مشاهده مطالب

mosavet ( تعداد مطالب : 3 ) ( تعداد نظرات : 0 )

توجه......توجه......حتما بخونین.......نظرهم یادتون نره
نظرات این مطلب : 0

با سلام خدمت شما عزیزان
و با عرض خسته نباشید
بنده چند تا پیشنهاد داشتم امیدوارم که دوستان تبیانی این نظرات و بخوننو تایید کنن و کارکنان موسسه تبیان هم در صورت سازنده بودن نظرات رو اجرا کنن.
1.پیشنهاد اولم ویژه عزیزانیه که تازه به سن تکلیف میرسن...اگه تو تبیان، یه بخش ویژه(مثل مخصوص متاهلین) ویژه عزیزانی که تازه به سن تکلیف میرسن راه بندازین مطمئن باشین با بازخورد قابل توجهی مواجه خواهید شد...راستش یکی از مشکلاتی که خود من داشتم وقتی بود که به دوران بلوغ رسیدم چون تازه وقتم بود که باید درست و غلط رو میفهمیدمو اونی میشدم که خدا میخواد و اشنایی چندانی با دوران بلوغ و ... نداشتم با مشکلات زیادی مواجه شدم....میدونم دوستان زیادی هم مثل من هستن...امیدوارم به زودی چنین بخشی رو راه بندازین....
2.پیشنهاد دومم اینه که شما می تونین با ساخت بازی انلاین با پیامی خاص بیشتر جلب توجه کنید...مثل پاز حجاب و یا ....
مطمئن باشین این کار هم تاثیر زیادی خواهد داشت...
3.آشنایی جوانان و نوجوانان با شهدا خیلی کمه....مخصوصا شهدای هسته ای....خوهشا با راه اندازی بخشی وِزه دفاع مقدس و معرفی شهیدان در این عرصه هم فعالیت بکنین....شاید اینطوری حقی که شهدا بر گردن ما دارن یکمیش رو جبران کنیم...
4.توی سایت های خارجی با اینکه مخالف هم باشن بازهم همدیگرو معرفی میکنن تا بیشتر مورد توجه باشن....نمی دونم چرا ما اینطوری نیستیم؟؟؟
اگه هر دو روز یک بار یا هر هفته یک بار سایت های به خصوصی معرف کنین که بیشتر در عرصه ی جنگ نرم بخش اینترنتی موفق باشیم....با معرفی سایت های خوب و جوان پسند مطمئن باشید قسمتی از مشکلات جوانان همچون بازدید از سایت های ضد ایرانی و یا مبتذل و ... کمتر خواهد شد.......
5.اگه این امکان رو بذارین که ما از مطالبی که دوست داریم یک پی دی اف داشته باشیم بهتر میشه....چون من خیلی دوست دارم از مطالب خوبتون یه رونوشت داشته باشم...مطمئنم خیلیها هم مثل منن.....
6.با راه اندازی سیستم پیام کوتاه تبیان میتونید تعامل با خوانندگانتون رو بیشتر بکنید....وقتهایی هست که افراد به اینترنت دسترسی ندارن ولی حرفایی برای گفتن به تبیان دارن....
7.تو سایت عاشورا دات آی ار یه بخش جالب هست با عنوان حرف دل که توش بازدید کنندگان درد دلشونو مینوشتن....اگه شما هم چنین بخشی راخ بندازین مطمئن باشین یه کار بزرگ کردین....چون بیشتر روان شناسان میگن با گفتن دردا مقداری از اون دردوغم کاسته میشه....حالا چه بهتر که اون دردو دل تو تبیان باشه....
8.وهابیت از هر طرف داره تیشه به ریشه اسلام میزنه و باعث اختلافات کثیری بین مسلمانان شیعه و سنی میشه....ولی رسانه های ما اون طور که باید، این فرقه ضاله رو تبیین نکردن....خواهشمندم بیشتر روی این فرقف ضاله کار کنین.....
امیدوارم نظراتم سازنده باشن....
انشاا... به زودی یک فایل پی دی اف براتون ارسال میکنم که برای شما تهیه کردم و پره از نظر برای سایت.....
امیدوارم موفق و مؤید باشین
یا حــــــــــــــــــــــــــــــــــق

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2638روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

پنج شنبه 23/6/1391 - 14:26

[ نظر به این مطلب ]

mosavet ( تعداد مطالب : 3 ) ( تعداد نظرات : 0 )

کاش بخونین...
نظرات این مطلب : 0

با سلام خدمت شما عزیزان
و با عرض خسته نباشید
بنده چند تا پیشنهاد داشتم امیدوارم که دوستان تبیانی این نظرات و بخوننو تایید کنن و کارکنان موسسه تبیان هم در صورت سازنده بودن نظرات رو اجرا کنن.
1.پیشنهاد اولم ویژه عزیزانیه که تازه به سن تکلیف میرسن...اگه تو تبیان، یه بخش ویژه(مثل مخصوص متاهلین) ویژه عزیزانی که تازه به سن تکلیف میرسن راه بندازین مطمئن باشین با بازخورد قابل توجهی مواجه خواهید شد...راستش یکی از مشکلاتی که خود من داشتم وقتی بود که به دوران بلوغ رسیدم چون تازه وقتم بود که باید درست و غلط رو میفهمیدمو اونی میشدم که خدا میخواد و اشنایی چندانی با دوران بلوغ و ... نداشتم با مشکلات زیادی مواجه شدم....میدونم دوستان زیادی هم مثل من هستن...امیدوارم به زودی چنین بخشی رو راه بندازین....
2.پیشنهاد دومم اینه که شما می تونین با ساخت بازی انلاین با پیامی خاص بیشتر جلب توجه کنید...مثل پاز حجاب و یا ....
مطمئن باشین این کار هم تاثیر زیادی خواهد داشت...
3.آشنایی جوانان و نوجوانان با شهدا خیلی کمه....مخصوصا شهدای هسته ای....خوهشا با راه اندازی بخشی وِزه دفاع مقدس و معرفی شهیدان در این عرصه هم فعالیت بکنین....شاید اینطوری حقی که شهدا بر گردن ما دارن یکمیش رو جبران کنیم...
4.توی سایت های خارجی با اینکه مخالف هم باشن بازهم همدیگرو معرفی میکنن تا بیشتر مورد توجه باشن....نمی دونم چرا ما اینطوری نیستیم؟؟؟
اگه هر دو روز یک بار یا هر هفته یک بار سایت های به خصوصی معرف کنین که بیشتر در عرصه ی جنگ نرم بخش اینترنتی موفق باشیم....با معرفی سایت های خوب و جوان پسند مطمئن باشید قسمتی از مشکلات جوانان همچون بازدید از سایت های ضد ایرانی و یا مبتذل و ... کمتر خواهد شد.......
5.اگه این امکان رو بذارین که ما از مطالبی که دوست داریم یک پی دی اف داشته باشیم بهتر میشه....چون من خیلی دوست دارم از مطالب خوبتون یه رونوشت داشته باشم...مطمئنم خیلیها هم مثل منن.....
6.با راه اندازی سیستم پیام کوتاه تبیان میتونید تعامل با خوانندگانتون رو بیشتر بکنید....وقتهایی هست که افراد به اینترنت دسترسی ندارن ولی حرفایی برای گفتن به تبیان دارن....
7.تو سایت عاشورا دات آی ار یه بخش جالب هست با عنوان حرف دل که توش بازدید کنندگان درد دلشونو مینوشتن....اگه شما هم چنین بخشی راخ بندازین مطمئن باشین یه کار بزرگ کردین....چون بیشتر روان شناسان میگن با گفتن دردا مقداری از اون دردوغم کاسته میشه....حالا چه بهتر که اون دردو دل تو تبیان باشه....
8.وهابیت از هر طرف داره تیشه به ریشه اسلام میزنه و باعث اختلافات کثیری بین مسلمانان شیعه و سنی میشه....ولی رسانه های ما اون طور که باید، این فرقه ضاله رو تبیین نکردن....خواهشمندم بیشتر روی این فرقف ضاله کار کنین.....
امیدوارم نظراتم سازنده باشن....
انشاا... به زودی یک فایل پی دی اف براتون ارسال میکنم که برای شما تهیه کردم و پره از نظر برای سایت.....
امیدوارم موفق و مؤید باشین
یا حــــــــــــــــــــــــــــــــــق

