اعتیاد عبارت است از وابستگی به عوامل یا موادی که تکرار مصرف آنها با کم و کیف مشخص و در زمان معین از دیدگاه معتاد ضروری می‌نماید. یعنی تداوم بخشیدن به مصرف مواد و عوامل مخدر درمانی عامیانه ، غیرمعمول ، دور از موازین علمی و معتاد کسی است که نیازمند و وابسته روانی- جسمانی به مواد و عوامل مخدر و عادت‌زا می‌باشد که به منظور برآوردن آن بایستی از این مواد بطور مداوم و در فواصل مشخص استفاده کند.

مقدمه

افزایش سرسام آور مصرف مواد مخدر در جهان و قاچاق روز افزون این مواد پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید می‌کند. گسترش شبکه قاچاق بین‌المللی و دام اعتیاد ، میلیون‌ها نفر جوان را به فساد و کام مرگ می‌کشاند و سوداگران مرگ را به ثروت و قدرت می‌رساند. اعتیاد یک مسئله بزرگ بهداشتی و بلایی اجتماعی و دارای جنبه‌های متعدد اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی ، روانی ، اخلاقی و حقوقی است. از اینرو آگاهی خانواده‌ها درباره سرانجام نکبت‌بار اعتیاد در پیشگیری و مهار آن کمکی موثر به ‌شمار می‌آید.

شروع اعتیاد

اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی از داروها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور سرخوش و راضی می‌شود و با توقف مصرف دارو دجار خماری و اختلال شدید جسمانی می‌گردد. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز می‌شوند. به ‌موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل می‌شود مصرف خود را افزایش می‌دهد. شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیادآور برحسب نوع و اثر آن متفاوت است. برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد می‌کنند و برخی دیگر با وجود تاثیری که بر روان و ذهن فرد می‌گذارند اعتیاد دهنده به ‌شمار نمی‌آیند.

انواع اعتیاد

اعتیادات مجاز

اعتیادات مجاز عبارتند از: وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده بطور طبیعی یا صناعی بدست می‌آید. و شامل بسیاری از مواد دارویی بویژه آرام بخشها و خواب آورها می‌شوند که این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خود سرانه مصرف می‌شوند. اعتیادات مجاز خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی به عنوان دارو شناخته می‌شوند. و اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادت‌زا هستند و تداوم مصرف را ایجاب می‌کنند همانند تنباکو و مشابهین آنها. اعتیادات به این مواد از ساده ترین تا خطرناکترین عوارض را در معتاد و بطور غیر مستقیم در خانواده و جامعه موجب می‌گردد. مثل عوارض قلب و عروق ، سرطان در دستگاه تنفس.

اعتیادات غیر مجاز

اعتیادات غیر مجاز عبارتند از: وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد و بهره گیری از عواملی که بنابر قوانین کشوری یا بین‌المللی غیر مجاز شناخته می‌شوند این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه پزشکی ، بهداشتی ، روانی و اجتماعی می‌باشد. علل مختلف اعتیاد عبارتند از: ارضاء هوسها ، زیاده طلبی ، گرفتن انگیزه‌های احساسی ، احساس یکنواختی ، بیکارگی و وقت گذرانی- فقر ، عدم عدالت اجتماعی و ناهنجاریهای مالی و اقتصادی و بسیار رفاه و عوامل درونی مثل نوسانات فیزیولوژیک و پاتوفیزیولوژیک یعنی بیماریهای جسمی و روانی بویژه در اشکال مزمن و رنجور کننده و نارسایی اصول پزشکی در مورد تامین بهداشت جامعه و عدم توان درمان کلیه بیماریهای موجود ، یکی از دلایل اصلی اعتیاد می‌باشد.

ویژگیهای افراد معتاد

فرد معتاد کسی است که اساسا یا از خود و یا از محیط خود و یا هر دو احساس ناخشنودی ، نارضایتی و ناراحتی دارد و در چنین حالت نامطلوبی ناگزیر از مصاحبت و موانست با افرادی که برخلاف او دنیا را محل مناسبی برای زیستن یافته‌اند و علی رغم مسائل و مشکلات آن بگونه‌ای خود را با شرایط زندگی وفق داده‌اند آن را عقل می‌کنند. معتاددان در توهمات خود یک دنیای صنایی نسبتا رضایت‌بخش برای خویش متصورند که نه تنها بر هیچگونه تغییری یا در خود و یا در محیط مبتنی نیست بلکه دنیای خیالی آنان تنها بر اساس حضور مواد در بدنشان و نیاز به آن و رفع آن نیاز استوار است و غالبا آنان از احساس ناامنی ، احساس بی کفایتی ، احساس تنهایی ، نفرت ، نوسانهای افسردگی ، اضطراب شدید و بویژه کششها و تعارضات درون فردی بگونه‌ای رنج می‌برند. به هر حال اعتیاد و یک پدیده مخرب اجتماعی است زیرا اثرات نامطلوب و عواقب وخیم آنها تنها دامنگیر شخص معتاد نمی‌شود بلکه همه افراد را که بگونه‌ای با آنان وابستگی و ارتباط نزدیک دارند فرا می‌گیرد مخصوصا که فرد معتاد مسئول اداره یک خانواده و در نقش هم پایه نیز باشد.

اثرات دارویی مواد مخدر

مصرف مواد مخدر و دیگر ترکیبات اعتیادآور بعلت اثرات دارویی ویژه خود تغییراتی در سطح فیزیولوژی و بیولوژی شخص بوجود می‌آورد که قسمت مهم این تغییرات بر روی سلسله اعصاب مرکزی و محیطی انجام می‌گیرد و نتیجتا بر روی حالات جسمانی- روانی فرد اثر می‌گذارد و شخص مواجه با تجاربی در تداوم از اهمیتی خاص برخوردار خواهد بود. و مهمترین این تغییرات عبارتند از:

تسکین موقت آلام روحی مانند اضطراب ، افسردگی و بی‌قراری و تسکین موقت دردهای جسمانی و احساس رضایت و آرامش درونی موقت و تشدید موقت و میزان هوشیاری بگونه‌های غیر قطبی و چون اغلب معتادین قبل از اینکه به اعتیاد روی آورند با مشکلاتی متعدد مانند اضطراب ، افسردگی ، بی قراری و تضادهای گوناگون مواجه بوده‌اند لذا مصارف اولیه مواد مخدر ممکن است در کوتاه مدت سبب تسکین ناراحتیهای فوق گردد و ترک ناگهانی و یا کاهش مصرف مواد مخدر پس از ایجاد وابستگی بدنی نسبت به دارو سبب اختلالاتی می‌گردد مانند بی‌قراری ، اضطراب ، خستگی مفرط ، گیجی ، حالات تهوع ، استفراغ و اسهال عدم تمرکز شدید و پاشیدگی افکار. در چنین مرحله‌ای فرد معتاد با چنین حالاتی روبرو می‌گردد و بنابراین تنها راه فرار از آن را استفاده مجدد دارو بداند. وابستگی فرد معتاد نسبت به ماده مخدر صرفا بدنی نیست و جنبه‌های وابستگی روانی آن به دارو در رابطه با مشکلات شخصیتی فرد در جریان تداوم اعتیاد از اهمیت اولیه برخوردار است.

ریشه‌های روانی اعتیاد

از نقطه نظر روانشناسی عقیده بر این است که اعتیاد به مواد مخدر بگونه‌ای غیر مستقیم واکنش و پاسخی است مخرب در مقابل کنش‌های غیر قابل تحمل بیرونی و درونی که بدان وسیله فرد سعی می‌کند آلام و مشکلات درونی خود ، مانند اضطراب، افسردگی و محرومیتها را کاهش داده و یا تسکین بخشد که در واقع انتخاب شیوه‌ایست ناسالم به منظور فرار از واقعیتهای موجود.

در واقع معتاد همانند دیگر افراد ، انسانی است که نیاز دارد عشق بورزد و مورد عشق قرار گیرد (عشق سازنده و حقیقی) او می‌خواهد به دیگران محبت کند و مورد مهر و محبت قرار گیرد وجودش برای دیگران موثر و با ارزش باشد و متقابلا وجود دیگران برای وی مفید و با اهمیت باشد، سرانجام ندای درونش از او می‌خواهد که او بایستی تغییر کند تغییری که او را از تمامی این مصائب و مشکلات برهاند و در تبادل خود و جامعه‌اش قبول مسولیت نماید متاسفانه بر اثر نارساییها و انحرافات خانوادگی و اجتماعی و همچنین عدم یک نظام تربیتی صحیح فرد به تدریج از مسیر حقیق دور می‌شود و با انتخاب شیوه و معیارهای مخرب از خود و جامعه‌اش بیگانه می‌گردد و این گریز از خویشتن خویش و بیگانگی وی را به انزوا و فرار هرچه بیشتر از واقعیتها می‌کشاند.

آسیب پذیری جوانان در دوران بلوغ

دوران بلوغ دوره‌ایست که فرد با تضادها و کشمکشهای متعدد درونی مواجه می‌گردد. در این زمان او بخوبی احساس می‌کند که به مرحله‌ای جدید از زندگی می‌بایستی وارد شود و مسولیتی در قبال خود و جامعه‌اش اتخاذ نماید. مرحله‌ای که او را با نگرانی ، اضطراب و مشکل تصمیم گیری روبرو می‌سازد و او سعی می‌کند بگونه‌ای بر مشکلات خویش فائق آید. عدم توجه به اعضای خانوداه توقعات بیجا و بی‌مورد اطرافیان ، بدون در نظر گرفتن حساسیت این دوره و توقعات و ارزشهای متضاد اجتماعی اختلالات تطابقی در خانواده و زمینه‌های نامطلوب شخصیتی فرد بسهولت وی را در این دوره در مقابل انحرافات مختلف آسیب پذیر می‌سازد.

پیشگیری به عنوان بهترین شیوه مقابله با اعتیاد

اساس پیشگیری تعلیم و تربیت ، راهنمایی ، مشورت و ارشاد خانواده‌هاست این آموزش باید در یک طیف گسترده اعم از رسمی و غیر رسمی صورت پذیرد و بویژه از رسانه‌های گروهی در جهت آموزشی و نتیجتا پیشگیری از اعتیاد نخست با تحلیل کلیه عوامل احتمالی اعم از فرهنگی ، اجتماعی ، خانوادگی ، تحصیلی و غیره که افراد سالم را بسوی این انحراف عظیم مذهبی ، اخلاقی ، اجتماعی و خانوادگی سوق دهد، کمال استفاده بعمل آید. آنگاه مسئولان تعلیم و تربیت علما و روحانیون ، روانشناسان و سایر صاحب نظران شیوه‌های مقابله را در چارچوب نظام حکومتی و متناسب با ارزشهای حاکم بر جامعه ارائه دهد.

مقدمه

معمولاً در جامعه ما ارتودنسی به معنای ردیف کردن دندانها به منظور ایجاد زیبائی است ولی در واقع این رشته دامنه فعالیت گسترده‌تر و وسیعتری دارد. ارتودنسی شاخه‌ای از علم دندانپزشکی است که هدف آن ایجاد رابطه درست بین تمامی ساختمانهای صورت یا تصحیح روابط نادرست میان آنهاست. مسئولیت اصلی ارتودنسی، پیشگیری از ایجاد تغییرات دائمی نادرست در ساختمانهای صورت است که با تشخیص، پیشگیری و یا درمان انواع ارتباطهای ناصحیح دندانها و ساختمانهای اطراف آنها انجام می‌شود. بدیهی است که روابط نادرست ساختمانهای صورت با یکدیگر علاوه بر زیبایی، در تنفس، تکلم و تغذیه نیز ممکن است اختلال ایجاد کنند.

بهترین زمان ارتودنسی

زمانی که ساختمانهای صورت در حال رشد و نمو هستند اصلاح روابط آنها معمولاً با هدایت صحیح روند رشد آنها انجام می‌شود. بنابراین اعمال ارتودنسی در این زمان راحت‌تر و ساده‌تر است و به زمان کمتری نیاز دارد. از طرفی میزان موفقیتهای درمانهای ارتودنسی در این دوره زیادتر است. بعد از کامل شدن رشد و شکل گرفتن روابط ساختمانهای صورت با یکدیگر، در صورتی که این روابط نادرست باشد تصحیح این روابط ، زمان ، کار و انرژی بیشتری نیاز دارد و میزان موفقیت درمان کمتر است. بهترین سن مراجعه جهت معاینه ارتودنسی هنگام رویش دندانهای دائمی جلو است.

اکثر درمانهای ارتودنسی که در آنها نیاز به تصحیح روابط اسکلتی فک باشد بهتر است در دختر بچه‌ها قبل از ۱۳ سالگی و در پسر بچه‌ها قبل از ۱۵ سالگی انجام شود. بهر حال والدین باید توجه داشته باشند که هرگاه ناهنجاریهای قابل توجهی در فک و دندانهای کودک مشاهده کردند یا کودک آنها دچار عادات غلط نظیر مکیدن انگشت است باید هر چه زودتر به متخصص ارتودنسی مراجعه کنند.

چگونه از ابتلا به ناهنجاریهای فک و صورت پیشگیری کنیم؟

اگر چه ارث نقش مهمی در ایجاد ناهنجاریهای فک و صورت دارد ولی با رعایت موارد زیر می‌توان تا حد زیادی از این ناهنجاریها جلوگیری کرد:

اهمیت دادن به دندانهای شیری و مراقبت از آنها

بی توجهی به دندانهای شیری باعث از دست رفتن زودهنگام این دندانها و رویش نادرست دندانهای دائمی می‌شود. بعد از رویش دندانهای شیری باید کودک را جهت مسواک کردن دندانهایش کمک کنیم. بهتر است والدین برای مدتی دندانهای کودک را مقابل آینه مسواک کنند تا کودک طریقه مسواک کردن صحیح را یادبگیرد. اگر کودک اصرار دارد که خودش دندانهایش را مسواک کند والدین باید همزمان با کودک دندانهایشان را مسواک کنند تا کودک روش مسواک کردن را یاد بگیرد.

مراجعه به موقع و منظم به دندانپزشک

مشاوره با دندانپزشک، بخصوص بعد از رویش اولین دندانهای دائمی می‌تواند از ابتلا به بسیاری از ناهنجاریهای فک و صورت جلوگیری کند.

