مریم: عید نوروز در فرهنگ اسلامی و آیین‌ها و اساطیر ایرانی، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، ص131
7. مفاتیح الجنان

سه شنبه 8/12/1391 - 21:17

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز جشن بهار نمونه ای عالی از میراث فرهنگی و معنوی

نوروز جشن بهار نمونه ای عالی از میراث فرهنگی و معنوی

نوروز نخستین روز است از فروردین ماه زین جهت روز نو نام كردند، زیراك پیشانی سال نو است.
درباره پیدایش جشن فروردین یا جشن بهار افسانه های بسیاری نقل شده است كه جنبه اساطیری دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ایرانیان آریایی دانسته اند كه با تصرفات و تغییراتی از عصری به عصر دیگر انتقال یافته است و تا به امروز كه ایرانیان همچنان پیوند عمیق خود را با نوروز حفظ حفظ كرده اند. مراسم نوروز دارای ویژگی های در خور توجهی است: طولانی ترین جشن ایرانیان است و دو هفته به طول می انجامد مجموعه ای از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از این رو پر مایه ترین جشن است.
خانه تكانی كه با تمیزی و نظافت عادی خانه تفاوت دارد سبزه درست كردن به نیت برداشت محصول خوب و امید بركت و فراوانی چهارشنبه سوری، یعنی دور كردم آفت و بلا از خانه و كاشانه روز خیرات برای رفتگان و زیارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چیدن سفره هفت سین ، دعای تحویل سال نو، دید و بازدید و بالاخره سیزده بدر به عنوان نمادی از راندن دیو سرما از شهر و روستا
ویژگی دیگر نقش اساسی است كه زنان در برپایی این مراسم دارند و بالاخره در تمامی آیین های نوروز به گفته استاد غلامحسین زرین كوب یك جنبه دائما" تكرار شونده وجود دارد و آن هم پیكار میان نور و ظلمت است و از همین روست كه حفظ و معرفی این مراسم به عنوان یكی از غنی ترین نمونه های میراث شفاهی و معنوی ایران اسلامی و منبع اصلی هویت فرهنگی به جامعه بشری ضروری به نظر می رسد.
میراثی كه به همان اندازه میراث مادی اهمیت دارد و بخشی از حافظه بشری است و خود متشكل از بیان های فرهنگی و مردمی متنوعی است كه به صورت شفاهی انتقال می یابد شكننده است و در معرض خطر، و پدیده ای زنده و در حال تحول مستمر.
یكی از وظایف سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسكو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزایش و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمین حفاظت و حمایت از میراث بشری است . به همین منظور از بدو تاسیس خود مجموعه ای كنوانسیون های میاث فرهنگی را تصویب كرده است از جمله كنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان مصوب سال ۱۹۷۲ این كنوانسیون تنها به میراث بنایی یا میراث مادی محدود می شد و میراث معنوی را در بر نمی گرفت .
بنابر این بسیاری از كشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریكایی لاتین با توجه به اهمیت میراث شفاهی به عنوان منبع الهام برای خلاقیت و ارزش نمادی آموزشی ، اجتماعی واقتصادی این نوع میراث پیشنهاد كردند كه یونسكو راههای دیگری برای شناسایی، حفاظت، احیاء و ترویج آن جستجو كرده و سند بین المللی جدیدی را كه در بر گیرنده جنبه های گوناگون میراث معنوی باشد تدوین كند . متعاقب آن در سال ۱۹۸۹ سند حفظ فرهنگ های سنتی و عامه مشتمل بر ۷ فصل ( تعریف، شناسایی، حفظ و حراست ، اشاعه و ترویج حمایت و همكاری بین المللی تصویب شد.
در این سند كه جنبه توصیه را دارد فرهنگ سنتی و عامه چنین تعریف شده است: مجموعه آفرینش های سنتی یك اجتماع فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود و بازتابی از نیازها و انتظارات جامعه و بیان هویت فرهنگی و اجتماعی آن است و ارزش ها و هنجارهایش به صورت شفاهی انتقال می یابد. زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگری، معماری و سایر هنرها اشكال متعدد فرهنگ سنتی و عامه را تشكیل می دهند.
توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو مساله تهیه فهرست موسسات ملی فعال در زمینه فرهنگ های سنتی و عامه و ثبت آنها در پایگاه اطلاعاتی منطقه ای و جهانی، ایجاد نظام های شناسایی، جمع آوری، نمایه سازی و ثبت اشكال متنوع فرهنگ های سنتی و عامه، حراست از آنها و حمایت از حاملان فرهنگ سنتی و عامه، آموزش، اطلاع رسانی و همكاری منطقه ای و جهانی، را نیز مطرح می ساخت. مشكل عمده ای كه در سطح جهان در زمینه تدوین كنوانسیون میراث معنوی وجود داشت، تعیین گستره كنوانسیون بود، زیرا موضوع میراث معنوی است و. خود تابع تغییرات مستمر و با زندگی نمادی ملت ها ارتباط دارد و بنابر این تعیین یك سند قابل اجرا برای كلیه فرهنگ ها دشوار است.
در آوریل ۱۹۹۷ میزگردی در تایلند برگزار شد كه در آن بر ضرورت تعیین یك نظام ملی شناسایی، حفظ و حمایت قانونی از فرهنگ سنتی و عامه به عنوان مقدمه ای برای اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهانی تاكید گردید. در همین چهار چوب برنامه سرمایه های انسانی زنده یا گنجینه های زنده بشری با هدف ترویج انتقال دانش ها و مهارت های سنتی از طریق شناسایی و حمایت از صاحبان و حاملان آن ارائه گردید و مدیر كل یونسكو در سال ۱۹۹۶ با اشاره به اینكه همكاری فرهنگی بین المللی بهترین فرصت برای تشویق درك و شناخت متقابل ملت ها از یكدیگر و گام نخست در ایجاد فرهنگ صلح در جهان است، از كلیه كشورها در خواست كرد تا فهرستی از سرمایه های انسانی زنده خود تهیه كنند و برای ثبت در فهرست جهانی به یونسكو تسلیم نمایند.
تا كنون تعداد بسیاری از كشورهای جهانی در این زمینه اقداماتی را انجام داده اند. در ژوئن سال ۱۹۹۷ بخش میراث معنوی یونسكو با همكاری كمیسیون ملی یونسكو در مراكش یك اجلاس مشورتی بین المللی در زمینه حفظ فضاهای فرهنگی و عامه تشكیل داد. شركت كنندگان در این اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش های آموزش سنتی و انتقال دانش مربوط به میراث شفاهی محترم شمردن ساختارهای اجتماعی آموزش و انتقال لزوم حفظ بیان های فرهنگی شفاهی در برابر فشارهای اقتصادی فزاینده و به خصوص جهانگردی بین المللی و فولكلوریزه كردن بیان های فرهنگی شفاهی كه برخی اشكال جهانگردی آن را ترویج می كند، به اتفاق آرا ایجاد مكانیزم بین المللی معرفی و تحلیل از بهترین نمونه های میراث شفاهی توسط یونسكو را تصویب كردند.
▪ عنوان این برنامه جدید شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری است و هدف آن عبارت است از :
- تجلیل از شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی جامعه بشری كه می تواند فضاهای فرهنگی و یا اشكال بیان فرهنگی سنتی و عامه باشد.
- تشویق دولت ها، سازمان های غیر دولتی ، اجتماعات محلی به شناسایی، حفظ و ترویج میراث شفاهی و معنوی به عنوان گنجینه حافظه جمعی ملت ها و ضامن بقای تنوع فرهنگی تشویق افراد و گروهها موسسات و نهادها به مشاركت در حفظ حمایت و ترویج میراث معنوی و شفاهی
- فضاهای فرهنگی مورد نظر عبارتند از : مكان ( مكان فیزیكی ) و همچنین زمان ( ادواری، فصلی ، تقویمی ) اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی، موجودیت این فضای زمانی و مكانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
مكانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
برای تعریف میراث شفاهی و معنوی همان تعریف توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو از فولكلور ( فرهنگ سنتی و عامه ) پذیرفته شده است. یعنی مجموعه آفرینش های سنتی یك جامعه فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود، و بازتابی از انتظارات جامعه و هویت فرهنگی و اجتماعی آن است. هنجارها و ارزش هایش به صورت شفاهی یا از روی تقلید انتقال می یابد و خود شامل زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها و مناسك، آداب و رسوم، صنایع دستی، معماری و سایر هنرهاست . دامنه این تعریف با افزودن اشكال سنتی ارتباطات و اطلاع رسانی گسترش یافته است.
این برنامه كه قرار است هر دو سال یكبار اجرا شود در كنفراس عمومی آینده یونسكو مطرح خواهد گردید و ضوابطی نیز برای انتخاب شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری پیش بینی شده اند كه به اختصار عبارتند از :
- ارزش آن به عنوان یكی از شاهكارهای نبوغ خلاق انسانی
- ریشه داشتن در سنت فرهنگی یا تاریخ فرهنگی جامعه مورد نظر
- نمونه ای استثنایی از آزادی و تنوع بیان فرهنگی، مناسبات اجتماعی
- دگر پذیری، و تفاهم فرهنگی، حفظ حافظه جمعی آموزش جوانان و انتقال ارزش های جهانی و تبادل میان نسل ها
- نقش آن در تصدیق هویت فرهنگی ملت ها و اجتماعات فرهنگی
- اهمیت آن به عنوان منبع الهام و مبادله بین فرهنگی
- عامل برقراری ارتباط بین ملت ها و اجتماعات
- نق شفرهنگی واجتماعی معاصر آن
- استفاده و كاربرد مهارت ها و دانش فنی در اجرای آنها
- ارزش آنها به عنوان شاهدی یگانه از یك سنت فرهنگی زنده
- خطر از بین رفتن آن به دلیل نبود وسایل حفاظت و حمایت و یا در اثر فرایند تغییرات و دگرگونی های سریع، شهر نشینی و یا فرهنگ پذیری جای آن دارد كه محققان و پژوهشگران و نهادها و مقامات ذی ربط در زمینه معرفی نمونه های شاخص میراث شفاهی و معنوی ایران به جهان در قالب برنامه های یونسكو و به خصوص نوروز مه خود مجموعه ای از آیین ها و مراسم است، تامل كنند.

پژوهشكده مردم شناسی

http://noorportal.net/1/53/11113.aspx

سه شنبه 8/12/1391 - 21:16

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

جستاری در ارزشها و ضد ارزشهای عید نوروز

جستاری در ارزشها و ضد ارزشهای عید نوروز

نوروز روز نو، روز تازه و روز جدیدى است اول فروردین، روز نو سال جدید آغاز مى گردد و كهنگى سال قبل كه با سرما، خستگى و تكرار كارها و روزها همراه بوده، با نوروز به روز نو و سال جدید كه طراوت طبیعت آن را ترو تازه ساخته تبدیل مى گردد. این روز براى بسیارى از ملتها روز عید محسوب مى شود. عید به معنى بازگشت است كه از ریشه «عود» گرفته شده است.
به گفته راغب اصفهانى [1] عید به معناى بازگشت به وضعیت مطلوب گذشته است و به روزهاى سرور و شادى نیز گفته مى شود.
عید یكى از بزرگترین و مهیج ترین مظاهر حیات اجتماعى یك ملت است.

اعیاد چهار نوع است

اول، اعیاد دینى مانند عید فطر و عید قربان كه مسلمانان جهان این روزها را عید مى گیرند.
دوم، اعیاد مذهبى مانند عید غدیر و عید نیمه شعبان كه شیعیان جشن مى گیرند.
سوم، اعیاد ملى مانند روز آزادى و استقلال برخى از ملتها از چنگ استعمار.
چهارم، عید طبیعى و تكوینى مانند عید نوروز كه در آغاز بهار و سال نو مطرح مى شود.
در اسلام روزهایى به عنوان عید اعلام گردیده است كه مهمترین آنها عبارتند از: اول شوال (عید فطر)، دهم ذیالحجه (عید قربان)، هیجدهم ذى الحجه (عید غدیر)، بیست و هفت رجب (روز مبعث) و جمعه و تمام این روزها به نوعى بازگشت به خویشتن و احساس مسوولیت و به انگیزه تحول و انقلاب درونى است نه صرف شادى و شادمانى.
بنابراین عید نه جامه رنگارنگ پوشیدن است كه این عید كودكان است. نه شربت و شیرینى و غذاهاى متنوع خوردن است كه این عید شكمبارگان است. نه به سیاحت و تفرج بى محتوى پرداختن است كه این عید ولگردان است. نه بى بندوبارى و هرزگى و عیاشى كردن است كه این عید بوالهوسان است. نه قاه قاه خندیدن و همدیگر را به مسخره گرفتن است كه این عید غافلان است و نه سبزه رویاندن و سفره هفت سین چیدن و آتش بازى كردن است كه این عید خرافه پرستان است.
هیچ كدام از اینها مفهوم عید از دیدگاه اسلام نیست كه عید اسلامى براى موفقیت در راه انجام وظیفه و تطهیر نفس و تصفیه جان از ناپاكیها و تمرین صبر و استقامت و شكستن غرور و خودخواهى است.
و اگر بخواهیم عید نوروز براى ما یك عید واقعى باشد باید به ارزشهاى اسلامى این عید كه در سایه تعالیم اسلامى رنگ دینى پیدا كرده توجه نموده و از ضد ارزشهاى عید كه احیاى ارزشهاى جاهلى و از سنتهاى دوران آتش پرستى است دورى نماییم در این جا مرورى داریم به ارزشها و ضد ارزشهاى عید نوروز.

نظافت و خانه تكانى

از ارزشهاى عید نوروز نظافت و خانه تكانى است كه مردم قبل از رسیدن سال نو تحولى در زندگى خود ایجاد مى كنند و با خرید لباس نو تغییر ظواهر زندگى نشاط خاصى را به زندگى خود مى دهند.

غسل عید

از امام صادق(ع) روایت شده كه فرمود: در نوروز غسل كن و تمیزترین لباسهاى خود را بپوش و به بهترین عطر خود را خوشبو كن و این روز را روزه بگیر. [2]
و به استناد این دستور بسیارى از فقها همچون: مرحوم نائینى، صاحب جواهر، آیت الله حكیم و امام خمینى(ره) غسل روز عید نوروز را به عنوان یك تكلیف مستحبى و یك دستور اخلاقى و بهداشتى مورد توصیه قرار داده‏اند. [3]

نماز عید

شیخ طوسى(ره) فرموده است: نماز ظهر و عصر روز نوروز را كه خواندى چهار ركعت نماز با دو سلام (دو ركعت دو ركعت) مى خوانى ركعت اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» ركعت دوم پس از حمد ده بار سوره «كافرون» ركعت سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید» ركعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس» و «فلق» (معوذتین). و در پایان نماز سجده شكر بجاآور و در آن دعاكن تا خداوند گناهان 50 ساله ات را ببخشد. [4]

نظافت و لباس تمیز

نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوى خوش در صورت امكان از وظایف اخلاقى و اجتماعى نوروز است. از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: «و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك». [5]
تمیزترین لباست را بپوش و با بهترین عطرت خود را خوشبوى ساز.