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2638روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

دوشنبه 13/6/1391 - 15:59

[ نظر به این مطلب ]

ghalbam ( تعداد مطالب : 4 ) ( تعداد نظرات : 5 )

بانک صنعت و معدن همه را سرکار گذاشت! بانک صنعت و معدن در روزهای پایانی سال گذشته آگهی استخدام منتش
نظرات این مطلب : 0

salam

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2674روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

يکشنبه 29/5/1391 - 17:1

[ نظر به این مطلب ]

گردباد ( تعداد مطالب : 7199 ) ( تعداد نظرات : 823 )

نازنین!
نظرات این مطلب : 0

ورشکست شدن کدامین سرمایه دار، به اندازه بی سرمایه شدن تو

دردناک است؟ در شیرینی ات چه ریخته ای که کامها تلخ می شوند؟

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2230روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

جمعه 27/5/1391 - 19:12

[ نظر به این مطلب ]

گردباد ( تعداد مطالب : 7199 ) ( تعداد نظرات : 823 )

گذر زمان
نظرات این مطلب : 0

آنقدر مشغول بودم که ندونستم کشتی زمان منتظر نمی مونه.متوقف کردنش امکان ناپذیره

حالا هم فقط از سر دلتنگی به خودم سر زدم!

اما بد نیست گاهی دنبال خودمون بگردیم...شاید گم شده باشیم. پس بسم الله

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2230روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

پنج شنبه 26/5/1391 - 15:46

[ نظر به این مطلب ]

گردباد ( تعداد مطالب : 7199 ) ( تعداد نظرات : 823 )

شبه
نظرات این مطلب : 0

اشراف به محیط مقاومت و صبوری میاره...

باقیماندن بیشتر میاره...

دیرتر خسته شدن میاره...

و چه زیبا گفتن...هرکس بدونه در چه زمانی زندگی میکنه دچار شبهات نمیشه...

چه خون و جان و مال ها که از فقدان این اشراف هدر نرفته...

خدایا اشراف به زمان نصیبمان کن...!

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2230روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

چهارشنبه 25/5/1391 - 20:43

[ نظر به این مطلب ]

esmael1350 ( تعداد مطالب : 11098 ) ( تعداد نظرات : 596 )