جلوگیری از ایجاد عادتهای غلط در کودک

بعضی از عادتهای غلط کودکان عبارتست از : مکیدن انگشت، فشردن زبان به طرف جلوی دهان، مکیدن یا جویدن لب و جویدن ناخن. در مورد چگونگی ایجاد ناهنجاریهای در اثر این عادتها مختصیری توضیح می‌دهیم. مکیدن انگشت شست یا انگشتان دیگر یکی از عادتهایی است که در زمان نوزادی ممکن است در کودک وجود داشته باشد. گر چه این عمل در نوزاد ممکن است نشانگر گرسنگی و اخطاری به والدین جهت توجه به تغذیه او باشد، ولی باقی ماندن این عادت بعد از دو یا سه سالگی می‌تواند عامل پیدایش تغییرات دائمی در استخوان و دندانهای فک بالای کودک باشد.

بعضی از کودکان در زمان رویش دندانهایشان دوست دارند انگشتان یا دست خود را داخل دهان ببرند، چون فشار روی لثه در زمان رویش دندانها باعث آرامش کودک می‌شود. می‌توان از وسایل بهداشتی که به عنوان دندانگیر وجود دارد، استفاده کرد تا مکیدن انگشت برای کودک عادت نشود. در اثر فشار مداوم انگشت روی دندانها و استخوان جلو سقف دهان، این ناحیه به طرف بالا متمایل و به تدریج فاصله آن از فک پائین بیشتر می‌شود. همچنین دندانهای پیشین فک بالا به طرف خارج و دندانهای پیشین فک پائین به سمت داخل منحرف می‌شوند و بین دندانهای فک بالا و پائین فاصله ایجاد می‌شود. بطوری که فک بالا و پایین دندانها در ناحیه جلوی دهان به هم نمی‌رسند.

مراقبتهای اولیه ارتودنسی «ارتودنسی پیشگیری»

علت شلوغی دندانها و دیگر مشکلات ارتودنسی چه می‌باشد؟

مال اکلوژن ممکن است ارثی بوده و یا در اثر عوامل محیطی ایجاد شده باشد. مشکلات ارتودنسی می‌تواند در اثر پوسیدگی و آسیب به دندانها ایجاد شده باشد و یا در اثر زود از دست دادن دندانهای شیری، و یا اینکه از عاداتی چون دم و بازدم دهانی، مکیدن انگشت و یا جویدن ناخن و لب، بوجود آمده باشد. دندانپزشک می‌تواند در ترک این عادات به شما کمک کند.

چرا انجام مراقبتهای ارتودنسی اولیه و بموقع با اهمیت می‌باشد؟

ارتودنسی بموقع به فرزند شما اعتماد به نفس می‌دهد و لبخند را بر لبان او می‌کارد، ولی سود حاصل از انجام ارتودنسی پیشگیری و اولیه به مراتب از اینها بیشتر است. دندانپزشک کودکان می‌تواند دندانهای کج شده را راست کند و آنها را به جایگاه صحیح شان هدایت نماید. مشکلات مربوط به جفت گیری و در هم رفتن دندانهای دو فک را اصلاح نموده و حتی از کشیدن دندان در معالجات ارتودنسی آینده جلوگیری نماید. بدیهی است که دندانهای ردیف شده و منظم را بهتر می‌توان تمیز کرد و این امر باعث کاهش استعداد به پوسیدگی و ناراحتی لثه می‌شود.

نحوه درمان ارتودنسی پیشگیری چگونه است؟

بدین منظور از وسایل و دستگاههای ارتودنسی استفاده می‌شود. بعضی از این دستگاهها ثابت بوده و به دندان چسبانیده می‌شود و برخی متحرک بوده و قابل درآوردن می‌باشند. دندانپزشک اطفال تشخیص می‌دهد که از چه وسیله‌ای با توجه به نیاز کودک استفاده کنید، و به شما توضیح می‌دهد که چه معالجه‌ای می‌توان انجام داد و زمان تقریبی آن چقدر است.

چه مراقبتهایی در طول درمان ارتودنسی توصیه می‌گردند؟

• اول: مانند بسیاری از معالجات دندانپزشکی، همکاری بیمار بسیار مورد توجه بوده و او بیشترین نقش را بر عهده دارد تمیز کردن دندانها با استفاده از نخ و مسواک و نگهداری دستگاه ارتودنسی در دهان و مراقبت از آن در رأس قرار دارند.
• دوم: معاینات منظم دندانپزشکی در کنار ویزیتهای ارتودنسی کودک شما را از پوسیدگی و بیماریهای لثه محافظت می‌کند.
• سوم: تماس فوری با دندانپزشک در زمانی که قسمتی از دستگاه ارتودنسی شکسته شود باعث می شود که درمان ارتودنسی به روال صحیح از نظر زمانی و کارایی ادامه یابد.

آیا بچه‌ها، با داشتن دستگاه ارتودنسی، بطور طبیعی می‌توانند صحبت کنند، بخورند و یا بازی کنند؟

فرزند شما می‌تواند رژیم غذایی عادی را داشته باشد ولی از خوردن مواد غذایی چسبنده مثل آدامس و شکلات و غذاهای سخت و زیاد سفت مثل پسته - فندق - بادام - یخ و ... با هدف جلوگیری از شکسته شدن و کج شدن قطعات دستگاههای ارتودنسی باید خودداری کند. ممکن است بعضی از دستگاهها نحوه صحبت کردن کودکان را موقتاً تغییر دهند، ولی اغلب خود را با آن وفق داده و بعد از طی یک الی چند روز بطور عادی صحبت می‌کنند. عموماً بچه‌ها می‌توانند با داشتن دستگاههای ارتودنسی در دهان براحتی بدوند، جست بزنند، شنا کرده و یا بازی نمایند، ولی بایستی توجه داشت که در مواردی این فعالیتها عدم تجویز دارند. بهتر است با توجه به نوع دستگاه از دندانپزشک معالج دستورات ویژه را دریافت نمائید.

کشیدن دندان

وقتی شما دندانی دارید که باید کشیده شود، دندانپزشک ابتدا ناحیه را کاملاً بی‌حس می‌نماید تا شما احساس ناراحتی ننمائید. پس از کشیدن دندان، دندانپزشک به شما می‌گوید که چه رژیم غذایی را باید رعایت کنید. در اغلب موارد میزان خونریزی نرمال است. از هر چیزی که ممکن است مانع بهبودی طبیعی شود، خودداری کنید. معمولاً بهتر است تا 24 ساعت، سیگار نکشید. دهانتان را به شدت با آب نشویید و از نی برای نوشیدن مایعات استفاده نکنید. این کارها باعث جابجا شدن لخته و تأخیر در بهبود می‌شود. در چند روز اول، اگر شما باید دهانتان را با آب بشویید، این کار را به آرامی انجام دهید. برای پیشگیری از بروز تورم در ناحیه، یک پارچه سرد یا کیف یخ را در روی ناحیه قرار دهید. در مورد داروهایی که برای کنترل درد می توانید استفاده نمائید، از دندانپزشکتان سؤال کنید. شما می‌توانید سایر دندانها را مطابق معمول مسواک زده و نخ بکشید، ولی دندان مجاور دندان کشیده شده را تمیز نکنید.

مراقبتهای بعد از کشیدن دندان

• تکه گاز گذاشته شده بر محل دندان کشیده شده را به مدت حداقل نیم ساعت با فشار ملایم فک در دهان نگهدارید.
• از مک زدن و خالی نمودن مکرر آب دهان خودداری کنید.
• از خوردن اغذیه سفت و نوشیدنیهای داغ در روز اول اجتناب نمائید.
• از کشیدن سیگار و پیپ و استفاده از نی برای نوشیدن مایعات تا چند روز خودداری نمائید.
• شب اول آن ناحیه مسواک نشود.
• از روز دوم با آب و نمک رقیق ولرم و یا محلول شستشوی نمکی روزانه چند بار دهان را به آرامی و بدون پمپاژ نمودن شستشو دهید.
• خروج و نشست مقداری خونابه از محل دندان کشیده شده به مدت 2-1 روز طبیعی بوده و نیازی به ویزیت دندانپزشکی ندارد.
• در صورت عارض شدن خونریزی در منزل، یک تکه گاز استریل مرطوب شده را بر روی محل دندان کشیده شده گذاشته و با فشار ملایم دهان را ببندید و ضمناً از بیرون دهان، کمپرس سرد (کیسه یخ) نمائید.
• در صورتی که خونریزی شدید و غیر قابل کنترل باشد به کلینیک مراجعه نموده و از گذاشتن داروها و مواد محتلف بر موضع اجتناب نمائید.
• در صورت عارض شدن درد از استامینوفن استفاده نمائید و از مصرف داروهای مسکن ضدالتهابی مثل آسپرین و پروفن به علت اینکه خاصیت ضدانعقادی دارند، خودداری نمائید.
• در صورت بروز تورم و عفونت، آن را جدی بگیرید.
• توجه داشته باشید به علت طولانی بودن زمان بی‌حسی ( معمولاً 4-3 ساعت) و بی‌حس بودن بافتهای نرم اطراف دندان، لب ، گونه یا زبان گاز گرفته نشود.
• گاهی اوقات به علت درآمدن لخته خون از حفره دندان کشیده شده، عارضه‌ای بوجود می‌آید که اصطلاحاً درای ساکت (حفره خشک) نامیده می‌شود. این عارضه درد نسبتاً شدیدی داشته و بعد از 3-2 روز بوجود می‌آید. در صورت بروز آن به کلینیک مراجعه نمائید.
• دهان تا چند روز بعد از کشیدن دندان بد طعم بوده و بوی نامطبوعی دارد که طبیعی بوده و نشانه وجود عفونت نمی‌باشد.

مسواک زدن و رژیم غذایی پس از کشیدن دندان

معمولا دو روز بعد از بیرون آوردن دندانها از محلولهای دهان شو می‌توان استفاده نمود و دندانها را غیر از ناحیه زخم، مسواک نمود. بعد از کشیدن دندانها بایستی از مواد غذای نرم و مایعات و اصولا غذاهایی که بتوان به راحتی آن را جوید استفاده کرد. ضمنا باد تاکید کرد که استفاده بیشتر، از مایعات پس از جراحی ضروری است همین طور بایستی از گرم کردن ناحیه تحت جراحی و خوردن غذاها مایعات گرم خودداری نمود.

مراقبتهای لازم بعد از عمل جراحی دندان

• تکه گاز گذاشته شده بر محل دندان کشیده شده را به مدت حداقل نیم ساعت با فشار ملایم فک در دهان نگهدارید.
• به علت طولانی بودن زمان بی‌حسی (معمولاً 4-3 ساعت) و بی‌حس بودن بافتهای نرم اطراف دندان، مواظب باشید لب، گونه یا زبان گاز گرفته نشود.
• از شستشوی دهان در روز جراحی خودداری نمائید و از مک زدن و خالی کردن مکرر آب دهان اجتناب نمائید.
• از روز دوم دهان را به آرامی با سرم نمکی شستشو یا آب نمک رقیق شده و یا محلول ضد عفونی تجویز شده، بعد از هر وعده غذا و در ساعات بیداری، هر سه ساعت شستشو دهید.
• مقداری نشت خونابه به مدت چندین ساعت بعد از جراحی دهان طبیعی است. در صورت بروز خونریزی تکه ای گاز استریل بر موضع قرار داده و با فشار ملایم دندانهای مقابل بر روی آن به مدت 30 دقیقه نگهدارید. در صورت ادامه خونریزی این عمل را تکرار نموده و از تعویض گاز با فاصله‌های زمانی کمتراز 30 دقیقه خودداری نمائید.
• بعد از انجام جراحی بر روی جراحت داخل دهان قشر خاکستری رنگی ممکن است دیده شود و دهان تا چند روز بدطعم و بوی نامطبوعی دارد. این حالات طبیعی بوده و نشانگر وجود عفونت نمی باشد.
• روز اول رژیم غذایی مایع یا نرم ولرم یا سرد داشته باشید و از روز بعد در صورت عدم ناراحتی از غذاهای معمولی می‌توانید استفاده کنید (با طرف دیگر فک غذا جویده شود). صرف مایعات و غذاهای کافی و مقوی بعد از جراحی ضروری بوده و در التیام و بهبودی شما تأثیر بسزایی دارد. مراقب باشید از فشار مستقیم لقمه غذایی بر روی ناحیه بخیه زده شده تا یک هفته اجتناب شود.
• تورم و درد بعد از جراحی قابل انتظار است. کاربرد کمپرس سرد (کیسه یخ) از خارج دهان، بعد از جراحی و ادامه آن در روز اول (متناوباً) در کاهش تورم مؤثر است.
• حداکثر تورم در مدت 48-24 ساعت بعد از جراحی بوجود می‌آید که سپس تدریجاً کاهش یافته و طی 10-7 روز از بین می‌رود.
• گاهی اوقات بعد از کشیده شدن دندان، لخته خونی از حفره دندان کشیده شده جدا شده و عارضه‌ای بوجود می‌آید که اصطلاحاً درای ساکت (حفره خشک) نامیده می‌شود. این عارضه چند روز بعد از درآمدن لخته ایجاد شده و درد نسبتاً شدیدی دارد. در صورت حادث شدن این عارضه به دندانپزشک خود مراجعه کنید.
• بعد از جراحی تا چند روز از کشیدن سیگار و پیپ و استفاده از نی برای نوشیدن مایعات خودداری نمائید.
• قرار دادن دو بالش در زیر سر به هنگام استراحت توصیه می‌گردد.
• مسواک زدن دندانها از روز بعد از جراحی بدون اشکال بوده و دقت نمائید به مدت یک هفته از مسواک زدن مستقیم بخیه‌ها خودداری شود.
• یک هفته بعد از عمل جراحی جهت کشیدن نخهای بخیه به کلینیک مراجعه نمائید.

