تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : چون شطرنج از جنبه قمار بودن خارج شده و به صورت ورزش فكرى درآمده است، برخى از فقها آن را مجاز دانسته‏اند و از اين رو كه به هر حال در مسائل عمومى جامعه، بايد يك نظر و رويه وجود داشته باشد، بنا بر نظر حضرت امام(ره) و برخى از مراجع ديگر در حال حاضر از نظر رسمى به عنوان يك ورزش پذيرفته شده است و لذا در جامعه نيز رواج دارد.

پاسخ : شستن دست و صورت و ديگر اعضاى وضو، قبل از وضو هيچ اشكالى ندارد. تنها نكته‏اى كه بايد مراعات گردد تر نبودن سر و پا براى مسح است. به معنى آن كه سر و پا بايد به گونه‏اى باشد كه اثر مسح بر آن قابل رؤيت باشد.

پاسخ : اين كار اشكالى ندارد؛ ولى يك نكته را بايد توجه داشت و آن اين كه اگر كسى چنين اقدامى كرد، بايد خود را براى شنيدن پاسخ منفى طرف مقابل نيز آماده كند؛ خصوصاً كه دختران در اين زمينه حساس‏ترند و در صورتى كه اقدام به خواستگارى كنند و با پاسخ مناسبى روبه‏رو نشوند، ممكن است از نظر روحى بسيار متألم گردند. موضوع ديگر آن كه ممكن است در چنين مواردى، طرف مقابل، برداشت صحيحى از اين اقدام نداشته باشد و بلكه به فكر سوء استفاده از موقعيت پيش آمده باشد. ازاين‏رو توصيه ما آن است كه حتى‏الامكان به طور مستقيم اقدام نكنيد و سعى نماييد از طريق واسطه‏هاى مؤمن و مورد اعتماد، اين تمايل را ابراز كنيد. در پايان نيز هم‏چنان كه خود به اين مسأله واقف هستيد شما را توصيه به حفظ تقوا و عفاف كرده و اين اطمينان را به شما مى‏دهيم كه در صورت حفظ تقوا، خداوند راه خروج از مشكلات و بن‏بست‏ها را براى شما فراهم خواهد ساخت: كسى كه تقوا پيشه سازد خداوند راه خروج از بن‏بست‏ها را به او خواهد نماياند، (طلاق، آيه 2).

پاسخ : ديالكتيك (Dialectic) معانى مختلفى در لغت و اصطلاح دارد؛ از جمله: جدل، روش مجادله منطقى و مناظره. در اصطلاح اخير ديالكتيك نام منطق هگل و ماركس است كه مبتنى بر اصول خاصى مى‏باشد.

پاسخ : چنانچه در صدد ارشاد او هستيد دوستى شما اشكالى ندارد؛ ولى اگر احتمال مى‏دهيد كه انحرافات او در شما نيز تأثير كند و خداى نكرده شما را نيز آلوده سازد، ارتباط خود را با او قطع كنيد و با شخص سالمى دوست شويد.

پاسخ : امام خمينى مى‏فرمايند: تعيين مدت و ذكر آن شرط است و اگر عمداً يا از روى فراموشى مدت را ذكر نكند عقد موقت باطل است و تبديل به عقد دائم مى‏گردد، (ترجمه تحريرالوسيله ج 3 ص 516). در اين صورت جدايى نياز به طلاق با شرايط خاص خود دارد.