از سرا تا پاساژ
نظرات این مطلب : 0

از سرا تا پاساژحسین سلطان زاده


1- سرا 1.1.تعاریف و انواع کاروانسرا واژه ای مرکب از کاروان و سرا به معنی محل اقامت کاروان و کاروانیان بوده است . این واژه به صورت همزمان برای کاروانسراهای بیابانی و کاروانسراهای شهری مورد استفاده قرار می گرفت . در دوره اخیر به کاروانسراهای شهری غالبا سرا گفته می شود و اکنون نیز بسیاری از کاروانسراهای درون بازارها را سرا می نامند . سراهای شهری به افراد تعلق داشتند و به طور معمول برای اهداف اقتصادی ساخته می شدند . در قرون نخستین هجری تا حدود قرنهای پنجم و ششم هجری از واژه رباط برای نامیدن برخی از کاروانسراها به ویژه کاروانسراهای بیابانی استفاده می شد . نام بعضی از این رباط ها تا دوران اخیر باقی مانده است . از واژه رباط در ابتدا برای نامیدن برخی از قلعه ها و مراکز نظامی به ویژه مراکز واقع در نواحی سرحدی جهان اسلام استفاده می شد . برخی از این مراکز پس از مدتی که کارکرد نظامی آنها به دلایل گوناگونی از جمله تثبیت جنبه های امنیتی منطقه ، گسترش مرزهای سرزمین های اسلامی و سایر علت ها از میان می رفت و به کاروانسرا تبدیل می شد . در قرن چهارم و پنجم هجری از واژه تیم نیز برای نامیدن کاروانسرا استفاده می شد . در سفرنامه ناصر خسرو این واژه برای اشاره برای اشاره به کاروانسرا به کار رفته است . این واژه در دوران معاصر به صورت تیمچه به کار می رود و منظور از آن نوعی کاروانسرای سر پوشیده است که غالبا برای ارائه کالاهای ارزشمند و دفاتر اداری تجار در نظر گرفته می شده است . در مواردی از واژه خان و جمع آن ، خانات نیز برای اشاره به کاروانسرا استفاده می شد . نام کاروانسراها بر اساس عوامل متعددی تعیین یا انتخاب می شده است ، مانند نام بنیانگذار یا مالک مانند کاروانسرای حاج رضا : نام کالایی که در یک کاروانسرا عرضه می شد ، مانند کاروانسرای کشمش ، اسم شهری که بازرگانان آن شهر در آن کاروانسرا فعالیت داشتند مانند کاروانسرای یزدی ها یا تبریزی ها : جدید یا قدیمی بودن کاروانسرا کهنه شکل معماری خاص یک هویت سازی کودکان در فاصله مدرسه و خانه را به عهده دارند . از سوی دیگر پاساژهای علاوه بر اینکه مکانهایی هستند که آدمها می توانند همه نیازهای خود را با یک توقف در آن جا بر آورده کنند ، می توان مد را هم دنبال کرد . با دیگران هم معاشرت کرد ، هم تفریح کرد و هم خرید . نورپردازی عجیب و خیره کننده پاساژها و زرق و برق این فضا به ما یاد آوری می کند که پا به دنیای آینده گذاشته ایم . امروز به قول جی فارل کشورها برای تغییر عادت خرید مردمان خود ، باید ساختار پاساژها را عوض کنند . جنبه دیگر پاساژهای امروزه این است که تنها مرکز خرید است بلکه مرکز ارتباطات هم است یک رابطه بین مرکز و پیرامون است . مثلا پاساژ حافظی زمانی مدرن ترین پاساژ بود . . ولی الان جزو قدیمی هاست و کسی که بخواهد به فضایی مدرن برای گذران اوقات و تفریح و سرگرمی برود ، به آن جا نمی رود . امروزه این پاساژ اصلا مکان مناسبی برای گردش نبوده و تنها برای آن درست شده است که افراد مسافت کمتری را طی کرده و نهایتا چند دقیقه زودتربه مقصد برسند . بر عکس پاساژهای جدید که همانند شهری است با پیچ و خم ها ، خیابان های باریک و گسترده اش و افراد گوناگونی که با هدفهای مختلفی در آن قدم می زنند و همانند شهر در آن می توان پنهان شد و مهم تر اینکه می شود به هدف خیابانگردی آمد بدون آنکه خریدی انجام گیرد یا حتی به کالاهای ویترین نگاه انداخته شود و راهروهای پاساژ همانند خیابان ها خود هدف پرسه زنی است انقدر پیچ و خم ، کالا و آدم های متنوع دارد که روز را در آن بتوان به شب آورد . حتی اکثر افرادی که امروزه در پاساژ حافظی دیده می شوند افرادی هستند که همه با سرهای پایین و با قدم های تند بدون اینکه نگاهی به ویترین مغازه ها بیندازند به پیش می روند و کمتر کسی در آن وقف طولانی ای دارد و بیش تر در حال گذار هستند و در پاساژ حضور محکمی ندارند . اگر چه تفاوت و شکاف بین پرسه زنان و خریداران به لحاظ سبک زندگی و مصرف بسیار زیاد است و به نظر چنین شکافی در پاساژهای امروزی نامرئی است ولی می توان به آسانی تشخیص داد از آنجا که قیمت ها در این پاساژ نسبت به پاساژهای لوکس و جدید پایین است و می توان گفت که خریداران مراجعه کننده به پاساژ طیف خاصی از جامعه هستند و به وضوح مشخص است که عمده افرادی که به آنجا مراجعه می کنند ، یا به علت نوع خدماتی که طبقه اول پاساژ ارائه می شود مانند خیاطی ، تولیدی پوشاک ، تعمیرات طلا ، تعمیرات ساعت است یا پاتوق پیرمردهایی است که پاره ای از وقت خود را با گپ زدن با کسبه ها صرف می کنند . در حالی که کسبه قدیم بازار می گفتند استفاده کنندگان این پاساژ در سالهای اولیه اش به دلیل وجود مغازه های بزازی ، طلا فروشی ، و حجره های فرش فروشی عمدتا خانم ها بودند ، اما امروزه بیشتر مردها به این پاساژ رفت و امد می کنند . پاساژ حافظ همچون بسیاری از پاساژهای اولیه امروزه رونق چندانی ندارد ، اما باید توجه داشت که پاساژ حافظی با مساحت نه چندان آن حاوی نکته های ظریف معماری فراوانی است . نکاتی نظیر توجه به اقلیم ، توجه به بستر قرار گیری آن ، همخوانی با بافت و بدنه شهری ، استفاده از عناصر معماری ویژه مازندران که همه و همه اینها موجب حفظ هویت معماری آن می شوند . چیزی که ما بسیاری از معماران ، امروزه تحت عناوینی مانند معماری مدرن یا معماری جهانی به آن بی توجهیم . اگر چه ممکن است تمام این فضاها عملکردشان را خیلی خوب انجام دهند و مکان هایی کاملا موثر و کارا باشند اما کاملا واضح است که هیچ گونه احساس تعلق عمیقی نسبت به این فضاها احساس نمی کنیم و بزرگ ترین مشکل معماری پاساژهای جدید ساری ایجاد ارتباط بین مردم و دنیای فیزیکی - ساختمان ها ، خیابان ها و غیره - است و اساسا چیزی که اکنون از دست داده ایم رابطه ای است که شاید بتوانیم آن را تعلق داشتن یا مالکیت به صورت یک احساس عاطفی حقیقی تعبیر کنیم . کاروانسرا مانند کاروانسرای دالان دراز و مصالح مورد استفاده در یک کاروانسرا مانند کاروانسرا سنگی . 1. 2 . موقعیت شهری به طور معمول عموم کاروانسراهای شهری به سبب کارکرد تجاری و عمومی در امتداد راسته اصلی و راسته های فرعی بازار دائمی و در مواردی در نزدیکی دروازه شهر قرار داشتند . شمار کاروانسراهای هر شهر به صورتی مستقیم به فعالیت های اقتصادی و تجاری آن شهر بستگی داشت . در شهرهای تولیدی - بازرگانی بزرگ مانند اصفهان و تبریز ، تعداد زیادی کاروانسرا در امتداد بازار شهر ساخته شده بود ، در حالی که شمار کاروانسراها در شهرهای کوچک اندک بود . موقعیت هر کاروانسرا در شهر با نوع فعالیت و جایگاه اقتصادی آن کاروانسرا و ارزش اقتصادی - اجتماعی زمین در نقاط مختلف شهر متناسب بود . به این ترتیب کاروانسراهایی که کالاهای گرانبها در آنها عرضه می شد . در مرکز شهر و در نزدیکی فضاهایی مانند مسجد جامع و میدان مهم شهر قرار داشتند ، در حالیکه کاروانسراهایی که کالاهای ارزان قیمت در آنها عرضه می شد ، در نزدیکی دروازه ها و مناطق حاشیه ای تهران قرار داشتند . در برخی از دوره ها به بعضی از کاروانسراهایی که کالاهای گرانبها مانند پارچه های ابریشمی و زیور آلات در آنها عرضه می شد قیصریه می گفتند . در هر شهر یک یا چند کاروانسرا برای استقرار کاروان تجاری که کالاهایی را از شهری به شهر دیگر حمل می کردند ، وجود داشت ، که افزون بر دارا بودن حجره هایی برای اقامت کاروانیان ، فضایی به عنوان اصطبل نیز برای استقرار چارپایان داشت . این نوع از کاروانسراها به طور معمول در نزدیکی دروازه های پر تردد و نزدیک به راسته های اصلی بازار قرار داشتند . در برخی از این گونه کاروانسراها ، از کالاها عوارض گمرکی نوعی مالیات های معمول در زمان نیز دریافت می شد . به همین سبب در قرون اخیر برخی از این نوع فضاها را کاروانسرای گمرک می نامیدند . در دوره ایلخانی و در زمان غازان خان که شهر تبریز پایتخت کشوربود ، در کنار هر یک از چهار دروازه مهم شهر یک کاروانسرا برای فرود و استقرار کاروان های تجاری که به شهر وارد می شدند در نظر گرفته بودند . این نوع از کاروانسراها به طور معمول دارای یک یا چند فضا به عنوان اصطبل بودند که از آنها برای نگهداری چارپایان استفاده می شد . کاروانسرای مادر شاه در خیابان چهار باغ که به هتل عباسی تبدیل شده است ، از این گونه کاروانسراهای شهری به شمار می آمد . 1 . 3 . ساختار فضایی از لحاظ ساختار فضایی می توان کاروانسراهای شهری را به دو گروه کاروانسراها یا سراها و تیمچه ها طبقه بندی کرد . سراها به طور معمول با نوعی ازماندهی متمرکز درونگرا شکل می گرفته اند که بر این اساس یک حیاط مرکزی در وسط و حجره ها در چهار طرف پیرامون آن قرار داده می شد . تیمچه ها دارای یک فضای مرکزی تهی بودند که سر پوشیده می شده است و علت آن غالبا این بود که برای عرضه برخی از کالاهای گران قیمت مانند فرش از آن استفاده می کردند و فضای مرکزی سرپوشیده آن را برای نگهداری و ارائه و نشان دادن فرش به مشتریان مورد استفاده قرار می دادند . بعضی از فضاهای تیمچه ها به ویژه طبقه فوقانی غالبا به دفاتر تجار یا کارگاههای برخی از صنایع دستی اختصاص می یافت . شکل کلی زمین سراها به صورت معمول نزدیک به مربع یا مستطیل بود ، در حالی که شکل کلی زمین تیمچه ها غالبا به صورت مستطیل بود ، زیرا در این صورت یک فضای مرکزی مستطیل شکل با یک ضلع کوتاه پدید می آمد که پوشاندن سقف آن نسبتا ساده بود و طاق های اصلی باربر را در همین جهت قرار می دادند . به این ترتیب شکل فضایی بسیاری از تیمچه ها به صورت خطی است . جهت استقرار سراها و تیمچه ها به طور معمول با جهت راسته بازار و شبکه ارتباطات و بافت شهر متناسب بود و جهت خاصی برای آن در نظر گرفته نمی شد . در طراحی و ساخت حجره های واقع در پیرامون حیاط نیز به جهت های جغرافیایی چندان توجه نمی شد و برای بیش ترین بهره برداری ممکن ، به صورت کمابیش یکسان از هر چهار جبهه پیرامون حیاط برای استقرار حجره ها بهره می بردند . تحول و دگرگونی تاریخی کاروانسراها در یک فرایند کارکردی - کالبدی جامع گرا موجب شکل گیری ترکیبی از سرا - تیمچه ها شد که این دو نوع فضا در ترکیب با هم طراحی و ساخته می شدند . 1. 