دید و باز دید

یكى از ارزشهاى عید نوروز دیدوبازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان شهر و روستااست و دیدار جمعى از مصیبت دیدگان در سال گذشته.
در این دیدوبازدیدها از غمها و مشكلات یكدیگر آشنا مى شوند. چه بسیار كدورتهایى كه در این ایام با نگاهى دوباره فرو مى ریزد و به عشق و محبت مبدل مى گردد و به قول حافظ:
درخت دوستى بنشان كه كام دل به بارآرد نهال دشمنى بركن كه رنج بى شمارآرد
در این رابطه امام خمینى(ره) در یك سفارشى مى فرمودند: در ایام نوروز به مریضخانه ها بروید و احوال اینها را بپرسید. [6]

هدیه و عیدى

هدیه و عیدى دادن از رسوم معمول عیدهاست و در میان مردم معمول بوده است. در روایتى آمده است كه شخصى هدیه اى براى امام على(ع) آورد و عرض كرد: این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمود: «نیروزناكل یوم»؛ هر روز براى ما نوروز و روز نوى است.
اى خواجه چه جویى زشب قدر نشانى هرشب شب قدر است اگر قدر بدانى
آقاى رحیمیان در كتاب سایه آفتاب مى نویسد: در روز عید نوروز به خدمت امام خمینى(ره) رسیدیم. حضرت امام با نشاطتر از روزهاى گذشته و متبسم و با قباى نو وارد شدند و به افراد حاضر چندبار «مبارك باشد.» گفتند. سپس خودشان سراغ سكه هاى یك ریالى را گرفتند و در كف دست قرار دادند. افراد حاضر نیز بعد از دست بوسى هر كدام چند عدد برداشتند. مشابه این برنامه در نوروز سالهاى دیگر نیز تكرار مى شد. [7]
منتهى در این باب مى بایست از افراط و تفریط و اجحاف و تكلف خوددارى شود و شرایط اقتصادى افراد و جامعه اسلامى باید مورد توجه قرار گیرد. [8]

توجه به قرآن

حضور قرآن به صورت ثابت و گسترده در آداب اجتماعى نوروز به گونه اى كه قرآن این كتاب آسمانى مسلمانان، امروز جزو یكى از اركان سفره عید است و نیز قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعات تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.

دعا

براى روز اول سال، دعا و درخواست خیر وبركت، موفقیت و سعادت و بالاخره تقاضاى تعالى و رشد فضایل انسانى از جمله آداب این روز مقرر گردیده است.
علامه مجلسى(ره) خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:
«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملك قدیم اسإلك خیرها و خیرمافیها و اعوذبك من شرها و شرمافیها و استلفیك موونتها و شغلها یا ذالجلال و الاكرام.»
بارالها! این سال جدید است و تو خدایى ازلى و قدیم هستى. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش مى‏آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه مى برم...
محدث قمى رضوان الله علیه براى هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید این دعا را از برخى بزرگان نقل كرده است:
«یا محول الحول والاحوال حول حالنا الى احسن الحال». [9]

روزه گرفتن

روزه گرفتن در عید نوروز یكى دیگر از دستورهاى اسلامى مطلوب و مستحب در این روز است. امام صادق(ع) با عبارت «تكون ذلك الیوم صائما» آن را [10] بیان داشته است. امام خمینى(ره) و سید محمد كاظم یزدى و بسیارى از فقهایى كه بركتابهاى آنان حاشیه نوشته اند، روزه گرفتن مستحبى نوروز را مورد سفارش و تإیید قرار داده‏اند. [11]

زیارت اهل قبور

رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهاى سال نو و نیز برگزارى مراسم تحویل سال در كنار قبور شهدإ از دیگر آداب دینى نوروز است.
تشرف و حضور در اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزارى مراسم تحویل سال نو در آن مكانها نیز از جمله آداب نوروز مى باشد.
و بسیارى از ارزشهاى مثبت دیگر.
البته در حواشى این عید باستانى خرافاتى وجود دارد كه باید زدوده شود. همچون مراسم چهارشنبه سورى و آتش افروزى، ترقه بازى، هفت سین، شب نشینى ها و تشكیل جلسات آلوده اى كه بسیارى از مردم به بهانه شبهاى عید در عیش و نوش و بى خبرى به سر مى برند. جلساتى كه در آن پر است از زمینه هاى گناه: اختلاط محرم و نامحرم. آن هم با شرایط مبتذل، پخش موسیقى هاى مبتذل، مسابقه خودنمایى و تفاخر در لباس و زینت، ریخت و پاش و اسرافكارى و بسیارى از ضد ارزشهایى كه در این ایام مطرح مى شود.
در خاتمه لازم است به نكاتى چند توجه شود:
1. هر تشكیلاتى در پایان سال حساب كار خود را مى كند و به بررسى كم وكاستیها و ضعفها و قوتها مى پردازد. لازم است ماهم به حساب خود برسیم و یك بازنگرى همه جانبه به گذشته خویش داشته باشیم. شخصى در روز عید نوروز مى گفت: این روز را به شما تبریك و تسلیت مى گویم. تبریك به جهت فرصتى جدید كه خدا به شما داده و تسلیت براى از دست دادن فرصتهایى كه داشته‏اى.
2. باید از گذران عمر و زمان و طبیعت درس گرفت. طبیعت بیدار شد و فعالیتش را دوباره آغاز كرد آیا ماهم بیدارشدیم، آیا درماهم تحول ایجاد شد؟ خانه ها از گردوغبار و آلودگیها پاكسازى شد، آیا قلبهاى ما نیز از زنگارهاى گناه و رذایل اخلاقى پاكسازى شد...؟
3. باید توجه نمود كه در سال جدید چه طرحى براى خودسازى خویش داریم؟

پى نوشتها:

[1]. مفردات راغب.
[2]. «روى المعلى بن خنیس عن الصادق(ع) فى یوم النیروز، قال: اذاكان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب بإطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائما... » (وسایل الشیعه، ج 8، ص 172 و ؛173 میزان الحكمه، ج 7، ص 133.)
[3]. تحریرالوسیله، ج 1، ص؛95 جواهر، ج‏5، ص‏41.
[4]. سى مقاله،رضااستادى،انتشارات اسلامى،ص‏376.
[5]. بحارالانوار، ج 56، ص 101.
[6]. صحیفه نور، ج 16، ص 80.
[7]. درسایه آفتاب، حسن رحیمیان، ص 228.
[8]. سى مقاله، ص 377.
[9]. همان؛ مفاتیح الجنان.
[10]. بحار، ج 56، ص 101.
[11]. تحریرالوسیله، ج 1، ص ؛288 العروه الوثقى، ص 277.

مرتضى عبدالهى - ماهنامه فرهنگ كوثر

http://noorportal.net/951/1767/7576.aspx

سه شنبه 8/12/1391 - 21:16

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز در پاکستان

كلمه‌ «بَسَنْت‌» Basant و «بهار» ،دو كلمة‌ هندی‌ و ایرانی‌ ،از یك‌ ریشه‌ مشتق‌ شده‌اند كه‌ آن‌ را زبان‌ آریائیِ «هندو ایرانی‌» می‌گویند .بَسَنت‌ به‌ معنی‌ فصل‌ بهار است‌ كه‌ از اواسط‌ ماهِ مارس‌ آغاز شده‌ تا ماه‌ مه‌ كه‌ مطابق‌ با خرداد می‌باشد ،ادامه‌ دارد. علاوه‌ بر آن‌ نام‌ یك‌ سرود یا آهنگ‌ یا دستگاه‌ موسیقی‌ هندی‌ است‌ كه‌ مخصوصاً در فصل‌ بهار خوانده‌ می‌شود ،و نیز گردن‌ بندی‌ است‌ كه‌ از گلهای‌ زرد ساخته‌ می‌شود .

كلمة‌ «بهار» در زبان‌ فارسی‌ نیز معانی‌ متعددی‌ دارد مانند «1ـ اولین‌ فصل‌ سال‌ ،ربیع‌ 2ـ شكوفة‌ گل‌ هر درخت‌ 3ـ گیاهی‌ از تیرة‌ مركبان‌ كه‌ چهارگونة‌ آن‌ شناخته‌ شده‌ ،گلهایش‌ زرد رنگ‌ و در كوهستانهای‌ اروپای‌ مركزی‌ و جنوبی‌ و آسیای‌ غربی‌ و مركزی‌ می‌روید و به‌ عنوان‌ گل‌ زینتی‌ نیز در باغها كاشته‌ شود:«گل‌ گاوچشم‌»، 4ـ یكی‌ از دستگاهها و ادوار ملایم‌ در موسیقی‌ قدیم‌». (1)

بدین‌ صورت‌ كلمة‌ «بسنت‌» و كلمة‌ «بهار» هم‌ ریشه‌ و هم‌ معنی‌ هستند. بنابراین‌ این‌ دو كلمه‌ درمیان‌ دو ملت‌ مشترك‌ است‌ و تقریباً فصل‌ بهار نیز همزمان‌ آغاز می‌شود .و فصل‌ بهار كه‌ در كرة‌ زمین‌ (در هر كشور) فقط‌ یكبار در سال‌ می‌آید و در آن‌ ،طبیعت‌ پس‌ از سرمای‌ زمستان‌ ،زندگی‌ را دوباره‌ از سرمی‌گیرد و شادی‌ و خوشحالی‌ می‌آورد ،در پاكستان‌ روز مشخصی‌ برای‌ آغاز آن‌ نیست‌ ولی‌ ماه‌ چیت‌ Chait در پنجاب‌ بلكه‌ سراسر پاكستان‌ از اواسط‌ ماه‌ مارس‌ شروع‌ می‌شود و همان‌ اولین‌ ماه‌ سال‌ و بهار است‌ و بسنت‌ به‌ معنی‌ فصل‌ بهار می‌آید .

مردم‌ ایران‌ و پاكستان‌ شاید از آغاز و پیدائی‌ چنین‌ فصل‌ همیشه‌ باهم‌ بوده‌اند ،همانطوریكه‌ در فرهنگ‌ و تمدن‌ و دین‌ و مذهب‌ و دیگر شؤون‌ زندگی‌ اشتراك‌ داشته‌اند و دارند .

نوروز از زمانهای‌ بسیار دور (از زمان‌ پادشاهی‌ ایرانی‌ بنام‌ جمشید) شروع‌ شده‌ است‌ و تا امروز در ایران‌ به‌ عنوان‌ عید ملی‌ ادامه‌ دارد و بتدریج‌ در سرزمینهائی‌ كه‌ ایرانیان‌ به‌ آنجا مهاجرت‌ می‌كردند نیز مراسم‌ نوروز انجام‌ می‌شده‌ است‌ .

یكی‌ از سرزمینهائی‌ كه‌ ایرانیان‌ بی‌ شماری‌ در آنجا رفته‌ ،ساكن‌ شدند و هیچگاه‌ برنگشتند ،پاكستان‌ و هند است‌ .در طول‌ تاریخ‌ تقریباً هشتصدو پنجاه‌ سالة‌ حكومت‌ اسلامی‌ در شبه‌ قاره‌ كه‌ بیشتر پادشاهان‌ و سلسله‌ها از ایران‌ و خراسان‌ و فارسی‌ زبانان‌ بودند نه‌ فقط‌ زبان‌ فارسی‌ گسترش‌ شایانی‌ یافت‌ بلكه‌ فرهنگ‌ ایرانی‌ نیز در آنجا پیشرفت‌ زیادی‌ كرد. در میان‌ دیگر مراسم‌ و اعیاد و جشنها ،عید نوروز را نیز ایرانیان‌ با ذوق‌ و شوق‌ خاصی‌ برگزار می‌كردند .

جشنها تقریباً در تمام‌ شهرهای‌ بزرگ‌ برپا می‌شود و مردم‌ روستاهای‌ اطراف‌ و حتی‌ بسیار دور به‌ آن‌ جا آمده‌، شركت‌ می‌كنند .

معمولاً مردم‌ ایران‌ در این‌ فصل‌ از سال‌ ،لباس‌ زرد رنگ‌ می‌پوشند كه‌ رنگ‌ بهار و طبیعت‌ است‌ و جشنهای‌ گوناگونی‌ برپا می‌كنند.در طول‌ تاریخ‌ میان‌ این‌ دو ملت‌ و كشور در برگزاری‌ مراسم‌ و جشنها اختلاف‌ و فرق‌ ایجاد شده‌ و هر ملت‌ طبق‌ فرهنگ‌ خود این‌ مراسم‌ را برگزار كرده‌ است‌ .

