تبیان، دستیار زندگی

غیبت : سورهء حجرات ـ آیهء 12

 

یا اَیّها الّذینَ أمَنوا اجتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّن اِنَّ بَعضَ الظَّن اِثمٌ وَ لاتَجَسّسُوا وَ لایَغتَب بَعضُکُم بَعضاً اَیُحبُّ اَحَدُکُم اَن یاکُلَ لَحمَ اَخیهِ مَیتاً فَکَرهتُمُوهُ وَ اتَّقوا اللهَ اِنَّ اللهَ توّابٌ رَحیمٌ

 

ای کسانیکه ایمان آورده اید

             از بسیاری از گمان ها بپرهیزید

                             چرا که پاره ای از گمان ها گناه است

و در کار دیگران تجسّس نکنید

             و کسی از شما "غیبت" دیگری نکند

آیا کسی از شما دوست دارد گوشت برادر مرده اش را بخورد؟

                                             [بی شک همهء شما] از آن کراهت دارید

                                                                                  [غیبت نیز چنین است]

و از خدا بترسید که خدا توبه پذیر و مهربان است

 

 

1- غیبت این است که در غیاب کسی سخنی گویند ؛ سخنی که عیبی از عیوب او را فاش سازد خواه این عیب جسمانی باشد یا اخلاقی، در اعمال او باشد یا در سخنش و حتّی در اموری که مربوط به اوست، مانند لباس، خانه، همسر، فرزند و ....

مثلاً در مقام ِ مذمّت بگوید آن مرد چهار چشمی است( عینکی است) و یا فلانی خیکی است، اگر این صفت در فرد مقابل باشد غیبت است، اگر نباشد گناه ِ تهمت است.

 

2- انگیزه های غیبت عبارتند از :

بخل، حسد، کینه توزی، عداوت، خود برتربینی

 

* برگرفته از تفسیر نمونه،ج 22

امانت داری و عدالت : سورهء نساء ـ آیهء 58

 

اِنَّ اللهَ یَأمُرُکُم اَن تُؤَدّوا الاَماناتِ اِلی اَهلها وَ اِذا حَکَمتُم بَینَ النّاس اَن تَحکُمُوا بالعَدلِ اَنَّ اللهَ نِعِمّا یَعظُکُم به اِنّ اللهَ کانَ سَمیعاً بَصیراً

 

همانا خدا به شما امر می کند که

                           امانت ها را به صاحبانش باز دهید

و چون حاکم بین مردم شدید

                                  به عدالت داوری کنید

همنا خدا شما را پند نیکو می دهد

                        که خدا شنوا و بیناست

 

امانت معنی وسیعی دارد و هر گونه سرمایهء مادّی و معنوی را شامل می شود و نمی توان حتّی خیانت در امانت ِ "مشرکان " نمود.

منظور از داوری و حکومت شامل هر نوع داوری و حکومت می شود چه در امور کوچک و چه در امور بزرگ.

* برگرفته از تفسیر نمونه، ج3

دروغ : سورهء نحل ـ آیهء 105

 

اِنَّما یَفتَری الکَذِبَ الّذینَ لا یُؤمِنونَ بأیات اللهِ وَ اُولئکَ هُمُ الکاذبُونَ

 

تنها کسانی دورغ می بافند که به آیات خدا ایمان ندارند و آنها خود دروغگویند.

 

این آیه از آیات تکان دهنده ای است که در زمینهء زشتی دورغ سخن می گوید و دروغگویان را در سر حدّ کافران و مُنکران آیات الهی قرار می دهد، گر چه مورد آیه دروغ و افترا به پیامبر(ص) است ولی به هر حال زشتی دروغ اجمالاً در این آیه مجسّم شده است.

