از قدیم الایام از دید متخصصین و کارشناسان تنها دو نظریه در باب آشنایی و ازدواج دختر و پسر با یکدیگر وجود داشت که عبارتند از : نظریه « همسان همسری » و نظریه « ناهمسان همسری ».
اما امروزه نظریه سومی با عنوان «نظریه صافی» نیز به این مجموعه اضافه شده است.
نظریه همسان همسری
نظریه « همسان همسری » بر این فرض استوار است که هر چه شباهت ها و همانندی های میان دو طرف بیشتر باشد، آنها بیشتر مایل به آشنایی با یکدیگر هستند. همانندی های قومی، فرهنگی، طبقه اجتماعی، مذهب و ارزش های مشترک، سن و سال نزدیک به هم، سطح تحصیلاتی مشابه و علایق مشترک، بنیان و پایه استواری برای ایجاد زندگی مشترک است. البته آنچه گفته شد به این معنی نیست که اگر افراد در برخی حوزه ها با هم تفاوت داشتند، حتماً روابطشان ناموفق و ناپایدار است. زیرا افرادی هستندکه علی رغم تفاوت در برخی زمینه ها، ازدواج موفقی داشته اند. با این وجود به طور عام هر چه مشترکات بیشتر باشد زندگی و ارتباط راحتتر و آسانتر خواهد بود.
به همین دلیل متخصصان اکثراً معتقدند که اگر می خواهید ازدواجی موفق، باثبات و شادمان داشته باشید باید در جست وجوی فردی باشید با خصوصیات وکیفیاتی نزدیک به خودتان.
نظریه ناهمسان همسری
نظریه « ناهمسان همسری » بیان می کند که ما بیشتر به افرادی علاقمند می شویم، که ما را کامل می کنند. مثلاً فرد خجالتی از فرد جسور خوشش می آید، یا یک فرد اجتماعی و اهل رفت و آمد، یک فرد اهل مطالعه و منزوی را جذابتر می داند. فرض اصلی این نظریه این است که برخی به دنبال افرادی می روند که دارای چیزهایی هستند که آنها ندارند ولی مایل به داشتنشان هستند.
تحقیقات نشان می دهد که در اکثر ازدواج های موفق دو طرف معمولاً از بسیاری جهات به هم شبیه هستند.
نظریه صافی
امروزه نظریه دیگری برای توضیح فرآیند آشنایی تا انتخاب همسر شکل گرفته است که آن را نظریه « صافی » می نامند. در این نظریه بیان می شود که افراد برای آشنایی و نهایتاً انتخاب همسر از صافی های پیچیده ای عبور می کنند. هرچه مراحل صافی بیشتر طی می شود، دامنه مخروط تنگتر شده و انتخاب محدودتر می شود. تا اینکه افراد نهایتاً به یک انتخاب دست می یابند.
۱ – اولین صافی آشنایان هستند
منظور از آشنایان همان اقوام، خویشاوندان، دوستان، همسایگان، همکاران، همکلاسی ها و … هستند که افراد با آنها مواجه هستند. « مکان جغرافیایی » و « زمان آشنایی » دو عامل مهم و مۆثر این مرحله می باشند. البته رسانه های جدید از قبیل اینترنت و مکان های مجازی نیز جزء ابزارهایی هستند که باعث ایجاد ارتباط شده و در این صافی موثرند.
۲ – صافی دوم صافی پیشینه اجتماعی است
شامل گروه قومی و نژادی، طبقه اجتماعی ـ اقتصادی و سن افراد می باشد.
۳ - صافی سوم جذابیت است
جذابیت در مرحله بعد به صورت صافی سوم عمل می کند و درتصمیم‌گیری افراد مۆثر است.
۴ - همسانی و هماهنگی افراد با هم صافی بعدی محسوب می شود
که بیشتر مربوط به شخصیت، علایق، باورها و ارزش های افراد است. هر چه افراد به لحاظ این چند عامل هماهنگی بیشتری داشته باشند، احتمال این که با هم ازدواج کنند بیشتر است.
۵ – مرحله نهایی صافی سنجش است
صافی سنجش به ارزیابی افراد از ارتباط گفته می شود. در این مرحله افراد ارزیابی می کنند که در ارتباط هایشان چه می دهند و چه به دست می‌آورند. اگر اشخاص در این مرحله دریابند که آنچه که می دهند با آنچه به دست می آورند متناسب است، به سوی ارتباط متقابل و متعهدانه پیش می روند.
