تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : چند امر در اين مورد بايد مورد توجه قرار گيرد: 1. تسلط داشتن بر موضوع مورد بحث شرط اساسى اين امر است. كسى كه تسلط كافى بر موضوع مورد بحث داشته است كمتر اتفاق مى‏افتد كه سر رشته كلام از دست او خارج شود. 2. نداشتن اضطراب شرط دوم است. زيرا ممكن است كسى از تسلط كافى برخوردار باشد ولى بخاطر كمرويى و يا خجالتى بودن دچار اضطراب مى‏شود و نمى‏تواند مطالب خود را به طور پيوسته بيان كنند. در اين صورت بايد با استفاده از راهكارهاى عملى مناسب كه در جاى خود بيان شده اين اضطراب اجتماعى را از خود دور كند. 3. تمرين و آماده كردن خود قبل از سخنرانى و يا بيان مطالب براى ديگرى، شرط دوم موفقيت در اين امر است. قبل از بيان، براى خودتان جملات و مطالب را بازگو كنيد. تا در هنگام صحبت دچار وقفه نشويد. بنابراين تمرين و تكرار مطالب، شما را در اجراى برنامه موفق مى‏كند.

پاسخ : عرف؛ يعنى، رسوم، آداب و قواعد شناخته شده در بين مردم. البته گاهى به خود مردم نيز «عرف» گفته مى‏شود. اين اصطلاح ربطى به واژه عارف و عرفان ندارد. عرفان، دانشى است كه موضوع آن معرفت خداوند و راه‏هاى نيل به آن است و عارف، سالك اين راه و كسى است كه با طى مراحل نظرى و عملى عرفان، به معرفت خداوند نائل مى‏گردد.

پاسخ : قرآن، شيطان را از جنس جن مى‏داند و مى‏فرمايد: ...كانَ مِنَ اَلْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ‏...، (سوره كهف، آيه 5). اما اين كه او را در عداد فرشتگان شمرده‏اند، جنبه مجازى دارد؛ يعنى، چون شيطان مانند فرشتگان به كثرت عبادت اشتغال داشت، مسامحتاً ملك خوانده مى‏شد.

پاسخ : خواهر عزيز! از اين كه راه تزكيه و تهذيب نفس را آغاز كرده‏ايد، به شما تبريك مى‏گوييم و موفقيت شما را از خداوند متعال خواستاريم. ولى بايد توجه داشته باشيد كه مبارزه با نفس و تزكيه و تهذيب نفس (جهاد اكبر)، امرى است كه نياز به پشتكار و همّت فراوان دارد و همواره بايد به خدا توجه داشته باشيد و از او در اين راه توفيق و استمداد بطلبيد؛ زيرا بدون مدد او، توفيقى حاصل نخواهد شد. در اين مورد توجه شما را به چند نكته جلب مى‏كنيم: 1 - پرهيز از افراط و زياده‏روى؛ يعنى، رفتار و كردار شما نبايد به گونه‏اى افراطى باشد كه در نظر افراد ديگر به صورت غير عادى جلوه كند و مورد تمسخر ديگران واقع شود، و چنين روشى نه تنها مفيد نيست؛ بلكه گاهى ممكن است موجب تنفر و سرخوردگى بشود. 2 - ميزان توان جسمى و روحى خود را بسنجيد و نسنجيده به كارهايى اقدام نكنيد كه مافوق طاقت و ظرفيت روحى و جسمى شما باشد؛ مثلاً لازم نيست يك ماه پشت سر هم روزه بگيريد؛ بلكه سه يا چهار روز روزه مستحبى در ماه كفايت مى‏كند. 3 - از مراحل اوليه خودسازى شروع كنيد؛ يعنى، ابتدا از واجبات و محرمات شروع كنيد و در انجام آنها، راه اعتدال را پيش گيريد؛ مثلاً سعى كنيد نماز را در اول وقت و با حضور قلب بخوانيد. هر روز مقدارى از آيات قرآن را تلاوت كنيد و در معانى آن تدبر و تأمل نماييد. احترام پدر و مادر، معلم، استاد و افراد بزرگ‏تر از خود را حفظ كنيد. از خوردن مال حرام پرهيز نماييد و روزى خود را از راه حلال تأمين كنيد. 4 - ياد خدا و توجه به او، يكى از مؤثرترين راه‏هاى تزكيه و تهذيب است. آنچه دراينجا مهم است، ذكر وياد قلبى‏خداوند متعال‏است و اين كه انسان هميشه - به ويژه در هنگام رويارويى با وظايف و مواجهه با گناه - خدا را فراموش نكند و هميشه رضاى او را بر هر چيز مقدم بدارد. بنابر اين لازم نيست حتماً و در همه احوال و حتى در جمع و نزد ديگران، مشغول گفتن ذكر باشيد؛ بلكه ذكر را در بعضى موارد و در خلوت و تنهايى بر زبان جارى كنيد. 5 - مطالعه شرح احوال بعضى از بزرگان كه خود اين راه را پيموده‏اند؛ مانند حضرت امام (ره)، آقاى ملكى تبريزى، آيت‏اللَّه‏بهاءالدينى و شيخ انصارى و ساير بزرگان، بسيار مفيد است. 6 - سعى كنيد با مطالعه كتاب‏هاى اسلامى، شناخت و آگاهى خويش را نسبت به مسائل اعتقادى، اخلاقى و احكام افزايش دهيد. در زمينه اخلاق و خودسازى به كتاب‏هاى «معراج السعادة»، «چهل حديث حضرت امام»، «چهل حديث» رسولى محلاتى، «خودسازى و ابعاد آن در اسلام» از شهيد باهنر، «تزكيه و خودسازى» از آيت اللَّه امينى و... مراجعه كنيد.