4. طرح و ترکیب حجمی طرح معدودی از کاروانسراهای شهری مانند سراج حاج کریم و سرای مخلص در اصفهان چهار ایوانی بوده است ، در مواردی از طرح دو ایوانی نیز استفاده می شد ، اما بسیاری از کاروانسراهای شهری به سبب جنبه های کارکردی و اقتصادی فاقد ایوان های عمیق و شکوهمند بودند ، بلکه در مواردی مشاهده شده که از اهمیت دادن به حجم حجره های واقع روی محورهای اصلی برای القای طرح دو یا چهار ایوانی استفاده می شد . شمار طبقات سراها متناسب با موقعیت شهری ، نوع فعالیت های جاری در آنها و اهداف و برنامه ریزی مالک و کارفرما داشت . برخی از سراها یک طبقه ، شمار بسیاری از آنها به صورت دو طبقه و شمار اندکی به شکل سه طبقه طراحی و ساخت می شده است . در شماری از سراها به ویژه سراهایی که محل توزیع یا ارائه برخی از کالاها بودند ، یک طبقه به شکل زیر زمین که سطح کف آن مقداری پایین تر از کف حیاط بود ساخته می شد . در حیاط بیش تر سراها به ویژه سراهای بزرگ یک حوض و چند باغچه طراحی و ساخته می شد . روش معمول طراحی در سراهای بزرگ به این ترتیب بود که در وسط حیاط یک حوض و در چهار طرف آن چهار باغچه به صورتی متقارن قرار داده می شد . البته در برخی از سراهای کوچک از سطح حیاط برای نگهداری کالاها استفاده می کردند و باغچه ای در آن نمی ساختند . در مواردی خاص نیز طرح هایی ویژه مورد توجه قرار می گرفت . چگونگی احداث طبقه یا طبقات فوقانی بنا بر روی طبقه همکف نیز موجب شکل گرفتن طرح های متفاوت و متنوعی شده است . در بسیاری از سراها به طور معمول طبقه فوقانی را کمی کم عمق تر از طبقه همکف می ساختند تا در فضای جلوی آن مهتابی یا رواقی را شکل دهند که مسیر دسترسی به حجره های آن طبقه بود . 1 . 5 . انواع فضاها حجره را می توان مهم ترین فضای کاروانسراهای شهری یا سراها به شمار آورد که همواره در پیرامون حیاط و در چهار جبهه واقع در چهار سوی آن طراحی و ساخته می شد . در طراحی محل حجره ها غالبا به جهتهای اقلیمی و جغرافیایی چندان توجه و تاکید نمی شد ، زیرا در هر سرا متناسب با مساحت زمین بیشترین شمار حجره ها غالبا مورد نظر بود ، به همین سبب همواره حجره ها را در چهار طرف حیاط طراحی و احداث می کردند . حجره های طبقه همکف در بیشتر موارد محل عرضه کالاها و دفاتر تجار بود و از حجره های طبقه فوقانی برای دفاتر تجار یا کارگاههای صنایع دستی و کارهای ظریف استفاده می شد . بعضی هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی حجره ای در بعضی از کاروانسراها برای خود داشتند . در سراهای بزرگ و پر رونق غالبا فضاهایی برای انبار و ذخیره کردن کالاها در نظر گرفته می شد . 1 .6 . فضاهای ارتباطی فضاهای ارتباطی سراها را می توان به دو گونه : فضاهای ارتباطی بیرونی و فضاهای ارتباطی درونی طبقه بندی کرد . فضاهای ارتباطی بیرونی در کاروانسراهاس برونشهری همواره برای نظارت بر رفت و آمد افراد و کاروانیان ، تنها یک ورودی برای بنا در نظر گرفته می شد که به سبب فقدان یک بافت کالبدی در پیرامون کاروانسرا و محدودیت در مکان یابی ورودی و محل آن ، به طور معمول آنرا در امتداد یکی از محورهای اصلی بنا قرار می دادند ، در حالی که در سراهای درون شهری به سبب محدودیت هایی که در بیش تر موارد به علت وجود یک بافت فشرده پدید می آمد ممکن بود در مواردی مسیر و فضاهای ورودی در امتداد محورهای اصلی ساختمان قرار نگیرد ، اما به هر صورت سعی می کردند محل اتصال مسیر ورودی به فضای داخل سرا در محلی تعریف شده و کمابیش معین مانند گوشه ها یا در وسط حیاط قرار گیرد . در سراها بر خلاف کاروانسراهای برون شهری تا حد ممکن تلاش می کردند که شمار ورودی ها بیش از یکی باشد ، زیرا رفت و آمد افراد از درون سرا می توانست به رونق آن بیفزاید . به همین سبب در معدودی از سراهای بزرگ و مهم ، حتی چهار ورودی در امتداد محورهای تقارن بنا یا در چهار گوشه ساختمان قرار می دادند . سرای حاج کریم و سرای گلشن در اصفهان و سرای سعد السلطنه در قزوین از این نمونه ها به شمار می آیند . نکته قابل توجه در این مورد این است که در بعضی از این گونه نمونه ها ، فضاهای ورودی در امتداد محورهای اصلی بنا یعنی در بهترین نقطه حیاط قرار داده می شد و این موضوع حاکی از اهمیت سهولت دسترسی و رفت و آمد در سراهای شهری است . 7 چگونگی اتصال ورودی سرا به راسته بازار یا به صورت بی واسطه و با فاصله اندکی از آن بود یا در برخی از موارد از طریق یک راسته کوتاه یا بلند بود که آنرا غالبا دالان می نامیدند و در دو سوی آن تعدادی حجره و دکان می ساختند . فضاهای ارتباطی درونی ضمن آنکه تامین نور ،منظر و تهویه حجره ها از طریق حیاط به عنوان یک فضای باز مرکزی صورت می گرفت ، ارتباطات داخلی نیز از طریق آن انجام می شد . در بعضی از مواردی که یک سرا ی بزرگ در میان مسیر ارتباطی مهمی در امتداد راسته های بازار قرار می گرفت ، ممکن بود که حیاط سرا به شکلی محدود به عنوان معبر عمومی نیز مورد استفاده قرار می گیرد . در سراهای دو طبقه بطور معمول دسترسی به حجره های طبقه فوقانی از طریق رواق یا مهتابی واقع در جلوی حجره ها صورت می گرفت . این دسترسی در بعضی از سراها ممکن بود که دسترسی به حجره های فوقانی از دالان واقع در پشت حجره ها یا از دالان های واقع در بین حجره ها نیز صورت گیرد . محل قرار گیری پله ها برای دسترسی به طبقه یا طبقات فوقانی به طور معمول در گوشه ها یا در کنار کنج های سرا یا در دو سوی فضای واقع در امتداد محورهای اصلی بنا می باشد . دسترسی به حجره های زیرزمین در سراهایی که زیر زمین دارند ، غالبا از طریق ورودی پله دار منتهی به حیاط است . 2 . پاساژ پاساژ (passage) در زبان انگلیسی به معنی محل عبور وگذر و فضای دسترسی از یک ساختمان به ساختمان دیگر است . در انگلیسی به ویژه در فرانسه به بعضی از مسیرهای حرکتی که در دو سوی آنها شماری فضای تجاری قرار داشت نیز پاساژ گفته می شد . در ایران فضاهایی با تعریف اخیر از اوایل قرن حاضر به تدریج شکل گرفت و در اصطلاح عمومی پاساژ به مفهوم یک فضای تجاری پیرامون یک معبر محدود یا یا یک فضای باز یا فضای مرکزی سرپوشیده دانسته شده است . از اواخر دوره قاجار به تدریج خیابان به معنای معبری مستقیم که برای عبورکالسکه مناسب بود ف در تهران شکل گرفت و کم کم فضاهای تجاری و عمومی در دو سوی آن ساخته شد . اشاره شده است که نخستین پاساژ در خیابان لاله زارنو که گویا در دوره رضاشاه و در هنگامی که بوذر جمهر ، شهردار تهران بود ، در ادامه خیابان لاله زار ساخته شد این پاساژ توسط مظفر فیروز پسر بزرگ فرمانفرما ، ساخته شد و در آن شماری فروشگاه ، سینما ، تماشاخانه و رستوران ایجاد شد . 8 بعدها در همان خیابان و همچنین خیابان لاله زار سماری پاساژ طراحی و ساخته شد . طراحی و ساخت پاساژ در بسیاری از موارد در ایران در خیابان ها و کنار راه های پر تردد و پر رونق تجاری شکل می گرفت به گونه ای که دلایل شکل گیری آن کم و بیش مانند سراهای درون بازار بود . به عبارت دیگر بسیاری از پاساژ ها غالبا در کنار راههای پر رونق تجاری و اداری شکل می گرفته است . سازماندهی کالبدی بیش تر پاساژها با وجود تنوع در نمونه های مختلف دارای برخی وجوه مشترک و عمومی به این شرح است : یک دهانه ورودی در امتداد محور اصلی یا محور تقارن پاساژ که ارتباط آن را با محور اصلی خیابان و گذر کنار آن برقرار می نماید . با وجود یک فضای مرکزی ارتباطی که دسترسی به دکان ها ، محورهای فرعی ، پلکانها و مانند آنرا برقرار می کند سازماندهی دکانها و دفاتر پیرامون فضای مرکزی متناسب با شکل آن به صورت خطی یا متمرکز درون گرا . شکل فضای مرکزی و برخی خصوصیات کالبدی آن به صورت هایی متنوع بوده است . در برخی از پاساژها کمابیش همانند سراها یک فضای باز با حیاط در وسط پاساژ طراحی و ساخته می شد و دکان ها و دفاتر در پیرامون آن در چند طبقه ساخته می شد . در مواردی شکل این حیاط مربع یا مستطیل بود ، در حالیکه این فضا در بسیاری از کاروانسراها به شکل مستطیل کشیده و طویل بود . در مواردی به ویژه در نمونه هایی که حیاط پاساژ باریک و طویل بود ، آن را با سازه ای غلزی و شیشه ای مسقف می کردن تا ضمن استفاده از نور طبیعی ، از ورود باد و باران و غبار به داخل جلوگیری شود . بسیاری از پاساژها نیز سر پوشیده ساخته می شده اند . شمار طبقات پاساژها متنوع است و برخی از آنها دو طبقه و بعضی چهار تا پنج طبقه دارند . در شماری از پاساژها یک طبقه به صورت زیر زمین طراحی و ساخته شده که فضای مرکزی بسیاری از آنها تا زیر گسترش یافته است . نسل بعدی پاساژها به صورت مجتمع های تجاری اداری طراحی و ساخته شد ، به گونه8 ای که ترکیب حجمی دو یا سه طبقه پایین آنها شبیه به پاساژهای قدیمی است و سپس طبقات فوقانی روی آنها که برای دفاتر تجاری و اداری در تظر گرفته می شود به صورت ساختمان های تجاری - اداری ساخته شده است . به ایت ترتیب می توان پاساژها ، به ویژه نسل نخست آنها را از بسیاری جنبه ها همانند سراهای واقع در فضاهای قدیمی دانست که از لحاظ جنبه های کارکردی و کالبدی جایگزینی برای آنها به شمار می آمدند . موضوع فروشگاه های بزرگ زنجیره ای و مجتمع های تجاری - اداری - تفریحی را می توان کما بیش مقوله ای دیگر از فضاهای جدید معماری - شهرسازی به شمار آورد که ضمن وجود شباهت هایی بین آنها و سراهای قدیمی می توان در مجموع آنها را مقوله ای جدید به شمار آورد. یادداشت ها ماکسیم سیروو، کاروانسراهای ایران ، ترجمه عیسی بهنام (تهران سازمان ملی حفاظت آثار باستانی صفحه 62 ) محمد یوسف کیانی و ولفرام کلایس ، کاروانسراهای ایران ( تهران : سازمان میراث فرهنگی ایران ، 1373)ص 3 . محمد مهدی اصفهانی ، نصف جهان ، تصحیح منوچهر ستوده تهران : امیر کبیر 1368 ، ص 74 شاردن سفرنامه شاردن ، ترجمه اقبال یغمایی ، ج 2 ( تهران : طوس 1374 ) ص 467 ، 744 رشید الدین فضل الله همدانی ، تاریخ مبارک غازانی ، به کوشش کارل یان (انگلستان :هرتفورد ، ، 1940)ص 204 تا 206 . برای بررسی نمونه هایی از آنها نگاه نگاه کنید به سلطان زاده ، حسین ، تبریز ، خشتی استوار در معماری ایران ، تهران دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1376 : گنجنامه ( بناهای بازار ، دفتر نهم ) . تهران دانشگاه شهید بهشتی و روزنه 1385)ص 53 . حسین سلطان زاده فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران ، چ 2 ( تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1385 ) ص 53 . کامران افشار نادری ، (مراکز تجاری ) مجله معمار ش 44 ،1386 ص 15 .