مراقبتهای لازم بعد از جراحی لثه

• بعد از جراحی لثه، دندانپزشک لثه را بخیه نموده و بمنظور حفاظت موضع از تحریکات، با استفاده از خمیر پانسمان آنجا را می پوشاند. خمیر پانسمان در عرض چند ساعت سفت می‌گردد. لذا از برداشتن و دستکاری آن با دست و زبان و یا از مکیدن آن خودداری کنید. جدا شدن تکه ای از آن مهم نبوده ، ولی اگر تیز و ناراحت کننده بود و احیاناً درد داشتید، به کلینیک مراجعه کنید.
• بعد از رفتن بی‌حسی ممکن است درد مختصری داشته باشید که می‌توانید از مسکنهای تجویز شده استفاده کنید.
• فعالیتهای روزمره خود را می‌توانید داشته باشید، ولی توصیه می‌گردد از انجام فعالیتهای شدید بدنی و حمام گرم تا چند روز اجتناب کنید.
• ممکن است بعداز عمل مقداری تورم در صورت دیده شود که طی 4-3 روز از بین می‌رود پیشنهاد می‌گردد به منظور پیشگیری و یا کاستن تورم یا خونریزی بعد از عمل از بیرون دهان، با استفاده از کیسه آب یخ کمپرس سرد گردد (ده دقیقه یکبار و بمدت چند دقیقه) اگر تورم شدید و توأم با تب و علائم دیگر بود به جراح لثه اطلاع دهید.
• ممکن است مقداری ضعف، تب و لرز خفیفی در 24 ساعت اول داشته باشید در صورت شدید شدن با پزشک معالج خود تماس بگیرید.
• خروج مقداری خونابه در روز اول (معمولاً 5-4 ساعت اولیه) طبیعی بوده و مهم نمی‌باشد. ولی در صورت عارض شدن خونریزی، یک تکه گاز استریل خیس شده را در محل روی پانسمان قرار داده و با فشار انگشتان با مدت 15-10 دقیقه نگهدارید. اگر خونریزی از بین نرفت و یا تشدید گردید، لازم است با کلینیک تماس بگیرید.
• بهتر است روز اول از غذاهای مایع و سرد استفاده کنید. از روز بعد از غذاهای نرم استفاده نموده و جویدن را با طرف دیگر فک که پانسمان ندارد انجام دهید.
• در روز اول بعد از جراحی از دهان شویه استفاده نکرده و مسواک نزنید. از روز بعد مسواک زدن را آغاز نموده و می توانید از دهان شویه (در صورت تجویز) استفاده کنید، در صورت تجویز دهان شویه از آن به ملایمت و بدون فشار پمپی استفاده نمائید.
• از خوردن و آشامیدن میوه‌های ترش، آب میوه و نوشیدنیهای ترش مزه که باعث تحریک لثه و دندان و یا بروز درد می‌گردد پرهیز نموده و ضمناً سیگار نکشید.
• پس از برداشته شدن پانسمان و کشیدن بخیه‌ها می‌توانید دندانهای ناحیه عمل شده را با مسواک و به آرامی و با ملاحظه زیاد تمیز کنید و دقت نمائید که از وارد شدن ضربه و فشار به لثه جلوگیری شود. ممکن است در روزهای اول و شروع مسواک زدن ناحیه عمل شده، مقداری لثه خونریزی داشته باشد که عادی بوده و تمیز کردن را بخاطر آن متوقف نکنید.
• به علت لخت شدن طوق دندان به دنبال جراحی لثه، ممکن است دندان مقداری به تحریکات حرارتی مثل سرما و گرما حساس شود که به مرور کم شده و از بین می‌رود. از خمیر دندانهایی که بدین منظور ساخته شده‌اند (در صورت تجویز) می‌توانید استفاده کنید.

پروتز پارسیل

این پروتز شامل چندین دندان جایگزین متصل به یک پایه پلاستیک به رنگ لثه است که توسط یک اسکلت فلزی بهم متصل شده اند. پروتز پارسیل با گیره‌های فلزی یا وسایلی که به آنها اتصالات دقیق اطلاق می‌شود به دندانهای طبیعی شما متصل می‌شود. این اتصالات دقیق تقریباً دیده نمی‌شوند و معمولاً از گیره‌های فلزی زیباتر هستند. ممکن است برای تطابق بهتر یک پروتز پارسیل با دندانهای طبیعی، لازم باشد که آنها روکش شوند. بویژه وقتی از اتصالات دقیق استفاده می‌شود.

چه مدت طول می‌کشد تا به استفاده از پروتز پارسیل عادت کنیم؟

در چند هفته اول، پروتز پارسیل جدید شما ممکن است حجیم و ناراحت به نظر آید، ولی دهان بالاخره عادت کرده و آن را قبول می‌کند. قرار دادن و برداشتن پروتز مقداری تمرین می‌خواهد. کلیه دستورات دندانپزشکتان را رعایت کنید. پروتز باید به راحتی در جای خود قرار گیرد. هرگز با گاز گرفتن پروتز آن را با فشار به سر جای خود نرانید. این کار باعث خم شدن یا شکستن کلاسپها می‌شود.

چه مدت باید از پروتز استفاده کنیم؟

دندانپزشک دستورات لازم را دراین زمینه به شما خواهد داد. ابتدا ممکن است از شما خواسته شود که تمام مدت از آن استفاده کنید. گرچه این امر ممکن است کمی ناراحت کننده باشد، ولی این سریعترین راه برای نشان داده شدن قسمتهایی از پروتز است که ممکن است نیاز به تنظیم داشته باشد. اگر پروتز فشار زیادی به یک ناحیه خاص وارد کند، آن نقطه زخم می‌شود. دندانپزشک پروتز شما را تنظیم می‌کند تا راحت‌تر تطابق یابد. بعد از انجام تنظیمهای لازم، معمولاً دندانپزشک توصیه می‌کند که قبل از رفتن به رختخواب، آن را از دهان درآورده و صبح دوباره از آن استفاده کنید.

آیا غذا خوردن با پروتز پارسیل مشکل است؟

غذا خوردن را با غذاهای نرم و بریدن آن به قطعات کوچک شروع کنید. با هر دو طرف دهان بجوید تا فشار یکنواختی روی پروتز وارد شود. از مصرف غذاهای چسبنده و سفت پرهیز کنید.

آیا پروتز پارسیل نحوه صحبت کردن را تغییر می‌دهد؟

اگر تلفظ بعضی کلمات با پروتز جدید برای شما مشکل است، با صدای بلند تمرین کنید، کلماتی که در تلفظ آنها مشکل دارید، تکرار کنید. به مرور زمان، شما به صحبت کردن صحیح با پروتز خود عادت خواهید کرد.

نحوه مراقبت از پروتز پارسیل چگونه است؟

بهتر است جلوی یک سینک پر از آب بایستید تا اگر بطور اتفاقی پروتز از دست شما افتاد، مشکلی پیش نیاید. برای حذف خرده‌های مواد غذایی و پلاک از سطح پروتز، هر روز آن را مسواک کنید. این کار مانع تغییر رنگ یافتن پروتز نیز می‌شود. بهتر است از مسواکهای مخصوص پروتز که موهای آن مناسب این کار است، استفاده کنید. البته یک مسواک با اندازه متوسط (regular) و موهای نرم هم قابل قبول است. سایر شوینده‌های خانگی و اغلب خمیر دندانها سایندگی زیاد داشته و نباید برای تمیز کردن پروتز بکار روند. کلیه سطوح پروتز باید کاملاً تمیز شود و به آرامی مسواک زده شود تا صدمه‌ای به اتصالات پلاستیکی و یا خم شده وارد نشود. اگر پروتز مرطوب نگهداشته نشود، شکل صحیح خود را از دست می‌دهد. بنابراین شبها پروتز باید در آب یا محلول مخصوص این کار قرار داده شود. البته اتصالات فلزی در محلولهای ویژه پروتز ممکن است دچار تیرگی شوند.

آیا پروتز پارسیل نیاز به تنظیم مجدد دارد؟

با گذشت زمان و افزایش سن، دهان بطور طبیعی تغییر می‌کند و ممکن است نیاز به تنظیم مجدد پروتز باشد. استخوان و لثه‌ها تحلیل رفته و پروتز لق می‌شود. پروتز لق مشکلات متعددی مثل زخم و عفونت را ایجاد می‌کند. بنابراین اگر پروتز شما لق شده است، فوراً به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا مجدداً تنظیم شود.

آیا من خود می‌توانم تنظیمهای جزیی یا ترمیم پروتز پارسیل را انجام دهم؟

با این کار شما ضرر جدی به پروتز و سلامتی خود وارد می‌سازید. این کار به پروتز صدمه وارد کرده و باعث عدم تطابق صحیح آن در دهان و بروز التهاب و زخم می‌شود. چسب‌هایی که در بازار فروخته می‌شوند، اغلب مواد شیمیایی مضری دارند که نباید روی پروتز استفاده شوند. اگر پروتز شما تطابق خوبی نداشت، دچار شکستگی یا ترک خوردگی شد یا یکی از دندانها لق شد، بلافاصله به ملاقات دندانپزشک بروید. اغلب در همان روز، دندانپزشک می‌تواند تغییرات و تعمیرات لازم را انجام دهد. در موارد پیچیده تر ممکن است لازم باشد، پروتز به لابراتوار فرستاده شده و ترمیم گردد.

آیا کار خاصی برای مراقبت از دهان باید انجام شود؟

دوبار مسواک زدن و تمیز کردن بین دندانها بطور روزانه، مانع بسیاری پوسیدگیها و بیماریهای لثه می‌گردد که منجر به از دست رفتن دندانها می‌گردند. توجه خاص به تمیز کردن دندانهایی که زیر گیره‌های فلزی پروتز قرار می‌گیرند، معطوف دارید. پلاک دندانی که زیر این گیره‌ها جمع می‌شود، احتمال بروز پوسیدگی را در این دندانها افزایش می‌دهد. دندانپزشک روش صحیح مسواک زدن و تمیز کردن بین دندانها را به شما نشان خواهد داد. انتخاب یک رژیم غذایی صحیح و متعادل نیز اهمیت دارد. ملاقات دندانپزشک در فواصل مشخص و بطور مرتب جهت چک آپ وضعیت دهان و دندانها امری حیاتی است.

پروتز کامل (دست دندان)

تفاوت پروتز کامل معمولی و فوری

پروتزهای کامل بر اساس زمان گذاشتن آنها در دهان به دو نوع معمولی و فوری تقسیم می‌شوند. پروتزهای فوری بلافاصله بعد از کشیدن دندانهای باقیمانده در دهان گذاشته می‌شوند. بدین منظور، قبلاً دندانپزشک قالب فکین بیمار را تهیه کرده و اندازه گیریهای لازم را انجام داده است. مزیت این نوع پروتز این است که بیمار در طی دوره بهبودی، بی‌دندانی کامل را تجربه نمی‌کند. از آنجا که استخوانها و لثه‌ها ممکن است در طی دوره بهبودی بویژه شش ماه اول بعد از کشیدن دندانها تحلیل یافته و جمع شوند، پروتز فوری ممکن است به منظور تطابق صحیح، نیاز به ترمیم داشته باشد. پروتز کامل معمولی، معمولاً پس از بهبودی بافتها که حداقل 8-6 هفته بطول می‌انجامد، ساخته می‌شود.

اوردنچر

یک پروتز متحرک است که روی تعداد کمی دندان طبیعی باقیمانده تطابق می‌یابد. دندانهای باقیمانده برای تأمین ثبات پروتز باید آماده شده و تراش داده شوند. دندانپزشک تشخیص می‌دهد که آیا اوردنچر مناسب شما می‌باشد یا خیر.

استفاده از پروتز کامل چگونه است؟

پروتز جدید برای چند هفته ممکن است ناراحت به نظر آید تا اینکه به آن عادت کنید. حتی قبل از اینکه عضلات گونه و زبان یاد بگیرند تا آن را در جای خود نگهدارند. ممکن است احساس کنید پروتز لق می‌باشد. ممکن است دهان کمی دچار التهاب یا زخم شود و یا بطور موقت کمی افزایش جریان بزاق را حس کنید. بتدریج که دهان به پروتز عادت می‌کند، این مشکلات کاهش می‌یابد. معمولاً بعد از تحویل پروتز یک یا چند جلسه پیگیری لازم است اگر مشکلی بویژه التهاب و زخم ادامه یافت، حتماً با دندانپزشک خود مشورت نمائید.

آیا قادر به جویدن با پروتز کامل خواهم بود؟

جویدن با پروتز نیاز به کمی تمرین دارد. با غذاهای نرم و یا ترد و شکننده و بریدن آن به تکه‌های کوچک شروع کنید. همزمان با هر دو سمت دهان و به آرامی بجوید تا مانع کج شدن پروتز شوید. به مرور به پروتز خود عادت خواهید کرد و به رژیم غذایی نرمال خود برمی‌گردید. (تقریباً دو تا دو و نیم ماه بعد) در مورد غذاهای سفت و داغ و یا استخوانهای لبه تیز محتاط باشید.

آیا قادر به صحبت کردن با پروتز کامل خواهم بود؟

تلفظ بعضی لغات نیاز به تمرین دارد. کلماتی که با آنها مشکل دارید، بلند بلند تکرار کنید. اگر هنگام صحبت کردن، پروتز صدا می‌دهد، آهسته‌تر صحبت کنید. گاهی هنگام سرفه، خنده یا حتی لبخند زدن، پروتز از جای خود حرکت می‌کند. آن را با جویدن آرام و قورت دادن آب دهان به سر جای خود برگردانید. اگر مشکل صحبت کردن شما ادامه یافت، با دندانپزشک خود آن را در میان بگذارید.

چه مدت باید از پروتز کامل استفاده کنم؟

دندانپزشک راهنمائیهای لازم را در این زمینه خواهد نمود. در طی چند روز اول، ممکن است به شما بگوید که اغلب اوقات حتی هنگام خواب از آن استفاده کنید. پس از دوره تنظیم اولیه، پروتزها را قبل از خوابیدن خارج سازید. این کار به لثه‌ها اجازه می‌دهد که استراحت کنند و به نفع سلامت دهان است. معمولاً پوشش مداوم بافت با مواد دندانپزشکی مطلوب نیست. تحت فشار قرار گرفتن 24 ساعته مخاط، باعث تورم آن شده و منجر به تحلیل استخوان فک می‌گردد. در ضمن میکروارگانیسمهای حفره دهان در هنگام خواب فعالیت بیشتری داشته و منجر به التهاب بافتهای دهان و گاهی ضایعات قارچی می‌گردد. اگر افرادی اصرار به استفاده از پروتز هنگام شب را دارند، باید در موقعی دیگر 8-6 ساعت در 24 ساعت پروتز را از دهان خارج سازند.