پاسخ : در اين باب چند گام وجود دارد كه لازم است به طور جامع و همه جانبه در راستاى آن تلاش كنيد: 1- معرفت علمى: در اين زمينه به منابع زير مراجعه كنيد: توحيد، شهيد مطهرى وحى و نبوت، شهيد مطهرى امامت و رهبرى، شهيد مطهرى معاد، شهيد مطهرى آنگاه هدايت شدم، تيجانى سماوى، ترجمه: جواد مهرى 2- ايمان به خدا: از شناخت و اعتقاد بالاتر و با ارزش‏تر ايمان به خدا مى‏باشد امام على(ع) مى‏فرمايند: «الايمان شجره اصلها اليقين...» ايمان درختى است كه ريشه آن يقين است پس بر حسب اين روايت ريشه ايمان همان يقين قلبى است نه صرف اعتقاد و شناختى كه در معرض رد و اثبات است و در روايتى ديگر امام رضا(ع) مى‏فرمايند: «لا عباده الا بيقين» عبادتى نيست مگر با يقين پس اصل شجره ايمان يقين است و يقين قوام بخش عبادت واقعى است در نتيجه ايمان به خدا عبادت واقعى را محقق مى‏سازد بنابراين بنده واقعى خدا بايد علاوه بر شناخت خدا ايمان به خدا هم داشته باشد اين نكته قابل ذكر است كه مهمترين چيزى كه ايمان را در قلب پا برجا و مستحكم مى‏كند ورع است كه در كلام امام صادق(ع) آمده: «سئل الصادق(ع) ما الذى يثبت الايمان» قال: الذى يثبته فيه الورع والذى يخرجه منه الطمع» از حضرت سؤال شد چه چيزى ايمان را در قلب تثبيت مى‏كند؟ فرموند: چيزى كه ايمان را در قلب تثبيت مى‏كند ورع (اجتناب از معاصى و شبهات حرام) مى‏باشد و چيزى كه ايمان را از قلب خارج مى‏كند طمع (نسبت به گناهان و انجام معاصى) مى‏باشد. 3- شناخت دستورات خدا: شناخت دستورات خدا بعد از شناخت و ايمان به خدا شناخت فرستادگان الهى را نيز مى‏طلبد زيرا اول بايد آنها را بشناسيم تا بعد به رسالت آنها پى ببريم و در زمان غيبت امام معصوم(ع) به شأن و رسالت علما و فقهاى عظام واقف گرديم كه در اين باب از جهت نظرى و بحث‏هاى كلامى و اعتقادى بايد به بحث نبوت و امامت رجوع كرد ولى از جهت صرف شناخت دستورات عملى كافى است كه به رساله‏هاى عمليه مجتهدين رجوع شود بنابراين بارجوع به رساله مى‏توان واجب و حرام الهى را شناخت تا اين ويژگى ديگر بنده واقعى خدا تحقق يابد. 4- ترجيح دستورات خدا: دستورات خدا را بايد بر دستورات نفس و شيطان و هر چيز ديگرى در عمل ترجيح داد امام سجاد(ع) مى‏فرمايند: «من عمل بما افترض الله عليه فهو من اعبد الناس» هر كس به آنچه خدا بر او واجب كرده عمل كند از عابدترين مردم مى‏باشد امام على(ع) مى‏فرمايند: «لا عبادة كاداء الفرائض» هيچ عبادتى مثل انجام واجبات نيست. بنابراين انجام واجبات و ترك محرمات بر هر چيزى ترجيح دارد و نشانه ديگرى از بندگى واقعى خدا مى‏باشد. 5- استقامت در بندگى: بندگى خدا مادام العمرى و هميشگى است خداوند تبارك و تعالى به پيامبر اكرم(ص) در قرآن چنين خطاب مى‏كند: فَاعْبُدْهُ وَ اِصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ‏...؛ او را عبادت كن و در راه پرستش او شكيبا باش‏، (مريم، آيه 65). خستگى و عبادت و بندگى مقطعى از ساحت بنده واقعى خدا بدور است حضرت على(ع) مى‏فرمايند: «دوام العباده برهان الظفر بالسعاده»، (الغرر والدرر، باب العبادة، ص 24 و 318). عبادت دوام دار و هميشگى دليل قاطع ظفر و دستيابى به سعادت و خوشبختى است اين نكته در خور يادآورى است كه مراد از عبادت فقط نماز و روزه نيست بلكه يعنى طاعت و فرمانبردارى از دستورات خدا كه در مرحله اول انجام واجبات و ترك محرمات است زيرا مولاعلى(ع) مى‏فرمايند: «غايه العباده الطاعه»، (همان، 30) نهايت عبادت طاعت است بنابراين بندگى و سرسپردگى دائم نسبت به خداى تعالى از ويژگى‏هاى مهم بنده واقعى خدا مى‏باشد. 6- بندگى با آزادگى: بنده واقعى خدا بايد به حدى برسد كه فقط لذت و محبت و عشق او را به بندگى وادارد، نه از شوق بهشت و ترس از جهنم. امام صادق(ع) مى‏فرمايند: ان العباد ثلاثة: قوم عبدوا الله عزوجل خوفاً فتلك عبادة العبيد و قوم عبدوالله تبارك و تعالى طلب الثواب فتلك عبادة الاجراء و قوم عبدوا الله عز و جل حباً له فتلك عبادة الاحرار و هى افضل العبادة؛ بندگان سه گونه‏اند: 1- گروهى از روى ترس (از جهنم و عذاب الهى) خداى عز وجل راعبادت مى‏كنند كه اين عبادت از آن بردگان مى‏باشد 2- گروهى با دل‏خواهان ثواب (و دريافت پاداش و بهشت) خداى تبارك و تعالى را عبادت مى‏كنند كه اين عبادت از آن مزدبگيران مى‏باشد 3- گروهى به خاطر حب وعشق (حق‏تعالى) خداى عزوجل را عبادت مى‏كنند كه اين عبادت، بهره آزادگان (و وارستگان از بند غيرعشق) مى‏باشد و همين عبادت هم برترين عبادت‏ها مى‏باشد»، (ميزان‏الحكمه، ج 6، ص 17، روايت 11346). تذكر: اين قسم اخير عبادت رانبايد از خود انتظار داشت زيرا وصول به آن حال بلند معنوى، سال‏هاى دراز و پياپى را مى‏طلبد البته اگر انسان استقامت در بندگى داشته باشد به مرور زمان شمه‏اى از آن حال را در خود مى‏يابد. در اين قسم اخير نه تنها عبادت از ريا و عجب خالص است بلكه از ترس جهنم و اراده ثواب هم خالص است آزاد از هر قيد غيرخدايى است).