1- سرا
1.1.تعاریف و انواع

کاروانسرا واژه ای مرکب از کاروان و سرا به معنی محل اقامت کاروان و کاروانیان بوده است . این واژه به صورت همزمان برای کاروانسراهای بیابانی و کاروانسراهای شهری مورد استفاده قرار می گرفت . در دوره اخیر به کاروانسراهای شهری غالبا سرا گفته می شود و اکنون نیز بسیاری از کاروانسراهای درون بازارها را سرا می نامند .

سراهای شهری به افراد تعلق داشتند و به طور معمول برای اهداف اقتصادی ساخته می شدند . در قرون نخستین هجری تا حدود قرنهای پنجم و ششم هجری از واژه رباط برای نامیدن برخی از کاروانسراها به ویژه کاروانسراهای بیابانی استفاده می شد . نام بعضی از این رباط ها تا دوران اخیر باقی مانده است . از واژه رباط در ابتدا برای نامیدن برخی از قلعه ها و مراکز نظامی به ویژه مراکز واقع در نواحی سرحدی جهان اسلام استفاده می شد . برخی از این مراکز پس از مدتی که کارکرد نظامی آنها به دلایل گوناگونی از جمله تثبیت جنبه های امنیتی منطقه ، گسترش مرزهای سرزمین های اسلامی و سایر علت ها از میان می رفت و به کاروانسرا تبدیل می شد . در قرن چهارم و پنجم هجری از واژه تیم نیز برای نامیدن کاروانسرا استفاده می شد . در سفرنامه ناصر خسرو این واژه برای اشاره برای اشاره به کاروانسرا به کار رفته است . این واژه در دوران معاصر به صورت تیمچه به کار می رود و منظور از آن نوعی کاروانسرای سر پوشیده است که غالبا برای ارائه کالاهای ارزشمند و دفاتر اداری تجار در نظر گرفته می شده است . در مواردی از واژه خان و جمع آن ، خانات نیز برای اشاره به کاروانسرا استفاده می شد .

نام کاروانسراها بر اساس عوامل متعددی تعیین یا انتخاب می شده است ، مانند نام بنیانگذار یا مالک مانند کاروانسرای حاج رضا : نام کالایی که در یک کاروانسرا عرضه می شد ، مانند کاروانسرای کشمش ، اسم شهری که بازرگانان آن شهر در آن کاروانسرا فعالیت داشتند مانند کاروانسرای یزدی ها یا تبریزی ها : جدید یا قدیمی بودن کاروانسرا کهنه شکل معماری خاص یک هویت سازی کودکان در فاصله مدرسه و خانه را به عهده دارند .

از سوی دیگر پاساژهای علاوه بر اینکه مکانهایی هستند که آدمها می توانند همه نیازهای خود را با یک توقف در آن جا بر آورده کنند ، می توان مد را هم دنبال کرد . با دیگران هم معاشرت کرد ، هم تفریح کرد و هم خرید . نورپردازی عجیب و خیره کننده پاساژها و زرق و برق این فضا به ما یاد آوری می کند که پا به دنیای آینده گذاشته ایم . امروز به قول جی فارل کشورها برای تغییر عادت خرید مردمان خود ، باید ساختار پاساژها را عوض کنند .

