چشم دل دیده به سویت نگران است هنوز
غم نادیدن تو سخت گران است هنوز
آن قدر مهر و وفا بر همگان کردی تو
نام نیکت همه جا ورد زبان است هنوز
در دل من چيزيست مثل يك بيشه ي نور مثل خواب دم صبح و چنان بي تابم كه دلم ميخواهد بدوم تا ته دشت بروم تا سر كوه دورها آواييست كه مرا ميخواند ! شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن
ميرزا حبيب الله مجتهد خراساني از بزرگترين علماي خراسان در سده گذشته است. او فقه را با فلسفه و عرفان را با ادب درآميخت و از مرز صورتها به اعماق راز آلود معارف ديني و راه جست و به تكميل نفس و سير در عالم باطن روي آورد. ميرزا حبيب الله فرزند ميرزا هاشم (1269- 1209 ه.ق) نوه ميرزا هدايت الله مجتهد (1248 - 1178 ه.ق) و نبيره ميرزا مهدي خراساني (1218 - 1152 ه.ق) است. وي شامگاه يكشنبه 9 جمادي الاولي سال 1266 ه.ق / 3/1/1225 ه.ش، به دنيا آمد كه فرداي آن مشهد از فتنه حسنخان سالار و محمدخان بيگلربيگي، پسران الهيار خان آصف الدوله رها شد و سلطان مراد ميرزاي حسام السلطنه اوضاع شهر را به دست گرفت. ميرزا پس از اخذ علوم ادب، فقه و اصول از محضر حاج ميرزا نصر الله عازم نجف شد. وي با ادبا و متفكرين شهرهاي كاظمين و بغداد نيز در ارتباط بود و زبان فرانسه را فرا گرفت و از آموزه هاي عرفاني ميرزا مهدي گيلاني متخلص به "خديو" متأثر شد. ميرزاي خديو به پيشنهاد ميرزا حبيب، همراه ميرزا زين العابدين و ملا غلامحسين شيخ الاسلام به مشهد آمدند و در مشهد عده اي به آنها ملحق شدند و در سراچه بيروني منزل ميرزا هدايت الله، پدربزرگ حاج ميرزا حبيب سكونت اختيار كرده و كتابخانه اي تشكيل دادند، تالاري براي نشيمن و خلوتگاهي براي عبادت، آماده ساختند و انجمني را سامان دادند و طي زمان كوتاهي حاج عباسعلي فاضل و ميرزا محمود قدسي نيز به مجموعه آنها پيوستند و تلاشهاي علمي و عملي اصحاب سراچه در شهر مشهد بازتابي گسترده يافت و همين امر موجب مخالفت عده اي از قشريون شد و اصحاب پراكنده گشتند و ميرزا به سامرا رفت و چندين سال در بحث عالم بزرگوار ميرزاي شيرازي حضور يافت و مورد توجه وي قرار گرفت و دو رساله "تعادل و تراجيح" و "لباس مشكوك" را از تقريرات ميرزا فراهم ساخت. ميرزا حبيب سال 1299 ه.ق به مشهد مراجعت كرد و تا سال 1316 به امور ديني مشهد و تدريس مشغول بود. در ايران و عراق نامور گرديد و با تأكيد او، شبيه خواني و تعزيه گرداني و برخي از رسمهاي غلط متوقف شد. همه رياست خراسان به تعبير افضل الملك با ايشان بود. ميرزا حبيب در سال 1316 ه.ق با سيد ابوالقاسم درگزي عارف معروف آشنا شد و چنان تحت تأثير او قرار گرفت كه يكباره دست از رياست ديني كشيد و خلوت نشين شد. استقبال خوشي از جريان مشروطه نداشت، هر چند مخالفت خود را نيز چندان آشكار نكرد تا اين كه عصر روز 27 شعبان 1327 ه.ق/سال 1287 ه.ش در بحرآباد، در پي عزم مهاجرت از ايران درگذشت و پيكر پارسايش در حرم امام رضا (ع) بالاي صفه شاه طهماسب، در سردابه اي كه نياي بزرگوارش سيد محمد مهدي شهيد به خاك سپرده شده بود، دفن گرديد. روحش شاد. ميرزا روح بيدار زمان خود بود، از حركتهاي سياسي و فرهنگي عصر خود آگاهي داشت و شعر مي سرود، و ديواني از وي برجاي مانده است كه به همت مهندس علي حبيب به چاپ رسيده است.
رمضان، تماشاگاه فطرت مهربان الهی در راه است ...
سلام بر ماه شُكوه روح و خاكساری تن، ماه دست های نوازش آسمان، ماه گام های به عاشقی رهسپار، ماه چشم های اشك بر پیشگاه خشیت خدا، ماه دهان های آه و لب های زمزمه دوست دوست، ماه آوازهای زخمی زاری.