نحوه مراقبت از پروتز کامل چگونه است؟

• پروتزها معمولاً بسیار ظریف هستند و اگر حتی از چند سانتیمتری بیافتند، ممکن است بشکند. بنابراین هنگام تمیز کردن آنها روبروی یک سینک پراز آب بایستید. وقتی از آن استفاده نمی‌کنید، پروتزها را دور از دید و دسترس کودکان نگهداری نمائید.

• مثل دندانهای طبیعی، پروتزها هم باید روزانه مسواک زده شوند تا پروتز تمیز و عاری از مواد غذایی و پلاک و رنگدانه‌ها باقی بماند و دهان نیز سلامت باشد. بهتر است از مسواکهای مخصوص پروتز و یا یک مسواک با موهای نرم استفاده شود. مسواکهای با موهای سخت به پروتز آسیب می‌رساند.

• بعضی افراد از صابون دستشویی یا مایع ظرفشویی ملایم برای تمیز کردن پروتزها استفاده می‌کنند که هر دو مطلوب است ولی از کاربرد سایر پودرهای شوینده با قدرت سایندگی بالا خودداری کنید. از کاربرد مواد سفیدکننده قوی هم پرهیز کنید، زیرا ممکن است نواحی صورتی رنگ پروتز را سفید نماید. ممکن است دندانپزشک شما یک تمیز کننده پروتز را به شما توصیه نماید. هفته‌ای یکبار پروتزها را در محلول یک قاشق چایخوری ماده تمیز کننده مثل وایتکس در یک لیوان آب، 8-6 ساعت قرار داده و سپس با آب سرد بشوئید. وقتی از پروتزها استفاده نمی‌شود باید در آب یا محلول نگهداری ویژه پروتز در یک ظرف دربسته قرار داده شوند، زیرا خشک شدن به شکل آنها آسیب می رساند. هرگز پروتزها را در آب داغ قرار ندهید، زیرا باعث تاب برداشتن پروتز می‌شود. تمیز کننده‌های اولتراسونیک نیز برای مراقبت از پروتز بکار می‌روند، گرچه استفاده از آن، جایگزین مسواک زدن روزانه نمی‌شود، هر روز صبح قبل از قراردادن پروتز، لثه‌ها، زبان و کام را با یک مسواک نرم مسواک بزنید، تا هم تمیز شوند و هم جریان خون در دهان تحریک شود. استفاده از دهانشویه آب و نمک ولرم (یک قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب ولرم) هم بسیار کمک کننده است. استفاده از یک رژیم غذایی معتدل و صحیح برای تأمین سلامتی مهم است.

آیا من می‌توانم تعمیرات جزئی پروتزم را انجام دهم؟

شما با سعی در تطابق و یا تعمیر پروتز جداً به پروتز و سلامت خودتان آسیب می‌رسانید. پروتزی که به درستی تطابق نیافته باشد، باعث التهاب و زخم می‌شود. اگر پروتز شکست یا ترک خورد یا یکی از دندانها لق شد، به دندانپزشک خود مراجعه کنید. او اغلب در همان جلسه، تنظیم لازم را انجام خواهد داد. فردی که به درستی آموزش ندیده است، قادر به بازسازی پروتز نیست، آسیب بیشتری به پروتز رسانده و باعث بروز مشکلاتی در دهان می‌شود. چسب‌هایی که در بازار فروخته می‌شوند، مواد شیمیایی مضری دارند که نبایستی روی پروتز مصرف شوند.

آیا پروتز نیاز به جایگزین شدن خواهد داشت؟

در طول زمان با توجه به سایش طبیعی، پروتز نیاز به ترمیم یا تعویض خواهد داشت که برای این کار دندانپزشک از همین پروتز فعلی استفاده خواهد کرد. وضعیت دهان نیز با افزایش سن بطور طبیعی تغییر می‌کند و باعث لقی پروتز خواهد شد. استخوان و لثه‌ها تحلیل رفته و روابط فکی تغییر خواهد کرد. پروتز لق سبب بروز زخم و عفونت شده، جویدن با آن مشکل است و نمای صورت را تغییر خواهد داد. پس مهم است که به موقع نسبت به تعویض پروتز اقدام شود. ملاقاتهای مرتب با دندانپزشک برای تأمین سلامت دهان و کنترل وضعیت پروتز ضروری است.

به اعضای مصنوعی بدن پروتز گفته می‌شود، منظور از پروتز در دندانپزشکی، دندانهای مصنوعی می‌باشند و پروتز ثابت به پروتزی اطلاق می‌گردد که بر روی دندان یا دندانهای پایه چسب خورده و ثابت می‌گردد. پروتز ثابت شامل روکش ، بریج (پل) و ... می‌باشد. روکش بر روی یک دندان تراش خورده سوار می‌شود، بریج نیز بر روی دندانهای پایه کناری قرار می‌گیرد و شامل دندانهای جایگزین شده نیز می‌باشد.

چرا دندانهای از دست رفته باید جایگزین شوند؟

بد نیست که بدانید محل قرار گرفتن دندانها را فشارهای وارده از طرف لب، زبان و گونه تعیین می‌کنند. به عبارت دیگر دندانها در محلی قرار گرفته‌اند که برآیند نیروهای وارده به آنها صفر است. از نظر سطوح قدامی - خلفی و جونده نیز وجود دندانهای دیگر دندان را محدود می‌سازد. یک دندان تا هنگامی به رویش و حرکت فعال خود ادامه می‌دهد تا به دندان مقابل برسد. ضمناً دندانهای خلفی تر تمایل به حرکت به سمت جلو دارند. حال تجسم کنید که اگر یک دندان مثلاً اولین آسیای بزرگ فک پایین از دست برود چه اتفاقاتی ممکن است بیفتد؟ با از دست رفتن این دندان، مقداری از فضای حاصل از کشیده شدن آن با حرکت دندانهای مجاور (نه بطور کامل) اشغال می‌گردد. نتیجتاً فاصله‌ای بین دندانهای مجاور با دندان کناری شان ایجاد می‌گردد که علاوه بر گیر غذایی و احتمال بروز پوسیدگی، باعث آزردگی و بیماری لثه نیز می‌شود. ضمناً حرکت دندانهای مجاور بصورت کامل و بدنه‌ای نبوده و با خم شدن و انحراف محوری آنها همراه است. ماحصل این خم شدن و ضرر حاصله، ایجاد بیماری لثه با بوجود آمدن پاکت لثه‌ای (عمیق شدن شیار لثه‌ای) در ناحیه زیر خم شدگی است. دیگر اینکه در صورت خم شدن، موقع جویدن غذا، نیرو در امتداد محور طولی دندان به آن وارد نشده و نیروی وارده مخرب خواهد شد. با کشیدن یک دندان تغییرات احتمالی فقط منحصر به فک مربوطه نبوده و نظم و آرایش دندانهای فک مقابل را نیز برهم می‌زند.

همانطوری که گفته شد دندانها تا هنگامی به رویش خود ادامه می‌دهند تا به دندان مقابل برسند. نتیجتاً دندان مقابل به سمت ناحیه کشیده شده شروع به رویش می‌نماید. این رویش اضافی علاوه بر اینکه از نظر زیبایی ناخوشایند است به علت مزاحمتی که در موقع حرکات طرفی فک ایجاد می‌کند، برای مفصل گیجگاهی فکی نیز مضر می‌باشد. باز هم مسئله به اینجا ختم نمی‌شود. اگر شکل یک دندان را در نظر بگیرید از قطر آن به سمت نوک ریشه کاسته می‌شود. بدیهی است با رویش بیشتر یک دندان، قسمتی از آن که مجاور دندانهای کناری قرار می‌گیرد اینک باریکتر بوده و ایجاد فضا و فاصله‌ای را می‌نماید که محل گیر غذایی بوده و عوارضی چون پوسیدگی و بیماری لثه را بدنبال دارد. باید بدانید که با کشیدن دندان، استخوان نیز دستخوش تغییرات می‌گردد. استخوان هر فک از دو قسمت ساختمانی تشکیل شده است. یک قسمت آن استخوان اصلی بوده و بدنه اصلی فک می‌باشد، قسمت دیگر آن لانه دندانی بوده و دندانها را در بر می‌گیرد و وجود آن بسته به وجود دندانهاست.

اگر دندانی از دست برود و جایگزین نگردد این قسمت از استخوان تحلیل رفته و اگر در آینده نیازی به استفاده از دندانهای مصنوعی بصورت دست دندان باشد، به علت تحلیل شدید استخوان گیر آن کم شده، بیمار را اذیت نموده و یا غیر قابل استفاده می‌شود. در حالت طبیعی و سلامت، عمل جویدن غذا متناوباً با استفاده از دندانهای هر دو طرف فک صورت می‌گیرد. در صورت از دست دادن دندان یا دندانهایی در یک طرف دهان، یا بیمار از آن طرف فک کمتر استفاده نموده و یا اصلاً استفاده نمی‌کند. اگر از یک طرف فک استفاده نشود دندانها تمیز نشده و جرم می‌بندند و علاوه بر اینکه مستعد به پوسیدگی می‌شوند ناراحتی لثه هم افزوده می‌گردد؛ زیرا که غذا خوردن در تمیز شدن دندانها و حفظ سلامتی لثه مؤثر است. با عادت یک طرفه غذا خوردن تغییراتی بصورت سایش در سطح جونده ایجاد می‌گردد که در صورت شدت، ممکن است ایجاد ناقرینه گی در سطح جونده نموده و در شکل و قیافه شخص نیز تأثیر بگذارد. صورتهای مختلف پروتز ثابت عبارتند از:

ونیرها (veneer)

امروزه دیگر دلیلی ندارد که فاصله بین دندانها یا دندانهای رنگ گرفته، بدشکل و کج خود را تحمل کنید. یک ونیر که روی دندانهای شما قرار داده می‌شود، اشتباه طبیعت و یا آسیب ناشی از یک صدمه را تصحیح کرده و به شما کمک می‌کند تا لبخندی زیبا داشته باشید. ونیرها نازک بوده و پوسته‌هایی هستند که با مواد همرنگ دندان برای هرفرد، بطور خاص ساخته می‌شوند تا سطح جلویی دندانها را پوشش دهند. آنها معمولاً در لابراتوار و توسط تکنسین دندانساز، از روی مدلی که توسط دندانپزشک شما تهیه شده، ساخته می‌شوند. این یک درمان غیر قابل برگشت است، زیرا برای تطبیق پوسته ونیر روی دندان، لازم است مقدار کمی از مینای دندان برداشته شود. دندانپزشک ممکن است به شما توصیه کند که از بعضی غذاها و نوشیدنیها که ونیر شما را بدرنگ می‌کند،مثل چای و قهوه پرهیز کنید. گاهی ممکن است ونیر ترک بردارد یا دچار شکستگی شود ولی برای اغلب افراد، زیبایی حاصل از کاربرد آن بیشتر ارزش دارد.

روکش (Crown)

شما ممکن است برای پوشاندن یک دندان و بازگرداندن شکل و اندازه طبیعی آن، نیازمند روکش باشید. یک روکش دندان، دندان شما را قویتر ساخته و ظاهر آن را بهبود می‌بخشد. وقتی میزان کافی از نسج دندان برای نگهداری یک پرکردگی وسیع باقی نمانده باشد، روکش می‌تواند آن دندان را بپوشاند. روکشها ممکن است برای اتصال یک بریج، محافظت از یک دندان ضعیف و یا ترمیم دندانی که قبلاً شکسته است، بکار روند. روکش درمان خوبی برای دندانهای بدرنگ و یا بدشکل است. همچنین برای پوشاندن یک ایمپلنت دندانی نیز استفاده می‌شود. اگر دندانپزشک شما روکش شدن دندان را توصیه می‌کند، احتمالاً به یکی از دلایل فوق می‌باشد تا به شما کمک کند دندانهایی سالم و لبخندی زیبا داشته باشید.

روکش کردن دندان در چه مواردی تجویز می‌گردد؟

• دندانهایی که دارای پرکردگیهای وسیع بوده، قادر به تحمل فشارهای جویدن نبوده و بسیار شکننده می‌باشند، پس ناچاراً باید روکش شوند.
• دندانهایی که تاج آنها شکسته و یا مقدار نسج باقیمانده دندان گیر کافی برای پرکردگی نداشته باشد.
• دندانهای معالجه عصب شده؛ دندانی که به معالجه عصب نیاز پیدا می‌کند معمولاً دارای پوسیدگی وسیع و پیشرفته‌ای بوده و ابتدا به ساکن مقدار زیادی از نسج سالم مینا و عاج را از دست داده است، ثانیاً دندانپزشک برای دسترسی به عصب داخل ریشه ناچاراً مقداری از نسج سالم دندان را بر می‌دارد، ثالثاً دندان تغذیه داخلی خود را از دست داده و قدری خشک می‌گردد. رابعاً، دندان ممکن است بر اثر خونریزی داخلی و یا بیماری پالپ (عصب و بافت داخل دندان) تغییر رنگ داده باشد.
• زیبایی: دندانهای تیره، بدرنگ و با شکلهای غیر طبیعی نیز نیاز به ترمیم توسط روکش دارند.
• ترکهای دندانی
• بازسازی سطوح جونده

آیا دندانی که تاج آن کاملاً از بین رفته باشد امکان ترمیم آن میسر است؟

بله، در این موارد دندانپزشک از داخل ریشه دندان (بعد از معالجه عصب) قالب گیری بعمل آورده و وسیله‌ای را که پُست نامیده می‌شود، می‌سازد. پست بعداً به داخل ریشه دندان چسب خورده و قسمتی از آن به عنوان تاج بیرون می‌ماند که بر روی آن روکش دندان سوار می‌گردد.