در ایران‌،«جشن‌ نوروز» جشن‌ ملی‌ است‌ ،زیرا نوروز از اولین‌ روز سال‌ آغاز می‌شود. در پاكستان‌ و شبه‌ قاره‌، «نوروز» اولین‌ روز سال‌ نیست‌ زیرا تقویم‌ دو كشور باهم‌ فرق‌ دارد و در پاكستان‌ تقویم‌ ملی‌ همان‌ تقویم‌ میلادی‌ است‌ و تقویم‌ اسلامی‌ فقط‌ برای‌ مقاصد اسلامی‌ بكار برده‌ می‌شود ،البته‌ تقویم‌ عوام‌ پنجاب‌ ،تقویم‌ محلی‌ «بكرمی‌» است‌ (از نام‌ مهاراجه‌ بكرماچیت‌ = فاتح‌ جهان‌ ،كه‌ 57 سال‌ قبل‌ از میلاد مسیح‌ آغاز می‌شود )

در پاكستان‌ اكنون‌ (روز بسنت‌) بسیار كمتر رواج‌ دارد و جای‌ آن‌ را جشن‌ بهاران‌ گرفته‌ است‌. این‌ جشن‌ در سراسر پاكستان‌ برگزار می‌شود و تقریباً همة‌ مردم‌ آن‌ سرزمین‌ در آن‌ شركت‌ می‌جویند و از نمایشهای‌ حیوانات‌ تا بازی‌های‌ سنتی‌ و كشوری‌ و بین‌ المللی‌ اجرا می‌شود مانند كشتی‌ ،دو و میدانی‌ ،هاكی‌ ،فوتبال‌ ،تنیس‌ و همچنین‌ اسب‌ سواری‌ و اسب‌ دوانی‌ و مهمتر از همه‌ نیزه‌ بازی‌ و كبدی‌ و غیره‌ . علاوه‌ بر آن‌ نمایشهای‌ هر نوع‌ حیوان‌ و حتی‌ خرید و فروش‌ آن‌ و به‌ مسابقه‌ گذاشتن‌ بهترین‌ حیوانات‌ و چهارپایان‌ مانند گاو ،گاومیش‌ ،شتر ،اسب‌ ،گوسفند ،بز ،خر و غیره‌ اجرا می‌شود و به‌ بهترین‌ و سالم‌ترین‌ حیوانات‌ جوایزی‌ تعلق‌ می‌گیرد و اینگونه‌ جشنها در محدوده‌ یا مكان‌ بزرگی‌ برپا می‌شود. در این‌ جا هر نوع‌ تئاتر بازی‌ ،آكروبات‌ بازی‌ و بازی‌های‌ دیگر كه‌ در خوریك‌ شهر بازی‌ می‌باشد در آن‌ جشن‌ دیده‌ می‌شود. دسته‌های‌ سرود و آهنگ‌ و رقص‌های‌ محلی‌ در همه‌ جا مشهود و دیده‌ می‌شود. مردم‌ شاد و خندان‌ در هوای‌ بهاری‌ ،شب‌ و روز در آنجا فعالیت‌ و تقریباً تمام‌ روزهای‌ برپائی‌ جشن‌ در آن‌ شركت‌ دارند. مردم‌ از نواحی‌ و مناطق‌ بسیار دور و دراز آمده‌ ،مشغول‌ خرید و فروش‌ می‌شوند. در سیرت‌ سلطان‌ غیاث‌ الدین‌ بلبن‌ متوفی‌ 685 ه غلام‌ و داماد سلطان‌ قطب‌ الدین‌ ایبك‌ و سلطان‌ بزرگ‌ شبه‌ قاره‌ كه‌ سلطنت‌ او تمام‌ آن‌ سرزمین‌ را در برگرفته‌ بود ،نوشته‌ شده‌ است‌ كه‌: «مجلس‌ جشن‌ را نیز به‌ تكلف‌ آراستی‌ و ایام‌ عید نوروز را به‌ طرز پادشاهان‌ عجم‌ بسر بردی‌ و در ایام‌ جشن‌ تا آخر روز به‌ مجلس‌ نشستی‌ و پیشكشهای‌ خوانین‌ و امرا از نظر گذشتی‌ و چون‌ پیشكش‌ یكی‌ از اعیان‌ گذشتی‌ ،مقربان‌ صفات‌ پسندیده‌ و خدمات‌ شایستة‌ او را معروض‌ می‌داشتند. (2)

در نوشته‌های‌ نظم‌ و نثر امیر خسرو دهلوی‌ ،ذكر نوروز و برگزاری‌ جشنهای‌ نوروز در شبه‌ قاره‌ زیاد آمده‌ است‌. در مثنوی‌ خزائن‌ الفتوح‌ كه‌ مشتمل‌ بر احوال‌ و اوضاع‌ عهد سلطان‌ علاء الدین‌ خلج‌ است‌ و در سال‌ 711 ه نوشته‌ شده‌ ، چندین‌ بار ذكر بهار و نوروز آمده‌ است‌ .

از این‌ نوشته‌ها می‌توان‌ نتیجه‌ گرفت‌ كه‌ در قرن‌ هفتم‌ و هشتم‌ هجری‌ بلكه‌ خیلی‌ پیشتر از این‌ ،جشن‌ نوروز در پاكستان‌ و هند توسط‌ مسلمانان‌ برگزار می‌شده‌ و رواج‌ دشته‌ است‌ ؛ تا اینكه‌ امپراطوری‌ بزرگ‌ تیموریان‌ گوركانی‌ در آن‌ سرزمین‌ تشكیل‌ شد و میلیونها ایرانی‌ به‌ آن‌ جا مهاجرت‌ نمودند و خود ظهیرالدین‌ بابر شاه‌ ،مؤسس‌ سلسله‌ پادشاهی‌ تیموریان‌ گوركانی‌ هند شدیداً مراسم‌ ایرانی‌ ، مخصوصاً نوروز را برگزار می‌كرده‌ ،چنانكه‌ در تاریخ‌ فرشته‌ آمده‌ است‌ كه‌ :

«چون‌ فصل‌ موسم‌ بهار بود ،در كابل‌ بزم‌ نشاط‌ آراست‌ و تا در آن‌ بلدة‌ فردوس‌ قرین‌ بود صبح‌ و شام‌ بشرب‌ می‌گلفام‌ و مخالطت‌ جوانان‌ سیم‌ اندام‌ اشتغال‌ نمود... (3)

روز سه‌ شنبه‌ نهم‌ جمادی‌ الا´خر سنه‌ مذكور كه‌ روز نوروز بود صفهای‌ جنگ‌ ترتیب‌ دادند (4) .

و این‌ بیت‌ از او است‌ .

نوروز و نو بهار و می‌ و دلبری‌ خوشست‌ بابر به‌ عیش‌ كوش‌ كه‌ عالم‌ دوباره‌ نیست‌ (5)

و همچنین‌ جلال‌ الدین‌ محمد اكبر شاه‌ گوركانی‌ كه‌ لقب‌ «مغول‌ اعظم‌» به‌ او داده‌ شد ،تقویم‌ هجری‌ قمری‌ را از میان‌ برداشت‌ و «تقویم‌ جلالی‌» را از آغاز نوروز گرفت‌ و همچنین‌ روزها و ماه‌های‌ ایرانی‌ را رواج‌ داد . (6) اكبرشاه‌ در اول‌ نوروز در یك‌ طرف‌ ترازو می‌نشست‌ و هموزن‌ خود طلا و جواهرات‌ میان‌ فقرا و نیازمندان‌ تقسیم‌ می‌كرد و جشنهای‌ بزرگ‌ نوروز را گرامی‌ می‌داشت‌ و این‌ رسوم‌ در میان‌ تمام‌ پادشاهان‌ گوركانی‌ تیموری‌ رواج‌ داشت‌ چنان‌ كه‌ درباره‌ جشنهای‌ نوروز در تاریخ‌ ادبیات‌ مسلمانان‌ پاكستان‌ و هند آمده‌ است‌ :

«در اصل‌ این‌ یك‌ جشن‌ ایرانی‌ است‌ كه‌ در آغاز فصل‌ بهار بر پا می‌شود. در اینجا (شبه‌ قاره‌) در عهد سلاطین‌ مسلمان‌ آغاز شد و در زمان‌ حكومت‌ تیموریان‌ گوركانی‌ نیز ادامه‌ داشت‌. زمانیكه‌ در سال‌ 1857 میلادی‌ حكومت‌ تیموریان‌ به‌ پایان‌ رسید ،این‌ جشن‌ نیز خاتمه‌ پذیرفت‌. البته‌ اورنگ‌ زیب‌ عالمگیر به‌ خاطر اسراف‌ و زیاده‌روی‌ در برگزاری‌ این‌ جشن‌ ،آن‌ را ممنوع‌ قرار داد، اما پادشاهان‌ دیگر مانند اكبر و جهانگیر و شاه‌ جهان‌ و دیگر پادشاهان‌ بعد از اورنگ‌ زیب‌ ،آن‌ را به‌ اهتمام‌ خاص‌ برگزار می‌كردند. دربار را به‌ آئین‌ نیكوتزئین‌ می‌كردند و امرا و وزرا و درباریان‌ با آرایش‌ و شكوه‌ و جلال‌ وارد دربار می‌شدند. اكبرشاه‌ كاخ‌ها و تالارهای‌ مختلف‌ را میان‌ امیران‌ و وزیران‌ و درباریان‌ تقسیم‌ می‌كرد و آنان‌ به‌ سلیقه‌های‌ خودشان‌ آن‌ را آرایش‌ و تزئین‌ می‌كردند. مغنی‌ و مطرب‌ می‌آمدند و آهنگ‌ و سرود می‌خواندند و می‌رقصیدند. به‌ همان‌ طریق‌ تا نوزده‌ روز این‌ جشن‌ ادامه‌ داشت‌. در شبها چراغانی‌ می‌شد و از هر سوقندیلها و فانوسها و چراغها و شمعها و لوسترها آویزان‌ بود .در كاخها و حرمسراها نیز جشن‌ نوروز برپا می‌شد. ذوق‌ و هنر و سلیقه‌ نورجهان‌ تهرانی‌ ،همسر نورالدین‌ جهانگیر، در این‌ زمینه‌ مورد ستایش‌ بود و فیض‌ و بخشش‌ و داد و دهش‌ او نیز زبانزد عوام‌ و خواص‌ بود. او در چنین‌ مواقع‌، این‌ صفات‌ خوب‌ خود را كاملاً آشكار می‌كرد. از آن‌جا كه‌ مردم‌ از جشنهای‌ نوروز لذت‌ می‌بردند ،ذوق‌ و سلیقة‌ آنان‌ نیز تربیت‌ می‌شد و در فرهنگ‌ و شایستگی‌ آنان‌ افزوده‌ می‌شد . (7)

نورالدین‌ جهانگیر نیز سنوات‌ جلوس‌ خود را بر مبنای‌ نوروز گذاشته‌ و روز اول‌ فروردین‌ را جشن‌ می‌گرفته‌ و چندان‌ به‌ جشن‌های‌ اسلامی‌ یا هندو در مقام‌ مقایسه‌ با جشن‌ نوروز وقعی‌ نمی‌نهاده‌ است‌. دربار جهانگیر در نوروز شكوه‌ و جلالی‌ خاص‌ می‌یافت‌ و سراپا آذین‌ بندی‌ می‌شد و آوازه‌ خوانان‌ و خنیاگران‌ همه‌ جا در ترنم‌ و پایكوبی‌ می‌شدند و این‌ سرور تا نوزده‌ فروردین‌ ادامه‌ می‌یافت‌ . حتی‌ اگر در ایام‌ نوروز ،جهانگیر در سفر بود، مراسم‌ را در خیمه‌ گاه‌ و با جلال‌ و شكوه‌ برگزار می‌نمود و از اول‌ فروردین‌ تا نوزده‌ این‌ ماه‌ كه‌ «روزشرف‌» خوانده‌ می‌شد امرا و حكام‌ هدایای‌ گرانبها به‌ خدمت‌ می‌آوردند و در این‌ مهم‌ با یكدیگر رقابت‌ می‌كردند. جهانگیر نیز متقابلاً هدایائی‌ به‌ آنان‌ می‌داد . (8)

پس‌ از تسلط‌ انگلیس‌ در شبه‌ قاره‌ ،جشن‌ نوروز نیز اهمیت‌ خود را از دست‌ داد و فقط‌ بعضی‌ از مسلمانان‌ یا افراد ایرانی‌ الاصل‌ بطور خصوصی‌ آن‌ را برگزار می‌كردند تا اینكه‌ در زمان‌ مبارزات‌ سیاسی‌ مسلمانان‌ علیه‌ انگلیسیهای‌ غاصب‌ و سلطه‌گر ،كم‌ كم‌ جشن‌ نوروز فراموش‌ شد ؛ البته‌ بصورت‌ «جشن‌ بهاران‌» باقی‌ ماند. از سوی‌ دیگر در میان‌ ملت‌ مسلمان‌ شبه‌ قاره‌ این‌ فكر بوجود آورده‌ شد كه‌ آنان‌ هندی‌ هستند و نوروز یك‌ سنت‌ ایرانی‌ و زرتشتی‌ است‌ كه‌ با افكار اسلامی‌ آنان‌ مناسبت‌ ندارد .

پس‌ از تشكیل‌ پاكستان‌ نیز این‌ فكر ادامه‌ داشت‌، ولی‌ به‌ علت‌ تصویب‌ «قطعنامة‌ پاكستان‌» در تاریخ‌ 23 ماه‌ مارس‌ 1940 میلادی‌ = سوم‌ فروردین‌ ماه‌ 1319 ش‌ از یكسو و آمدن‌ فصل‌ بهار از سوی‌ دیگر و این‌ كه‌ بعضی‌ گروه‌های‌ اهل‌ تشیع‌ نوروز را با روز جانشینی‌ حضرت‌ علی‌ همزمان‌ می‌دانند ،جشن‌ نوروز به‌ نوعی‌ در پاكستان‌ ادامه‌ پیدا كرد .

گروه‌های‌ مختلفی‌ كه‌ ولایت‌ حضرت‌ علی‌ را با نوروز همزمان‌ می‌دانند و بدین‌ صورت‌ نوروز را جنبه‌ مذهبی‌ داده‌اند ،پرچم‌های‌ بلند رنگارنگ‌ بدست‌ گرفته‌ ،در یك‌ میدان‌ وسیع‌ گردهم‌ می‌آیند و به‌ رقص‌ و پایكوبی‌ می‌پردازند و در یك‌ میدان‌ وسیع‌ كه‌ معمولاً فضای‌ سبز یا چمن‌ است‌ ،تمام‌ روز را تا عصر به‌ همین‌ صورت‌ می‌گذرانند و میان‌ مردم‌ به‌ یكدیگر تبریك‌ می‌گویند و در نزدیكی‌های‌ غروب‌ به‌ خانه‌هایشان‌ برمی‌گردند. شب‌ را نیز به‌ دیدار با خانواده‌ها می‌پردازند و مهمانیها می‌دهند .

البته‌ ناگفته‌ نماند اینگونه‌ مراسم‌ كه‌ جنبه‌ مذهبی‌ دارد بسیار محدود است‌ و مورد قبول‌ همة‌ گروههای‌ اهل‌ تشیع‌ نمی‌باشد و نه‌ همه‌ مردم‌ در آن‌ شركت‌ می‌جویند. اما آنچه‌ كه‌ در سراسر پاكستان‌ برگزار می‌شود همان‌ شیوة‌ همگانی‌ است‌ كه‌ تقریباً 15 روز اول‌ بهار ادامه‌ دارد و پس‌ از آن‌ چون‌ هوا كم‌ كم‌ گرم‌ و گرم‌تر می‌شود ،مردم‌ به‌ كارهای‌ زندگی‌ عادی‌ می‌پردازند .