پاسخ : شكى نيست در اين كه به بيان قرآن كريم استغفار و انجام اعمال صالح نتايج مثبت معنوى و مادى را براى انسان به ارمغان مى‏آورد. روشن است اگر اشخاص جامعه كارهاى شايسته بكنند و اعمال ناشايسته را تكرار نكنند نشاط و آرامش روحى و روانى به آن جامعه باريدن مى‏كند و كارهاى روزمره‏شان هم با سهولت بيشتر حل و فصل مى‏گردد. اما آنچه كه درباره ذكر «استغفرالله...» مى‏توان گفت اين است كه به تعبير صاحب معراج‏السعاده تلفظ به كلمه «استغفرالله» از روى اخلاص با فهميدن معناى آن موجب تخفيف عذاب است و حتى بدون فهم معناى آن نيز خالى از ثواب نيست، (ر.ك: احمد نراقى، معراج‏السعاده، ص 689). ذكر اين كلمه اختصاص به زمان خاصى ندارد بلكه در تمام لحظات گفتن آن لازم است. در اين باره در حديثى از امام صادق(ع) چنين وارد شده: هر كه كار بدى كند تا هفت ساعت از روز مهلت دارد پس اگر (در اين مدت) سه مرتبه گفت: استغفرالله الذى لا اله الا هو الحى القيوم واتوب اليه‏ بر او نوشته نشود و ساير رواياتى كه در اين زمينه نقل شده است، (ر.ك: اصول كافى، ج 4، ص 170). توبه و استغفار هم‏چنان كه در كتب عرفانى و اخلاقى اشاره شده داراى شرايطى است كه در اينجا شرايط آن را از زبان مبارك اميرالمؤمنين على(ع) بيان مى‏كنيم. روايت شده است كه: شخصى در خدمت ايشان گفت: استغفرالله. آن حضرت فرمود: مادرت بر تو بگريد آيا مى‏دانى حقيقت استغفار چيست؟ به درستى كه استغفار درجه عليين است و بر مجموع شش معنا واقع مى‏شود: 1- پشيمانى بر گذشته، 2- عزم بر ترك گناه در مدت عمر، 3- ادا كردن حقوق مردم، 4- قضا كردن هر واجبى كه فوت شده، 5- گداختن به حزن و الم هر گوشتى كه از حرام روييده، تا پوست به استخوان چسبيده و گوشت تازه برويد، 6- الم و زحمت طاعت و عبادت به بدن چشانيدن به ازاى آنچه از شيرينى معصيت چشيده: چون كسى اين شش امر را به جا آورد بگويد: استغفرالله ،(ر.ك: نهج‏البلاغه، فيض‏الاسلام، ص 1281، حكمت 409). ذكر اين نكته لازم است كه مراد حضرت، استغفار كامل است و مراد آن نيست كه استغفار كردن بدون مجموع اين شش امر، لغو و بى‏فايده است. زيرا چنان كه گفتيم تلفظ خود «استغفرالله» داراى ثواب است. درباره توبه و بحث‏هايى كه در آن قابل طرح است مى‏توانيد به كتاب ارزشمند ترجمه تفسير الميزان، علامه طباطبايى، ج 4، ص 388 مراجعه كنيد.

پاسخ : 1 - انسان خودش اهل خبره باشد و مجتهد اعلم را تشخيص بدهد. 2 - از گفته دو نفر عالم و اهل خبره اعلميت را بشناسد البته به شرط اينكه گفته آن دو عالم با گفته ديگران تعارض پيدا نكند. 3- در ميان اهل علم يا مردم شخصى شهرت پيدا كند در اعلميت بطوريكه بيشتر مردم يا اهل‏علم بگويند فلان مرجع از همه اعلم است.

