فصل پنجم : آداب و سنن غدیرى
سابقه عید غدیر در میان مسلمانان
اگـر عـیـد بـه مـعناى بازگشت خاطره تحولات بزرگ در زندگى بشر باشد, در میزان فرهنگ اسـلامـى , روزغـدیر, شایسته آن است كه به عنوان بزرگترین عید بشر به ویژه مسلمانان گرامى داشته شود زیرا بزرگترین تحول عمر بشر در این روز رخ داده , و چنانكه از زبان روایات شنیدیم در این روز دین كامل و سعادت بشر تضمین شده است .
هـمـه ادیـان آسـمـانى , مقدمه دین اسلامند و اسلام در روز غدیر كامل شده و خداوند عالم آن را براى بشر پسندیده است .
الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا ((309)) .
و هـیـچ رخـدادى بـه اندازه كامل شدن دین در زندگى نوع انسان تاثیرگذار نیست , و به همین جـهـت هـیـچ روزى مـانند روز غدیر مناسب جشن و سرور نیست و درست به همین دلیل , پیامبر اكرم (ص ) خود این روز را عید اعلام كرده مسلمانان را فرمود تا به او تهنیت گویند.
فرمود: هنئونى , هنئونى ان اللّه تعالى خصنى بالنبوة و خص اهل بیتى بالامامة , ((310)) .
به من تهنیت گویید, به من تهنیت گویید خداى تعالى مرا به نبوت , و خاندانم را به امامت ویژگى داد.
و همان حضرت فرمود:.
یوم الغدیر افضل اعیاد امتى و هو الیوم الذى امرنى اللّه تعالى ذكره بنصب اخى على بن ابیطالب علما لا متى یهتدون به من بعدى و هو الیوم الذى اكمل اللّه فیه الدین و اتم على امتى فیه النعمة و رضى لهم الا سلام دینا, ((311)) .
روز غدیر, برترین اعیادامت من است آن , روزى است كه خداى تعالى مرا مامور كرد, برادرم على بن ابـى طـالـب را چون نشانه اى براى امتم نصب كنم , تا پس از من بدو راه یابند, و آن , روزى است كه خداوند دین مرا كامل و نعمتش را بر امت من تمام نمود و راضى شد كه اسلام دین آنها باشد.
بنابراین , توجه به روز غدیر به عنوان یك عید اسلامى , ریشه در زمان حیات پیامبر اكرم (ص ) دارد, وپـیـامـبر اكرم (ص ) كه این روز را عید اعلام كرده در حقیقت مؤسس این عید است پس از پیامبر اكرم (ص ),ائمه اطهار نیز به این روز به عنوان عید توجه ویژه داشتند امیرالمؤمنین على (ع ) در روز جمعه اى كه باعید غدیر مصادف شده بود, خطبه اى ایراد كرده , ضمن آن فرمودند:.
خـدایـتـان رحمت كند! امروز در معاش خانواده هایتان توسعه دهید, و به برادرانتان نیكى كنید, و بـه خـاطـر ایـن نـعـمـت پـیـوسـتـه كـه خدایتان عطا كرده شكر او را به جاى آرید با هم باشید تا خـداپراكندگى هایتان را جمع كند به هم نیكى كنید تا خدا به این الفت و اجتماعتان رحمت آورد وچـنـانـكه خدا بر شما منت نهاده , ثواب این عید را چندین برابر اعیاد دیگر قرار داده از نعمت هاى اوبـه هـم هـدیـه كنید نیكى در این روز مال را افزایش مى دهد و عمر را طولانى مى كند مهربانى دراین روز رحمت و عطوفت خدا را جلب مى كند ((312)) .
هـمـان طـور كه مى دانیم در زمان خلافت امیرالمؤمنین (ع ) بسیارى از اصحاب پیامبر اكرم (ص ) حـضـورداشـتـنـد, و ایـن كلام را مى شنیدند, اگر این عید نزد ایشان مسلم نبود, به حتم زبان به اعتراض مى گشودند.