در پانزده‌ روز جشن‌ بهاران‌ مدارس‌ و مؤسسات‌ آموزشی‌ تعطیل‌ هستند كه‌ آن‌ را «تعطیل‌ بهاری‌» می‌گویند، زیرا پیش‌ از آن‌ امتحانات‌ سالیانه‌ انجام‌ شده‌ و نتیجه‌ها نیز داده‌ شده‌ است‌ ،لذا دانشجویان‌ و دانش‌آموزان‌ با خیال‌ راحت‌ در مراسم‌ و جشنهای‌ بهاران‌ شركت‌ می‌كنند.

پی‌ نوشتها :

1ـ فرهنگ‌ فارسی‌ دكتر محمد معین‌ ،كلمة‌ «بهار»

2ـ تاریخ‌ فرشته‌ ملامحمد قاسم‌ هند و شاه‌ متخلص‌ به‌ فرشته‌ جلد اول‌ صفحه‌ 75 چاپ‌ 1281 ه هند .

3ـ تاریخ‌ فرشته‌ جلد اول‌ صفحه‌ 203 چاپ‌ هند ـ 1281 ه

4ـ همان‌ مأخذ صفحه‌ 208

5ـ داستان‌ تركتازان‌ هند ،نصرالله‌ پورمحمد حسین‌ خوشنویس‌ اصفهانی‌ ، جلد 2 چاپ‌ بمبئی‌ سال‌ 1867 میلادی‌ صحفه‌ 368 .

6ـ تاریخ‌ ادبیات‌ مسلمانان‌ پاكستان‌ و هند ،جلد چهارم‌ ،دانشگاه‌ پنجاب‌ لاهور پاكستان‌ ،صفحه‌ 43

7ـ همان‌ ،ص‌ 17

8ـ جهانگیر نامه‌ (توزك‌ جهانگیری‌) نورالدین‌ محمد جهانگیر به‌ تصحیح‌ محمد هاشم‌ صفحه‌ 27 (مقدمه‌ چاپ‌ بنیاد فرهنگ‌ ایران‌ سال‌ 1359) .

سه شنبه 8/12/1391 - 21:11

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز در آینه آیات وروایات

عید نوروز یكى از سنتهاى ملى و اعیاد ایرانیان است، كه از دیرباز مورد توجه بوده و قوم ایرانى ارزش و اهمیت‏خاصى براى این عید قائل بوده است.

اما براى كسانى كه معتقدند همه چیز را باید از منتظر دین مورد بررسى و نفى و اثبات قرارداد، این پرسش مطرح است، كه آیا دین اسلام و پیشوایان دین نسبت‏به این موضوع موضعگیرى خاصى داشته‏اند یا خیر؟ آیا مى‏توان از فنون دینى به چیزى دست‏یافت كه دلالت‏بر تایید و یا رد این سنت ایرانى از سوى پیشوایان دین كند.

در مجموع مى‏توان گفت كه ما در متون روایى شیعه، در موضوع‏یادشده با دو دسته روایت روبرو هستیم; دسته نخست، روایاتى كه سنت ایرانى نوروز، در آنها مورد تایید قرار گرفته و «روزنوروز» مبارك قلمداد شده است. دسته دوم; روایاتى كه این سنت را تایید نكرده و آن را سنتى خلاف اسلام شمرده‏اند.

در اینجا براى آشنایى شما عزیزان به نمونه‏هایى از دو دسته روایات اشاره مى‏كنیم.

1. دسته اول روایات
معلى‏بن خنیس از امام صادق (ع)، روایتى را نقل كرده كه در آن ضمن بزرگداشت نوروز، وقایع مختلف تاریخى برنوروز منطبق شده است. متن روایت‏یادشده از این قرار است:

معلى بن خنیس قال: دخلت على الصادق جعفربن محمد، علیه‏السلام، یوم النیروز فقال، علیه‏السلام، اتعرف هذا الیوم؟ قلت: جعلت فداك، هذا یوم تعظمه العجم و تتهادى فیه، فقال ابوعبدالله الصادق، علیه‏السلام، والبیت العتیق الذى بمكة ما هذا الامر قدیم افسره لك حتى تفهمه. قلت: یا سیدى ان علم هذا من عندك احب الى من ان یعیش امواتی و تموت اعدائى! فقال: یا معلى! ان یوم النیروز هوالیوم الذى اخذ الله فیه مواثیق العباد ان یعبدوه و لایشركوا به شیئا و ان یؤمنوا برسله و حججه، و ان یؤمنوا بالائمه، علیه‏السلام، و هو اول یوم طلعت فیه‏الشمس، و هبت‏به الریاح، و خلقت فیه زهرة الارض، و هو الیوم الذى استوت فیه سفینة نوح، علیه‏السلام، على‏الجودى، و هو الیوم الذى احیى الله فیه الذین خرجوا من دیارهم و هم الوف حذر الموت فقال لهم الله موتوا ثم احیاهم (75) و هو الیوم الذى نزل فیه جبرئیل على النبى صلى‏الله‏علیه‏وآله و هو الیوم الذى حمل فیه رسول الله صل‏الله‏علیه‏وآله امیرالمؤمنین على، علیه‏السلام، منكبه حتى رمى اصنام قریش من فوق البیت الحرام فهشمها، و كذلك ابراهیم، علیه‏السلام، و هو الیوم الذى امر النبى، صل‏الله‏علیه‏وآله، اصحابه ان یبایعوا علیا، علیه‏السلام، بامرة المؤمنین، و هو الذى وجه النبى، صل‏الله‏علیه، علیا الى وادى الجن یاخذ علیهم بالبیعة له، و هو الیوم الذى بویع لامیرالمؤمنین، علیه‏السلام، فیه البیعة الثانیه، و هو الیوم الذى ظفر فیه باهل النهروان و قتل ذالثدیة و هو الیوم الذى یظهر فیه قائمنا و ولاة الامر و هو الیوم الذى یظفر فیه قائمنابالدجال فیصلبه على كناسة الكوفة، و ما من یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج، لانه من ایامنا و ایام شیعتنا، حفظته العجم و ضیعتمو انتم ... (2) معلى بن خنیس گوید: در روز نوروز بر امام صادق علیه‏السلام وارد شدم، ایشان فرمودند كه آیا این روز را مى‏شناسى؟

عرض كردم: فدایت گردم این روز، روزى است كه غیر عربها (ایرانیان) آن را گرامى داشته و به یكدیگر هدیه مى‏دهند، امام صادق، علیه‏السلام، فرمودند: قسم به خانه عتیقى كه در مكه هست این (تعظیم و هدیه دادن) ریشه طولانى و قدیمى دارد و براى تو آن را توضیح مى‏دهم تا از آن مطلع شوى، گفتم: اى آقاى من چنانچه این مطلب را از تو بیاموزم براى من بهتر از زنده شدن مردگانم و مردن دشمنان من است. حضرت فرمود: اى معلى! نوروز، روزى است كه خداوند در آن از بندگان خویش میثاق گرفت كه جز او را عبادت و پرستش نكرده و به او شرك نورزند و به فرستادگان و پیامبرانش و نیز ائمه هدى ایمان بیاورند. نوروز اولین روزى است كه خورشید در آن طلوع كرد و باد در آن وزیدن گرفت و در آن روز درخشندگى زمین خلق شد. نوروز روزى است كه كشتى نوح بر كوه جودى كناره گرفت و نوروز روزى است كه افرادى كه از خانه‏هاى خود خارج شده و به آزمایش الهى از دنیا رفتند، مجددا به دنیا بازگشتند. در این نوروز است كه جبرئیل بر پیامبر اكرم، صل‏الله‏علیه‏وآله، نازل شد و درست در همین روز است كه پیامبر اسلام، حضرت على را بر شانه خود گذاشت تا او بتهاى قریش را از بیت الحرام پایین كشید و آنها را درهم شكست.

نوروز روزى است كه پیامبر به اصحابش دستور داد تا در مورد خلافت و ولایت مؤمنان با حضرت على علیه‏السلام بیعت كنند و در همین نوروز بود كه پیامبر، صل‏الله‏علیه‏وآله، على، علیه‏السلام، را به سوى جنیان فرستاد براى او از آنان یعت‏بگیرد. نوروز روزى است كه براى حضرت على بیعت مجدد گرفته شد و نوروز روزى است كه حضرت على، علیه‏السلام، بر اهل نهروان پیروز شد و ذوالثدیه را كشت و نوروز روزى است كه قائم ما در آن روز ظاهر مى‏گردد و بالاخره نوروز روزى است كه قائم ما در این روز بر دجال پیروز مى‏شود و او را بر زباله‏دان كوفه آویزان مى‏كند و هیچ نوروزى نیست مگر آنكه ما در آن روز توقع ظهور حضرت حجت، عجل‏الله‏تعالى‏فرجه‏الشریف، را داریم چرا كه این روز، از روزهاى ما و شیعیان ما است كه عجم (ایرانیان) آنرا گرامى دشته ولى شما آنرا ضایع نمودید ...

آنگونه كه از حدیث فوق به دست آمد، روز نوروز پیوند عمیقى با مساله ولایت و رهبرى مسلمانان دارد، از این روى شایسته است كه عید نوروز را جشن ولایت دانسته و پیوسته در آن به یاد ظهور منجى عالم بشریت‏حضرت امام زمان، عجل‏الله‏تعالى‏فرجه‏الشریف، باشیم.

2. دسته دوم روایات
روایتى از حضرت امام موسى‏بن‏جعفر، علیه‏السلام، نقل شده كه ظاهر آن دلالت‏بر عدم تایید سنت نوروز از سوى پیشوایان دارد. در این روایت چنین آمده است:

حكى ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر علیه‏السلام بالجلوس للنهنتة فى یوم النیروز و قبض ما یحمل الیه فقال: انى قد فتشت الاخبار عن جدى رسول الله فلم اجد لهذا العید خبرا و انه سنة الفرس و محاها ان اسلام و معاذ الله ان نحیى ما محاها الاسلام فقال المنصور انما نفعل هذا سیاسة للجند فسالتك بالله العظیم الا جلست فجلس (3)

حكایت‏شده كه منصور به سوى امام كاظم علیه‏السلام فرستاد تا در روز نوروز براى تهنیت جلوس كند و آنچه بسوى او حمل مى‏شد، بگیرد. حضرت فرمود من اخبار جدم رسول خدا را بررسى كردم و در آنها براى این عید خبرى نیافتم و این سنت ایرانیان است كه اسلام آنرا محو كرده است و به خدا پناه مى‏برم كه چیزى را كه اسلام محو كرده احیاء كنم. منصور در پاسخ گفت: ما این كار را براى اداره (سرگرمى) لشكریان انجام مى‏دهیم و تو را به خداى بزرگ سوگند مى‏دهم كه در این مجلس بنشینى و آنگاه حضرت نشست.

مرحوم مجلسى در بحارالانوار روایت‏یادشده را مورد نقد و بررسى قرارداده و مى‏فرماید:

«هذا الخبر مخالف لاخبار المعلى و یدل على عدم اعتبار النیروز شرعا و اخبار المعلى اقوى سندا و اشهر بین الاصحاب‏» (4)

این خبر با اخبار معلى بن خنیس مخالفت داشته و دلالت‏بر بى‏اعتبارى نوروز از جهت‏شرعى مى‏كند، اما اخبار معلى از نظر سند قویتر بوده و در نزد اصحاب شهرت بیشترى دارد.

اما توجیهات دیگرى نیز براى این روایت مطرح است كه باختصار به آنها اشاره مى‏كنیم:

1. این روایت‏به احتمال بسیار قوى در مقام تقیه‏اى بیان شده و حضرت در صدد بیان حكم واقعى عید نوروز نبوده‏است. زیرا منصور اصرار شدیدى براى حضور حضرت در جلسه داشته و مى‏خواسته از آن بهره بردارى سیاسى كند، اما امام نمى‏خواست از وجودش سوء استفاده شود و حضرت براى اینكه در این جلسه حضور پیدا نكند به دنبال عذرى بوده است. خصوصا كه این مجلس براى نظامیان برپا شده بود و از حساسیت ویژه‏اى برخوردار بوده است.

2. پاسخ دیگر آنكه عید نوروز سنت دیرینه‏اى بوده و همگان هم از آن اطلاع داشته‏اند. در صورتى‏كه این عید مطلوب اسلام و شرع نبوده، چرا در این رابطه روایت صریح و متقنى وجود ندارد و این مورد از مواردى است كه مورد ابتلاءبخش وسیعى از مسلمانان است و در صورتى‏كه حدیث معتبرى وجود داشت، حتما نقل مى‏شد.

3. سومین پاسخ آنكه علما و فقهاى بسیارى آن را تایید كرده‏اند. به عنوان نمونه احمدبن فهد الحلى مى‏گوید: یوم النیروز یوم جلیل (القدر) و تعیینه من السنة غامض مع ان معرفته امر مهم من حیث انه تعلق به عبادة مطلوبة للشارع و الامتثال موقوف على معرفته (5)

روز نوروز، روز با ارزشى است ولى معین كردن آن در سال مشكل است‏با اینكه شناخت آن (نوروز) امر مهمى است چرا كه عبادتى كه مورد نظر شارع است‏به آن روز تعلق گرفته است و اطاعت آن عبارت متوقف بر شناخت آنست.

پس در نتیجه عید نوروز مورد تایید روایات متعددى است و روایت معتبرى كه بر بى‏اعتبارى آن از نظر اسلام دلالت كند، وجود ندارد

دعاى هنگام تحویل سال
یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول والاحوال حول حالنا ال احسن الحال

اى دگرگون كننده قلبها و دیده‏ها! اى تدبیرگر شبان و روزان! اى متحول كننده سالها و حالتها! حالات ما را به نیكوترین حالات تبدیل نما!

این دعا بر چهار نكته اساسى تاكید دارد 1- تحول 2- محور تحول 3- متحول كننده 4- هدف تحول

1-اصل تحول

این دعا به واژه‏هاى مختلفى تحول و دگرگونى را در همه ابعادش مطرح مى‏كند، دگرگونى در قلب و دیده و شب و روز و سال و حوادث جارى در آن و حالات انسانى.

بر طبق این دعا جهان در عین سكون داراى تغییر و تحول عمیقى در درون خویش است و دامنه این تحول آنچنان گسترده است كه از عالم خارج و آفاق گرفته تا عالم درون و انفس را شامل مى‏شود و در واقع لازمه بقاء جهان به تحول و دگرگونى است.