پاسخ : براى پاسخ به اين سوءال ابتدا به حقيقت ريا اشاره مى‏كنيم: ريا گرفته شده از رويت است و تعريف آن عبارت است از: طلب منزلت و مقام در قلب‏هاى مردم به وسيله عبادات و طاعات خداوند متعال. اين گونه ريا حرام است و سبب باطل شدن عبادت مى‏شود. شخص رياكار نزد مردم چنين نشان مى‏دهد كه مخلص و مطيع واقعى خداوند است در صورتى كه در حقيقت چنين نيست و بايد توجه داشت: اولا تحقق ريا مشروط به قصد رياست و ثانيا وابسته به داشتن غرضى از اغراض دنيوى نظير كسب محبوبيت ثروت و رياست مى‏باشد. در علاج و درمان ريا عالمان علم اخلاق به عواملى اشاره كرده‏اند: 1) ريشه ريا حب جاه و منزلت نزد مردم است و آن را بايد ريشه‏كن كرد. 2) بايد ضرر ريا را شناخت كه چگونه قلب را تيره كرده و توفيق اصلاح نفس را مى‏گيرد و اعمال نيك انسان را نابود ساخته و تبديل به آتش دوزخ مى‏نمايد. 3) طلب جاه و مقام نزد خلق اظهار نياز نزد نيازمندان است؛ چه آنان نيز همه محتاجانى در پيشگاه خدايند و منزلت نزد آنان اندك سودى ندارد. 4) توجه داشتن به نعمت‏هاى اخروى و مقامات معنوى. 5) عادت كردن به عبادت پنهانى. البته در ابتداى مبارزه سخت است ولى با مداومت و تمرين آسان خواهد شد. براى آگاهى بيشتر ر . ك : «عجب و ريا» سيد احمد مهرى. البته براى از بين بردن ريا لازم نيست انسان خود را در برابر مردم فردى گناهكار جلوه دهد. بلكه اين كار خود ناپسند و خلاف رضاى خداست. زيرا خداوند دوست دارد آبروى بنده موءمنش نزد مردم حفظ گردد و اگر لغزشى دارد نزد آنان رسوا نگردد. ولى بنده بايد رابطه خود را با پروردگار نيكو گرداند و در خفا از گناهان خويش توبه كند و عهد نمايد كه از معاصى دست‏خواهد كشيد ودر اين كار هم از او مدد جويد. (توصيه مى‏گردد كتاب‏هاى اخلاقى مانند «معراج‏السعاده» را مطالعه فرماييد).