جنبه دیگر پاساژهای امروزه این است که تنها مرکز خرید است بلکه مرکز ارتباطات هم است یک رابطه بین مرکز و پیرامون است . مثلا پاساژ حافظی زمانی مدرن ترین پاساژ بود . . ولی الان جزو قدیمی هاست و کسی که بخواهد به فضایی مدرن برای گذران اوقات و تفریح و سرگرمی برود ، به آن جا نمی رود . امروزه این پاساژ اصلا مکان مناسبی برای گردش نبوده و تنها برای آن درست شده است که افراد مسافت کمتری را طی کرده و نهایتا چند دقیقه زودتربه مقصد برسند . بر عکس پاساژهای جدید که همانند شهری است با پیچ و خم ها ، خیابان های باریک و گسترده اش و افراد گوناگونی که با هدفهای مختلفی در آن قدم می زنند و همانند شهر در آن می توان پنهان شد و مهم تر اینکه می شود به هدف خیابانگردی آمد بدون آنکه خریدی انجام گیرد یا حتی به کالاهای ویترین نگاه انداخته شود و راهروهای پاساژ همانند خیابان ها خود هدف پرسه زنی است انقدر پیچ و خم ، کالا و آدم های متنوع دارد که روز را در آن بتوان به شب آورد .

حتی اکثر افرادی که امروزه در پاساژ حافظی دیده می شوند افرادی هستند که همه با سرهای پایین و با قدم های تند بدون اینکه نگاهی به ویترین مغازه ها بیندازند به پیش می روند و کمتر کسی در آن وقف طولانی ای دارد و بیش تر در حال گذار هستند و در پاساژ حضور محکمی ندارند . اگر چه تفاوت و شکاف بین پرسه زنان و خریداران به لحاظ سبک زندگی و مصرف بسیار زیاد است و به نظر چنین شکافی در پاساژهای امروزی نامرئی است ولی می توان به آسانی تشخیص داد از آنجا که قیمت ها در این پاساژ نسبت به پاساژهای لوکس و جدید پایین است و می توان گفت که خریداران مراجعه کننده به پاساژ طیف خاصی از جامعه هستند و به وضوح مشخص است که عمده افرادی که به آنجا مراجعه می کنند ، یا به علت نوع خدماتی که طبقه اول پاساژ ارائه می شود مانند خیاطی ، تولیدی پوشاک ، تعمیرات طلا ، تعمیرات ساعت است یا پاتوق پیرمردهایی است که پاره ای از وقت خود را با گپ زدن با کسبه ها صرف می کنند . در حالی که کسبه قدیم بازار می گفتند استفاده کنندگان این پاساژ در سالهای اولیه اش به دلیل وجود مغازه های بزازی ، طلا فروشی ، و حجره های فرش فروشی عمدتا خانم ها بودند ، اما امروزه بیشتر مردها به این پاساژ رفت و امد می کنند . پاساژ حافظ همچون بسیاری از پاساژهای اولیه امروزه رونق چندانی ندارد ، اما باید توجه داشت که پاساژ حافظی با مساحت نه چندان آن حاوی نکته های ظریف معماری فراوانی است . نکاتی نظیر توجه به اقلیم ، توجه به بستر قرار گیری آن ، همخوانی با بافت و بدنه شهری ، استفاده از عناصر معماری ویژه مازندران که همه و همه اینها موجب حفظ هویت معماری آن می شوند . چیزی که ما بسیاری از معماران ، امروزه تحت عناوینی مانند معماری مدرن یا معماری جهانی به آن بی توجهیم . اگر چه ممکن است تمام این فضاها عملکردشان را خیلی خوب انجام دهند و مکان هایی کاملا موثر و کارا باشند اما کاملا واضح است که هیچ گونه احساس تعلق عمیقی نسبت به این فضاها احساس نمی کنیم و بزرگ ترین مشکل معماری پاساژهای جدید ساری ایجاد ارتباط بین مردم و دنیای فیزیکی - ساختمان ها ، خیابان ها و غیره - است و اساسا چیزی که اکنون از دست داده ایم رابطه ای است که شاید بتوانیم آن را تعلق داشتن یا مالکیت به صورت یک احساس عاطفی حقیقی تعبیر کنیم . کاروانسرا مانند کاروانسرای دالان دراز و مصالح مورد استفاده در یک کاروانسرا مانند کاروانسرا سنگی .
1. 2 . موقعیت شهری

به طور معمول عموم کاروانسراهای شهری به سبب کارکرد تجاری و عمومی در امتداد راسته اصلی و راسته های فرعی بازار دائمی و در مواردی در نزدیکی دروازه شهر قرار داشتند . شمار کاروانسراهای هر شهر به صورتی مستقیم به فعالیت های اقتصادی و تجاری آن شهر بستگی داشت . در شهرهای تولیدی - بازرگانی بزرگ مانند اصفهان و تبریز ، تعداد زیادی کاروانسرا در امتداد بازار شهر ساخته شده بود ، در حالی که شمار کاروانسراها در شهرهای کوچک اندک بود . موقعیت هر کاروانسرا در شهر با نوع فعالیت و جایگاه اقتصادی آن کاروانسرا و ارزش اقتصادی - اجتماعی زمین در نقاط مختلف شهر متناسب بود . به این ترتیب کاروانسراهایی که کالاهای گرانبها در آنها عرضه می شد . در مرکز شهر و در نزدیکی فضاهایی مانند مسجد جامع و میدان مهم شهر قرار داشتند ، در حالیکه کاروانسراهایی که کالاهای ارزان قیمت در آنها عرضه می شد ، در نزدیکی دروازه ها و مناطق حاشیه ای تهران قرار داشتند . در برخی از دوره ها به بعضی از کاروانسراهایی که کالاهای گرانبها مانند پارچه های ابریشمی و زیور آلات در آنها عرضه می شد قیصریه می گفتند . در هر شهر یک یا چند کاروانسرا برای استقرار کاروان تجاری که کالاهایی را از شهری به شهر دیگر حمل می کردند ، وجود داشت ، که افزون بر دارا بودن حجره هایی برای اقامت کاروانیان ، فضایی به عنوان اصطبل نیز برای استقرار چارپایان داشت . این نوع از کاروانسراها به طور معمول در نزدیکی دروازه های پر تردد و نزدیک به راسته های اصلی بازار قرار داشتند . در برخی از این گونه کاروانسراها ، از کالاها عوارض گمرکی نوعی مالیات های معمول در زمان نیز دریافت می شد . به همین سبب در قرون اخیر برخی از این نوع فضاها را کاروانسرای گمرک می نامیدند . در دوره ایلخانی و در زمان غازان خان که شهر تبریز پایتخت کشوربود ، در کنار هر یک از چهار دروازه مهم شهر یک کاروانسرا برای فرود و استقرار کاروان های تجاری که به شهر وارد می شدند در نظر گرفته بودند . این نوع از کاروانسراها به طور معمول دارای یک یا چند فضا به عنوان اصطبل بودند که از آنها برای نگهداری چارپایان استفاده می شد . کاروانسرای مادر شاه در خیابان چهار باغ که به هتل عباسی تبدیل شده است ، از این گونه کاروانسراهای شهری به شمار می آمد .
1 . 3 . ساختار فضایی

از لحاظ ساختار فضایی می توان کاروانسراهای شهری را به دو گروه کاروانسراها یا سراها و تیمچه ها طبقه بندی کرد . سراها به طور معمول با نوعی ازماندهی متمرکز درونگرا شکل می گرفته اند که بر این اساس یک حیاط مرکزی در وسط و حجره ها در چهار طرف پیرامون آن قرار داده می شد . تیمچه ها دارای یک فضای مرکزی تهی بودند که سر پوشیده می شده است و علت آن غالبا این بود که برای عرضه برخی از کالاهای گران قیمت مانند فرش از آن استفاده می کردند و فضای مرکزی سرپوشیده آن را برای نگهداری و ارائه و نشان دادن فرش به مشتریان مورد استفاده قرار می دادند . بعضی از فضاهای تیمچه ها به ویژه طبقه فوقانی غالبا به دفاتر تجار یا کارگاههای برخی از صنایع دستی اختصاص می یافت .