سلام بر ماه همایون پارسایان، ماه روشن دیدار در شب بی كرانه انسان، ماه یقین، ماه كتاب مبین. سلام بر ماه شورِ شوكتِ ایمان و روحِ رحمتِ رحمان. سلام بر ماه خجسته جان، سلام بر رمضان. رمضان، ماه میعاد است و گاه یاد: میعاد با رستخیز دوباره جان و گاه حضور در همیشه ای از نور؛ ماه شكیب تن و شادی جان.
رمضان، بشارت رستگاری است بر پاكان و اشاراتی است به پاكی رستگاران. امیر رستگاران و پاكان و برگزین رسولان، محمّد مصطفی(ص) در پیشباز رمضان فرموده است: ماه خدا با فرخندگی و مهر و آمرزش به شما روی كرده است؛ ماهی كه در آن به بزم ربّانی بار عام یافته اید و به جرگه رادمردان درآمده اید؛ پس پروردگارتان را با نیت های راست و جان های پاك بخوانید. شوربخت است آن كه در این ماه مهین به مقام آمرزش نرسد. با گرسنگی و عطش این ماه، گرسنگی و عطش قیامت را در یاد آرید؛ زبان از یاوه بدارید و دیده از ناروا بپوشید. در نماز این ماه، دست خواهش بر آستان نیایش خدا برید كه به مهر بر بندگانش می نگرد، اگر بخوانندش، اجابت كند؛ و اگر نداش در دهند، روی آورد، و اگر نیاز آورند، عطا كند. پیشانی، بسیار بر خاك بسایید تا از گرانباری بدكاری خود بكاهید و بدانید كه خداوند به شكوه واری خود سوگند خورده كه نماز خوانان و سجده گذاران را سختی ندهد. در این ماه، درِ بهشتِ خوشدلیِ خدا گشاده است، زینهار كه پروردگارتان آن را بر شما فرو بندد، و دروازه دوزخِ خشمش بسته است، زینهار كه آن را بر شما بگشاید...
الهی! به پیشباز این خجستگی، دیدار تو را چون اشك بر سر مژگان ایستاده ایم و دل به مهر مهربان رمضان داده ایم. خدایا! در این روزها، روزه مرا روزه روزه گیران راستین كن و نماز مرا، نمازِ نماز خوانان راستین، و از خواب بی خبران به هوشیاری ام ببر. در این روز، تردامنی ام را بر من ببخش، ای خداوندگار جهانیان و درگذر از من ای آمرزگار تردامنان.
١٨ شهریور، سالروز درگذشت نويسنده متعهد جلال آل احمد
جلال آل احمد، در یازدهم آذر ماه 1302 شمسی، در تهران و در خانواده ای مذهبی بدنیا آمد. پدرش سید احمد طالقانی، از روحانیان برجسته زمان خویش و مورد توجه علمای بزرگی چون آیت الله بروجردی، امام خمینی (ره) و آیت الله مرعشی نجفی بود. جلال، پس از دوره دبستان، برای آموختن زبان و ادبیات عرب به مدرسه خان مروی فرستاده شد و ضمن تحصیل ادبیات عرب، در دوره شبانه دبیرستان دارالفنون به تحصیل ادامه داد. او بعد از پایان دوره دبیرستان، در دانشگاه ادبیات تهران مشغول به تحصیل شد و در سال 1329، با خانم سیمین دانشور که از بانوان اهل قلم بود، ازدواج کرد.
جلال آل احمد از سال های جوانی تا پایان عمر کوتاهش، همواره در یک تکامل تدریجی فکری سیر میکرد و مانند رودی جاری، شکل ثابتی نداشت. او روشن فکری متعهد، نویسنده ای آگاه و مبارزی جسور در جامعه ای زیر سلطه، در روزهای خاموش و در میان مردمی ناآگاه بود که با قلمی شیوا و نثری گیرا و اندیشه ای روشن و قاطع، با فرهنگی آشنا، صداقتی کم نظیر، رویّه ای مردمی و با تکیه به غنای فرهنگی شرق و آشنا به فرهنگ غرب، درگیری های این فرهنگ را با جامعه تحت استیلا به روشنی نشان داد. هیچ مسأله با اهمیتی را نمی توان ذکر کرد که برای جامعه و دنیای زمان او مطرح شده باشد و آل احمد در مورد آن داوری پرشور، شجاعانه و انسانی نکرده باشد. کتاب "در خدمت و خیانت روشنفکران" گزارش کاملی است از زندگی جلال که سیمای فکری اش را به روشنی می توان دید.
مذهب از مهم ترین دغدغه های فکری آل احمد است و او در خصوص آن نوساناتی در زندگی خویش دارد. جلال، دوران کودکی و نوجوانی را در محیط مذهبی و روحانی خانواده سپری کرد و در آغاز جوانی، سخت پای بند مذهب بود و حتی از مستحبات هم غفلت نمیکرد. در سال 1322 در مقطعی بحرانی از زندگی، رابطه اش را با مذهب قطع و بعد از آشنایی با عالمان بزرگی چون حضرت امام خمینی (ره) گرایش خاصی به روحانیت پیدا کرد. او در دهه آخر زندگی اش، با بازگشتی عمیق به مذهب، به دفاع از دین و دین داری پرداخت و دین را عامل نجات جامعه ایرانی قلمداد کرد.