* برگرفته از تفسیر نمونه،

ق می داند که در بهداری قُرب حسین    

دردها را بیشتر عبّاس درمان می کند

یا اباعبدالله الحسین علیه السلام

 

1) امشب و فردا

امشـب شهـادت نـامه‌ی عشاق، امضا می‌شود

فردا ز خون عاشقان، ایــن دشـت دریا می‌شود

امشب کنار یـکـدگـــر،بنشــستــه آل مـصـطـفـی

فردا پریشان جمع‌شان، چون قلب زهرا می‌شود

امشــب بــود برپــا اگــر، ایـن خـیمه‌ی ثـاراللهی

فردا به دست دشمنــان، برکنده از جــا می‌شود

امــشب صــدای خــواندن قـرآن به گوش آید ولی

فردا صدای الامــان، زین دشــت بــر پــا می‌شود

امشب کنار مادرش، لب تشنه اصغر خفته است

فــردا خـدایــا بستــرش، آغــوش صحـرا می‌شود

امشب که جمع کودکان، در خـواب نــاز آسوده‌اند

فردا به زیر خـــــارها، گـمگــشتـه پیــدا می‌شود

امــشب رقیــه حلــقه‌ء زریــن اگـر دارد به گوش

فردا دریغ ایــن گوشــوار از گــوش او وا می‌شود

امشب بـه خـیـل تشنگان، عباس باشد پاسبان

فردا کنــار علقمــه، بــی دسـت سقّـا می‌شود

امشب که قاسم، زینت گلـــزار آل مصطــفـاست

فردا ز مرکب، سرنگون، ایــن سـرو رعنا می‌شود

امشب گـــرفته در میــــان، اصحـــاب، ثـــارالله را

فـردا عــزیــز فاطمـه، بی یــار و تنــها می‌شود

امشب به دست شاه دشت،باشد سلیمانی نگین

فردا به دست ساربان، این حلقه یغما می‌شود

امــشــب سـر  سِــرّ خــدا بــر دامـــن زینـب بود

فــردا انیس خولی و دیــر نصــــاری مــی‌شود

ترسم زمین وآسمان، زیر و زبر گردد "حسان"

فردا اســــارت نامه‌ی زینب چو اجرا می‌شود

حسان چایچیان

جلوه گاه حق

تا ابد جلوه گه حقّ و حقیقت سر ِ تست

معنى مكتب تفویض، على اكبر تست

اى حسینى كه تویى مظهر آیات خداى

 این صفت از پدر و جدّ تو در جوهر تست

درس آزادگى عبّاس به عالم آموخت

 زآن كه شد مست از آن باده كه در ساغر تست

طفل شش ماهه تبسّم نكند، پس چه كند؟!

 آن كه بر مرگ زند خنده على اصغر تست

اى كه در كرب و بلا بى كس و یاور گشتى

چشم بگشا و ببین خلق جهان یاور تست

خواهر غمزده ات دیده سرت بر نى و گفت:

 آن كه باید به اسیرى برود خواهر تست

اى حسینى كه به هر كوى عزاى تو به پاست

 عاشقان را نظرى در دَم جانپرور تست

خواست «مهران» بزند بوسه سراپاى تو را

 دید هرجا اثر تیر ز پا تا سر تست

 احمد مهران      

مسخره کردن : سورهء حجرات ـ آیهء 11

 

یا اَیُّها الّذینَ امَنُوا لا یَسخَر قَومٌ عَن قَوم ٍ عَسی اَن یَکُونُوا خَیراً مِنهُم وَ لا نِساءٌ مِن نِساء ٍ عَسی اَن یَکُنَّ خَیراً مِنهُنَّ ، وَ لا تَلمِزوا اَنفُسکُم وَ لاتَنابَزوا بالالقاب ِ بئسَ الاِسمُ الفُسوقُ بَعدَ الایمان وَ مَن لَم یَتُب فَاولائکَ هُمُ الظّالِمُون

 

ای کسانی که ایمان آورده اید

نباید قومی قوم دیگر را استهزا کنند

                        شاید آنها از اینها بهتر باشند

عیب یکدیگر را به رخ نکشید

                        و همدیگر را به لقب های زشت مخوانید

که بد نامی است نام کفر و فسوق، پس از ایمان

                                  و آنها که توبه نکنند همانان ستمکارانند

سرچشمهء استهزا و مسخره کردن دیگران همان حسّ خود برتربینی و کبر و غرور است در حالیکه معیار ارزش نزد خداوند تقواست.* بنابراین خداوند انسان را از مسخره کردن دیگران نهی کرده حتی با حرکت چشم ، یا اشاره ای چه در خفی و چه عیان.