2- محور تحول (محول)

این دعا علاوه بر اصل تحول و گستردگى آن به محول یعنى متحول شونده هم اشاره مى‏كند، آنگونه كه طبیعت از خواب زمستانى بیدار شده و بیابانها و كوهها لباس سبز رنگ زیبایى مى‏پوشد و طراوت و نشاط خاصى مى‏یابد و گلهاى رنگارنگ زینت‏بخش زمین مى‏شوند، گل سرسبد هستى و خلیفة الله یعنى انسان هم باید متحول شود، تحول در همه ابعاد روحى و روانى او اعم از اندیشه، تفكرات، طرز نگرشها و باورها ... صورت پذیرد.

انسان مؤمن همیشه باید به فكر تحول در درون خود باشد و لازمه تكامل یافتن انسان متحول شدن اوست، این دعا بطور ظریفى به دگرگونى طبیعت و دگرگونى حالات انسانى اشاره مى‏كند.

3- آواى توحید (محول)

در سرتاسر دعا و در هر فقره آن سخن از توحید است، دگرگون كننده قلبها و دیده‏ها پشت‏سرهم در آمدن شب و روز و رقم خوردن حوادث سال و حالات انسانى همه از قدرت و حكمت الهى سرچشمه گرفته است و برخلاف آنان كه براى هریك از این عناوین خدایى قایل بودند به ارباب انواع اعتقاد داشتند، این دعا تاكید مى‏كند كه همه اینها یك خدا دارد و درواقع این دعا از كثرت گرایى به توحید دعوت مى‏كند.

4. هدف تحول (محول الیه)

هدف این تحول عظیم كه از اعماق طبیعت آغاز شده و به حالات انسان رسیده است، اینست كه حالات انسانى به بهترین حالات یعنى قرب الهى تبدیل شود.

احسن حال و قرب الهى هدف این تحول بزرگ است، با این نگرش دعاى مزبور یك نظام آموزشى عقیدتى به معناى كامل است.

آداب دینى عید نوروز
در روایات، اعمال و آداب مختلفى براى این روز بیان شده كه خود حاكى از ارزش و اهمیت این روز دارد:

1. طهارت و پاكیزگى

این دستورالعمل شبیه آدابى است كه در سایر اعیاد اسلامى رعایت مى‏شود.

قال الصادق علیه‏السلام «اذا كان یوم النیروز فاغتسل والبس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائما» (6)

هرگاه نوروز فرا رسد غسل كرده و پاكیزه‏ترین لباسهایت را پوشیده و از معطرترین عطرهایت استفاده كن و آن روز را روزه بگیر.

2. هدیه دادن

از امیرالمؤمنین على علیه‏السلام چنین نقل شده كه فرمودند «اتى على علیه‏السلام بهدیة‏النیروز فقال علیه‏السلام ما هذا؟ فقالوا یا امیرالمؤمنین الیوم النیروز! فقال علیه‏السلام اصنعوان كل یوم نیروزا» (7)

در روز نوروز هدیه‏اى براى امیرالمؤمنین على علیه‏السلام آورده شد. حضرت فرمودند این هدیه چیست؟ آنان پاسخ دادند امیرالمؤمنین امروز نوروز است امام فرمودند: هر روز را براى ما نوروز كنید. در هدیه آنچه مهم است، ارتباط روحى و ایجاد محبت است نه مقدار و كیفیت ... و در این زمینه نباید به تكلف افتاد.

امام صادق علیه‏السلام در مورد اهمیت هدیه مى‏فرماید: «تهادوا تحابوا فان الهدیة تذهب بالضغائن.»

به یكدیگر هدیه دهید تا بین شما محبت ایجاد شود زیرا هدیه كینه‏ها را از بین مى‏برد.

3. پیامبر اكرم در مورد یاد و ذكر خدا در اعیاد چنین مى‏فرماید: «زینوا اعیادكم بالتكبیر»

اعیاد خود را با یاد و ذكر عظمت‏خدا زینت دهید.

4. صله رحم و دیدار با دوستان

در این روز ارتباط با بستگان و فامیل ار اعمال نیكو و شایسته است، در روایات، نتایج و آثار فراوانى براى صله رحم بیان شده است قال الباقر علیه‏السلام «صلة الارحام تزكى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تنسى‏ء الاجل‏» (9)

ارتباط با خویشان، اعمال را پاكیزه مى‏كند، دارائیها را افزایش مى‏دهد و بلاهارا دور مى‏كند و مرگ آدمى را به تاخیر مى‏اندازد.

اگر افرادى از بستگان قطع ارتباط كرده باشند، مناسب است انسان مؤمن در ایجاد ارتباط پیشقدم شده و به كینه توزیها و وسوسه‏هاى شیطان پشت پا بزند، رسول گرامى اسلام مى‏فرماید: «صل من قطعك و احسن الى من اساء الیك و قل الحق و لو علیك‏» (9)

با آنكه با تو قطع ارتباط كرده، ارتباط ایجاد كن و آنكس كه به تو بدى كرده به او نیكویى بنما و حق را گرچه به ضررت باشد اظهار كن.

علاوه بر دیدار از فامیل، دیدار و زیارت برادران دینى ارزش بسیارى دارد، چنانكه در روایت آمده كه زیارت برادر دینى، زیارت خداوند محسوب مى‏شود. قال الصادق علیه‏السلام «من زار اخاه فى الله، قال الله عزوجل ایاى زرت و ثوابك على و لست ارضى لك ثوابا دون الجنة‏» (10)

هرگاه كسى برادرش را در راه خدادیدار كند، خداوند مى‏فرماید: تو مرا زیارت كردى و پاداش تو بر من است و براى تو ثوابى كمتر از بهشت راضى نمى‏شوم.

پى‏نوشتها:

1) سوره بقره(2)، آیه 243.

2) مجلسى محمدباقر، بحارالانوار، ج 56، ص 92

3) بحارالانوار ج 56 ص 100. ابن‏شهرآشوب، المناقب ج 4 ص 319

4) همان.

5) المهذب البارع به نقل از بحارالانوار ج 56 ص 117

6)محمد رى شهرى،میزان الحكمة ج 7 ص 132

7)شیخ صدوق من لایحضرالفقیه ج 3 ص 219

8) بحارالانوار ج 56، ص 100 المناقب ج 4 ص 319

9)محمد رى شهرى میزان الحكمة ج 4 ص 84

10) همان، ج 7 ص 86

11)همان، ج 7 ص 297

سه شنبه 8/12/1391 - 21:11

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

عید نوروز در آیات وروایات

در كتاب شریف بحارالانوار مرحوم مجلسى رحمه الله پیرامون عید نوروز روایات متعددى نقل شده به طورى‏كه در جلد 59 بیش از 45 صفحه به این موضوع اختصاص یافته است. در این مختصر، به بخش‏هایى از آن مباحث اشاره مى‏شود:

معلى بن خنیس نقل كرده است كه روز نوروز بر امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدم، امام علیه السلام خطاب به من فرمود: آیا این روز را مى‏شناسى؟ عرض كردم، قربانت‏شوم، این روزى است كه ایرانى‏ها آن را بزرگ و نیكو مى‏شمارند و به همدیگر هدیه مى‏دهند. پس امام فرمودند: علت این امر را كه بسى دیرینه است‏برایت تشریح خواهم كرد. عرض كردم اگر این موضوع را از ناحیه شما فراگیرم بهتر از آن است كه گذشتگانم زنده شوند و دشمنانم نابود گردند!

پس فرمودند: اى معلى! همانا نوروز روزى است كه پروردگار جهان از بندگانش پیمان گرفت كه او را پرستش كنند و به او شرك نورزند و به پیامبران و امامان علیهم السلام ایمان بیاورند. نوروز اولین روزى است كه خورشید در آن طلوع كرد و بادهاى ناگهانى وزیدن گرفت و ستاره زمین در چنین روزى ایجاد شد ... نوروز روزى است كه على علیه السلام در نهروان خوارج را هلاك كرد; گل‏هاى زمین در آن روز خلق شد; در چنین روزى بود كه كشتى حضرت نوح علیه السلام بر كوه جودى نشست; همان روزى است كه جبرئیل بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل شد; همان روزى است كه ابراهیم علیه السلام بت‏ها را شكست; در همین روز حضرت محمد صلى الله علیه و آله، على علیه السلام را بر دوش خود حمل كرد تا بت‏هاى قریش را سرنگون كند... در چنین روزى حضرت مهدى علیه السلام ظهور مى‏فرماید و ما انتظار فرج آن حضرت را در چنین روزى داریم; براى این‏كه نوروز از ما و شیعیان ماست. نوروز براى مسافرت خوب و براى زراعت و طلب حوایج‏بسیار نیكوست، عقد نكاح و ازدواج در چنین روزى بسیار شایسته است. (1)

همچنین در كتاب مزبور آمده است‏شیخ طوسى و سایر متاخرین براى عید نوروز اعمال مخصوصى را بیان داشته‏اند كه از آن جمله است: غسل، روزه، نماز و... (2) همچنین روایت‏شده كه احمد بن فهد الحلى رحمه الله در كتاب مهذب البارع فرموده است كه: نوروز، روز عزیز و بلند مرتبه‏اى است. (3) مرحوم سید مرتضى علامه بهاءالدین على بن حمید با استناد به فرمایش معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام روایت كرده است كه: نوروز روزى است كه در آن روز پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در آن روز براى امیر المؤمنین على علیه السلام در غدیر خم پیمان گرفت و آن حضرت را به امامت‏بعد از خودشان منصوب فرمود... و نوروزى بر ما نمى‏گذرد الا این‏كه ما در آن روز منتظر ظهور فرج قائم آل محمد صلى الله علیه و آله هستیم. و نوروز از روزهاى ما مى‏باشد. (4)

مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در فصل یازدهم كتاب گرانسنگ مفاتیج الجنان اعمال ویژه‏اى براى عید نوروز آورده‏اند از جمله: نماز، ادعیه متعدد و صدقه دادن. و نیز از امام ششم علیه السلام روایت كرده كه چون عید نوروز فرا رسد، غسل كن و پاكیزه‏ترین جامه‏هاى خود را بپوش و به بهترین بوهاى خوش خود را خوشبو گردان. صله ارحام، عیادات از بیماران، بزرگان دین، علما و پدر و مادر از جمله برنامه‏هاى این روز است.

پى‏نوشت‏ها:

1- علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 59، ص 91، باب 22

4و3و2- همان، ص 116;117.

سه شنبه 8/12/1391 - 21:10

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز جشن رویش مجدد جهان

آمدت نوروز و آمد جشن نو روزی فرا كامكارا، كار گیتی تازه از سر گیر باز

همسویی نوروز با بهار عطرآگین، این بزرگترین عید ایرانیان كهن را به آئینی ورجاوند و ماندگار تبدیل كرد؛ و با طلوع اسلام عید نوروز رونق بیشتری یافت و خود با آموزه های اسلام راستین هماهنگ كرد.

پیرامون پیدایی نوروز مورخان و پژوهندگان سخن ها گفته اند. در شاهنامه فردوسی و داستانهای دیگر و بخشی از اوستا آمده است كه جمشید اولین كسی بود كه نوروز را جشن گرفت. جمشید، پسر تهمورث دیوبند، نخست، جم نامیده می شد، اما مردم پسوند «شید» به مفهوم درخشندگی به آن افزودند تا بر تابندگی و نورانیت چهره او تاكید كرده باشند.

به مرور نوروز در انحصار اولیای جامعه می افتد و رونق بیشتری می گیرد. سلاطین بعد از جمشید، هر یك بر سنتهای شاهانه نوروز چندان می افزایند كه جایی برای مردم نمی ماند و جامعه به دست فراموشی سپرده می شوند و نوروز تنها برای پادشاهان جشن گرفته می شود. می گویند در زمان انوشیروان و نیز در اواخر دوران ساسانیان، شش تا دوازده روز از سال نو صرفا در انحصار پادشاهان و اعوان و انصارشان بود و فقط در روزهای ششم یا سیزدهم نوروز بود كه جشن عمومی بر پا می شد و مردم به شادمانی می پرداختند. در چنین روزهائی شاه بار عام می داد و مردم را به حضور می پذیرفت تا با هدایایی كه به اجبار از آنان می گرفت گنج های خسروانی را فزونی بخشد.

مؤلف «محاضرات الادباء»، درباره پیدائی نوروز می نویسد:

«خلیفه مامون پیرامون چگونگی نوروز از اطرافیانش پرسید و چون جوابی نشیند، گفت اصل نوروز در این است كه ابرویز(پرویز) مناطق ایرانشهر را آباد كرد و از آنجا كه این آبادانی در نوروز رخ داد، عید گرفتن در آن روز باب شد...»

پژوهندگان بر این نكته اصرار دارند كه ایرانیان باستان از دو منظر گونه گون به نوروز نگریسته اند: برخی می گفتند خداوند در نوروز نور را آفرید و برخی دیگر زمان به گردش درآمدن فلك در گذشته های دور را نوروز می نامیدند.

بیرونی می گوید:

«از عادات پادشاهان ایران است كه در روز اول عید نوروز به مردم بار عام دهند و به آنان خوبی كنند. در روز دوم، دهگانها و خانواده های دربار شرف حضور می یابند. بزرگان و مؤبدان در روز سوم می آیند. روز چهارم اهل خانه و مقربین و اطرافیان حاضر می شوند و روز پنجم به فرزندگان و تربیت یافتگان شاه تعلق داشت و ...»

ابن المقفع نیز آورده است:

«از عادات ایرانیان این بوده است كه از شب قبل از تحویل سال نو، جوان خوش سیمائی را بر در اندرونی شاه می گمارند و جوان با دمیدن خورشید بدون كسب اجازه به نزد شاه می رفت. و شاه نیز می پرسید تو كیستی و از كجا آمده ای و كجا را می خواهی و نامت چیست و چرا آمده ای و با خود چه داری؟ و جوان می گفت: من منصور و نامم مبارك است و سوی خدا آمده ام و ملك سعادتمند می خواهم. با خوشی و سلامتی وارد شده ام و سال نو با من است.

سپس جوان می نشست و مردی با طبق نقره محتوی گندم، جو، نخود، ارزن، كنجد، برنج، شكر، درهم و دینار وارد می شد و طبق را در مقابل شاه بر زمین می گذاشت. با آمدن وزیر، مامور مالیات و مامور كمكها و سر آخر بعضی از مردم، شاه نان بزرگ فرآورده از حبوبات را بین خود و دیگران پخش می كرد و خطاب به حاضران می گفت: امروز، روز نو از ماه نو از سال نو است و آنچه را زمان كهنه كرده، باید تازه و نو كنیم.»