روکش دندان شیری «SSC»

این روکشهای فولادی زنگ نزن به رنگ فلزی بوده و در موارد خاص با توجه به نظر دندانپزشک تجویز می‌شوند: ترمیم دندانهای شیری یا دائمی جوان با ضایعات پوسیدگی وسیع، ترمیم دندانهای با ناهنجاری ارثی، ترمیم پس از درمان ریشه دندان شیری یا دائمی که خطر شکستگی ساختمان تاج باقیمانده زیاد است، ترمیم دندان شکسته و ترمیم دندانها در افراد ناتوان یا کسانی که بهداشت دهان فوق‌العاده ضعیفی دارند و احتمال دارد سایر مواد در دهان آنها با شکست روبرو شود. روکش با مواد سمانی خاص به دندان چسبانده می‌شود و وجود آن هیچ مشکلی در لق شدن دندان شیری و رویش جانشین دائمی آن ایجاد نمی‌کند. در صورتی که روکش لق شده بود، بلافاصله به دندانپزشک مراجعه نمائید تا مجدداً آن را با دندان تطابق داده و سمان کند. لازم به ذکر است که بلع احتمالی روکش بسیار نادر بوده و در صورت وقوع معمولاً بدون هیچ مشکلی در عرض 10-7 روز دفع می‌گردد.

بریج (Bridge)

اگر شما یک یا چند دندان را از دست بدهید، دچار مشکل در جویدن و صحبت کردن می‌شوید. در این صورت بریج یکی از درمانهایی است که با جایگزینی دندانهای از دست رفته به حفظ شکل صورت و کاهش مشکلات جویدن کمک می‌کند. بریج ثابت، دندانهای از دست رفته را که بین دندانهای دیگر هستند، جایگزین می‌سازد و نمای زیبایی دارد. این نوع ترمیم ممکن است از طلا، آلیاژها، پرسلن (چینی) یا ترکیبی از این مواد باشد و به منظور ساپورت، به دندانهای مجاور که به آنها دندانهای پایه اطلاق می‌شود، باند شده یا به روکش روی آنها متصل می‌شود. برخلاف بریجهای متحرک که می‌توانید آنها را بیرون آورده و تمیز نمائید، یک بریج ثابت فقط توسط دندانپزشک می‌تواند برداشته شود. یک بریج ایمپلنت، دندانهای مصنوعی را مستقیماً به استخوان فک یا زیر لثه، بسته به نوع بریجی که دندانپزشک تجویز کند، متصل می‌نماید. بنابراین بسیار مهم است که دندانهای باقیمانده خود را تمیز و سالم نگهدارید. بریج؛ دندان جایگزین شونده به دندانهای کناری با استفاده از تراش آنها چسبانده می‌شود و غالباً از یک اسکلت فلزی روکش شده توسط چینی ساخته می‌شود.

بریج در چه مواردی توصیه می‌گردد؟

اگر دندان یا دندانهایی از دست بروند و دندانهای کناری قادر به تحمل فشار باشند، بریج توصیه می‌شود. برای روکشهای فلزی میزان تراش کمتر بوده و برای روکش های چینی با اسکلت فلزی مقدار تراش بیشتر بوده و برای روکشهای تمام چینی اندکی بیشتر است. ضمناً سطح جونده در صورتی که قرار باشد با چینی پوشانده شود نیاز به تراش بیشتری دارد. مقداری از فضای حاصل از تراش دندان صرف اسکلت فلزی و مقداری صرف پوشاندن سیاهی رنگ فلز توسط مواد اوپک و بقیه آن صرف اضافه نمودن چینی مخصوص عاج و مینای دندان می‌گردد.

ایمپلنت

هیچ چیز جانشین دندانهای سالم نمی‌شود. ولی وقتی شما دندانی را به دلیل بیماری یا حادثه از دست داده‌اید، بهتر است بدانید که راهی برای بازگرداندن لبخند زیبای شما وجود دارد. یک ایمپلنت دندانی ظاهر و احساسی شبیه دندان از دست رفته‌تان به شما می‌دهد. دندانپزشک یک پایه یا فریم فلزی را زیر لثه شما قرار می‌دهد که درست شبیه ریشه یک دندان به استخوان فک متصل می‌شود. سپس دندانپزشک یک دندان جایگزین را روی ایمپلنت قرار می‌دهد به نحوی که شبیه وضعیت دندان اصلی خود شما به نظر آید. اغلب بیماران معتقدند، ایمپلنت مطمئن و با ثبات است و آن را جایگزین خوبی برای دندان از دست رفته‌شان می‌دانند. ایمپلنتها می‌توانند جایگزین یک یا چند دندان از دست رفته شوند. لازم به ذکر است که ایمپلنت نیاز به جراحی دارد، بنابراین بیماران باید از نظر کلی در سلامت بسر برند، لثه‌های سالم داشته و استخوان کافی جهت ساپورت ایمپلنت داشته باشند. در ضمن باید مقید به رعایت دقیق بهداشت دهان و ملاقاتهای مرتب با دندانپزشک باشند. ایمپلنت یا دندان کاشتنی تشکیل شده است از پایه‌ای که عمدتاً از جنس فلز تیتانیوم بوده و توسط جراح در استخوان فک کار گذاشته شده و سپس بر روی آن دندان قرار می‌گیرد.

مراحل جایگزینی ایمپلنت

ابتدا جراحی جهت قرار دادن پایه ایمپلنت انجام می‌شود. جراحی تا چندین ساعت ممکن است طول بکشد و سپس حداکثر 6 ماه وقت لازم است تا استخوان حول این پایه رشد کرده و آن را محکم در برگیرد. بعضی ایمپلنتها نیاز به یک جراحی ثانویه دارند تا یک رابط (Post)، پایه را به دندان جایگزین متصل کند. در سایر انواع ایمپلنتها، پایه و رابط بهم متصل هستند و همزمان قرار داده می‌شوند. پس ازچندین هفته که لثه‌ها بهبود یافتند، مرحله بعد شروع می‌شود. دندانهای مصنوعی ساخته شده و به قسمت رابط پایه متصل می‌شوند. چون چندین بار امتحان دندانهای مصنوعی جهت تنظیم دقیق وضعیت آنها لازم است، این مرحله ممکن است یک یا دو ماه بطول بیانجامد. جراحی ایمپلنت ممکن است در مطب دندانپزشک (تحت بی‌حسی موضعی) و یا بیمارستان (تحت بیهوشی عمومی) انجام شود. داروهای ضد درد معمول و گاهی آنتی بیوتیک تجویز می‌شود. دندانپزشک دستورات لازم جهت نحوه رعایت بهداشت دهان و نوع رژیم غذایی را به شما خواهد داد.

مواد مورد استفاده در روکش و بریج

پرسلن (سرامیک/چینی)

این ماده بصورت اینله، انله، روکش و ونیرهای زیبایی استفاده می‌شود. ونیر پوسته بسیار نازکی از پرسلن است که می‌تواند جایگزین مینای دندان شود و یا بخشی از آن را می‌پوشاند. ترمیمهای پرسلن بطور خاصی مورد قبول و پسند عامه مردم هستند، زیرا رنگ و شفافیت آنها مشابه مینای دندان طبیعی است. این نوع ترمیم حداقل دو جلسه و گاهی بیشتر وقت نیاز دارد. ترمیم با پرسلن تحت کشش یا فشار مستعد شکستن است. مقاومت آنها بستگی به ضخامت کافی پرسلن و قدرت باند آن با دندان زیرین دارد. آنها نسبت به سایش بسیار مقاومند، اما اگر سطح پرسلن خشن باشد، به سرعت سبب سایش دندانهای مقابل می‌شود.

پرسلن وفلز

نوع دیگری از ترمیم غیر مستقیم است که بسیار قوی و با دوام بوده و در روکش یا بریج بکار می‌رود. این نوع ترمیم قویتر از پرسلن به تنهایی است. قسمت زیادی از دندان باید تراش داده شود تا این نوع ترمیم روی آن تطابق یابد. گرچه بسیار مقاوم به سایش می‌باشند، ترمیمهای پرسلن اگر سطح خشن داشته باشند، سبب سایش دندانهای طبیعی مقابل می‌گردند. ممکن است در ابتدای جایگذاری ترمیم کمی حساسیت به سرما یا گرما وجود داشته باشد. اغلب بیماران مشکلی با این نوع ترمیم ندارند، گرچه تعداد کمی نسبت به بعضی انواع فلز استفاده شده در ترمیم، حساسیت و آلرژی نشان داده‌اند.

آلیاژ طلا

آلیاژ طلا، حاوی طلا، مس و سایر فلزاتی است که ترمیمی قوی بصورت روکش یا بریج را بدست می‌دهد. آنها معمولاً برای اینله، انله، روکش و بریجهای ثابت استفاده می‌شوند. بسیار مقاوم به خوردگی و تیرگی رنگ هستند. مقاومت بالایی به شکستن و سائیدگی دارند و این امر موجب می‌گردد که دندانپزشک، حداقل میزان ساختمان دندان را حین تراش بردارد. آلیاژهای طلا مشکلی برای دندانهای مقابل ایجاد نکرده و بخوبی توسط بیماران تحمل می‌شوند. گرچه رنگ فلزی آنها شبیه نمای دندان طبیعی نیست.

آلیاژ فلزی

آلیاژهای فلزی غیر قیمتی به رنگ نقره هستند و در روکش، بریج ثابت و دنچر پارسیل استفاده می‌شوند. آنها نسبت به خوردگی و تیرگی رنگ بسیار مقاومند و مقاومت بالایی به شکستگی و سایش دارند. رنگ فلزی آنها نمای دندان طبیعی را ندارد. بعضی بیماران ممکن است نسبت به فلزات، واکنش آلرژیک نشان دهند و در صورت کاربرد آنها ممکن است ابتدائاً حساسیت به سرما و گرما وجود داشته باشد.

مقدمه

دندانپزشکان برای محافظت از خود ، همکاران و بیمارانشان در مقابل عفونت HIV مسئولند و باید مطمئن باشند که سرویس پزشکی آنها بیماران را مبتلا به عفونت نمی‌کند. از آنجایی که گرفتن تاریخچه و معاینات نشانگر ابتلا به عفونت HIV نمی‌باشد بایستی همواره در تماس با خون و دیگر مایعات بدن توجه لازم را به عمل آورد. بنابراین دندانپزشکان بایستی همواره موارد زیر را مد نظر داشته باشند:

حفاظت شخصی

۱ – استفاده از دستکش جراحی ، ماسک ، عینک و لباس محافظ و به حداقل رساندن خروج بزاق از دهان بیمار

۲ - پوشیدن دستکش مناسب حین خروج خون و دیگر مایعات دهانی و در محل وسایل آلوده به خون

۳ – هنگامی که دستکش حین کار سوراخ شد بلافاصله بایستی خارج شده ، دستها با دقت شسته شوند و دستکش تعویض گردد. وسایل آلوده بایستی از ناحیه استریل خارج گردند.

۴ – اجازه دهید خونریزی ناشی از نوک سوزن تداوم یابد و سپس محل را با آب و صابون بشویید.

۵ - وسایل هر بیمار باید استریل گردد. وسایلی که قابل استریل کردن نیستند بایستی زیر آب با فشار زیاد گرفته شوند و سطح آنها تمیز گردد و با یک دزانفکتان مناسب سوآب شوند.

۶ – خون و بزاق قبل از تهیه رادیوگرافی و قبل از پالیش بایستی از محیط دهان تمیز شوند.

۷ – سر دستگاه رادیوگرافی و دسته دستگاه لایت کیور بایستی با کاغذ غیرقابل نفوذ پوشیده شود. کاور بایستی برای هر بیمار تعویض گردد.

۸ - محافظت در برابر صدمات تصادفات ناشی ازوسایل تیز مانند سوزن و بیستوری باید صورت گیرد. روی چنین سرسوزنی مجدداً پوشش نگذارید و یا آن را مجدداً استفاده نکنید و بلافاصله آن را از سر سرنگ خارج سازید. پس از استفاده این وسایل بایستی در یک پوشش غیرقابل نفود قرار گرفته و حتی المقدور از حوالی منطقه کار دور شوند و عیناً مانند وسایل آلوده تمیز شوند .

۹ – حوله و پارچه بلافاصله پس از استفاده در کیسه غیرقابل نفود قرار داده شود. این وسایل نبایستی مجدداً در همان روز مورد استفاده قرار گیرند.

۱۰ – حوله‌ها و پارچه‌ها بایستی با یک دزانفکتان و آب ۷۱ درجه سانتیگراد برای مدت ۲۵ دقیقه شسته شوند. چنانچه درجه حرارت پایینتری استفاده گردد بایستی از شوینده‌های مناسب حرارت پایین استفاده شود.

۱۱ - محل آلوده به خون و یا دیگر مایعات بدن بایستی در یک محلول دزانفکتان مناسب غوطه‌ور شود ( ترجیحاً هیپوکلریت سدیم نیم تا یک درصد) مخلوط دزانفکتان و خون بایستی شسته و مجدداً با دزانفکتان ضدعفونی گردد.

۱۲ – دندانپزشک با پوست صدمه دیده نباید برای بیمار کار مستقیم دندانپزشکی انجام دهد. چنانچه مجبور به انجام کار شدید محل زخم را با یک پوشش مناسب بپوشانید. دستها را با آب و صابون،‌ بلافاصله پس از تماس با خون یا مایعات دهان بشوئید.

دفع مواد زاید

۱ – کلیه سوزنها و دیگر وسایل تیز یکبار مصرف را پس از استفاده در یک ظرف مقاوم در بسته (مثل قوطی شیرخشک) جمع آوری کنید و روی آن جمله وسایل آلوده خطرناک را قید نموده سپس دور بریزید.

۲ – در حد امکان باید از تماس دست با آمالگام یا جیوه خودداری شود.

۳ - در مدخل فاضلاب ساکشن دستشویی وکراشوار صافی پلاستیکی گذاشته شود تا خرده‌های آمالگام جمع آوری گردد.

هر چند انتقال HIV از طریق بزاق به اثبات نرسیده است اما به منظور به حداقل رساندن موارد فوری احیاء دهان به دهان، ‌راههای هوایی، کیسه‌های احیاء تنفسی و یا وسایل تنفس دیگر باید در محلهایی که احتمال عفونت وجود دارد در دسترس باشد. مراقبین بهداشتی که ضایعات بازو یا درماتیت ترشحی دارند باید از هر گونه مراقبت مستقیم با بیمار و دست زدن به وسایل مراقبت بیمار تا رفع این وضعیت معاف باشند.