* برگرفته از تفسیر نمونه،ج 22

            چند بند از یک مربع ترکیب عاشورایی در رثای امام حسین (ع)

 

با اشک هاش دفتر خود را نمور کرد

در خود تمام مرثیه ها را مرور کرد

ذهنش ز روضه ها ی مجسم عبور کرد

شاعر بساط سینه زدن را که جور کرد

احساس کرد از همه عالم جدا شده است

در بیت هاش مجلس ماتم به پا شده است

در اوج روضه ، خوب دلش را که غم گرفت

وقتی که میز و دفتر و خودکار دم گرفت

وقتش رسیده بود به دستش قلم گرفت

مثل همیشه رخصتی از محتشم گرفت

باز این چه شورش است که در جان واژه ها ست

شاعر شکست خورده طوفان واژه هاست

بی اختیار شد قلمش را رها گذاشت

دستی ز غیب قافیه را کربلا گذاشت

یک بیت بعد ، واژه ی لب تشنه را گذاشت

تن را جدا گذاشت و سر را جدا گذاشت

حس کرد پا به پاش جهان گریه می کند

دارد غروب فرشچیان گریه می کند

با این زبان چگونه بگویم چه ها کشید

بر روی خاک و خون بدنی را رها کشید

او را چنان فنای خدا بی ریا کشید

حتی براش جای کفن بوریا کشید

در خون کشید قافیه ها را ، حروف را

از بس که گریه کرد تمام لهوف را

اما در اوج روضه کم آورد و رنگ باخت

بالا گرفت کار و سپس آسمان گداخت

این بند را جدای همه روی نیزه ساخت

"خورشید سر بریده غروبی نمی شناخت

بر اوج نیزه گرم طلوعی دوباره بود"

اوکهکشان روشن هفده ستاره بود

 

خون جای واژه بر لبش آورد و بعد از آن . . .

پیشانی اش پر از عرق سرد و بعد از آن . . .

خود را میان معرکه حس کرد و بعد از آن . . .

شاعر برید و تاب نیاورد و بعد از آن . . .

در خلصه ای عمیق خودش بود و هیچکس

شاعر کنار دفترش افتاد از نفس...

سید حمید برقعی      

                                 بی تو هوای خیمه ی ما سرد می شود

 

بی تو هوای خیمه ی ما سرد می شود

رنگ رُخ سه ساله ی من زرد می شود

خورشید انعکاس وجود نجیب توست

این دایره نباشی اگر سرد می شود

این حلقه های گریه ی سردرگم و غریب

زنجیر آهنی و پر از درد می شود

دامان کودکانه ی یک دختر نجیب

بی تو اسیر آتش نامرد می شود

بر گِرد توست گردش سیاره ی زمین

هر جاذبه بدون تو ولگرد می شود

رفتی و روز روشن ما در مسیر شام

دنبال صبح ِ روی تو شبگرد می شود

رضا جعفری

---

حقوق اجتماعی در اسلام : سورهء نساء ـ آیهء 36

 

وَ اعبُدُوا اللهَ وَ لا تُشرکُوا به شَیئاً وَ بالوالدَین اِحساناً وَ بذی القُربی وَ الیتامی وَ المَساکینَ وَ الجار الجُنُب وَ الصاحِب الجُنُب وَ  ابن السَّبیل وَ ما مَلَکَت اَیمانُکُم ، اِنّ الله لا یُحبُّ مَن کانَ مُختالاً فَخوراً

 

 

و خدا را بندگی کنید

           و چیزی رابا او شریک نگردانید

                                     و به پدر و مادر احسان کنید

به خویشان

          یتیمان

                درماندگان

                       همسایه نزدیک

                                      همسایه دور

                                              دوست ِ همنشین [دوست، همکار و ...]

در راه مانده

      برده و بردگان خود

                          نیکی کنید

همانا خداوند کسی را که

                 خودبین و فخر فروش باشد

                                        دوست نمی دارد

 

نکات تفسیری :

1- این آیه بیان کنندهء چندین نکته از حقوق اسلامی است

2- منظور از همسایهء نزدیک می تواند نزدیکی مکانی باشد یعنی همسایگان نزدیکتر حقوق و احترام بیشتری دارند و یا اینکه همسایگانی که از لحاظ دینی و اعتقادی با انسان رابطهء نزدیک تری دارند.