ابوریحان بیرونی در التفهیم می نویسد:

«نوروز چیست؟ نخستین روز است از فروردین ماه، و زاین جهت روز نو نام كردند، زیراك پیشانی سال نو است و آنچ از پس اوست ازین پنچ روز همه جشن هاست. و ششم فرودین ماه نوروز بزرگ دارند. زیراك خسروان بدان پنج روز حق های حشم و گروهان {و بزرگان} بگزاردندی و حاجتها روا كردندی، آنگاه بدین روز ششم خلوت كردندی خاصگان را. و اعتقاد پارسیان اندر نوروز نخستین آن است كه اول روزی است از زمانه، و بدو فلك آغازید گشتن.»1

وی همچنین در كتاب «الاثار الباقیه عن القرون الخالیه» پیرامون نوروز می نویسد:

«نخستین روز- فروردین ماه – روز نوروز است كه اولین روز سال نو است و نام پارسی آن بیان كننده این معنی است ...

نوروز را دلیل پیدایش و آفرینش جهان دانستند و گفته اند در این روز بود كه خداوند افلاك را پس از آنكه مدتی ساكن بودند، به گردش درآورد و ستارگان را پس از چندی توقف گردانید و آفتاب را برای آنكه اجزای زمان از سال و ماه و روز به آن شناخته شود، آفرید، پس از آنكه این امر پنهان بود و آغاز شمارش از این روز شد و گفته اند خداوند عامل سفلی را در این روز آفرید و كیومرث در این روز به شاهی رسید و این روز جشن او بود كه به معنای عید اوست و نیز گفته اند خداوند در این روز خلق را آفرید و این روز و مهرگان تعیین كننده زمان هستند، چنانكه ماه و آفتاب فلك را تعیین می كنند.

«عبدالصمد بن علی» در روایتی كه به جد خود «ابن عباس» آن را می رساند، نقل می كند كه در نوروز جامی سیمین كه پر از حلوا بود، برای پیغمبر هدیه آوردند و آن حضرت پرسید كه این چیست؟ گفتند امروز، روز نوروز است. پرسید كه نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان است. فرمود آری در این روز بود كه خداوند عسكره را زنده كرد. پرسیدند عسكره چیست؟ فرمود عسكره هزاران مردمی بودند كه از ترس مرگ ترك دیار كرده و سر به بیابان نهادند و خداوند به آنان گفت بمیرید و مردند، سپس آنان را زنده كرد و ابرها را امر فرمود كه به آنان ببارد از این روست كه پاشیدن آب در این روز رسم شده سپس از آن حلوا تناول كرد و جام را میان اصحاب خود قسمت كرده و گفت: كاش هر روزی برای ما نوروز بوده و برخی می گویند كه چون «سلیمان بن داود» انگشتر خویش را گم كرد، سلطنت از دست او بیرون رفت، ولی پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خود را بیافت و پادشاهی و فرماندهی بر او برگشت و مرغان بر دور او گرد آمدند. ایرانیان گفتند نوروز آمد، یعنی روزی تازه بیامد و سلیمان باد را امر كرد كه او را حمل كند و پرستویی در پیش روی او پیدا شد كه می گفت: ای پادشاه مرا آشیانه ای است كه چند تخم در آن است از آن سوتر رو كه آشیان مرا درهم مشكنی. پس سلیمان راه خود را كج كرد و چون از تخت خود كه بر باد حركت می كرد، فرود آمد، پرستو با منقار خویش قدری آب آورد و بر روی سلیمان پاشید و یك ران ملخ نیز هدیه آورد و از اینجاست كه مردم در نوروز به یكدیگر آب می پاشند و پیشكشی ها به نزد هم می فرستند و علمای ایران می گویند كه در این روز ساعتی است كه فیروز فرشته ارواح را برای انشای خلق می راند و فرخنده ترین ساعات آن، ساعات آفتاب است و در صبح نوروز فجر و سپیده به منتها نزدیكی خود به زمین می رسد و مردم به نظر كردن بر آن تبرك می جویند و این روز، روز مختاری است، زیرا كه نام این روز «هرمزد» است كه اسم خداوند تعالی است كه آفریدگار و صانع و پرورنده دنیا و اهل آن است و او كسی است كه واصفان توانا نیستند كه جزئی از اجزای نعمتهای او را توصیف كنند...»

استقبال از نوروز
مردم تدارك نوروز را حدود از دو هفته مانده به پایان سال آغاز می كنند. طبق سنت متداول وسایل خانه را جابه جا می كنند و دست به خانه تكانی می زنند تا غبار از چهره اثاثیه منزل بروبند. به تناسب بضاعت و وسع خانواده، لباس خریداری می شود و به نشانه سرسبزی و خرمی، دانه های گندم را در ظروفی می كارند تا سبز شود.

چهارشنبه سوری
سه شنبه آخر سال را چهارشنبه سوری می نامند. چهارشنبه سوری یكی از آئین های كهن مردم ما است. طبق آئین های نوروزی، در این روز مردم از روی آتش می پرند و می گویند: زردی من از تو، سرخی تو از من، سردی من از تو، گرمی تو از من.

بعد از آن كه آتش خاكستر شد، اهالی همراهی كنند تا خاكسترها در سر راههای اصلی پخش شود و سپس قاشق زنی آغاز می شود. در بین اهالی این طور رسم است كه چهره خود را بپوشانند و از صاحبخانه طلب آجیل مشگل گشا و شیرینی كنند و مریدان نیز برای مراد گرفتن فالگوش می ایستند تا با تفسیر حرفهای دیگران سرنوشت خود را در سال نو تعبیر كنند. البته بازار نذر و نیاز هم رونق خود را دارد.

میز نوروز، حاجی فیروز آتش افروز
عناوین فوق كه شاید برای نسل امروز تازگی داشته باشد از رسوم نوروز بود كه به مرور ایام دستخوش تغییر شد و رفته رفته به دست فراموشی سپرده شد.

حاجی فیروز در این میان پایدارتر از بقیه بود و هنوز هم در بعضی از محلات تهران و شهرستانها در حول و حوش نوروز فعالیت دارد.

آتش افروز كه به عنوان یك پای دیگر یك جمع نمایشی با شعبده بازی و آكروبات، مردم را به خود جلب می كرد نیز این روزها جز نامی - در تاریخ تئاتر - از خود به جای نگذاشته است.

گاه دیده می شد كه حاجی فیروز و آتش افروز با همراهی یك میمون و خرس برنامه خود را اجرا می كردند. میرنوروز نیز در شمار بازیهای نمایشی نوروز بود و از دو روز به عید مانده تا سیزدهم نوروز دوام می آورد. میرنوروز روزی كه مرحله ای از ابهت رسیده بود كه جهت القای حس و حال عظمت نمایش خود، با شتر می آمد و هر جا كه شتر توقف می كرد، صاحبخانه ملزم به پذیرائی از میر نوروز و همراهانش به صرف شام و ناهار بود.

سیزده بدر
خیلی ها معتقدند كه عدد 13 نحس است و با این پیش زمینه به جای عدد سیزده از 1+12 استفاده می كنند.

اما سیزده بدر از «نحوست» عدد سیزده تاثیر پذیرفته است و مردم در این روز سعی می كنند از خانه خود بیرون بروند و به زعم خود نحوست سیزده را در صحرا به در كنند.

در روز سیزده نوروز، مردم اوقات خود را در دل سبزه و گیاه سر می كنند و حتی برای دختران دم بخت خود فالی می گیرند و دختران هم با گره زدن سبزه ها آرزو می كنند كه تا سال دیگر در خانه شوهر و بچه بعل باشند.

از رسوم منقرض شده این روز، شكستن كاسه و كوزه است كه سابقا از عادات اشراف بود و به این وسیله مایه یمن و بركت را یافته بودند.

ناهار سیزده بدر به زبان خودمانی همان آش رشته معروف است كه همراه غذاهای دیگری و از جمله شامی، فسنجان، سبزی پلو، كوكو، ماهی و ... صرف می شود.

از بازیهایی هم كه در این روز از بزرگ و كوچك به آن اشتغال دارند، همان بازیهای سنتی بچه ها از قبیل گل یا پوچ، گرگم به هوا، قایم باشك، خلاصی، الك دولك، یادم تو را فراموش و... است.

سه شنبه 8/12/1391 - 21:9

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز در شاهنامه فردوسی

یكی‌ از جشنهایی‌ كه‌ در شاهنامه‌ فردوسی‌ از آن‌ نام‌ برده‌ شده‌، آئین‌ و مراسم‌ نوروز می‌باشد. در این‌ مقاله‌ سعی‌ بر این‌ است‌ كه‌ درباره‌ مراحل‌ پیدایش‌ این‌ جشن‌ ،زمان‌ برگزاری‌ ،استعمال‌ كلمه‌ نوروز و چگونگی‌ آن‌ در شاهنامه‌ توضیحاتی‌ داده‌ شود .

جشن‌ نوروز از مهمترین‌ مراسمی‌ است‌ كه‌ از سالیانی‌ دور در بین‌ ایرانیان‌ رایج‌ بوده‌ و به‌ یادگار مانده‌ است‌. شادی‌ و سرور در این‌ زمان‌ ،چندان‌ دور از ذهن‌ نیست‌ زیرا جهان‌ رنگی‌ دیگر به‌ خود می‌گیرد و زمان‌ ،زمان‌ زایش‌ زمین‌ است‌ و تولد گیاه‌. حال‌ از چه‌ دوره‌ای‌ این‌ عید به‌ صورت‌ رسمی‌ درآمده‌ بهتر آن‌ است‌ كه‌ بدانیم‌ از چه‌ زمانی‌ گاه‌ شماری‌ وجود داشته‌ ؛ زیرا اگر این‌ آئین‌ به‌ صورت‌ یك‌ جشن‌ در فصل‌ بهار انجام‌ می‌شده‌ است‌ باید در سال‌ زمان‌ معینی‌ داشته‌ باشد و داشتن‌ وقتی‌ مشخص‌ لازمه‌ این‌ گفتار می‌گردد .

می‌توان‌ گفت‌ ایرانیان‌ پیشین‌ با دیدن‌ تغییرات‌ جوی‌ و طبیعی‌، هر دوره‌ای‌ از سال‌ را به‌ نوعی‌ زمان‌ بندی‌ كرده‌ بودند . درگاه‌ شماری‌ می‌خوانیم‌ كه‌ سال‌ ایرانی‌ زمانی‌ به‌ دو قسمت‌ تقسیم‌ می‌شده‌ ،زمستانِ ده‌ ماهه‌ و تابستانِ دوماهه‌ .و سال‌ در دوری‌ از ادوار به‌ دو قسمت‌ تابستا هفت‌ ماهه‌ و زمستان‌ پنج‌ ماهه‌ تبدیل‌ شده‌ است‌ .و همچنین‌ «سال‌ از عهدی‌ بالنسبه‌ قدیم‌ (و شاید از قدیم‌ترین‌ ازمنه‌ نیز) به‌ چهار فصل‌ سه‌ ماهه‌ معروف‌ تقسیم‌ می‌شده‌ كه‌ اسامی‌ پهلوی‌ آنها چنین‌ است‌ :وهار ـ هامین‌ ـ پاتیژ ـ زمستان‌». (1)

بنابراین‌ نوعی‌ گاه‌ شماری‌ به‌ وجود آمده‌ بود كه‌ نسبتاً زمان‌ تغییر و تحولات‌ طبعیی‌ را مشخص‌ می‌ساخته‌ است‌ .

آریاییان‌ قدیم‌ در هریك‌ از دو فصل‌ گرما و سرما جشنی‌ برپا می‌نمودند و به‌ پایكوبی‌ می‌پرداختند .و از طرفی‌ می‌بینیم‌ كه‌ «در عهد بسیار كهن‌ ،سال‌ از اول‌ تابستان‌ (انقلاب‌ صیفی‌) و با تیرماه‌ آغاز می‌شده‌ و دلیل‌ آن‌ لغت‌ «میذیایری‌» است‌ كه‌ اسم‌ گاهنبار پنجم‌ از شش‌ گاهنبار سال‌ است‌ . (2) این‌ جشن‌ درحوالی‌ انقلاب‌ شتوی‌ برپا می‌شده‌ و معنی‌ لغوی‌ آن‌ (نیمه‌ سال‌) است‌. و از سوی‌ دیگر درمی‌یابیم‌ كه‌ در زمانی‌ سال‌ با اول‌ تابستان‌ شروع‌ می‌شده‌ ،ولی‌ نه‌ با تیرماه‌ ،بلكه‌ با فروردین‌ ماه‌. بیرونی‌ اول‌ سال‌ ایرانیان‌ را فروردین‌ و در انقلاب‌ صیفی‌ می‌داند و اعیاد خوارزمی‌ نیز مؤید همین‌ ادعاست‌. و قرائنی‌ در دست‌ است‌ كه‌ می‌رساند این‌ جشن‌ در عهد قدیم‌ یعنی‌ هنگام‌ تدوین‌ بخش‌ كهن‌ اوستا نیز درآغاز برج‌ حمل‌ (3) یعنی‌ اول‌ بهار برپا می‌شده‌ وشاید بنحوی‌ كه‌ برما معلوم‌ نیست‌، آن‌ را در اول‌ برج‌ مزبور ثابت‌ نگه‌ می‌داشتند . (4) پس‌ اساس‌ به‌ وجود آمدن‌ این‌ جشن‌ آغاز بهار ،و در واقع‌ شادی‌ طبیعی‌ از پایان‌ فصل‌ سخت‌ سرماست‌ .در این‌ فصل‌ ،تمامی‌ ناخوشی‌های‌ مربوط‌ به‌ سرما از بین‌ رفته‌ و جای‌ آن‌ را سبزی‌ و طراوتی‌ وصف‌ نشدنی‌ فرا می‌گیرد. زمین‌ لباس‌ تازه‌ در برمی‌كند و زمینی‌ دیگر می‌شود و شاید ،آدمیان‌ همین‌ دید را نسبت‌ به‌ خود نیز داشته‌اند. این‌ عقیده‌ در اشعار شاهنامه‌ هم‌ دیده‌ می‌شود. هنگامیكه‌ گیوبیژن‌ را نمی‌یابد ،به‌ چاره‌جوئی‌ نزد كیخسرو رفته‌ و از او می‌خواهد كه‌ او را دریافتن‌ گمشده‌اش‌ یاری‌ نماید. كیخسرو بدینگونه‌ پاسخ‌ می‌دهد كه‌ :

بمان‌ تا بیاید مه‌ فرودین‌ كه‌ بفروزد اندر جهان‌ هوردین‌

بدانگه‌ كه‌ برگل‌ نشاندت‌ باد چو برسر همی‌ گل‌ فشاندت‌ باد

بگویم‌ ترا هر كجا بیژنست‌ بجام‌ اندرون‌ این‌ مرا روشنست‌

تا زمانی‌ كه‌ نوروز فرا نرسیده‌ كیخسرو نمی‌تواند به‌ جام‌ جم‌ نگاه‌ بیاندازد و اسرار ببیند .چرا؟ تنها در بهار است‌ كه‌ تغییراتی‌ كاملاً محسوس‌ جهان‌ را فرا گرفته‌ ،زندگی‌ بار دیگر آغاز می‌گردد.(البته‌ زندگی‌ گیاهی‌ كه‌ شاید به‌ همان‌ اسطوره‌ (مشی‌ و مشیانه‌) و (یم‌ ویمگ‌) برگردد كه‌ اولین‌ جفت‌ انسانی‌ اند.) (5)

پس‌ انسان‌ نیز تولدی‌ دوباره‌ می‌یابد و از تمامی‌ بدیها جدا گشته‌ ،مانند موجودی‌ تازه‌ به‌ دنیا آمده‌ ،بدون‌ گناه‌ می‌گردد .