جلال آل احمد را بیش تر با غرب زدگی می شناسند، کتابی که هیچ گاه کهنه نمی شود و در هر عصر و دوره ای، برای خواننده اش ملموس و خواستنی است. او غرب زدگی را مهم ترین مسأله اجتماعی ایران می دانست و نخستین ریشه های غرب زدگی را روشن می ساخت. آل احمد وظایف فرهنگیان و دانشگاهیان را گوشزد میکرد و از تلخی ها و عوارض غرب زدگی سخن می گفت و پس از بررسی نمودهای غرب زدگی، به ارائه راه حل هایی برای رهایی از آن می پرداخت.
کتاب خسی در میقات (سفرنامه حج جلال) هم از لحاظ سبک نگارش و هم از لحاظ درون مایه، مهم تر از سفرنامه های دیگر آل احمد است. این کتاب، سفرنامه ساده ای نیست که فقط از مناسک حج سخن بگوید؛ بلکه تأملاتی است درباره سرنوشت مسلمانان جهان اسلام و مقابله شرق و غرب، اسلام و مسیحیت و جهان صنعتی و جهان سوم. جلال خواننده را در سفر درونی و برونی با خود همراه می کند و درباره خود نیز تأملاتی دارد. او که مدتی از آیین پدری دور مانده بود، در این کتاب با برگشتی عمیق به سوی آن روی آورده است.
خسی در میقات، سفر به ولایت عزرائیل، سفر روس، سفر آمریکا، سفرنامه های جلال است و سه کتاب اوزان، تات نشین های بلوک زهرا و دۥرّ یتیم خلیج یا جزیره خارک هم سفرنامه است، هم تحقیق اجتماعی و هم مطالعه زبان شناسی و آداب قومی.
نثر آل احمد، بزرگ ترین جنبه فرهنگی ادبی و همچنین بهترین سلاح اوست. نثر، بازتابی از ویژگی های جلال، پر جوش، مردمی و استوار، گزیده گو، صریح و تیزبین. نثر او آمیزه ای است از کلام ادبی و سنتی و زبان مردم امروز. بی گمان جلال در نثر، پایه گذار یا توسعه دهنده سبکی ادبی است؛ سبکی که بر خلاف سادگی اش، مشکل و ظریف است و تا زمانی که ظرافت های ان به خوبی درک و رعایت نشود، قلم زنی در آن، نوعی تقلید بیجاست.
جلال آل احمد، در غروب هفدهم شهریور 1348، در اسالم گیلان در بین مردمی که دوستشان داشت، از دنیا رفت و در امامزاده عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد. بر دیواری که جلال در پای آن آرمیده، فقط این جمله نوشته شده است: "آرامگاه ابدی جلال آل احمد، مردی که در میقات خسی و در ادبیات کسی بود؛ همو که جلال آل قلم بود."
برگرفته از ماهنامه مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما/گلبرگ 42
سروران مردم در دنيا، سخاوتمندانند و در آخرت تقواپيشگان. مولي الموحدين، حضرت علي(ع)
***سوره آل عمران، آيه 187 (مکّی)***
وَ إذ أخَذَ اللهُ میثاقَ الَّذینَ اُوتُوا الکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنّاسِ وَ لا تَکتُمونَهُ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهورِهِم وَاشتَرَوا بِهِ ثَمَناً قَلیلاً، فَبِئسَ ما یَشتَرونَ
و چون خدا پیمان گرفت از آنان که کتاب به آنها داده شد که حقایق کتاب آسمانی را برای مردم بیان کنید و کتمان مکنید پس آنها عهد خدا را پشت سر انداخته آیات الهی را به بهایی اندک فروختند و چه بد معامله کردند.
***سوره نساء، آيه 90 (مکّی)***
إلّا الَّذینَ یَصِلُونَ إلِی قَومٍ بَینَکُم وَ بَینَهُم میثاقَ أو جاؤکُم حَصِرَت صُدُورُهُم أن یُقاتِلوکُم أو یُقاتِلوا قَومَهُم، وَ لَو شآءَ اللهُ لَسَلَّطَهُم عَلَیکُم فَلَقاتَلُوکُم، فَإنِ اعتَزَلُوکُم فَلَم یُقاتِلوکُم وَ ألقَوا إلَیکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللهُ لَکُم عَلَیهِم سَبیلاً
مگر آنان که به قومی که میان شما با آنها عهد و پیمانی است در پیوسته یا که بر این عهد نزد شما آیند که از جنگ با شما و با قوم خودشان هر دو و از جنگ دلتنگ باشندبا این دو طایفه در حقیقت به شما پناهنده اند نباید قتال کنید و اگر خدا می خواست آنها را بر شما مسلمین مسلّط می کرد پس هرگاه از جنگ با شما کنار گرفتند و تسلیم شما شدند در این صورت خدا برای شما راهی علیه آنها نگشوده.