شکل کلی زمین سراها به صورت معمول نزدیک به مربع یا مستطیل بود ، در حالی که شکل کلی زمین تیمچه ها غالبا به صورت مستطیل بود ، زیرا در این صورت یک فضای مرکزی مستطیل شکل با یک ضلع کوتاه پدید می آمد که پوشاندن سقف آن نسبتا ساده بود و طاق های اصلی باربر را در همین جهت قرار می دادند . به این ترتیب شکل فضایی بسیاری از تیمچه ها به صورت خطی است .

جهت استقرار سراها و تیمچه ها به طور معمول با جهت راسته بازار و شبکه ارتباطات و بافت شهر متناسب بود و جهت خاصی برای آن در نظر گرفته نمی شد . در طراحی و ساخت حجره های واقع در پیرامون حیاط نیز به جهت های جغرافیایی چندان توجه نمی شد و برای بیش ترین بهره برداری ممکن ، به صورت کمابیش یکسان از هر چهار جبهه پیرامون حیاط برای استقرار حجره ها بهره می بردند . تحول و دگرگونی تاریخی کاروانسراها در یک فرایند کارکردی - کالبدی جامع گرا موجب شکل گیری ترکیبی از سرا - تیمچه ها شد که این دو نوع فضا در ترکیب با هم طراحی و ساخته می شدند .
1. 4. طرح و ترکیب حجمی

طرح معدودی از کاروانسراهای شهری مانند سراج حاج کریم و سرای مخلص در اصفهان چهار ایوانی بوده است ، در مواردی از طرح دو ایوانی نیز استفاده می شد ، اما بسیاری از کاروانسراهای شهری به سبب جنبه های کارکردی و اقتصادی فاقد ایوان های عمیق و شکوهمند بودند ، بلکه در مواردی مشاهده شده که از اهمیت دادن به حجم حجره های واقع روی محورهای اصلی برای القای طرح دو یا چهار ایوانی استفاده می شد .

شمار طبقات سراها متناسب با موقعیت شهری ، نوع فعالیت های جاری در آنها و اهداف و برنامه ریزی مالک و کارفرما داشت . برخی از سراها یک طبقه ، شمار بسیاری از آنها به صورت دو طبقه و شمار اندکی به شکل سه طبقه طراحی و ساخت می شده است . در شماری از سراها به ویژه سراهایی که محل توزیع یا ارائه برخی از کالاها بودند ، یک طبقه به شکل زیر زمین که سطح کف آن مقداری پایین تر از کف حیاط بود ساخته می شد .

در حیاط بیش تر سراها به ویژه سراهای بزرگ یک حوض و چند باغچه طراحی و ساخته می شد . روش معمول طراحی در سراهای بزرگ به این ترتیب بود که در وسط حیاط یک حوض و در چهار طرف آن چهار باغچه به صورتی متقارن قرار داده می شد . البته در برخی از سراهای کوچک از سطح حیاط برای نگهداری کالاها استفاده می کردند و باغچه ای در آن نمی ساختند . در مواردی خاص نیز طرح هایی ویژه مورد توجه قرار می گرفت .

چگونگی احداث طبقه یا طبقات فوقانی بنا بر روی طبقه همکف نیز موجب شکل گرفتن طرح های متفاوت و متنوعی شده است . در بسیاری از سراها به طور معمول طبقه فوقانی را کمی کم عمق تر از طبقه همکف می ساختند تا در فضای جلوی آن مهتابی یا رواقی را شکل دهند که مسیر دسترسی به حجره های آن طبقه بود .
1 . 5 . انواع فضاها

حجره را می توان مهم ترین فضای کاروانسراهای شهری یا سراها به شمار آورد که همواره در پیرامون حیاط و در چهار جبهه واقع در چهار سوی آن طراحی و ساخته می شد . در طراحی محل حجره ها غالبا به جهتهای اقلیمی و جغرافیایی چندان توجه و تاکید نمی شد ، زیرا در هر سرا متناسب با مساحت زمین بیشترین شمار حجره ها غالبا مورد نظر بود ، به همین سبب همواره حجره ها را در چهار طرف حیاط طراحی و احداث می کردند . حجره های طبقه همکف در بیشتر موارد محل عرضه کالاها و دفاتر تجار بود و از حجره های طبقه فوقانی برای دفاتر تجار یا کارگاههای صنایع دستی و کارهای ظریف استفاده می شد . بعضی هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی حجره ای در بعضی از کاروانسراها برای خود داشتند .

در سراهای بزرگ و پر رونق غالبا فضاهایی برای انبار و ذخیره کردن کالاها در نظر گرفته می شد .
1 .6 . فضاهای ارتباطی

فضاهای ارتباطی سراها را می توان به دو گونه : فضاهای ارتباطی بیرونی و فضاهای ارتباطی درونی طبقه بندی کرد .
فضاهای ارتباطی بیرونی

در کاروانسراهاس برونشهری همواره برای نظارت بر رفت و آمد افراد و کاروانیان ، تنها یک ورودی برای بنا در نظر گرفته می شد که به سبب فقدان یک بافت کالبدی در پیرامون کاروانسرا و محدودیت در مکان یابی ورودی و محل آن ، به طور معمول آنرا در امتداد یکی از محورهای اصلی بنا قرار می دادند ، در حالی که در سراهای درون شهری به سبب محدودیت هایی که در بیش تر موارد به علت وجود یک بافت فشرده پدید می آمد ممکن بود در مواردی مسیر و فضاهای ورودی در امتداد محورهای اصلی ساختمان قرار نگیرد ، اما به هر صورت سعی می کردند محل اتصال مسیر ورودی به فضای داخل سرا در محلی تعریف شده و کمابیش معین مانند گوشه ها یا در وسط حیاط قرار گیرد .

در سراها بر خلاف کاروانسراهای برون شهری تا حد ممکن تلاش می کردند که شمار ورودی ها بیش از یکی باشد ، زیرا رفت و آمد افراد از درون سرا می توانست به رونق آن بیفزاید . به همین سبب در معدودی از سراهای بزرگ و مهم ، حتی چهار ورودی در امتداد محورهای تقارن بنا یا در چهار گوشه ساختمان قرار می دادند . سرای حاج کریم و سرای گلشن در اصفهان و سرای سعد السلطنه در قزوین از این نمونه ها به شمار می آیند . نکته قابل توجه در این مورد این است که در بعضی از این گونه نمونه ها ، فضاهای ورودی در امتداد محورهای اصلی بنا یعنی در بهترین نقطه حیاط قرار داده می شد و این موضوع حاکی از اهمیت سهولت دسترسی و رفت و آمد در سراهای شهری است . 7

چگونگی اتصال ورودی سرا به راسته بازار یا به صورت بی واسطه و با فاصله اندکی از آن بود یا در برخی از موارد از طریق یک راسته کوتاه یا بلند بود که آنرا غالبا دالان می نامیدند و در دو سوی آن تعدادی حجره و دکان می ساختند .

فضاهای ارتباطی درونی ضمن آنکه تامین نور ،منظر و تهویه حجره ها از طریق حیاط به عنوان یک فضای باز مرکزی صورت می گرفت ، ارتباطات داخلی نیز از طریق آن انجام می شد . در بعضی از مواردی که یک سرا ی بزرگ در میان مسیر ارتباطی مهمی در امتداد راسته های بازار قرار می گرفت ، ممکن بود که حیاط سرا به شکلی محدود به عنوان معبر عمومی نیز مورد استفاده قرار می گیرد .