پاسخ : دوستى‏ها بر چند نوع است: 1- دوستى به خاطر خدا همانند علاقه به اولياى دين و برادران ايمانى كه منشاء آن منش دينى فرد و اعتقادات اوست نه انگيزه‏هاى ديگر. 2- دوستى به جهت مال و جمال ويا كشش‏هاى غريزى ديگر. نوع اول؛ اين دوستى‏ها عبادت و از بهترين اعمال است . چنان‏چه در احاديث منقول از اهل بيت(ع) آمده است:
هل الدين الا الحب‏؛ آيا دين جز محبت چيز ديگرى است؟. نوع دوم؛ اين دوستى‏ها چنانچه موجب سد راه خدا گردد و احيانا آدمى را به انحراف بكشاند خطرناك ترين دام شيطان است كه بايد از آن پرهيز نمود و تنها آن را معبرى براى درك جلال و جمال خداوند قرارداد. ممكن است گلى زيبا انسان را فريفته و مجذوب خويش كند ولى عاقل كسى است كه در وراى زيبايى گل‏جمال خالق گل راببيند و از اين حجاب عبور كرده تا ملكوت را مشاهده نمايد. در مورد علاقه شما به دوستانتان احتمال مى‏رود دو غريزه با يكديگر تداخل نموده‏اند: 1- غريزه زيباپسندى، 2- غريزه جنسى. در بسيارى از موارد اين دو با يكديگر آميخته و خلط مى‏شوند. براى جداسازى اين لازم است شما انتخاب نامزد نماييد تا اين غريزه به طريقى ارضا شده و جهت خاص خود را بيابد و غريزه زيبا پسندى كه مى‏تواند درمسير صحيح معنوى قرار گيرد و به سوى ذات جميل على الاطلاق رهسپار شودقربانى يك غريزه حيوانى نگردد. در پايان لازم به ذكر است صرف علاقه و محبت به شخص و يا چيزى امرى ممنوع وكارى محرم نيست. ولى لغزشگاهى است كه در صورت مراقبت نكردن ممكن است آدمى را به قعر پرتگاه بياندازد. در رابطه با مشكلى كه با آن مواجه هستيد توجه به چند نكته الزامى است: 1) دوست و دوست يابى از نيارهاى واقعى زندگى است و داراى فلسفه خاصى است. اما آنچه مهم است اين كه در اين راستا همچون ديگر جنبه‏هاى زندگى رعايت اعتدال لازم وضرورى است. به عبارت ديگر: علاقه شما به دوستتان احساسى پاك و لطيف است اما همواره بايد عواطف با تعقل همراه باشند. ولى به نظر مى‏رسد عقل و منطق اين مقدار علاقه را تاءييد نكند. 2) انسان در برابر هر يك از نعمت‏هاى الهى - از جمله دوست خوب - همواره بايد بداند كه بالاخره روزى آن را از دست خواهد داد. بنابراين دل سپارى در برابر هر چيز بايد به گونه‏اى باشد كه فقدانش موجب آزار انسان نگردد. 3) سعى كنيد نسبت به دشوارى دورى از دوستتان خونسرد باشيد. مسلما به تدريج رنج اين فراق كاهش خواهد يافت و عادى خواهد شد. 4) سعى كنيد با افراد ديگر صلاحيت‏دار طرح دوستى بريزيد و روابط اجتماعى خود را افزون سازيد تا عمل جانشينى به طور عادى انجام گيرد. 5) حالت شما تا حدودى از مظاهر تجرد در جوانى است و اقدام به مسأله ازدواج به كلى مشكل شما را ريشه كن خواهد ساخت.