تظاهرات دهانی ایدز

1- سندرم اکتسابی نقص ایمنی (AIDS) در سال 1981و ویروسHIV به عنوان انبولوژی اْن سندرم در سال 1984 شناخته شد.

2- ویروس HIV تمایل زیادی به سلولهای ایمنی دارد. این ویروس به سلولهای T-helper که در سطح خون مولکول CD 4 را دارند حمله می‌کند.

3- چند هفته تا چند ماه پس از تماس اولیه با ویروس HIV در بعضی افراد علائمی از عفونت حاد ظاهر می شود . در بعضی از افراد زخم های دهانی و در بعضی از بیماران ضایعات پوستی اریتماتوز ظاهر می شوند . این فاز حاد دو هفته طول می کشد . سه تا هشت هفته بعد از این فاز حاد تغییرات سرمی در بیماران ظاهر می شود .

4- حفره دهان مکان شایعی جهت بروز علائم سندرم ایدز می‌باشد. شایعترین این ضایعات کاندیدیاز دهانی، لکوپلاکیای مودار، ‌بیماریهای پریودنتال غیرمعمول، سارکوم کاپوزی و لنفوم غیرهوچکین می‌باشد.

شناخت و درمان ضایعات دهانی ایدز

شناخت و درمان به موقع ضایعات دهانی ایدز یکی از وظایف مهم دندانپزشک می‌باشد. دندانپزشک باید به فرد آلوده به HIV کمک نماید تا حفره دهان خود را در طول دوره این بیماری سالم نگه دارد. معاینه کامل حفره دهان لازم می‌باشد. عفونت حاد دندانی و پریودنتالی باید درمان شوند. اهداف اولیه درمان حفظ یک محیط سالم (حفره دهان) به منظور راحتی و فانکشن بیمار می‌باشد. آموزش چهره به چهره روشهای بهداشت دهان و دندان و ویزیتهای دوره‌ای الزامی است.

چه زمانی دندانپزشک به ایدز مشکوک شود؟

1– چنانچه بیمار جوانی از عفونت کاندیدایی رنج می‌برد و مبتلا به یکی از سمپتوم‌های (‌نظیر Angular cheilities ) می‌باشد.
2 – چنانچه لکوپلاکی مویی در نواحی کناره زبان مشاهده شود.
3- هنگامی که بیمار جوان پریودونتیت پیشرفته سریع داشته باشد.
4- زخمهای پوستی مخاطی مزمن ایدیوپاتیک یا ناشی از هرپس سیمپلکس.
5-سندرم کاپوزی که نخست در فضای بوکال به شکل ضایعه هموراژیک تظاهر یابد.

از تجمع میکروبهای دهان بر روی زمینه و لایه چسبنده‌ای از بزاق تشکیل می‌شود که پلاک میکروبی نام دارد و حاوی مقادیری از خرده‌های غذایی نیز می‌باشد. این لایه ، با کشیدن ناخن بر دندان به زیر ناخن جمع شده و به راحتی با مسواک زدن پاک می‌شود ولی با شستشوی فقط با آب و یا دهانشویه‌های معمولی پاک نمی‌گردند. لذا بایستی برای پاک کردن آن از وسایلی چون مسواک و خمیر دندان و نخ دندان استفاده کرد. اگر پلاک میکروبی هر روز و یا در مراحل اولیه از سطح دندان تمیز نشود، املاح موجود در بزاق و مواد غذایی بر آن رسوب نموده و منجر به ایجاد جرم دندان که سخت می‌باشد، می‌گردد. جرم با مسواک زدن پاک نشده و با عمل جرم گیری توسط دندانپزشک برداشته می‌شود.

قبل از جرم گیری بلافاصله بعد جرم گیری بعد از بهبودی

آیا جرم گیری به دندان صدمه می‌زند؟

خیر، جرم دندان علاوه بر اینکه برای لثه و بافتهای نگهدارنده دندان مضر می‌باشد محلی نیز برای تجمع و تکثیر میکروبهای پوسیدگی‌زا است. با عمل جرم گیری تعداد این میکروبها در دهان به مراتب کمتر می‌شود. با برداشته شدن جرم، بیمار ممکن است با زبانش حس کند که دندانش خالی شده است. این احساس همراه با مقداری حساسیت به سرما یا گرما (بعد از جرم گیری) این تصور غلط را تقویت نموده است که شاید دندانهایش در حین جرم گیری تراش خورده باشند، در صورتی که مکانیزم دستگاه جرم گیری لرزشی بوده و قادر به تراش نمی‌باشد.

علت حساسیت دندان به سرما بعد از جرم گیری چیست؟

دندان دارای حس بوده و در ناحیه طوق بسیار حساستر می‌باشد. وجود جرم بر طوق دندان به علت ضخامتی که دارد به عنوان یک عایق حرارتی عمل می‌کند و یا به عبارت دیگر جلوی حس دندان را می‌گیرد. با برداشته شدن آن بدیهی است که دندان بهتر متوجه تغییرات حرارتی می‌گردد، ضمناً بر اثر وجود جرم لثه پرخون و متورم شده و با عمل جرم گیری التهاب آن فروکش می‌کند لذا مقدار بیشتری از دندان نسبت به حالتی که قبلاً آماس لثه وجود داشته در دهان دیده می‌شود و این خود باعث احساس بیشتر تغییرات حرارتی می‌گردد. حساس شدن به سرما را می‌توان به احساسی که بدن انسان بعد از استحمام دارد، تشبیه نمود. حساسیت به سرما همیشه و غالباً بوجود نیامده و در صورت ایجاد، گذرا و موقتی بوده و جای هیچگونه نگرانی ندارد.

آیا دندان بعد از جرم گیری لق می‌شود؟

خیر، با تجمع تدریجی جرم بر دندان، لثه و به دنبال آن مقداری از استخوان نگهدارنده دندان تحلیل می‌رود. در حقیقت دندان به این دلیل قبلاً لق شده ولی به علت انباشتگی و یکپارچگی جرم و چسبیده شدن دندانها به هم توسط آن، این حالت درک نشده و یا برداشته شدن جرم کشف می‌گردد و بیمار آن را منتسب به عمل جرم گیری می‌داند. یک ضرب المثل می‌گوید « جلوی ضرر را از هرکجا بگیری، منفعت است». لق شدن دندان منوط به تحلیل استخوان و انساج نگهدارنده دندان در اثر جرم و پلاک میکروبی است و در همه موارد بخصوص در مراحل اولیه بیماریهای لثه و بافتهای اطراف دندان دیده نمی‌شود.

آیا جرم گیری درد دارد؟

خیر، موردی برای بی‌حس کردن دندان به هنگام جرم گیری وجود ندارد. جرم گیری یا توسط قلمهای دستی و یا با دستگاه صورت می‌گیرد. نوک قلم دستگاه جرم گیری دارای لرزش و نوساناتی می‌باشد که با زدن ضربه‌های بسیار کوتاه بر جرم، آن را پاک می‌کند و دندان را نمی‌تراشد، آب دستگاه علاوه بر تمیز کردن و شستشو، دندان را نیز خنک می‌کند.

جرم گیری را هر چند وقت باید انجام داد؟

بسیاری از اشخاص با یکبار جرم گیری و رعایت همیشگی بهداشت دهان و دندان ممکن است تا مدتها نیازی به جرم گیری مجدد نداشته باشند. بدیهی است که هرگونه کوتاهی در رعایت اصول بهداشت دهان منجر به تجمع دوباره جرم خواهد شد. ضمناً بعضی از بیماران به علت دارا بودن بزاقی با ویژگیهای خاص از نظر میزان ترشح و ترکیب، بسیار مستعد به تشکیل جرم هستند، ضمناً استعداد به بیماریهای لثه در خانواده‌هایی بیشتر می‌باشد. در این گروه از بیماران توصیه می‌گردد جرم گیری در تناوب زمانی کوتاهتری انجام شود.

آیا استفاده از خمیر دندانهای ضد جرم مفید می‌باشد؟

خیر، اگر جرم با مسواک و خمیر دندان پاک نشد برای پاک کردن آن بایستی از دندانپزشکان کمک گرفت، ضمناً خمیر دندانهایی که به عنوان ضد جرم معرفی شده‌اند دارای مقادیر زیادی از مواد ساینده بوده و فقط رنگ و لکه‌های رسوب نموده بر دندان را که Stain (زنگ) نام دارد، تمیز می‌کنند و استفاده همیشگی از آنها توصیه نمی‌گردد. این خمیر دندانها، به علت دارا بودن مواد ساینده زیاد، ایجاد خراشهای بسیار ظریف بر سطح دندانها نموده و زمینه را برای تجمع و چسبندگی بیشتر پلاک میکروبی فراهم می‌آورند.

بافتهای نگهدارنده اطراف دندان یعنی “ Periodental " از دو واژه یونانی به معنای « اطراف دندان » تشکیل شده است. بافتهای نگهدارنده اطراف دندان می‌توانند به انواع مختلفی از بیماریها مبتلا شوند که همگی در اثر عفونت باکتریایی لثه‌ها، استخوان و رباطهایی که از دندان حمایت کرده و آنها را در داخل آرواره نگه می‌دارند، به وجود می‌آیند. بیماریهای بافتهای نگهدارنده اطراف دندان معمولاً بدون درد بوده و ممکن است پیشرفتی آهسته یا کاملاً سریع داشته باشند. بدون معاینه منظم دندانها ، ممکن است تا آسیب شدید بر لثه‌ها و استخوانهای آرواره از بیماری بافتهای نگهدارنده اطراف دندانهای خود مطلع نشوید و آنگاه دیگر از دست رفتن دندان غیر قابل اجتناب خواهد بود.

مقدمه

دندانهای شما برای یک عمر باید کار کنند و با مراقبت مناسب نیز از پس این کار بر می‌آیند و این به معنای مسواک زدن روزانه و تمیز کردن بین دندانها در طول روز و پاکسازی صحیح و منظم دندانها است تا از بیماریهای بافتهای نگهدارنده اطراف دندان جلوگیری شود. بیماریهای بافتهای نگهدارنده اطراف دندان علت عمده از دست رفتن دندانها در بزرگسالان است، ولی می‌توان از این بیماریها پیشگیری کرد.

بیش از نیمی از افراد بالای ١٨ سال حداقل در مراحل اولیه زندگی تا حدی درگیر بیماری بافتهای نگهدارنده اطراف دندان هستند. پس از 35 سالگی، تقریباً سه چهارم بزرگسالان دچار نوعی بیماری بافت اطراف دندان می‌باشند. با این همه، بیماریهای بافت اطراف دندان می‌تواند در هر سنی اتفاق بیافتد. حتی کودکان پنج یا شش ساله هم می‌توانند علائم بیماریهای بافت اطراف دندان را نشان دهند. برای پیشگیری از این بیماریها لازم است بدانید چه عواملی باعث ایجاد این نوع بیماریها می‌شود، عادات بهداشتی خوبی برای حفظ سلامت دهان و دندان خود داشته باشید و تحت مراقبت منظم قرار گیرید.

علل بیماریهای بافت های اطراف دندان

بیماریهای بافتهای اطراف دندان در اثر انواعی از باکتریهای موجود در پلاک Plague ( لایه چسبنده بی رنگی از باکتریها که بطور مداوم بر روی دندانها تشکیل می‌شود ) بوجود می‌آید. این باکتریها سمومی ( Toxins ) از خود ترشح می‌کنند که لثه‌ها را تحریک کرده و منجر به از هم گسیختگی اتصال بافتهای لثه به دندانها می‌شود. به مرور زمان این سموم می‌توانند بافتهای لثه را از بین برده و با پیشرفت عفونت به ضایعات استخوانی منجر شوند.

بعلاوه ، پلاکی که از روی دندان برداشته نمی‌شود می‌تواند با مواد دیگر ترکیب شده و به رسوب سخت و متخلخلی به نام جرم دندان ( Calculus ) یا باره مبدل می‌شود. جرم روی سطح دندان و بالای خط لثه ممکن است در بیماریهای بافتهای اطراف دندان دخالتی نداشته باشد. اما وجود جرم بر روی سطح ریشه دندان و زیر لثه‌ها برداشتن پلاک و باکتریهای جدید را دشوارتر می‌سازد. برخلاف پلاک که خودتان می‌توانید آن را از سطح دندان بردارید، فقط دندانپزشک یا بهدار دهان و دندان می‌تواند جرم یا باره دندان را بر طرف کند.

انواع بیماریهای بافتهای اطراف دندان

شکلهای مختلفی از بیماریهای لثه‌ای و بافتهای اطراف دندانی وجود دارد که شایعترین آنها عبارتند از : التهاب لثه (Gingivitis) و التهاب بافتهای نگهدارنده اطراف دندان ( Periodontitis). التهاب لثه ( ژنژویت ) اولین مرحله بیماریهای بافتهای اطراف دندان بوده و قابل برگشت است. با این وجود ، در صورت عدم معالجه ممکن است به بیماری وخیم تری منجر شود. پریودنتیت یا التهاب بافتهای اطراف دندان مراحل پیشرفته‌تر بیماریهای بافتهای اطراف دندان است. در این حالت لثه‌ها ، استخوان و سایر ساختارهایی که از دندانها محافظت می‌کنند، آسیب می‌بینند. ممکن است دندانها شل شده و بیفتند یا احتیاج به کشیدن پیدا کنند. در این مرحله برای پیشگیری از ضایعات دندانی به درمانهای پیچیده‌تری احتیاج است.

سایر عوامل موثر در بیماریهای بافتهای اطراف دندان

• اگر چه بیماریهای بافتهای اطراف دندان در اثر پلاک ایجاد می‌شود، تعدادی از عوامل دیگر می‌توانند احتمال خطر ، شدت و سرعت پیشرفت این بیماریها را افزایش دهند.
• افرادی که تنباکو می‌کشند یا می‌جوند در مقایسه با کسانی که اصلا" تنباکو مصرف نمی‌کنند به احتمال بیشتر و با شدت بیشتری دچار بیماریهای بافت اطراف دندان می‌شوند.
• پلها (bridges ) و نامرتبی دندانها و پرشدگی‌های ناقص دندانها همگی در انباشتگی پلاک و افزایش احتمال ایجاد بیماریهای بافت های اطراف دندان دخالت دارند.
• عاداتی که در آن فشار زیادی به دندانها وارد می‌آید، مثل دندان قروچه کردن یا سائیدن دندانها نیز ممکن است روند تخریب استخوانهای حمایت کننده را تسریع بخشد.
• رژیم غذایی نامتعادل ممکن است باعث شود که بیماریهای بافت اطراف دندان با سرعت بیشتری پیشرفت کند یا شدت بیماری افزایش یابد. تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم غذایی نامتعادل باعث می‌شود بافتهای دهان مقاومت کمتری نسبت به عفونت داشته باشند.