3- منظو راز همسایگان دور می تواند همسایگان غیر مسلمان باشد یعنی حقّ همسایگی در اسلام منحصر به همسایهء مسلمان نیست

4- عبارت صاحب بالجنب معنای وسیع تری از دوست و رفیق دارد شامل همکاران همسفران شاگردان مراجعان و ... را در برمی گیرد پس باید با همه این افراد به نیکی رفتار کنیم

5- خداوند در پایان آیه هشدار داده و می گوید افراد متکبّر و فخر فروش را دوست ندارم، پس می توان نتیجه گرفت سرچشمهء اصلی شرک و پایمال کردن حقوق مردم غالباً خودخواهی و تکبّر است *

با توجّه به تأکید قرآن مجید در چنین آیاتی بر رعایت حقوق و نیکی کردن به همسایگان و غیره شایسته است که در انجام مراسم عزاداری دل کسی را نرجانده و به حقوق شان احترام بگذاریم

* برگرفته از تفسیر نمونه،ج 3

رجزخوانی در کربلا

تعاریف و معانی رجز

اهداف و نقش رجزخوانی در تاریخ جنگ های عرب

پیام های در رجزهای امام حسین علیه السلام و یارانش

رجز خوانی امام حسین علیه السلام و برخی یاران آن حضرت

رجز خوانی حضرت ابالفضل علیه السلام

تعاریف و معانی رجز

در تعاریفی که فرهنگ نویسان از واژهء "رَجَز" به دست داده اند، تقریباً وجه جامع چنین است:

سخنانی که در ستایش از خوبی و توانایی خویش گفته می شود؛

نام یکی از بحور شعر بر وزن سه و چهار مستفعلن؛

شعری که به هنگام جنگ در مقام مفاخرت و خودستایی می خوانده اند.

در اصطلاح، می توان رجز را بر شعرهای حماسی ای اطلاق کرد که جنگاوران در میدان های نبرد می خوانده اند. معمولاً رجز ابیاتی کوتاه داشته و به صورت ارتجالی و بالبداهه در میدان کارزار سروده می شده است. از این رو، گاه خطاهای ادبی و دستوری هم در آن راه یافته است.

رجز به معنای اضطراب و سرعت نیز آمده است. و روشن است که وجه این نامگذاری آن است که بحر رجز با تندی و هیجان و ضرب آهنگ های پرنوسان تناسب دارد؛ و چه فضا و موقعیّتی مناسب تر از گرماگرم کارزار و نبرد برای عرضهء چنین حالی؟

اهداف و نقش رجزخوانی در تاریخ جنگ های عرب

یکی از اهداف مهمّ رجزخوانی، تقویت روحیهء خود و یاران خویش، و نیز تضعیف توان روحی لشکر مقابل بود.

رجزخوانی معمولاً رجز خویش را به شعر می خواندند و بسیار کم رخ می داد که رجز خود را به نثر بخوانند. عمدهء آنان اشعار شعرای مشهور عرب را که با حال و وضعشان در میدان رزم تناسب داشت، می خواندند و برخی که دارای طبع شعر بودند، به بداهت در وصف خود و وضع رزم خویش شعر می سرودند.

رجز معمولاً با نام رزمنده و پدر و قبیله اش آغاز می شد و مرد جنگاور پیشینهء مبارزه ها و دلیری های خویش را باز می شمرد و اگر خود، پیشینهء دلیری نداشت، گاه سوابق جنگ های قبیله یا طایفهء خویش را باز می سرود. در رجز، وصف الحال از بخش های اصلی بود و نیز رجزخوان باید موضع خویش را به صراحت بیان می کرد و می گفت که چرا پیکار می کند و در کدام افق سیاسی قرار دارد.

کسی مجاز نبود که در میدان کارزار، دو بار رجز بخواند. اگر هم کسی به این کار دست می زد، هم سپاه مقابل او را باز می داشت و هم خود او خوار و خفیف جلوه می داد، چرا که این کار به منزلهء دفع الوقت و فرار از مبارزه تلقّی می شد.