پاسخ : معمولا در قانون‏هاى اساسى جهان معمول نيست كه چگونگى تغيير نظام و سيستم را در كل مقرر نمايند. زيرا چنين چيزى از نظر حقوق اساسى باطل و لغو مى‏باشد. سر آن اين است كه وقتى مردم نظامى را نخواهند نسبت به واژگونى و دگرگونى آن سيستم خود تصميم مى‏گيرند و رأى خود را ابراز مى‏دارند و هر نوع پيش بينى و پيش داورى در اين رابطه از حيطه قانون اساسى پيشين خارج است. زيرا تحول يك نظام به معناى تغييرات جزئى در كادر يك قانون نيست تا بر كيفيت آن حكم راند. بلكه تحولى اساسى است كه حوزه قانون اساسى را نيز از بن نفى و ويران مى‏كند. بنابراين هر نوع پيش بينى هم در آن آمده باشد از اعتبار ساقط است و كنار مى‏رود. اين به معناى آن نيست كه قانون خود را به زور بر مردم تحميل مى‏كند. بلكه هر قانونى و نظامى مشروعيت خود را از طريقى كسب مى‏كند و تا زمانى كه آن منبع پابرجاست قانون و سيستم نيز پابرجاست و با از ميان رفتن آن جايگاه قانونى خود را از دست مى‏دهد.