كیخسرو نیز تنها در نوروز است‌ كه‌ می‌تواند جام‌ جم‌ را در دست‌ گرفته‌ و راز هفت‌ كشور را دریابد .

یكی‌ جام‌ بركف‌ نهاده‌ نبید بدو اندرون‌ هفت‌ كشور بدید

زمان‌ و نشان‌ سپهر بلند همه‌ كرده‌ پیدا چه‌ و چون‌ و چند

فردوسی‌ ،آغاز شهریاری‌ كیومرث‌ (اولین‌ انسان‌) و برتخت‌ نشستن‌ وی‌ را در اول‌ برج‌ حمل‌ می‌داند .

چنین‌ گفت‌ كائین‌ تخت‌ و كلاه‌ كیومرث‌ آورد و او بود شاه‌

چو آمد ببرج‌ حمل‌ آفتاب‌ جهان‌ گشت‌ با فرّ و آئین‌ و آب‌

بتابید از آن‌ سان‌ زبرج‌ بره‌ كه‌ گیتی‌ جوان‌ گشت‌ از آن‌ یكسره‌

كیومرث‌ شد برجهان‌ كد خدای‌ نخستین‌ بكوه‌ اندرون‌ ساخت‌ جای‌

و نیز در زمان‌ پادشاهی‌ جمشید، هنگام‌ برپائی‌ نوروز در روز هرمزد از ماه‌ فروردین‌ است‌ .

سر سال‌ نو هرمز فرودین‌ بر آسوده‌ از رنج‌ روی‌ زمین‌

بزرگان‌ بشادی‌ بیاراستند می‌ و جام‌ و رامشگران‌ خواستند

چنین‌ جشن‌ فرخ‌ از آن‌ روزگار بما ماند از آن‌ خسروان‌ یادگار

در شاهنامه‌ می‌خوانیم‌ كه‌ پس‌ از طهمورث‌ ،جمشید پسر وی‌ (6) به‌ تخت‌ پادشاهی‌ نشست‌ و همه‌ مرغان‌ و دیوان‌ و پریان‌ به‌ فرمان‌ او درآمدند .وی‌ به‌ ساختن‌ آلات‌ جنگی‌ پرداخت‌ ،رشتن‌ و تافتن‌ و بافتن‌ به‌ مردم‌ آموخت‌، طبقات‌ چهارگانه‌ كاتوزیان‌ ،نیساریان‌ ،نسوریان‌ و اهتوخوشی‌ (7) را پدید آورد ،به‌ دیوان‌ دستور داد تا باآب‌ و خاك‌ ،گل‌ درست‌ كرده‌ ،گرمابه‌ و كاخهای‌ بلند سازند و سپس‌ از سنگ‌ ،گوهر بیرون‌ آورد ،بویهای‌ خوش‌ پدیدار ساخت‌ ،پزشكی‌ را بوجود آورد و كشتی‌ رانی‌ را به‌ مردم‌ آموخت‌ وبعد از تمامی‌ این‌ كارها ،تختی‌ ساخت‌ كه‌ هرگاه‌ اراده‌ می‌كرد دیوان‌ آن‌ را برداشته‌ و به‌ آسمان‌ می‌بردند و در روز هرمزد فروردین‌ براین‌ تخت‌ بر آسمان‌ رفت‌ و جهانیان‌ این‌ روز را روز نو خواندند .

همه‌ كردنیها چو آمد بجای‌ ز جای‌ مهی‌ برتر آورد پای‌

بفركیانی‌ یكی‌ تخت‌ ساخت‌ چه‌ مایه‌ بدو گوهر اندر نشاخت‌

بجمشید بر گوهر افشاندند مران‌ روز را روز نو خواندند

سرسال‌ نو هرمز فرودین‌ برآسوده‌ از رنج‌ روی‌ زمین‌

اغلب‌ كتب‌ قدیمی‌ جمشید را پایه‌ گذار نوروز دانسته‌اند. (8) دلیل‌ انتساب‌ این‌ جشن‌ به‌ جمشید به‌ درستی‌ بر ما معلوم‌ نیست‌. اما با اطلاع‌ به‌ اینكه‌ فردوسی‌ شاهنامه‌ را براساس‌ روایتهای‌ قدیمی‌ و كتاب‌ خداینامه‌ به‌ نظم‌ درآورده‌ است‌، در می‌یابیم‌ كه‌ نسبت‌ دادن‌ این‌ جشن‌ بجمشید از دوران‌ بسیار قدیم‌ معمول‌ بوده‌ است‌ .

در هر حال‌ نوروز در ایران‌ چنان‌ اهمیتی‌ داشته‌ است‌ كه‌ با روی‌ كار آمدن‌ دین‌ زرتشت‌ به‌ عنوان‌ یك‌ دین‌ حكومتی‌ در زمان‌ ساسانیان‌ ،نه‌ تنها از بین‌ نرفت‌ بلكه‌ جایگاه‌ خاصی‌ نیز پیدا نمود .

«در این‌ عهد نوروز را در میان‌ ملت‌ ایران‌ و نیز در دربار ،مراسم‌ مخصوص‌ و تشریفات‌ فراوان‌ در كار بوده‌ است‌ و بتحقیق‌ می‌توان‌ گفت‌ كه‌ در هیچ‌ زمان‌ نوروز را با این‌ همه‌ تكلفات‌ بجا نمی‌آوردند.» (9)

«مورخین‌ یونانی‌ می‌نویسند كه‌ ژوستین‌ دوم‌ امپراطور روم‌ كمی‌ بعد از جلوس‌ خود به‌ تخت‌ كه‌ در چهارم‌ نوامبر سال‌ 565 میلادی‌ بود سفیری‌ به‌ دربار انوشیروان‌ فرستاد كه‌ با شتاب‌ تمام‌ راه‌ افتاده‌ ،سفر كرد ولی‌ در شهرهائیكه‌ سر راه‌ بود به‌ جهت‌ بعضی‌ ترتیبات‌ كه‌ به‌ فرمان‌ شاهنشاه‌ ایران‌ داده‌ شده‌ بود ،حركتش‌ به‌ تأخیر افتاد و مجبور گردید كه‌ در شهر دارا به‌ جهت‌ مراسم‌ عید نوروز مدتی‌ توقف‌ بكند .

از اینجا معلوم‌ می‌شود كه‌ در عهد ساسانیان‌ نه‌ تنها در پایتخت‌ بلكه‌ در ولایات‌ نیز مراسم‌ با شكوه‌ مفصلی‌ برای‌ نوروز بجا می‌آوردند.» (10)

در قسمت‌ تاریخی‌ شاهنامه‌ در زمان‌ ساسانیان‌ هنگامیكه‌ نامی‌ از آتشكده‌ برده‌ می‌شود ،مكانی‌ نیز به‌ نوروز اختصاص‌ دارد .

از جمله‌ :در زمان‌ پادشاهی‌ اردشیر :

به‌ دیبا بیاراست‌ آتشكده‌ هم‌ ایوان‌ نوروز و كاخ‌ سده‌

در زمان‌ پادشاهی‌ بهرام‌ گور :

برفتند یكسر به‌ آتشكده‌ به‌ ایوان‌ نوروز جشن‌ سده‌

همی‌ مشك‌ بر آتش‌ افشاندند به‌ بهرام‌ بر آفرین‌ خواندند

چو شد ساخته‌ كار آتشكده‌ همان‌ جای‌ نوروز و جشن‌ سده‌

در زمان‌ پادشاهی‌ شیرویه‌ :

ببخشید چندی‌ به‌ آتشكده‌ چه‌ بر جای‌ نوروز و جشن‌ سده‌

و در آخر اینكه‌، نوروز در شاهنامه‌، از آغاز كتاب‌ تا سرانجام‌ آن‌ (یعنی‌ تا زمان‌ حمله‌ اعراب‌ به‌ ایران‌) به‌ صورت‌ یك‌ جشن‌ ملی‌ و در دوره‌ ساسانیان‌ بشكل‌ یك‌ آئین‌ مذهبی‌ ،برای‌ ایرانیان‌ گرامی‌ بوده‌ و جشن‌ گرفته‌ می‌شده‌ است‌ و با اینكه‌ بعد از حمله‌ اعراب‌ به‌ ایران‌ مدتی‌ برگزار نمی‌گردیده‌ اما به‌ دلایلی‌ از جمله‌ اشتیاق‌ ایرانیان‌ به‌ اجرای‌ این‌ مراسم‌ ،باقی‌ و برای‌ ما به‌ یادگار مانده‌ است‌ .

سوسن‌ فرهنگی‌

پی‌ نوشت‌ :

1ـ گاه‌شماری‌ در ایران‌ ـ حسن‌ تقی‌ زاده‌ ـ ص‌ 44

2ـ براساس‌ اسطوره‌ خلقت‌به‌ یكسال‌ ،در پی‌ هر آفرینش‌ جشنی‌ برپامی‌شود و چون‌ شش‌ آفرینش‌ وجود دارد ،شش‌ جشن‌ نیز در طی‌ سال‌ برگزار می‌شود. این‌ جشنها شش‌ گانه‌ را گاهنبار می‌خوانند .جالب‌ توجه‌ این‌ است‌ كه‌ در ادبیات‌ دینی‌ زردشتی‌ سخنی‌ از نوروز و مهرگان‌ و اعیاد بزرگ‌ ملی‌ نیست‌ و محتملاً این‌ اعیاد ملی‌ با اعیاد بومی‌ پیش‌ از آریائیان‌ مربوط‌ بوده‌ است‌. «پژوهشی‌ در اساطیر ایران‌ ص‌ 20».این‌ گاهنبارها به‌ ترتیب‌ عبارتند از :1ـ میدیوزرم‌ زمان‌ خلق‌ آسمان‌ 2ـ میدیوشهیم‌ زمان‌ به‌ وجودآمدن‌ آب‌ 3ـ پتیه‌ شهیم‌ زمان‌ آفریده‌ شدن‌ زمین‌ 4ـ ایاسرم‌ زمان‌ خلق‌ شدن‌ گیاه‌ 5ـ میدیارم‌ زمان‌ آفرینش‌ جانوران‌ 6ـ همسپتمدم‌ زمان‌ آفریده‌ شده‌ انسان‌. (برای‌ اطلاع‌ بیشتر نگاه‌ كنید به‌ یشتها ج‌ 1 ص‌ 594).

3ـ اسامی‌ برجهای‌ فلكی‌ كه‌ بترتیب‌ از اولین‌ ماه‌ بهار آغاز می‌گردد عبارتست‌ از :جمل‌ ،ثور ،جوزا،سرطان‌ ،اسد ،سنبله‌، میزان‌،عقرب‌ ،قوس‌ ،جدی‌ ،دلو ،حوت‌ .

4ـ برهان‌ قاطع‌ ـ با حواشی‌ دكتر معین‌ ـ ذیل‌ لغت‌ نوروز .

5ـ نخستین‌ جفت‌ انسانی‌ یعنی‌ مشی‌ و مشیانه‌ در زمان‌ مرگ‌ كیومرث‌ چون‌ نطفه‌ای‌ از وی‌ جدا گشته‌ و به‌ مدت‌ چهل‌ سال‌ بر روی‌ خاك‌ بود تا آن‌كه‌ چون‌ گیاه‌ ریواس‌ از زمین‌ روئید و به‌ دو قسمت‌ تبدیل‌ شد كه‌ دارای‌ هیئتی‌ انسانی‌ بودند یكی‌ نر و دیگری‌ ماده‌ و از ایشان‌ فرزندانی‌ بوجود آمد كه‌ در تمامی‌ جهان‌ پراكنده‌ گشتند .

6ـ برای‌ اطلاع‌ بیشتر نگاه‌ كنید به‌ یشتها ج‌ 1 ص‌ 180 و حماسه‌ سرائی‌ در ایران‌ ص‌ 424

7ـ آذربان‌ ـ جنگجویان‌ ـ كشاورزان‌ ـ دست‌ ورزان‌

8ـ البته‌ بعد از اسلام‌ روایات‌ متعددی‌ درباره‌ علل‌ پیدایش‌ نوروز ساخته‌ شد. از جمله‌ «گویند خدای‌ تعالی‌ در این‌ روز عالم‌ را آفرید و هر هفت‌ كوكب‌ در اوج‌ تدویر بودند واوجات‌ همه‌ در نقطه‌ اول‌ حمل‌ بود .در این‌ روز حكم‌ شد كه‌ بسیرو دور درآیند و آدم‌ علیه‌ السلام‌ را نیز درین‌ روز خلق‌ كرد، پس‌ بنابراین‌ این‌ روز را نوروز گویند» برهان‌ قاطع‌ ـ ذیل‌ كلمه‌ نوروز.

«وقتی‌ سلیمان‌ بن‌ داود انگشتر و سلطنت‌ خود را از دست‌ داده‌ بود همینكه‌ پس‌ از چهل‌ روز به‌ سلطنت‌ خود رسید و عظمت‌

و جلال‌ پیشین‌ خود را بدست‌ آورد، سلاطین‌ بحضورش‌ آمدند و مرغها بخدمتش‌ كمر بستند آنوقت‌ ایرانیان‌ گفتند كه‌ نوروز آمد یعنی‌ روز نو رسید. از آن‌ به‌ بعد آنروز را روز نو نامیدند». آثار الباقیه‌ .

9ـ مقاله‌ نوروز بقلم‌ دكتر ذبیح‌ الله‌ صفا ـ مجله‌ مهر ـ ش‌ 3 ص‌ 273.