حقّ تقدّم برای رجز خوانی از آنِ کسی بود که نخست پای به میدان مبارزه می نهاد. امّا اگر هر دو رزمنده در یک زمان به میدان رزم وارد شوند، کسی در رجز خوانی پیشقدم می شد که سنّ بیش تری داشت.

پیام های رجزهای امام حسین علیه السلام و یارانش

پیام های اصلی متجلّی در رجزهای امام حسین علیه السلام و یارانش را می توان اجمالاً از این قرار دانست:

ـ دفاع از اسلام

ـ حمایت از آرمان های نبوی و ولایی

ـ آزادسازی جامعه از ظلم و ستم

ـ حفظ کرامت و عزّت

ـ پایداری در اره حفظ آرمان ها.

رجزخوانی در عاشورا به هیچ وجه منحصر به جنبهء خاکی و مادّی مبارزه و صرفاً برای مفاخره و بالیدن نبوده است. از همین روست که امام حسین علیه السلام، خود، رجزهای متعدّدی را به حافظهء تاریخ سپرده است. بی تردید، اگر رجز از ساحت عصمت دور بود، بهره بردن از این سلاح به غیر معصوم منحصر می ماند. لیکن چندین رجز از امام علیه السّلام به یادگار مانده است.

معمولاً رجز خواندن در میدان جنگ، ویژهء خاصّان و بلندرتبگان اجتماع بود و عوام نوعاً از رجزخوانی بی نصیب بودند.

از افتخارات سپاه امام حسین(ع) در کربلا همین بود که از خواص و عوام، هر دو، در میدان رزم عاشورا رجزهایی روایت شده استاین از آن رو است که همهء آنچه در خواصِّ یاران حضرت مایهء افتخار شمرده می شد، وابستهء ارزش های معنوی و شرافت روح ایشان بود...

باید دانستکه در تاریخ جنگ های مربوط به مسلمانان، نمونه های فراوانی از رجزخوانی هر دو گروه حق و باطل دردست است> برای نمونه، در جنگ جَمَل و صفین. با این حال، تاریخ عاشورا روایت نکرده است که امویان یزیدی در ذکر اهداف خود به رجزی توسّل جسته باشند.

و این، خود، از نشانه های حیرت و سردرگمی و بی هدفی سپاه اُموی است که تاریخ رجزی از ایشان روایت نکرده است که در آن به خدف ایشان اشاره شده باشد؛ بلکه رجزخوانی از سوی اصحاب امام حسین علیه السلام بوده که اهداف و آرمان های آنان را جلوه گر می کرده است.

رجز خوانی امام حسین علیه السلام و برخی یاران آن حضرت

رجز خوانی سه برادر حضرت عبّاس علیه السلام

این سه برادر حضرت ابالفضل علیه السلام، یکی عبدالله است، دیگری عثمان و سومی جعفر. این سه، وقت شهادت، به ترتیب بیست و پنج ساله و بیست و سه ساله و بیست و یک ساله اند.

1) رجز خوانی عبدالله بن علی بن ابیطالب

گفته اند؛ ابتداعبدالله وارد میدان می شود، صحنه کارزار را می تکاند و گرد و غبار عرصه را به هوا می فرستد، شمشیر آخته را دور سر می چرخاند و چرخ می زند و می خواند:

 

اَنا ابنُ ذِی النّجدَةِ و الاِفضالِ

ذاکَ علیُّ الخَیرِ ذُوالفَعالِ

سَیفُ رَسول اللهِ ذو النکّالِ

فی کُلِّ یَومٍ ظاهرِ الاَهوالِ

 

منم فرزند علی، آن شکوهمند فضیلت گستر آن خوبی محض، آن کرامت تمام

آنکه در جنگ، شمشیر منتقم رسول الله بود. در هنگامه های خطرناک و هول انگیز

2) رجز خوانی عثمان بن علی بن ابیطالب

پس از عبدالله، عثمان راهی میدان می شود و چنین رجز می خواند:

 

انّی اَنا عُثمانُ ذُو المَفاخِر

شَیخی علیٌ ذو الفَعال الطّاهر

وَ ابنُ عَمّ النبیَّ الطّاهر

اَخو حُسینٍ خَیرةِ الاخایر

وَ سَیّدِ الکِبارَو الاصاغِر

بَعد الرَّسول وَ الولِّی النّاصرِ

 

هان! این منم عثمان با افتخار

و مرشد و آقایم علی است که مظهر پاکی و طهارت بود.