• حاملگی یا استفاده از قرصهای پیشگیری از بارداری.
• با افزایش سطح هورمونی باعث واکنش حساستر بافتهای لثه نسبت به سموم آزاد شده از پلاک و تسریع رشد برخی باکتریها می‌شود. لثه‌ها به احتمال بیشتری قرمز ، دردناک و متورم شده به آسانی خونریزی می‌کنند.
• بیماریهای سیستمیک مثل ایدز یا دیابت می‌توانند مقاومت بافتها را نسبت به عفونت کاهش داده بر وخامت بیماریهای اطراف دندان بیفزایند.
• داروها : استروئیدها ، برخی انواع داروهای ضد تشنج ، داروهای ضد سرطان و برخی بلوکرهای کانال کلسیم و بسیاری از داروهای دیگر لثه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اطلاع پزشک از داروهایی که شما مصرف می‌کنید، بسیار مهم است. بنابراین، در مواقع لزوم از آوردن سابقه طبی خود اطمینان حاصل کنید.

در حالی که همه این عوامل می‌توانند در احتمال خطر یا شدت بیماریهای بافتهای اطراف دندان دخالت داشته باشند، خود عامل ایجاد کننده این بیماریها نیستند. حتی اگر شما یک یا چند تا از این عوامل را دارا باشید، هنوز با عمل کردن به توصیه دندانپزشک و کنترل پلاک می‌توانید از بهداشت دهانی خوبی برخوردار باشید.

توصیه‌های لازم برای سلامت دهان و دندان

در صورت مراقبت مناسب و کافی، حفظ سلامت دندانها و لثه ها برای یک عمر امکان پذیر است. بگونه‌ای که:

• دندانهای خود را هر روز تمیز کنید.
• دندانها را حداقل دو بار در روز مسواک بزنید. این کار پلاک را از روی سطح داخلی، به خارجی و جونده دندانها برطرف می‌کند. مسواکی با پرزهای نرم و کیفیتی خوب انتخاب کنید. مسواک سایش پیدا کرده ، ریش ریش شده یا با پرزهای سخت می‌تواند به لثه‌ها صدمه بزند. اطمینان حاصل کنید که از محصولات مورد تأیید دندانپزشکان استفاده می‌کنید تا ایمنی و اثر بخشی محصول تضمین شده باشد.

• از نخ دندان یا سایر تمیزکننده‌های بین دندانی برای کمک به زدودن پلاک از فضای بین دندانها که مسواک دسترسی به آن ندارد، استفاده کنید. ژنژویت را غالبا" می‌توان بطور موفقیت آمیزی با مسواک زدن منظم روزانه و تمیز کردن بین دندانها برطرف کرد.
• خمیر دندانها و دهانشویه‌های حاوی فلوراید برای کمک به پیشگیری دندان توصیه می شود. چنانچه در کنترل پلاک بالای خط لثه و ژنژویت احتیاج به کمک اضافی داشتید، دندانپزشک شما ممکن است استفاده از یک دهانشویه ضد میکروبی مورد تأیید ADA را به عنوان روشی مؤثر علاوه بر روشی که بطور روزانه برای حفظ بهداشت دهان به کار می‌برید، توصیه می‌کند.

رژیم غذایی متعادلی برای سلامت عمومی بدن

از گروههای غذایی اصلی – نانها ، حبوبات و غلات دیگر ، میوه‌ها ، سبزیجات ، گوشتها ، گوشت پرندگان ، ماهی و معادل اینها ، شیر ، پنیر و ماست استفاده کنید. این غذاها پروتئینها ، کربوهیدراتها ، چربیها ، ویتامینها ، مواد معدنی و آب کافی مورد نیاز بدن شما را فراهم می‌آورند. پاک سازی حرفه‌ای دندانها برای جلوگیری از بیماریهای بافتهای اطراف دندان ضروری است. دندانپزشک و بهدار دهان و دندان شما تکنیکهای مناسبی برای مسواک زدن به شما نشان می‌دهند، پرسشهای شما را پاسخ داده و برنامه مناسبی برای معاینات عمومی به شما توصیه می‌کنند.

علائم بیماریهای بافتهای اطراف دندان

• لثه‌هایی که به آسانی خونریزی می‌کنند.
• لثه‌های قرمز ، متورم یا دردناک
• لثه‌هایی که از دندانها عقب نشینی کرده‌اند.
• بیرون زدن چرک از بین دندانها و لثه‌ها هنگام فشار دادن لثه‌ها
• بدبویی یا بدمزگی دائمی دهان
• فاصله افتادن یا لق شدن دندانهای دائمی
• هر نوع تغییر در جفت شدن دندانهای بالا و پایین هنگام گاز زدن
• هر نوع تغییر در نشستن دندانهای مصنوعی بر روی لثه

با این همه، ممکن است شما دچار بیماریهای بافتهای اطراف دندان شوید و در عین حال هیچیک از این علائم را نداشته باشید. اکثر مردم با وجود ابتلا به بیماریهای بافتهای اطراف دندان دردی احساس نمی‌کنند. به همین دلیل معاینات عمومی منظم شامل بررسی امتحان بافتهای اطراف دندان اهمیت دارد.

تشخیص بیماریهای بافتهای اطراف دندان

دندانپزشکان با معاینه‌های دندانپزشکی منظم می‌توانند بیماریهای بافتهای اطراف دندان را در مراحل اولیه ، قبل از صدمه غیر قابل برگشت استخوانها و دندانها تشخیص دهند. این بیماریها پیشرونده بوده و در بدو امر علائم ناراحت کننده ای ایجاد نمی‌کنند تا در مورد وجود مشکل به شما هشدار دهند. با این وجود ، درد در مراحل پیشرفته و یا در بیماریهای با پیشرفت سریع ممکن است رخ دهد. بنابراین ، آنقدر صبر نکنید که دندان درد به سراغتان بیاید. دندانپزشک در طول معاینات عمومی ، لثه‌های شما را از نظر مشکلات بافتهای اطراف دندان معاینه می‌کند و با استفاده از وسیله‌ای به نام سوند پریودونتال وارسی می‌کند که آیا بافت لثه اتصال خود را از دندان از دست داده یا نه و آیا شیار بین لثه‌ها و دندانها عمیق شده است یا خیر. عمق این پاکتها را می‌توان به کمک این وسیله اندازه گیری کرد. دندانپزشک شما ممکن است نیاز به گرفتن عکس رادیوگرافی پیداکند تا ببیند آیا استخوانها تخریب شده‌اند یا خیر.

در صورت تشخیص بیماری بافتهای اطراف دندان ، دندانپزشک تان یا شخصا" برنامه درمانی را شروع می‌کند یا شما را به یک پریودنتیست ارجاع می‌دهد. پریودنتیست کسی است که در تشخیص ، پیشگیری و درمان بیماریهای بافتهای اطراف دندان تخصص دارد. نخستین قدم معمولا" یک پاکسازی کامل است که ممکن است شامل جرم گیری برای برداشتن پلاکها و جرم زیر خط لثه باشد. ریشه‌های دندان را نیز می‌توان برای هموار کردن سطح ریشه‌ها پرداخت کرد تا بافت لثه مجاور دندانها ترمیم گردد. در برخی موارد به هم جفت شدگی دندانها (Occlusion) ممکن است احتیاج به تنظیم کردن داشته باشد. برای کمک به کنترل رشد باکتریهای زیر لثه که از خود سم تولید کرده و باعث التهاب بافتهای اطراف دندان می‌شوند، استفاده از آنتی‌بیوتیکها یا شستشو با مواد ضدعفونی کننده توصیه می‌شود.




در صورت پیدایش پاکتهای عمیقتر ( بیش از ٤ تا ٦ میلی متر ) ممکن است به عمل جراحی احتیاج شود. این برای دندانپزشک یا بهدار دهان و دندان مشکل است که پلاک و جرم را بطور کامل از پاکتهای عمیق پاک کند. بیماران به ندرت ممکن است بتوانند آنها را تمیز و عاری از پلاک نگه دارند. باقی گذاردن پاکتها زمینه را برای ایجاد عفونت و تخریب استخوان فراهم می‌کند. در صورت عمیق بودن پاکتها و تخریب استخوانی ممکن است به عمل جراحی فلاپ (Flap Surgery) (احتیاج شود تا دندانپزشک با دسترسی به ریشه دندانها بتواند جرم ، پلاک و بافتهای بیمار را بطور کامل بردارد. در این تکنیک لثه را از روی استخوان بلند کرده و سپس در محلی جدید یا در وضعیتی جدید از نو بخیه می‌زنند تا تمیز نگه داشتن آن راحت باشد.

عمل جراحی استخوان

این عمل گاه در کنار جراحی فلاپ انجام می‌گیرد. در جراحی استخوان مقداری از استخوان دور دندان را از نو شکل می‌دهند. در مواردی خاص برای جایگزین کردن استخوان از دست رفته ممکن است از پیوند استخوان استفاده شود. ممکن است استفاده از بستها ( Splints) و وسایل دیگر برای ثابت کردن موقت دندان لق و یا پس از تکمیل درمان پریودونتال ضرورت یابد. اقدامات مؤثر دیگری نیز برای جایگزین کردن بافت لثه و استخوان تخریب شده در مراحل پیشرفته بیماری در دسترس می‌باشد. این اقدامات برای مشکلات ویژه بافتهای اطراف دندان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

رعایت بهداشت دهان برای جلوگیری از وخامت بیماریهای بافت اطراف دندان یا عود آن ضروری است. به علاوه ، دندانپزشک شما مایل است که شما به دنبال یک دوره درمان فعال ، در فواصل منظم برای ویزیت مراجعه کنید تا اطمینان یابد که اولا" شما بهداشت دهان را رعایت کنید یا خیر ، ثانیا" هر نوع پلاک یا جرم را که احیانا" در این فاصله تجمع پیدا کرده است بردارد و ثالثا" دهان شما را وارسی کند که مطمئن شود بیماری بافت اطراف دندان شما تحت کنترل می‌باشد.

مقدمه

یکی از معضلات بسیار مهم ، بخصوص در کشورهای جهان سوم پوسیدگی هایی است که در دو سال اول تولد شروع شده و باعث مشکلات بسیار زیادی برای کودک و والدین وی می‌شود. این پوسیدگیها به سرعت پیشرفت می‌کنند و در صورت عدم درمان باعث بروز درد و آبسه می‌گردند. در کشور ما طبق مطالعات انجام یافته در مناطق مختلف شیوع این نوع پوسیدگیها که در اصطلاح پزشکی به Nursing Caries معروفند، حدود ۲۰ درصد گزارش شده است.

از مهمترین علل این پوسیدگیها مصرف شیر ( چه شیر مادر و چه شیر خشک ) یا مایعات شیرین در فاصله شب تا صبح به هنگام خواب کودک است. در این فاصله، به علت کاهش ترشح بزاق و قرار گرفتن مایعات شیرین بر روی دندانها در حضور میکروبهای پوسیدگی‌زا ، روند پوسیدگی شروع شده و رو به پیشرفت می‌گذارد و تکرار عادت منجر به ایجاد پوسیدگی می‌گردد. غالبا" اولین پوسیدگیها روی دندانهای شیری عقب پیشرفت می‌کند‌.‌ بهترین روش جهت پیشگیری، قطع مصرف مایعات شیرین و یا شیر از شش ماهگی به بعد در شب یا در صورت عدم امکان قطع شیر، تمیز کردن دهان و دندانها بعد از مصرف این مایعات می‌باشد. در صورت بروز پوسیدگی درمان هر چه سریعتر کودک الزامی است.

محافظت دندان کودکان بوسیله فلوراید

فلوراید ماده‌ای است که مانع از پوسیدگی دندانها شده و به ترمیم سریعتر پوسیدگیهای دندان کمک می‌کند. در بعضی از کشورها فلوراید به آب آشامیدنی اضافه می‌شود. برای تأمین فلوراید می‌توانید با دندانپزشک یا پزشک کودک درباره چگونگی و میزان مصرف قطره فلوراید مشورت کنید.

پیشگیری از پوسیدگی دندان بچه‌های شیرخوار

• هیچگاه در هنگام خواب به کودک شیر ندهید و اگر کودک شما شیشه می‌خواهد فقط شیشه را از آب پر کنید.
• شیر ، آب میوه و مایعات شیرین حاوی قند می‌باشند. وقتی کودک شما این مایعات را می‌مکد بخاطر وجود قند در آنها می‌تواند باعث پوسیدگی دندان کودک شود.

• در طول روز به کودک خود شیشه پر از نوشیدنی شیرین را بجای پستانک ندهید تا مدت زمان بیشتری دندانها با مواد شیرین در تماس باشند.
• اگر کودک شما از پستانک استفاده می‌کند، پستانک را به چیز شیرین مثل شکر و عسل آغشته نکنید.
• در حوالی یکسالگی شما باید به کودک خود آموزش دهید تا بجای شیشه از یک لیوان ، شیر یا سایر مایعات را بنوشد.

تمیز کردن دندان

پلاک میکروبی که لایه‌ای چسبنده متشکل از مواد غذایی و میکروب است، می‌تواند سبب پوسیدگی‌های دندانی و بیماریهای لثه شود. بنابراین برای پیشگیری از این مشکلات کنترل پلاک میکروبی الزامی است. پذیرفته شده‌ترین روش کنترل پلاک ، برداشت مکانیکی با کاربرد منظم و صحیح مسواک و نخ دندان است. پاک کردن دندانهای کودکان کم سن و سال وظیفه والدین آنها است. با وجود اینکه کودک را به مسواک زدن تشویق می‌کنید حتما تا حدود ۷-۶ سالگی باید به وی کمک کرده، دندانهای او را به آرامی و با حوصله مسواک کنید.