10ـ مقاله‌ اساس‌ نوروز جمشیدی‌ ـ حسین‌ كاظم‌ زاده‌ ،ایرانشهر شماره‌ 10 از جلد اول‌ ص‌ 261

سه شنبه 8/12/1391 - 21:9

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]

تاریخ

نوروز در 5قاره جهان

در همه كشورها عید به نوعی خاص برگزار می شود. همچنین اعیاد به دسته های مختلف مانند اعیاد ملی ، سنتی و مذهبی تقسیم می شوند. برای مثال عید نوروز در كشور ایران كه همزمان با آغاز بهار می باشد. یك عید ملی و سنتی است كه از زمانهای بسیار دور تاكنون در میان ایران مرسوم بوده است. حتی ایرانیان كه در خارج از ایران زندگی می كنند این عید را جشن می گیرند؛ با برگزاری این عید، فرهنگ و سنت ایرانی فراموش نمی شود.

رسوم هر كشور به نوبه خود زیبا و با شكوه است. در ذیل می خواهیم در مورد مراسم و تاریخ عیدهای كشورهای مختلف صحبت كنیم.

چین

چین یك كشور پر از رسوم و سنتهاست؛ زیرا تاریخچه ای بس عمیق دارد. در چین به دلیل جمعیت كثیر، ادیان مختلفی وجود دارد. اما دین بودا اكثریت مردم را به خود اختصاص داده است. البته تعداد مسیحیان و مسلمانان در چین می گیرند و آن را عید خود قرار می دهند. البته بهار این كشور زودتر از بهار ما ظهور می كند. همچنین تقویم چینها براساس گردش ماه به دور زمین است و هر سال تاریخ آن تغییر می كند. در سال 2003 سال جدید در اول فوریه آغاز شد.

چینیها نیز مانند ما ایرانیها 12 ماه دارند. هر سال را براساس یك حیوان نامگذاری می كنند. هر فردی كه در یك سال مربوط به آن حیوان به دنیا می آید معتقد است كه اخلاق و رفتاری شبیه به آن حیوان دارد؛ برای مثال فردی كه در سال ببر به دنیا بیاید. فردی مغرور است.

موش ، گاونر، ببر ، خرگوش، اژدها ، مار ، اسب ، گوسنفد ، میمون ، خروس ، سگ و خوك 12 حیوانی هستند كه به صورت دوره ای می چرخند و هر سال نام یكی از این حیوانات را به خود می گیرند.

سال 2003 در تقویم چینیها سال گوسفند است . البته بعضی از چینیها تقویمشان را براساس چرخش زمین به دور خورشید تنظیم می كنند.

به هر صورت سال نو چینیها با آغاز بهار شروع می شود. شب عید بر روی میز های پایه كوتاه خود غذاهای سنتی می گذارند و اعضای خانواده دور تا دور آن دوزانو می نشینند و مرد و زن لباسهای سنتی بر تن كرده و به یكدیگر هدایایی تقدیم می كنند.

همیچنین لباس یا مبلغی پول را برای مستمندان كنار می گذارند تا با كمك به بی بضاعتان مورد لطف خداوند قرار گیرند.

در ضمن در روز اول سال نو كارناوالهای شادی در خیابانها به راه می افتند و مردم با ماسكهای سنتی و مخصوص به جشن می پردازند.

اروپا

همانطور كه می دانیم اكثر اروپاییان مسیحی هستند و تولد مسیح را جشن می گیرند و اول ژانویه هر سال مطابق با آغاز سال نو مسیحی است. البته رسم ها در هر كشور اروپایی متفاوت است كه ما به طور كلی رسوم مشابه را بیان می كنیم.

اكثر اروپاییها در شب عید بوقلمونهای شكم پر و ماهی سرخ شده یا كباب شده را بر سر میز خود قرار می دهند. در شمعدانهای بلند شمعهای روشن خودنمایی می كنند. اعضای خانواده به دور هم جمع می شوند و یك مهمانی ترتیب می دهند. راس ساعت 12 شب اول ژانویه ، سال تحویل می شود و مردم به یكدیگر سال نو را تبریك می گویند و به هم هدایای گوناگون می دهند.

ناگفته نماند همان طور كه ما ایرانیان سفره هفت سین می چینیم. اروپاییان نیز سرو كاج را با چراغهای ریز رنگی و گلوله های توپی براق و مجسمه های كوچكی از بابا نوئل تزیین می كنند و كادوهایشان را زیر این درخت می گذارند. بر در ورودی خانه خود نیز حلقه ای از گل و برگهای سبز به منظور بركت و خوش یمنی آویزان می كنند.

بچه ها كفشهایشان را پایین تخت خود می گذارند تا بابانوئل هدیه ای در آن قرار دهد كه همیشه قرار دادن این هدایا به طور پنهانی از سوی والدینشان است تا بچه ها خوشحال شوند.

یكی دیگر از رسوم و عقاید اروپاییان این است كه معتقدند اولین فردی كه بعد از سال تحویل وارد خانه شان شود باید خوش قدم و پربركت باشد كه تا آخر سال بركت و خوش یمنی برای خانواده به ارمغان آورد. حال سری به كشورهای آسیایی می زنیم.

هند

هندیان نیز دارای ادیان و فرقه های گوناگون هستند. در این كشور بوداییان در اكثریت می باشند. البته همانطور كه گفته شد هند 72 فرقه دارد و هر كدام رسوم خاص خود را دارند.

در ذیل به یكی از اعتقادات عمومی هندیها می پردازیم. هندیها روزی را عید می دانند كه خوبیها بر بدیها پیروز شود. آنان روز عید را D iwali می نامند و معتقدند كه در سالهای دور «پرنس» كه جوانی بسیار مردم دوست بود. بعد از مرگ پدرش به تخت سلطنت رسید و مردم از این موضوع شادمان شدند. اما نامادری، بدذاتش كه با شیطان همدست بود و یك جادوگر محسوب می شد. او را به مدت 14 سال به جنگلهای دور دست تبعید كرد. از طرفی همسر پرنس؛ «راما» توسط پادشاه راوان كه شیطان صفت بود دزدیده شد.«راما» به دنبال همسرش گشت و بالاخره با كمك خداوند توانست بر راوان پیروز شود و همسرش را نجات و نامادری اش را شكست دهد و به تخت سلطنت بنیشیند و این یعنی پیروزی خوبی بر بدی.

هندیها چنین روزی را كه روز پیروزی راما و به تخت پادشاهی نشستن اوست. جشن می گیرند و در خانه هایشان چراغهای روغنی روشن می كنند و این روز را D i wali یا D eepawali می نامند كه به زبان سانسكریت یعنی «صف نورها» امروزه نیز هندی ها اواخر اكتبر و اوایل نوامبر را روز D i wali می دانند و جشن می گیرند.

در این جشن زنان لباسهای ساری پر زرق و برق بر تن و شیرینهای مخصوص و سنتی تهیه می كنند. سبدهای پر گل در دست می گیرند و به همراه خانواده به دیدار فامیل و دوستان می روند. در این روز مراسم خواستگاری و عروسی خوش یمن است.

البته هندیان مسیحی همان اول ژانویه را سال نو خود می دانند و مانند اروپاییان درخت كاج تزیین می كنند و تولد مسیح را جشن می گیرند.

كره

سال نو در این كشور در اواسط آوریل آغاز می شود و مردم چهار روز به جشن و پایكوبی می پردازند. مردم كره روز اول سال نو را سانگران Song kran می نامند. جوانان عطرهای یاسمن به خود می زنند. زنان خانه دار، خانه ها را به قول خودمان خانه تكانی و در و دیوار خانه را با گلهای خوشبو تزیین می كنند. روز اول سال همه مردم برای عبادت به معابد می روزند و از بودا سالی خوب را طلب می كنند.

در این روز افرادی كه با هم قهر هستند. آشتی می كنند و با سبدهای گل و شیرینی به دیدن یكدیگر می روند.

سنگاپور

50 درصد مردم سنگاپور را چینیها تشكیل داده اند؛ پس طبیعی است كه همان گردش ماه را مبنای سال خود بدانند و رسوم چینیها را اجرا كنند.

سنگاپوریها سه روز الو سال نو را تعطیل می كنند و به دیدن اقوام و نزدیكان می روند. در این سه روز برای آنان كار كردن معنا ندارد.

آنان قبل از سال نو به خرید می روند و برای خانه های خود وسایل تزیینات و همچنین هدایایی برای نزدیكان و دوستان خود خریداری می كنند.

یكی از رسوم سنگاپوریها پول گذاشتن زیر بالش جوانان است؛ به این ترتیب كه بزرگترها و والدین در پانزدهمین روز سال نو مبلغی پول در یك پاكت قرمز رنگ زیر پالش كودكان و جوانان خود می گذارند. آنان نیز این پول را خوش یمن می دانند و در طی سال آن را در كیف خود نگهداری می كنند تا مالشان بركت پیدا كند.

ژاپن

ژاپن «سرزمین آفتاب» جمعیت كثیری دارد و مردم آن مانند چین بودایی هستند. البته دین مسیحیت نیز در این كشور به تعداد زیاد به چشم می خورد.

در این كشور تقویم تا اواخر قرن 19 بر اساس گردش زمین به دور خورشید بود. اما در حال حاضر به طور مرسوم براساس گردش ماه به دور زمین نوشته می شود.

ژاپنیها به روز اول سال نو gantan می گویند كه امروزه اول ژانویه روز اول سال نو محسوب می شود. البته این كشور در طی سال اعیاد مختلف سنتی و مذهبی دارد.

زنان قبل از سال نو چند روز را به تمیز كردن خانه و تغییر دكوراسیون اختصاص می دهند. مردم شب قبل از سال نو به معابد می روند و زنگی را كه در آستان معبد آویزان است به صدا در می آورند و از بودا خواستار سالی خوب می شوند.

در شب سال نو مردم ماهی غذاهای دریایی و برنج كوفته شده و بدون روغن تهیه می كنند و روی میز می گذارند. زنان لباسهای كیمونو به تن می كنند و مردان لباسهای مخصوص و سنتی می پوشند و دور هم می نشینند. به هنگام آغاز سال نو ژاپنیها معتقدند كه باید به یك فرد پاك و معصوم نگاه كرد تا سال نو با خوبی و موفقیت طی شود.

5 روز اول سال نو همه جا تعطیل است و مردم قبل از سال نو خرید و مایحتاج خود را تهیه می كنند تا در روزهای تعطیل مشكلی نداشته باشند.

در این 5 روز خیابانها مملو از گروههای موسیقی سنتی است.

استرالیا

استرالیا یك كشور مهاجر نشین است، اما اكثر مردمانش از انگلیس و دیگر كشورهای اروپایی آمده اند. لذا اكثریت مردم مسیحی هستند و اول ژانویه برای آنان اولین روز سال نو می باشد.

مردم استرالیا بسیار خوشگذران هستند. دو روز اول سال تعطیل است و همه مردم به دشت و چمنزارها می روند در كنار سواحل چادر بر پا می كنند و تعطیلات خود را به این نحو می گذارنند.

روز 31 دسامبر كه شب سال نو است، در استرالیا غوغایی بر پاست؛ مردم از صبح در حال رفت و آمد و خرید هستند. شب هنگام نیز مهمانی ترتیب می دهند. راس ساعت 12 شب صدای زنگ كلیساها، بوق اتومبیلها و كشتیها به صدا در می آید. مردم نیز در خانه هایشان زنگوله های كوچك طلایی را به صدا درمی آورند و با این روش آغاز نو را اعلام می كنند.

در خانه ها زرق و برق درخت های كاج و سرو تزیین شده به چشم می خورد. بر سر میزهای غذا ، بوقلمون و ماهی سرخ شده به همراه مخلفات دیده می شود. روشن كردن شمع بر سر میز شام نیز رسم است. اعضای خانواده هدایای خود را در جعبه های رنگی با روبانهای براق بسته بندی كرده و به یكدیگر هدیه می دهند.

روسیه

در روسیه اكثر مردم مسیحی ارتودوكس هستند. البته در بین آنها كاتولیك نیز دیده می شود. در این كشور در شب اول ژانویه جشن برپاست. كاخ كرملین چراغانی می شود و آتش بازی همه آسمان مسكو را فرا می گیرد. بیشترین تعطیلات این كشور مربوط به سال نوست. شب اول ژانویه مردم بهترین غذاها را تهیه می كنند.

در این كشور در واقع از 25 دسامبر جشن آغاز می شود. ارتودوكسها روز 7 ژانویه را روز اول سال و عید خود می دانند. علاوه بر این تعطیلات، روز ملی زن كه 8 مارس است نیز تعطیل می باشد. در آن روز جشن و شادمانی بر پا می شود. زنان از كاركردن معاف هستند و به آنان هدیه داده می شود. روز كارگر، روزمرد و روز خاطره ها نیز از اعیاد بزرگ روسیه می باشد.

آمریكا

آمریكا نیز مانند كشورهای اروپایی اول ژانویه را سال نو است. كیك، بوقلمون سرخ شده شكم پر، ماهی، دسرهای میوه از خوراكیهای مرسوم امریكاییهاست. شكلاتهای كاكائویی به اشكال مختلف با بسته بندی های زیبا بر سر میزها دیده می شود و دوستان آن ها را به یكدیگر هدیه می دهند. امسال عده ای از آشپزها دست به دست هم دادند و برای شب عید ساندویچی 3 متری تهیه كردند و در خیابان به نمایش گذاشتند و بعد تكه تكه كردند و به فروش رساندند. هزاران نفر در میدان ساعت نیویورك به هنگام تحویل سال جمع می شوند و برای ساعت 12 شب لحظه شماری می كنند. به هنگام اعلام سال نو، یك لحظه همه چراغهای خاموش و بعد روشن می شود. ناقوس كلیساها به صدا درمی آید و مردم از فرط شادی جیغ می كشند و به همدیگر سال نو را تبریك می گویند. اولین روز سال نیز تعطیل است و مردم به دیدن دوستان و برگزاری میهمانیها می پردازند.

آسیایی های مقیم آمریكا(البته منظور ایرانیها نیست) شیرینیهای خوشمزه ای درست كرده و به هنگام آغاز سال نو به همگان تعارف می كنند.

اسپانیایی های مقیم آمریكا به هنگام سال جدید میوه های تازه به ویژه انگور میل می كنند و معتقدند با خوردن میوه در آستانه سال نو زندگی ای سراسر سلامتی و شادابی را در حلول سال خواهند داشت.

سه شنبه 8/12/1391 - 21:8

[ نظر به این مطلب ] - [ نظرات این مطلب : 0 ]