پاسخ : رشد فساد و بى‏بند و بارى در جامعه ما معلول سه عامل است: 1- حركت گسترده و توطئه وسيع استكبار جهانى در جهت نابودى اسلام و انقلاب. 2- كوتاهى و بى‏توجهى برخى از مسؤولان فرهنگى كشور. 3- عدم اهتمام جدى به امر به معروف و نهى از منكر در سطح عمومى. مبارزه با اين پديده نيز حركت جدى و سازمان يافته و برنامه‏ريزى شده گسترده‏اى با مشاركت دولت و مردم مى‏طلبد.

پاسخ : عصمت عبارتست از نيروئى درونى كه دارنده‏آن از هر گونه گناه باز داشته مى‏شود. عصمت انبياء لازمه هماهنگى خلقت است زيرا پس از احراز لزوم بعثت انبياء و شناسايى آنها از طرق معجره اگر معصوم نباشند اعتماد مردم از آنها سلب مى‏شود. كسى به دستورشان عمل نمى‏كند و در نتيجه هدف خلقت لغو خواهد شد. بنابراين انبياء بايد از ناحيه خداوند حفظ شوند و هيچ‏گونه خطا و اشتباهى از آنها سرنزند. اما اينكه در دعاها مى‏خوانيم كه انبياء از خداوند تقاضاى عفو و مغفرت كرده‏اند يا در آيات قرآن اشاراتى به چشم مى‏خورد (همچون ماجراى حضرت آدم يا حضرت يونس) كه دلالت بر عدم عصمت آنها دارد بايد توجه نمود كه الفاظ دالّ بر گناه و معصيت در مورد آنان معنى حقيقى و آنچه ما از آنها در ذهن داريم را نمى‏دهد. بلكه نسبت به آنها به معنى ترك اولى است يعنى از ميان دو كار كه يكى خوب و ديگرى خوب‏تر است اگر آنان خوب‏تر را رها كنند و خوب را انجام دهند اين عمل شايسته شأن و مقام آنها نيست بلكه شايسته مقام آنان كار خوبتر است. (ر.ك: عقايد اسلامى، آقايان امامى و آشتيانى، ص 257) از اينرو گناه و معصيت انبياء و اولياء به هيچ عنوان گناه اخلاقى يا گناه به معناى تخلف از قوانين نمى‏باشد بلكه به معناى قصور از اداى حق بندگى يا تقصير در بذل تمام توجه به سوى محبوب است. (ر.ك: بدايةالمعارف الالهية، آقاى سيدمحسن خرازى، ج 1، ص 267) و اين گونه گناهان هيچ منافاتى با اصول دال بر عصمت انبياء ندارد. براى مطالعه بيشتر ر.ك: الهيات و معارف اسلامى، آيت‏الله جعفر سبحانى، از درس 55 تا 60. انيس الموحدين، مرحوم ملامهدى نراقى، از ص 91 تا 105.

پاسخ : معمولاً علماء و بزرگان از امورى چون احضا ارواح و يا اجنه خوددارى مى‏كنند، زيرا از نظر شرعى نيز خالى از اشكال نيست و كسانى نيز كه به كراماتى چون طى‏الارض نايل مى‏شوند همواره سعى در مكتوم داشتن آنها دارند. آنچه براى معرفى به جوانان مفيد است كارنامه علمى و عملى و جهاد سهمگين آنان با نفس اماره و تلاش‏هاى آموزنده و سازنده‏اى است كه در جهت پاسدارى از دين مبين اسلام كشيده‏اند. در اين رابطه نيز كتاب‏هايى به نگارش درآمده است كه از ميان آنها مى‏توان كتاب‏هاى زير را نام برد: 1- شهداء الفضيله‏علامه امينى 2- قصص العلما 3- ريحانةالادب 4- ديدار با ابرار (سرى حدوداً 200 جلدى)