مسواک

با رویش اولین دندان شیری، دندان و بافتهای اطراف را با گاز مرطوب یا مسواک نرم کوچک تمیز کنید. پس از دو سالگی از خمیر دندان فلوراید دار به میزان بسیار اندک استفاده نمایید. مسواک زدن باید حداقل روزی دو بار ( صبح و شب بویژه قبل از خواب ) انجام گیرد. مدت زمان لازم برای هر وعده مسواک زدن بطور متوسط ۴-۳ دقیقه می‌باشد. نوع مسواک پیشنهادی برای هر بیمار بستگی به تشخیص دندانپزشک دارد، بهترین نوع برای کودکان مسواکهای با دسته ضخیم و سر کوچک و موهای مصنوعی با انتهای گرد از نوع نرم است. روش مناسب مسواک زدن نیز بستگی به نظر دندانپزشک دارد که با توجه به سن و وضعیت دندانی کودک پیشنهاد می‌گردد.

نخ دندان

سطوح بین دندانی، دور از دسترس موهای مسواک هستند. برای تمیز کردن این سطوح باید از نخ دندان ، پس از سه سالگی استفاده شود . بهتر است در انتخاب نوع نخ دندان، برای سادگی کاربرد از نوع بدون موم فلورایددار استفاده شود.

روش کاربرد صحیح نخ دندان

1. حدود ۳۵ سانتیمتر نخ دندان را جدا کرده ، دو انتهای آنرا دور انگشت وسط بپیچید و با انگشت اشاره و شست حدود ۵ سانتیمتر آنرا نگهدارید.
2. نخ را به آرامی مانند اره کردن چوب ،‌ از بین دو دندان عبور دهید و بدون آسیب به بافت آنرا تا لبه لثه، پایین ببرید.
3. با استفاده از قسمتهای تمیز نخ ، مراحل بالا را در مورد همه سطوح دندانی و حتی سطح پشتی آخرین دندان تکرار کنید.

رژیم غذایی مناسب برای دندانهای کودکان

یکی از روشهای پیشگیری از پوسیدگی ، کنترل رژیم غذایی کودک است. بنابراین ضمن رعایت غذای اصلی کودک، اگر میان وعده‌ها و مصرف تنقلات بطور مناسب انتخاب شوند، علاوه بر تأمین منبع تغذیه و انرژی مورد نیاز کودکان، می‌توانند در پیشگیری از پوسیدگی نقش مهمی داشته باشند. شکل گیری عادات غذایی سودمند یا زیانبار در کودکان از سوی والدین صورت می‌گیرد. بهتر است از خوردن مواد غذایی که حاوی شکر ، نشاسته و مقدار زیادی چربی هستند، پرهیز شود. در این صورت علاوه بر سلامت عمومی کودک، سلامت دندانی او نیز تضمین خواهد شد. چاشت نیم روزی سودمند شیر ،‌ نان و پنیر ،‌تخم مرغ پخته ، ماست ، میوه ها و سبزیهای خام مانند هویج ، ذرت ، آجیل شور در مقابل چاشت نیم روزی پوسیدگی زا آب‌نبات ، کیک ، شیرینی ، کلوچه ، غلات شیرین شده ، کشمش ، برگه میوه های خشک ، شیرعسل ، آدامسهای شکردار ،‌بیسکوییت شیرین هستند.

توصیه‌های مهم

• از خوردن غذاهای چسبنده پرهیز کنید. این مواد از نظر مدتی که در دهان باقی می‌مانند متفاوت هستند. برای مثال ، چسبندگی تافی بر روی دندانها بیشتر از شکلات و کارامل است. خوردن شیرینیها را در وعده‌های غذایی منحصر کنید. در این هنگام بزاق بیشتری در دهان ترشح می‌شود که می‌تواند باقیمانده مواد غذایی را از روی دندانها پاک کند.

• تعداد دفعات مصرف مواد قندی را در طول روز کاهش دهید. از وجود مواد قندی در فرآورده‌های غذایی آگاه باشید، بنابراین در هنگام خرید به برچسب مواد تشکیل دهنده آن توجه نمایید ( مانند : سس‌ها ، نوشابه ، ... )

• از خوردن تنقلات و شیرینی قبل از خواب پرهیز کنید، زیرا در آن هنگام جریان بزاق کندتر بوده، قدرت پاک کنندگی آن کمتر است.

• میان وعده‌ها را به گونه‌ای انتخاب کنید که موجب پوسیدگی دندانها نشوند و با خوردن موادی مانند سبزیهای خام ، پنیر و سایر لبنیات به سلامت دندانها کمک کنید.

نخستین معاینه پزشکی کودکان

اولین دیدار باید حداکثر بین ۶ تا ۱۲ ماهگی صورت گیرد. در این زمان دندانپزشک ، روشهای بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از پوسیدگیهای دندانی ، عادات زیانبار دهانی و نیز کاربرد فلوراید را به شما آموزش خواهد داد. فاصله دیدارها بستگی به نوع تغذیه ، مراقبتهای دندانی و فلوراید آب آشامیدنی دارد و بطور معمول هر ۶ ماه یکبار توصیه می‌شود. بدین وسیله با کاربرد روشهای پیشگیری ،‌ از صرف هزینه و وقت برای درمانهای پیچیده آینده جلوگیری خواهد شد. دندانپزشک به آرامی دندانها و لثه کودک را معاینه کرده ، پوسیدگیها یا سایر مشکلات را ارزیابی می‌نماید. در صورت لزوم جهت بررسی فکین ،‌ دندانهای در حال تکامل و پوسیدگهای غیر قابل رویت رادیوگرافی تجویز خواهد شد. همچنین در این جلسه روشهای بهداشتی و نیز رژیم غذایی صحیح ارزیابی و یادآوری خواهد گردید. دندانهای شیری سالم به جویدن صحیح غذا ،‌ تکلم درست و زیبایی کودک کمک بسزایی می‌کند، در غیر اینصورت سلامت عمومی وی به مخاطره خواهد افتاد. در صورت زود از دست دادن دندان شیری ،‌فضای مزبور باید توسط فضا نگهدارنده حفظ شود و گرنه حرکت دندانهای مجاور سبب کاهش فضای رویش دندان دائمی جانشین گردیده و درمانهای ارتودنسی طولانی مدت و پر هزینه آینده را در بر خواهد داشت. هشت دندان پیشین شیری تـــــــــــــا حدود ۶ سالگی و ۱۲ دندان شیری دیگر تا ۱۲ سالگی باید برای کودک کار کند

چیزهایی را که باید در مورد دندانپزشک به کودک گفت

• به او بگویید دکتر دوست شماست، به سلامت شما کمک می‌کند و دندانهای شما را تمیز می‌کند. از این دیدار با خاطره خوب و مفید یاد کنید.

• جهت ترغیب کودک برای دیدار دندانپزشکی به او رشوه ندهید.
• دیدار دندانپزشکی را وسیله‌ای برای تنبیه معرفی نکنید.
• اضطراب خود را به کودک منتقل نکنید.

• به دیگران اجازه ندهید موارد ترس از دندانپزشکی را برای او بازگو کنند.
• کلمات منفی و ترسناک مانند درد ، آمپول ، کشیدن ، چرخ کردن را برای کودک به کار نبرید.
• از آنجا که دندانپزشک و دستیار برای هر مورد اصطلاح خاصی را به کار خواهند برد، جزئیات روند کار را برای کودک توصیح ندهید.

• از طرف دندانپزشک قولی به کودک ندهید.
• در صورت صلاحدید دندانپزشک ، کودک را به تنهایی به اتاق بفرستید.
• همواره الگوی صحیحی از نظر رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک، برای کودک خود باشید.

مقدمه

بیرون پریدن دندان از جا در اثر ضربه یا تصادف، یکی از علل مختلفی است که سبب مراجعه بیماران به بخش فوریتهای دندانپزشکی می‌شود. قسمت عمده این بیماران را جوانان ورزشکار و کودکان 5/1 تا 5/2 ساله تشکیل می‌دهند، چرا که در همین حدود سنی است که بچه‌ها؛ تازه راه رفتن را یاد می‌گیرند. درمان چنین دندانی عبارت است از کاشتن یا پیوند زدن مجدد آن در محل خود، منتها این عمل همیشه با موفقیت همراه نیست. علت هم این است که بافت‌های نگهدارنده دندان، بافتهای زنده‌ای هستند، و در اثر ضربه‌ای که باعث بیرون پریدن دندان می‌شود، آسیب می‌بینند. هنگامی که دندانی از محل خود کنده شود در واقع وتر پیرادندانی آن پاره شده است و لذا تلاش برای کاشتن موفقیت‌آمیز مجدد دندان متوجه زنده نگهداشتن این بافت است.

کمکهای اولیه لازم برای دندانهای ضربه دیده کودکان

اگر در سنین هفت تا یازده سالگی در اثر تصادف، افتادن از پله یا دوچرخه، هنگام بازی یا دعوا و کشمکش یا به هر دلیل دیگر دندان دائمی کودک شما از محل خود کنده شود و از دهان خارج گردد:

• آرامش خود را حفظ کنید و به هیچ وجه دندان را دور نیندازید.
• از هر گونه دستکاری سطح دندان خودداری کنید.

• دندان را از قسمت تاج آن بگیرید. زیر شیر دستشویی بشویید و آن را سرجایش در دهان کودک قرار دهید و سریع به دندانپزشک مراجعه کنید.

• در صورتی که به هر دلیل امکان قرار دادن دندان در جای خودش وجود ندارد باید سریعاً آن را داخل یک لیوان شیر یا سرم فیزیولوژی قرار دهید و به دندانپزشک مراجعه کنید. در صورتی که شیر یا سرم در دسترس نیست آن را داخل یک لیوان آب بگذارید.

• به هیچ وجه نباید دندان را داخل دستمال کاغذی یا پارچه قرار دهید، چرا که دستمال سبب از دست رفتن آب یاخته‌های وتر پیرادندانی و در نتیجه مرگ آنها می‌شود، درصورتی که محیط دندان باید مرطوب باشد. در صورت استفاده از دستمال حتماً باید آن را خیس کنید.

• باید توجه داشته باشید که مهمترین عامل موفقیت در جوش خوردن دوباره دندان داخل استخوان فک، آن است که هرچه سریعتر در جای خودش قرار گیرد. با گذشت هر دقیقه، میزان موفقیت کاهش می‌یابد. بنابراین باید هر چه زودتر به دندانپزشک مراجعه کنید.

• ممکن است در مواردی دندان کودک شما از دهانش خارج نشده باشد ولی قسمتی از تاج آن شکسته باشد. در این موارد بهتر است قسمت شکسته تاج دندان را دور نیندازید و آن را همراه کودک نزد دندانپزشک ببرید. دندانپزشک ممکن است هنگام ترمیم تاج دندان از « تکه شکسته » هم استفاده کند.

کاشت مجدد دندان در آمده

چنانچه بتوانید حداکثر تا نیم ساعت پس از بیرون پریدن دندان، خود رابه دندانپزشک برسانید، امکان موفقیت در کاشت مجدد دندان بسیار زیاد خواهد بود. پس از رسیدن به دندانپزشک یا بخش فوریتها، اعمالی که باید دندانپزشک انجام دهد:

بافت اطراف محل حفره دندان را بی‌حس کند و سپس به آرامی لخته خون تشکیل شده در محل حفره را با یک محلول سترون، مانند محلول بی‌حسی یا محلول سرم فیزیولوژیک، شستشو دهد و سپس دندان را که آن هم قبلا توسط یک محلول سترون کاملا شسته شده است، در درون حفره قرار دهد و سپس با استفاده از دو رشته سیم دندان را در محل خود ثابت کند. برای این کار، دندان را به دندانهای اطراف خود می‌بندند و حداقل یک دندان در هر طرف دندان صدمه دیده باید همانند پایه برای بستن دندان بکار رود. تا به اینجا کار تمام است، ولی می‌توان برای زیبایی ظاهر کار، با یک روکش از جنس آکریل فوری، روی سیمها را پوشاند.

به این ترتیب، پس از یک ماه، دندان ثبات و استحکام خود را با حفظ حیات بافتهای نگهدارنده آن، باز خواهد یافت. اما اگر شما در رسیدگی به دندان حادثه دیده خود کوتاهی کنید، مثلا دندان بیرون پریده را در محیط خشک مانند دستمال قرار دهید یا در مراجعه به دندانپزشک بیش از نیم ساعت تاخیر کنید، امکان زنده ماندن وتر پیرادندانی، خیلی کم خواهد شد. در این حالت، علی‌رغم درمانهای یاد شده ممکن است بر اثر مرگ وتر پیرادندانی، تحلیل سطح ریشه دندان و جایگزین شدن آن توسط استخوان آغاز شود و اولین نشانه‌های این تحلیل را می‌توان در حدود 6 ماه پس از کاشتن دندان در پرتونگاری مشاهده کرد. این تحلیل به تدریج ادامه می‌یابد و باعث سستی و به اصطلاح لق شدن دندان می‌شود. در طی 3 تا 5 سال دندان چنان سست می‌شود که دیگر نمی‌توان آن را در محل خود نگه داشت و باید کشیده شود.

آیا دندان مجدد کاشته شده نیاز به عصب کشی دارد؟

اگر دندان در فاصله کمتر از نیم ساعت در محیط مرطوب به دندانپزشک رسانده شود و به خصوص اگر دندان از آن کودکی باشد، نباید آن را عصب کشی کرد. بهتر است یک ماه به دندان فرصت داد تا ببینیم بافت عصبی – عروقی داخل دندان زنده می‌ماند یا نه؟ چنانچه پس از گذشت یک ماه، دندان علایم مرگ بافت عصبی – عروقی را نشان داد، آن‌گاه عصب‌کشی مورد دارد. ولی اگر دندان پس از گذشت مدت زیادی و آن هم در محیط خشک به دندانپزشک رسانده شود، به احتمال قریب به یقین دیگر بافت عروقی – عصبی دندان مرده است. و می‌توان دندان را پیش از کاشتن مجدد، عصب‌کشی کرد.

نکته‌ای که هرگز نباید فراموش کرد این است که در تمام موارد کاشتن مجدد دندان در حفره خود، تزریق واکسن کزاز ضروری است.