پـس از امـیـرالـمـؤمـنین (ع ) تا آنجا كه راویان حدیث , موفق به ثبت آثار شده اند, همه ائمه به این روزتوجه ویژه داشته , آن را عید مى دانسته و گرامى داشته اند در این روز خود روزه مى داشتند, و اصحاب ووابستگان خویش را به روزه مى فرمودند.
ثقة الاسلام كلینى , در كافى از سالم روایت كرده است :.
به امام صادق (ع ) عرض كردم : آیا مسلمانان جز جمعه و فطر واضحى عید دیگرى دارند؟ .
فرمود: آرى , بزرگترین عید.
گفتم : چه روزى است ؟ .
فرمود: روزى كه رسول خدا(ص ) امیرالمؤمنین (ع ) را به ولایت نصب كرد و فرمود:.
من كنت مولاه فعلى مولاه ((313)) .
و از حسن بن راشد نیز روایت مى كند كه از امام صادق (ع ) پرسیدم :.
فـدایـت شـوم ! آیـا مـسلمانان جز فطر واضحى عیدى دارند؟
فرمود: آرى بزرگتر و شریفتر از آن دوگـفـتم : چه روزى است ؟
فرمود: روزى كه امیرالمؤمنین به ولایت منصوب شد گفتم : فدایت شـوم در ایـن روز چـه باید بكنیم ؟
فرمود: روزه بگیر و بر محمد و آل محمد درود فراوان بفرست و ازكـسـانـى كـه بـه آنـهـا ظـلم كردند, اظهار بیزارى كن پیامبران الهى به جانشینان خود دستور مـى دادنـدروز تـعیین جانشین را عید بگیرند گفتم : كسى كه در این روز روزه بگیرد چه پاداشى دارد؟
فرمود:معادل شصت ماه روزه ((314)) .
همچنین فرات بن ابراهیم در كتاب تفسیر نقل مى كند كه از امام صادق سؤال شد: آیا مسلمین برتر ازفـطـر واضحى و روز جمعه و عرفه عیدى دارند فرمود: آرى برتر از آنها, بزرگتر از آنها و در نزد خـدا شـریـفتراز همه آنها, و آن همان روزى است كه خدا دینش را كامل كرد, و بر پیامبرش چنین نازل كرد: الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا.
راوى گفت : آن چه روزى است ؟ .
فـرمـود: ((پـیـامبران بنى اسرائیل همیشه روز تعیین جانشین را عید مى گرفتند و عید مسلمین روزى است كه رسول خدا(ص ) على (ع ) را به ولایت نصب كرد و آیاتى از قرآن در شانش نازل كرد و دین راكامل كرد و نعمتش را بر مؤمنین تمام كرد)) ((315)) .
هـمچنین فرمود: ((این روز روز عبادت و نماز و شادى و سپاسگزارى است چون خدا نعمت ولایت مارا به شما بخشید من دوست دارم , شما در این روز روزه بگیرید)) ((316)) .
در روایـتـى از فـیاض بن محمد بن عمر طوسى است , كه در روز غدیر خدمت امام رضا(ع ) رسیدم دیـدم حـضـرت عـده اى از یاران خویش را براى افطار در خانه خود نگهداشته و هدایایى كه شامل لـبـاس و حـتـى كفش و انگشتر مى شد, به خانه هایشان فرستاده است در خانه حضرت و اطرافیان اوحـالتى دیگر بودمستخدمان حضرت را دیدم كه همه چیز خود را نو كرده و حتى ابزارى را كه در روزهاى دیگر به كارمى بردند نو كرده اند و آن حضرت درباره فضیلت و شرف آن روز سخن مى راند ((317)) .
از ایـن گذشته از تاریخ استفاده مى شود كه مسلمانان در طول دورانهاى مختلف به این روز توجه داشته و آن را عید مى گرفته اند.
ابوریحان بیرونى در كتاب الاثارالباقیه نوشته است :.