پاسخ : «مجتهد» كارشناس دين است و نه چيزى را از نزد خود حلال مى‏كند و نه حرام. البته اين اختيار را خداوند به پيامبر(ص) و ائمه(ع) نيز نداده است: وَ ما يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَوى‏ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى‏، (نجم، آيه 3). اين آيه درباره رسول مكرم اسلام(ص) است كه آن حضرت هرگز بر اساس خواسته‏هاى نفسانى خود، سخن نمى‏گويد؛ بلكه اين سخنان، وحى الهى است كه به آن حضرت القا مى‏شود. نكته ديگر آن كه براى دريافت احكام الهى، رجوع به قرآن كفايت نمى‏كند. اين منطق غير قابل پذيرش و محكوم است؛ زيرا اولاً در قرآن جزئيات و تفصيل بديهى‏ترين احكام دينى (مانند نماز و روزه) نيامده است. اين كه نماز چند ركعت است، چگونه بايد خواند و ساير شرايط آن در كجاى قرآن بيان شده است؟! ثانياً خداوند خواسته كه علاوه بر قرآن، به مفسران آن؛ يعنى اهل بيت پيامبر(ص) براى دريافت و فهم اين مسائل نيز، رجوع شود. ثالثاً به اتفاق شيعه و سنى، پيامبر اكرم(ص)، در حديث متواتر «ثقلين» شرط نجات از انحرافات را تمسّك به قرآن و عترت دانسته است. از اين رو بايد علاوه بر قرآن، به روايات نقل شده در اين موضوع نيز رجوع گردد. علاوه بر آن كه آيات در مورد حجاب، منحصر به آنچه كه شما ذكر كرديد نيست، بلكه در آيات ديگر، به ابعاد مختلف آن نيز اشاره شده است. 1. خداوند متعال در سوره «نور»، آيه 31، مى‏فرمايد: «اى پيامبر! به زنان با ايمان بگو... روسرى‏هاى خود را بر سينه خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود] (وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُيُوبِهِنَ‏). «خُمُر» جمع خِمار است و خِمار به معناى وسيله و پوششى است كه با آن سر خود را مى‏پوشانند، (مفردات راغب). يعنى، همان روسرى و مقنعه. آيا با روسرى، بينى و يا گردن و سينه خود را مى‏پوشانند و يا موى خود را؟! بلكه همان طور كه مفسران سنى و شيعه بيان كرده‏اند و شأن نزول آيات، آن را تاييد مى‏كند، زنان عرب قبل از نزول آيه، اطراف روسرى خود را به شانه‏ها يا پشت سر مى‏افكندند، به طورى كه گردن و كمى از سينه آنان نمايان مى‏شد. از اين رو قرآن دستور مى‏دهد كه به گونه‏اى روسرى را بر سر خود بيندازيد كه كاملاً بدن شما پوشيده باشد (تعبير «ضَرْب» با «عَلى‏» به معناى القا و افكندن با شدّت است و اين تعبير تأكيد بر پوشش كامل است). يكى از محققان گويد: در اين آيه سخن از پوشش سر نكرده است، اما اين امرى طبيعى است؛ چرا كه اين مسأله مسلّم و مفروغ عنه بود و كسى در آن ترديدى نداشت. زنان عرب قبل از اين آيات نيز سر خود را مى‏پوشاندند و اصلاً معناى روسرى و خِمار اين است و لذا نيازى به بيان و توضيح نداشت، (المصطفوى حسن، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج 3، قم: نشر الكتاب، 1397 ه، ص 130 و ص 358). 2. در روايتى كه از امامان معصوم(ع) در تفسير اين آيه وارد شده است و نيز طبق بيان مفسران صدر اسلام (مانند ابن عباس و...) مقصود اين است كه زنان بايد موهاى خود را بپوشانند. علاوه بر آن كه روسرى‏ها را به گونه‏اى بپوشانند كه به پشت سر خود نيز نيفكنند تا گردن و سينه‏هايشان پيدا باشد و تنها مواضعى از بدن زن - كه ديدن غير گناه آلود آن براى بيگانگان (نامَحرم) جايز است - پوشيده نباشد. براى مرد نگاه به صورت و دست‏هاى زنان تا مچ اشكال ندارد، البته به شرط اين كه به قصد تلذّذ نگاه نكند و ريبه (خوف از اين كه به خاطر نگاه شهوانى و تحريك‏آميز باشد و او را به فتنه اندازد) نباشد، و گرنه هم بر مرد حرام است به اين مواضع نگاه كند و هم بر زن واجب است آنها را بپوشاند، (ر.ك: العروس، الحويزى عبدعلى، تفسير نور الثقلين، ج 3، قم: اسماعيليان، صص 589 - 590). 3. در آيه 60 سوره نور فقط به زنان سالمند - كه از جهت مسائل نكاح و مسائل شهوانى از كار افتاده‏اند - اجازه داده شده كه لباس‏هاى رويين خود را بر زمين گذارند. البته به شرط اين كه در برابر مردم خودآرايى نكنند، در عين حال هم از نظر مفسران و هم بر اساس روايات وارده از ائمه معصومين(ع)، مقصود جواز كشف حجاب فقط در خصوص روسرى و چادر است. پس مورد استثنا نيز بيانگر اين است كه در حكم اصلى، پوشش سر و گردن و سينه مورد نظر بوده است. 4. در مورد جلباب نيز، يك پوشش شبيه چادر (بلندتر، بزرگ‏تر و كامل‏تر از روسرى و خمار)، مورد نظر است. چنانكه با مراجعه به كتاب‏هاى تفسير و لغت آشكار مى‏شود. براى اطلاع بيشتر: ر.ك: 1. كتاب‏هاى تفسير قرآن؛ مانند: مجمع البيان اثر طبرسى؛ الميزان، اثر علامه طباطبائى؛ نمونه اثر مكارم شيرازى و همكاران؛ كشاف اثر زمخشرى؛ التفسير الكبير، اثر فخر رازى؛ الصافى اثر مولى محسن فيض كاشانى. 2. كتاب‏هاى لغت؛ به ويژه لغات قرآنى مانند المفردات فى غرائب القرآن، اثر راغب اصفهانى؛ قاموس قرآن اثر سيد على اكبر قرشى. 3. مسأله حجاب، شهيد مطهرى. 4. مجله پرسمان، شماره دى ماه 1380 (بحث چرايى پوشش).