در سراهای دو طبقه بطور معمول دسترسی به حجره های طبقه فوقانی از طریق رواق یا مهتابی واقع در جلوی حجره ها صورت می گرفت . این دسترسی در بعضی از سراها ممکن بود که دسترسی به حجره های فوقانی از دالان واقع در پشت حجره ها یا از دالان های واقع در بین حجره ها نیز صورت گیرد . محل قرار گیری پله ها برای دسترسی به طبقه یا طبقات فوقانی به طور معمول در گوشه ها یا در کنار کنج های سرا یا در دو سوی فضای واقع در امتداد محورهای اصلی بنا می باشد . دسترسی به حجره های زیرزمین در سراهایی که زیر زمین دارند ، غالبا از طریق ورودی پله دار منتهی به حیاط است .
2 . پاساژ

پاساژ (passage) در زبان انگلیسی به معنی محل عبور وگذر و فضای دسترسی از یک ساختمان به ساختمان دیگر است . در انگلیسی به ویژه در فرانسه به بعضی از مسیرهای حرکتی که در دو سوی آنها شماری فضای تجاری قرار داشت نیز پاساژ گفته می شد . در ایران فضاهایی با تعریف اخیر از اوایل قرن حاضر به تدریج شکل گرفت و در اصطلاح عمومی پاساژ به مفهوم یک فضای تجاری پیرامون یک معبر محدود یا یا یک فضای باز یا فضای مرکزی سرپوشیده دانسته شده است . از اواخر دوره قاجار به تدریج خیابان به معنای معبری مستقیم که برای عبورکالسکه مناسب بود ف در تهران شکل گرفت و کم کم فضاهای تجاری و عمومی در دو سوی آن ساخته شد . اشاره شده است که نخستین پاساژ در خیابان لاله زارنو که گویا در دوره رضاشاه و در هنگامی که بوذر جمهر ، شهردار تهران بود ، در ادامه خیابان لاله زار ساخته شد این پاساژ توسط مظفر فیروز پسر بزرگ فرمانفرما ، ساخته شد و در آن شماری فروشگاه ، سینما ، تماشاخانه و رستوران ایجاد شد . 8 بعدها در همان خیابان و همچنین خیابان لاله زار سماری پاساژ طراحی و ساخته شد . طراحی و ساخت پاساژ در بسیاری از موارد در ایران در خیابان ها و کنار راه های پر تردد و پر رونق تجاری شکل می گرفت به گونه ای که دلایل شکل گیری آن کم و بیش مانند سراهای درون بازار بود . به عبارت دیگر بسیاری از پاساژ ها غالبا در کنار راههای پر رونق تجاری و اداری شکل می گرفته است . سازماندهی کالبدی بیش تر پاساژها با وجود تنوع در نمونه های مختلف دارای برخی وجوه مشترک و عمومی به این شرح است :

    یک دهانه ورودی در امتداد محور اصلی یا محور تقارن پاساژ که ارتباط آن را با محور اصلی خیابان و گذر کنار آن برقرار می نماید .
    با وجود یک فضای مرکزی ارتباطی که دسترسی به دکان ها ، محورهای فرعی ، پلکانها و مانند آنرا برقرار می کند
    سازماندهی دکانها و دفاتر پیرامون فضای مرکزی متناسب با شکل آن به صورت خطی یا متمرکز درون گرا .

شکل فضای مرکزی و برخی خصوصیات کالبدی آن به صورت هایی متنوع بوده است . در برخی از پاساژها کمابیش همانند سراها یک فضای باز با حیاط در وسط پاساژ طراحی و ساخته می شد و دکان ها و دفاتر در پیرامون آن در چند طبقه ساخته می شد . در مواردی شکل این حیاط مربع یا مستطیل بود ، در حالیکه این فضا در بسیاری از کاروانسراها به شکل مستطیل کشیده و طویل بود . در مواردی به ویژه در نمونه هایی که حیاط پاساژ باریک و طویل بود ، آن را با سازه ای غلزی و شیشه ای مسقف می کردن تا ضمن استفاده از نور طبیعی ، از ورود باد و باران و غبار به داخل جلوگیری شود . بسیاری از پاساژها نیز سر پوشیده ساخته می شده اند . شمار طبقات پاساژها متنوع است و برخی از آنها دو طبقه و بعضی چهار تا پنج طبقه دارند . در شماری از پاساژها یک طبقه به صورت زیر زمین طراحی و ساخته شده که فضای مرکزی بسیاری از آنها تا زیر گسترش یافته است . نسل بعدی پاساژها به صورت مجتمع های تجاری اداری طراحی و ساخته شد ، به گونه8 ای که ترکیب حجمی دو یا سه طبقه پایین آنها شبیه به پاساژهای قدیمی است و سپس طبقات فوقانی روی آنها که برای دفاتر تجاری و اداری در تظر گرفته می شود به صورت ساختمان های تجاری - اداری ساخته شده است . به ایت ترتیب می توان پاساژها ، به ویژه نسل نخست آنها را از بسیاری جنبه ها همانند سراهای واقع در فضاهای قدیمی دانست که از لحاظ جنبه های کارکردی و کالبدی جایگزینی برای آنها به شمار می آمدند . موضوع فروشگاه های بزرگ زنجیره ای و مجتمع های تجاری - اداری - تفریحی

را می توان کما بیش مقوله ای دیگر از فضاهای جدید معماری - شهرسازی به شمار آورد که ضمن وجود شباهت هایی بین آنها و سراهای قدیمی می توان در مجموع آنها را مقوله ای جدید به شمار آورد.
یادداشت ها

    ماکسیم سیروو، کاروانسراهای ایران ، ترجمه عیسی بهنام (تهران سازمان ملی حفاظت آثار باستانی صفحه 62 )
    محمد یوسف کیانی و ولفرام کلایس ، کاروانسراهای ایران ( تهران : سازمان میراث فرهنگی ایران ، 1373)ص 3 .
    محمد مهدی اصفهانی ، نصف جهان ، تصحیح منوچهر ستوده تهران : امیر کبیر 1368 ، ص 74
    شاردن سفرنامه شاردن ، ترجمه اقبال یغمایی ، ج 2 ( تهران : طوس 1374 ) ص 467 ، 744
    رشید الدین فضل الله همدانی ، تاریخ مبارک غازانی ، به کوشش کارل یان (انگلستان :هرتفورد ، ، 1940)ص 204 تا 206 .
    برای بررسی نمونه هایی از آنها نگاه نگاه کنید به سلطان زاده ، حسین ، تبریز ، خشتی استوار در معماری ایران ، تهران دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1376 : گنجنامه ( بناهای بازار ، دفتر نهم ) . تهران دانشگاه شهید بهشتی و روزنه 1385)ص 53 .
    حسین سلطان زاده فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران ، چ 2 ( تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی ، 1385 ) ص 53 .
    کامران افشار نادری ، (مراکز تجاری ) مجله معمار ش 44 ،1386 ص 15 .

زمان آخرین مطلب این کاربر: 1900روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

سه شنبه 24/5/1391 - 11:47

[ نظر به این مطلب ]

pooradel ( تعداد مطالب : 12 ) ( تعداد نظرات : 5 )

کمک کمک کمک کنید
نظرات این مطلب : 0

سلام دوستانم

ممنون ازاینکه پیام من راخواندید خواهش میکنم کهمن را راهنمایی کنید نمیدانم چرا درمطالب روزانه اعضا خودم مطلبم را ندیدم و ازطریق رمزخودم توانستم بفههم که دوست جونم برام پیام کذاشته من راکمک کنید

زمان آخرین مطلب این کاربر: 2568روز قبل

آخرین مطلب این کاربر

يکشنبه 15/5/1391 - 16:9

[ نظر به این مطلب ]

سید رسول تنهای تنها ( تعداد مطالب : 76 ) ( تعداد نظرات : 127 )

شکایت
نظرات این مطلب : 2

به نام خداوند*

سلام

عباداتتون قبول

من نمیدونم چرا بعضیا ناشناس نظر میدن؟

من رضایت ندارم کسی بدون اسم به مطالبم نظر بده

نمیخواستم مطلب بزارم ولی مجبور شدم