و پسر عموی پیام آور معصوم

این حسین برادر من است و من برگزیدهء نیکان و صالحان

بعد از پیام بر و علی، امام و یاور، اوست

و اوست که بر همه کس از کوچک و بزرگ، سید و آقا و سرور است.

3) رجز خوانی جعفر بن علی بن ابیطالب

گفته اند؛ او نیز پس از اظهار رشادتی بی نظیر، تیر خائنانهء خولی، بر پیشانی اش می نشیند و مردی از تیرهء بنی ابان بن دارم، سر از تنش جدا می کند.

اکنون نوبت جعفر است، جعفر بیست و یک ساله. فریاد رجز او ناگهان فضای میدان را پر می کند:

 

اِنّی اَنا جَعفر ذو المَعالی

اِبنُ علیِّ الخیر ذی النّوال

حَسبی بعَمّی شرفاً وَ خالی

اَحمی حُسینا ذِالنَّدیَ المِفضال

 

هان! این منم جعفر سترگ

فرزند علی مظهر نیکی و بخشش

در شناخت شرفم عمو و دایی ام کافی است.

من کسی هستم که از حسین، حسین مشهور به فضیلت و نیکی، حمایت می کنم.

رجز خوانی عون و محمّد فرزندان حضرت زینب سلام الله علیها

4) رجز خوانی عون

گفته اند ابتدا عون به میدان می رود، با شجاعت و رشادت، گرد میدان می گردد و چنین می خواند:

 

اِن تَنکِرونی فَاَنا ابنُ جَعفر

شَهیدِ صِدقٍ فی الجنان ازهَر

یَطیرُ فیها بِجناح اَخضَر

کَفی بِهذا شَرفاً فی المَحشَر

 

اگر مرا انکار می کنید من فرزند جعفرم

شهید راستینی که در بهشت می درخشد

آنکه با بالهای سبز در بهشت پرواز می کند

و این شرف برای محشر او کافی است

5) رجز خوانی محمد

گفته اند بعد از او برادرش محمّد، راهی میدان می شود و با صلابتی آمیخته با خشم، فریاد می کشد:

اَشکُو اِلی اللهِ مِنَ العُدوانِ

فِعالَ قَوم فی الرَّدی عُمیانِ

قَد بَدَّلوا مَعالم القُرانِ

وَ مُحکَمَ التَّنزیل وَ التِّبیانِ

وَ اَظهَروا الکُفرَ مَعَ الطّغیانِ

 

شکایت این قوم ستم پیشه را به خدا می برم

که با کوردلی مقیم وادی هلاکت گشته اند

قومی که نشانه های روشنگر قرآن و محکمات تنزیل و تبیان را تحریف کرده اند

و کفر و ظغیان و عصیان خویش را آشکار ساخته اند

6) رجز خوانی عبدالله و عبد الرحمن غِفاری

این دو جوان فرزند "عروه" اند از قبیلهء بنی غفار، جدّ اینها "حراق" بوده است. از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام که سه جنگ صفین و جمل و نهروان را در رکاب حضرتش، دلاوری کرده است.

مقاتل با قدری اختلاف، رجز این دو جوان را چنین آورده اند:

 

قَد عَلِمت حَقّاً بَنو غِفار

و خِنذِفَ بَعدَ بَنی نِزار

لَنَصر بَنَّ مَعشر الفُجّار

بکُل عَضبٍ صارم تبّار

یا قَومُ ذودوا عَن بَنی الاَخیار

بالمَشرفّی وَ القَنا الخَطّار

 

بنی غِفار به حق می دانند

مردم خندف و بنی نزار نیز آگاهند

که ما با شمشیرهای برّان جان و امان از فاجران و بدکاران می گیریم

آی مردم! با شمشیرها و نیزه هایتان از نیک زادگان دفاع کنید