روز هـیـجـدهـم , عـیـد غـدیر خم مى باشد و آن نام منزلى است كه پیغمبر پس از حجة الوداع در آنـجـافـرود آمد و جهاز شتران را جمع كرد و بازوى على بن ابى طالب را گرفت و از آن جهازها بالا رفت وفرمود: هر كس را كه من مولا باشم , على مولاى اوست ((318)) .
و مـسـعـودى در كتاب التنبیه والاشراف مى نویسد: ((فرزندان و شیعیان على (ع ) این روز رابزرگ مى شمرند)) ((319)) .
و ابن طلحه شافعى در كتاب مطالب السؤول مى نویسد:.
و ایـن روز, روز غـدیـر خـم نـامیده شد و روز عید شد چون وقتى است كه رسول خدا(ص ) او را به منزلت بلندى منصوب فرمود و از میان تمام مردم فقط او را به این شرافت نایل كرد ((320)) .
ثعالبى در ثمار القلوب , شب غدیر را در زمره مناسبت هاى خاص ذكر كرده مى نویسد:.
شب غدیر همان شبى است , كه رسول خدا(ص ) در فرداى آن در غدیر خم بر پالان شتران خطبه اى خـوانـد و فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه من نصره و اخذل من خذله شیعیان این شب را گرامى داشته آن را به عبادت زنده مى دارند ((321)) .
همچنین ابن خلكان در شرح حال المستعلى فاطمى پسر المستنصر مى نویسد:.
در روز عـیـد غـدیـر یعنى هیجدهم ماه ذى الحجه سال چهارصد و هشتاد و هفت , مردم بااو بیعت كردند ((322)) .
و در شرح حال المستنصر فاطمى مى نویسد:.
او در شب پنج شنبه دوازده شب از ذى الحجه باقیمانده از سال چهارصد و هشتاد و هفت وفات كرد و این شب همان شب عید غدیر یعنى هیجدهم ذى الحجه یعنى عید غدیر خم است ((323)) .
چـنـانـكـه در اخـبـار و روایـات و كـلـمـات مـورخان دیدیم , روز غدیر از آخرین سال عمر شریف نـبـى مـكـرم اسـلام (ص ) یعنى همان سالى كه على (ع ) را به خلافت منصوب فرمود به عنوان عید شـناخته شده و ازهمان سال و همان صحرا پا به پاى مسلمین در طول زمان و گستره كشورهاى اسلامى پیش رفته است .
از نـظـر تاریخى , این روز در زمان امام صادق (ع ) متوفاى سال 148, در زمان امام رضا(ع ) متوفاى سـال203 , در زمـان غـیبت صغرا كه فرات ابن ابراهیم كوفى و كلینى رازى مى زیسته اند, در زمان مـسعودى متوفاى سال 345, ثعالبى نیشابورى , متوفاى سال 429 و ابوریحان بیرونى متوفاى سال 430, در زمـان ابـن طلحه شافعى متوفاى 654, و ابن خلكان , متوفاى 681 هجرى قمرى به عنوان عیدشناخته شده بود.
از نـظـر گـسـتـره جـغـرافـیـایـى در مـنـاطـق شرقى جهان اسلام , یعنى ماورا النهر محلى كه ابوریحان مى زیسته , و نیشابور كه محل تولد ثعالبى است , تا رى كه زادگاه و اقامتگاه كلینى است , و تا بغداد كه محل تولد و رشد مسعودى است , تا حلب كه محل زندگى و وفات ابن طلحه شافعى و مـصـر كـه مـحـل زنـدگـى و وفات ابن خلكان است , مردم به این عید توجه داشته و آن را جشن مـى گـرفـته اند این در صورتى است كه فرض كنیم هر یك از این بزرگان از محیط زندگى خود خـبـر داده انـد, در حـالـى كـه مى دانیم اولابعضى از آنها چون مسعودى و بیرونى اكثر كشورهاى اسلامى را گشته اند, ثانیا در نوشته هاى ایشان از این روز به عنوان عید مسلمین یاد شده است .
ادامه دارد 